1. IUS EST ARS BONI ET AEQUI- prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne. Oznaczała ogólną dyrektywę, iż wartości dobra (bonum) i słuszności (aequium) stanowią dla systemu prawa wartości fundamentalne, a prawo powinno być interpretowane i stosowane zawsze z ich uwzględnieniem.

 

2. LEX RETRO NON AGIT- prawo nie działa wstecz.Określana również jako zasada nieretroakcyjności prawa (retroactio - wsteczna moc obowiązywania aktu normatywnego). Ustawodawca nie może ustanawiać przepisów prawa, które wiązałyby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Prawo musi być przewidywalne i budzić zaufanie a podmiot prawa musi mieć pewność, że w danej sytuacji postępuje zgodnie lub niezgodnie z obowiązujacym prawem. W prawie polskim zasadę tę wyraża np. art. 3 k.c.: Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Zdarza się jednak, że prawo dopuszcza retroaktywność przepisów, gdy zmiana prawa związana jest z korzyściami lub nagrodami (np. art. 4 § 1 k.k.). Bezwzględnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie surowszego prawa (lex severior retro non agit). Zakazane jest również stosowanie wyjątków od powyższej reguły w zakresie prawa karnego i finansowego.

 

3. SALUS REI PUBLICAE SUPREMA LEX ESTO- dobro publiczne niechaj będzie najwyższym prawem.(cyceron)

 

4. VOLENTI NON FIT INIURIA- chcącemu nie dzieje się krzywda.zasada prawna, według której zgoda pokrzywdzonego na wyrządzenie mu krzywdy wyłącza przestępczość czynu.

 

5. IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC:HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE, SUUM CUIQUE TRIBUERE- nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.

 

6. IUS CIVILE VIGILANTIBUS SCRIPTUM EST- prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.Oznacza wymaganie dbałości zainteresowanego o swoje prawa cywilne.

 

7. MALE NOSTRO IURE UTI NON DEBEMUS- nie powinniśmy źle korzystać z (przysługującego nam) prawa.

 

8. NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST- nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe.

 

9. VIM VI REPELLERE LICET- siłę wolno odeprzeć siłą.

 

10. IN DUBIO PRO REO- wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.Zasada powiązana  z domniemaniem niewinności.Zasada ta może występować w dwóch odmianach: pozytywnej (polegającej na nakazie rozstrzygania wątpliwości na korzyść oskarżonego) i negatywnej (polegającej na zakazie rozstrzygania wątpliwości na niekorzyść oskarżonego).W polskiej procedurze karnej występuje ona w wersji negatywnej (kodeks postępowania karnego). Zasada ta odnosi się do wątpliwości zarówno faktycznych, jak i prawnych.

 

11. AUDIATUR ET ALTERA PARS- należy wysłuchać także drugiej strony. Sąd musi wziąść pod uwagę wszystkie okoliczności.

 

12. ACTOR SEQUITUR FORUM REI- powód udaje sie do sądu pozwanego. Zasada określająca właściwość miejscową sądu. Kompetencje ma sąd miejsca

zamieszkania(domicilli) lub pochodzenia (originis) pozwanego (wyboru dokonywał powód) istniały wyjątki( np. miejsce popełnienia delictu(delicti commissi,

miejsce zawarcia umowy-contractus, wypełnienia zobowiązania-solutionis, prowadzenia interesów przedsiębiorstwa- negotiatonis seu administrationis,

przedmiotu sporu- rei sitae).

 

13. QUI IURE SUO UTITUR;NEMINEM LAEDIT- kto nie przekracza przysługujacego mu prawa, nie narusza praw drugiego.

 

14. EI INCUMBIT PROBATIO QUI DICIT, NON EI QUI NEGAT- ciężar dowodowy( onus probandi) spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza.

Czyli dowodzić faktu ma ten, który z niego wywodzi skutki prawne, w przeciwnym wypadku pozwany jest uwolniony.(natomiast gdy pozwany sie broni, też musi

udowadniać, bo wystepuje tu w charakterze powoda).

 

15. TESTIS UNUS NULLUS- jeden świadek, żaden świadek.

 

16. BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET/NE BIS IN IDEM- nie można się dwa razy procesować w tej samej sprawie- zasada, która uniemożliwia powtórne dochodzenie praw. Osoba, która przegrała proces bądź to z powodu błędu formułkowego, bądź też na mocy decyzji sędziego nie mogła ponownie sądzić się w tej samej sprawie.

 

17. NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA- nikt nie jest sędzią we własnej sprawie.

 

18. IGNORANTIA IURIS NOCET- nieznajomość prawa szkodzi.

 

19. IGNORANTIA FACTI NON NOCET- nieznajomość faktu nie szkodzi.

 

20. PACTA SUNT SERVANDA- umów należy dotrzymywać.

 

21. ACCESIO CEDIT PRINCIPALI- przyrost stanowi część rzeczy głównej. Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej. Przyrosty nie są samodzielnymi przedmiotami prawa, tym samym po dołączeniu nowej części, rosną prawa właściciela rzeczy głównej np. dom na gruncie.

 

22. IMPOSSIBLUM NULLA OBLIGATIO EST- zobowiązanie do świadczenia niemożliwego jest nieważne. Jeśli świadczenie jest obiektywnie niemożliwe to jest nieważne, nie ma tu znaczenia, czy ma ono charakter praktyczny czy prawny.

 

23. MAGNA NEGLEGENTIA CULPA EST, MAGNA CULPA DOLUS EST- wszelkie niedbalstwo jest winą, wszelka wina jest podstępem.(wina umyślna).

 

24. MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET- późniejsza zła wiara nieszkodzi.W prawie Justyniańskim, przy zasiedzeniu, liczy się dobra wiara w momencie objęcia w posiadanie(wyjątek- przy zasiedzeniu z tytułu kupna-pro emptore).zastosowanie

 

25. NEMO PRO PARTE TESTATUS, PRO PARTE INTESTATUS DECEDERE POTESTAS- nikt nie może rozporządzać majątkiem częściowo przez testament i częściowo bez testamentu. Nie można zapisać części majątku, a reszty zostawić dziedzicom ustawowym( wyjątki: np. pominięci"sui heredes'' uczestniczyli w podziale, czy wyjątki przy testamencie żołnierza). Odrzucone w prawie wulgarnym, przywrócone przez Justyniana.

 

26. NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, aniżeli sam posiada. Zasada mająca zastosowanie w przypadku pochodnego nabycia praw np. złodziejowi nie wolno sprzedać skradzionego przedmiotu. Wyjątkiem była np. sprzedaż zastawionego przedmiotu przez zastawnika.

 

27. PRIOR TEMPORE, POTIOR IURE- wcześniejszy w czasie, silniejszy w prawie. Gdy wykonanie jednego prawa podmiotowego wykluczało wykonanie innych np. kiedy na jednej rzeczy ciążyło kilka zastawów, to wierzyciel, któremu przysługiwały te prawa, najwcześniej, miał pierwszeństwo i wyłączność do realizacji zobowiązań.

 

28. SEMEL HERES, SEMPER HERES- kto raz został dziedzicem, jest nim na zawsze. Warunki rozwiązujące i terminy(wyjątek np. żołnierze) w zapisach są niedopuszczalne i uważane za niedołaczone. Jeśli spadkobierca zdobywa spadek "in iure cessio" to i tak odpowiadał za długi spadkowe jako spadkobierca.

 

29. SPECIES PERIT EI CUI DEBETUR- rzecz indywidualnie oznaczona ginie na ryzyko wierzyciela.Jeśli zginie lub ulegnie zniszczeniu rzecz oznaczona indywidualnie i nie ma w tym winy dłużnika, to zobowiązanie wygasa.

 

 

30. SUPERFICIES SOLO CEDIT- to co znajduje się na powierzchni gruntu, jest jego częścią składową. Czyli zbudowanie budynku na cudzym gruncie daje własność właścicielowi gruntu(wyjątki: w prawie wulgarnym, jeśli była zgoda właściciela, u Juliana w IV w n. e. nabywa sie prawo rzeczowe z obowiązkiem płacenia czynszu).

 

31. NEMO SIBI IPSE CAUSAM POSSESSIONIS MUTARE POTEST- nikt nie może sam sobie zmienić podstawy posiadania. Wola nie wystarczała do zmiany stosunku do rzeczy wobec osób trzecich np. depozytariusz nie może uważać się za posiadacza przez samo powzięcie woli zatrzymania rzeczy.

 

32. QUOT GENERATIONES TOT GRADUS- ile urodzeń, tyle stopni. Zasada ustalania stopnia pokrewieństwa na podstawie ilosci urodzeń "po dodze".

 

33. NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- dziecko poczęte uważa się za już narodzone ilekroć chodzi o jego dobro. Pod warunkiem, że urodził się żywy, ważne zwłaszcza przy dziedziczeniu.

 

34. MATER SEMPER CERTA EST, PATER EST QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT- matka jest zawsze pewna , ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.

 

35. NUPTIAS NON CONCUBITUS, SED CONSENSUS FACIT- małżeństwo tworzy nie pozycie, ale porozumienie. Małżeństwo wymaga zgodnej woli stron (czasem też np. zgody "pater familias") i trwa tak długo, jak trwa wspólnota małżeńska.

 

36. ADOPTIO NATURAM IMITATUR- przysposobienie naśladuje naturę. Przysposobiający powinien być mężczyzną "sui iuris", a od Dioklecjana także kobietą, i osobą " ius conubii", starszą o 18 lat od przysposobiającego. Przysposobiający nie mógł być dzieckiem poza małżeńskim przysposobiającego.

 

REFORMATIO IN PEIUS- łac. zwrot oznaczający pogorszenie się sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postepowaniu odwoławczym. Uchodzi za jedną z istotnych gwarancji procesowych, chroniących prawa jednostki.

IPSO IURE- "z mocy samego prawa", umorzenie zobowiazania, nabycie spadku.

EX LEGE- z mocy prawa.

ERGA OMNES- wobec wszystkich, prawo bezwzgledne, norma skuteczna wobec podmiotów trzecich(przeciwieństwo "inter partes").