1. Systematyka prawa karnego ???

Do gałęzi prawa karnego zaliczamy: prawo karne w znaczeniu węższym, prawo karne procesowe inaczej nazywane postępowaniem karnym, prawo karne wykonawcze, prawo karne skarbowe, prawo wykroczeń, postępowanie w sprawach o wykroczenia. Można również wyróżnić gałęzie prawa na pograniczu prawa karnego, chodzi w szczególności o postępowanie w sprawach nieletnich. Można wyróżnić prawo międzynarodowe karne i prawo karne międzynarodowe. Prawo międzynarodowe karne zajmuje się odpowiedzialnością przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym i prawo karne międzynarodowe, są to normy regulacyjne prawa krajowego określające albo dotyczące ścigania przestępstw o charakterze międzynarodowym.

Prawo karne procesowe (postępowanie karne) – jest to zbiór norm prawnych regulujących postępowanie organów państwa, mające na celu realizacje odpowiedzialności karnej.

Prawo karne wykonawcze – zbiór norm prawnych regulujących wykonywanie kar i środków karnych.

Prawo karne skarbowe – zbiór norm prawnych regulujących zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz regulujących postępowanie organów państwa, które zmierza do realizacji tej odpowiedzialności.

Prawo wykroczeń – jest to zbiór norm prawnych regulujących zasady odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia i wskazujących typy wykroczeń.

Postępowanie w sprawach wykroczenia – zbiór norm prawnych regulujących postępowanie organów państwa, które zmierza do realizacji odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia.

2. Pojęcie prawa karnego

Prawo karne w szerszym znaczeniu - obejmuje gałęzie prawa, których zadaniem jest ściganie i karanie sprawców czynów zabronionych przez prawo.

Prawo karne w wąskim znaczeniu (sensu stricte) - zbiór norm prawnych regulujących zasady odpowiedzialności karnej oraz określających typy czynów zabronionych.

3. Funkcje prawa karnego

Funkcje prawa karnego:

a) funkcja porządkująca – w jej ramach prawo karne zapewnia porządek społeczny

b) funkcja represyjna – sprawiedliwościowa, celem prawa karnego jest odpłata za popełnione zło (art. 53KK)

c) funkcja kompensacyjna – inaczej naprawcza, zadaniem prawa karnego jest naprawienie szkody pokrzywdzonemu czynem zabronionym

d) funkcja wychowawcza – możemy określić jako prewencje indywidualną i prewencje ogólną:

- prewencja indywidualna – zmierza do oddziaływania na sprawcę, aby nie popełniał po raz kolejny przestępstwa,

- prewencja ogólna – polega na oddziaływaniu na społeczeństwo w taki sposób, aby odstraszyć potencjalnego sprawcę od zamiaru popełnienia przestępstwa.

4. Pojęcie przestępstwa

Przestępstwo – czyn zabroniony uznany za zasadniczo społecznie szkodliwy lub społecznie niebezpieczny, konkretnie zdefiniowany i zagrożony karą na mocy prawa karnego.

Przestępstwo – definicja formalno-materialna art.1K, przestępstwo to: czyn człowieka zabroniony przez obowiązującą ustawę jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy (art. 115§2).

Art. 1. KK „§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.”

5. Pojęcie winy

Wina – sumienie sprawcy, normatywna koncepcja winy zgodnie, z którą czyn jest zawiniony wtedy, gdy sprawcy można postawić zarzut, że w danych okolicznościach mógł działać zgodnie z prawem. Winę wykluczają: nieletniość, niepoczytalność, szczególne okoliczności motywacyjne, wina ma charakter obiektywny, nie można jej połączyć z sumieniem.

6. Pojęcie czynu

Art. 115. KK „§ 1. Pojęcie czynu zabronionego
Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.”

7. Społeczna szkodliwość czynu

Społeczna szkodliwość czynu – na społeczną szkodliwość czynu wpływa w szczególności rozmiar szkody, postać zamiaru, rodzaj naruszonych reguł ostrożności .

Społecznie szkodliwy czyn zależy od rodzaju i charakteru nanoszonego dobra np. większą społeczną szkodliwość czynu ma pozbawienie kogoś życia, niż naruszenie jego nietykalności cielesnej , szkoda majątkowa, szkoda niemajątkowa.; sposób i okoliczności popełniania czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków (art.231KK), postać zamiaru, motywacja sprawcy, reguły ostrożności.

Art. 115. KK „§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.”

8. Pojęcie wykroczenia

Art. 1. Kodeksu wykroczeń „§ 1. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany.
§ 2. Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.”

Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy, kto ukończył 17. rok życia. Odpowiedzialności podlegają czyny popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na statku wodnym lub powietrznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Odpowiedzialności podlega działanie umyślne lub nieumyślne, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za działanie umyślne.

9. Podmiot przestępstwa

Podmiot przestępstwa – to po prostu sprawca czynu zabronionego. Znamiona dotyczące podmiotu wskazują zatem, kto może dane przestępstwo popełnić.
Sprawcą przestępstwa może być jedynie osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 rok życia (osoba, która ukończyła ten wiek nazywana jest dorosłym, osoba poniżej 17 roku życia nazywana jest nieletnim) - Art. 10 KK

Szczególną kategorią osób dorosłych są młodociani - Art. 115. KK „§ 10. Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.”

Od tej zasady są dwa wyjątki:

- odpowiedzialność osoby nieletniej tak jak osoby dorosłej (art. 10 § 2 KK),

- odpowiedzialność osoby dorosłej na zasadach przewidzianych dla nieletnich (art. 10 § 4).

Przesłanki odpowiedzialności nieletniego jak dorosłego (art. 10 § 2 KK):

- określony wiek - w chwili popełnienia czynu ukończył 15 lat,

- dopuścił się przestępstw enumeratywnie wskazanych w tym przepisie,

- dojrzałość sprawcy -okoliczności sprawcy, stopień rozwoju, właściwości, warunki osobiste przemawiają za wymierzeniem mu kary na podstawie kodeksu, a nie zastosowaniem wobec niego przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, warunki osobiste nieletniego wskazują, że może odpowiadać jak dorosły (charakter uznaniowy, sąd może postanowić o odpowiedzialności karnej nieletniego, ale nie musi, w tej kwestii wypowiadają się psychologowie o stanie psychicznym nieletniego).

Przesłanki zastosowania wobec dorosłego środków wychowawczych, leczniczych albo poprawczych przewidzianych dla nieletnich (art. 10 § 4):

- popełnienie przestępstwa między 17 a 18 rokiem życia,

- popełnienie występku (zatem - a contrario - nie ma możliwości zastosowania ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w razie popełnienia zbrodni),

- niedojrzałość - okoliczności sprawcy oraz stopień rozwoju, jego właściwości i warunki osobiste przemawiają za potraktowaniem sprawcy jako nieletniego, a nie dorosłego.

Podmiotem przestępstwa nie może być tzw. podmiot zbiorowy, bądź jednostka organizacyjna, chociaż prawo karne w pewnym stopniu reguluje odpowiedzialność takich podmiotów np. w prawie karnym skarbowym odpowiedzialność pomocniczą może ponosić jednostka organizacyjna, np. spółka, poza tym odpowiedzialność podmiotów zbiorowych regulowane jest ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.

Ze względu na podmiot przestępstwa można podzielić na:

- przestępstwa powszechne – może być każdy kto wypełnia kryterium wiekowe (np. art.278KK)

- przestępstwa indywidualne – przestępstwa w przypadku których oprócz wieku wymagane jest od sprawcy posiadanie jakiejś cechy, podmiotem indywidualnym może być: matka, żołnierz, funkcjonariusz publiczny lub osoba pełniąca funkcję publiczną (np. art.149KK tzw. dzieciobójstwo; art.228KK łapownictwo bierne; art.231KK nadużycie władzy), (art..115KK objaśnienia).

10. Przedmiot przestępstwa

Przedmiot przestępstwa –to dobro prawne, które chroni przepis (przedmiot ochrony), a z drugiej strony jest to dobro, które sprawca atakuje (przedmiot zamachu).

Wyróżniamy przedmiot:

- ogólny - dobro chronione przez cale prawo karne np. porządek publiczny,

- rodzajowy - dobro chronione przez grupę przepisów, o którym decyduje tytuł rozdziału KK np. życie,

- indywidualny - dobro chronione przez pojedynczy przepis.

Przestępstwo podobne - Art. 115. KK „§ 3. Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.”

11. Strona podmiotowa

Strona podmiotowa przestępstwa – określa relacje psychiczną sprawcy do czynu i jest najważniejszą przesłanką winy. Art. 9 KK wskazuje dwie formy strony podmiotowej umyślność i nieumyślność.

Podział przestępstw na stronę podmiotową:

- umyślne:

∙ zamiar bezpośredni

∙ zamiar ewentualny

- nieumyślne.

12. Zamiar, umyślność w prawie karnym

Art. 9. KK „§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.”

Umyślność - zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony (zamiar bezpośredni - chce i to robi) lub przewidując możliwość jego popełnienia godzi się na to (zamiar ewentualny - przypuszcza i godzi się).

Zamiar kierunkowy - zachodzi wówczas, gdy przepis wskazuje, że sprawca ma działać w jakimś celu, z jakiejś motywacji lub pobudki.

Zamiar przemyślany - występuje, gdy sprawca przed dokonaniem czynu planował go, przeanalizował „za” i „ przeciw”.

Zamiar nagły - ma miejsce, gdy sprawca decyzję o popełnieniu czynu podjął bez wcześniejszego planu, pod wpływem impulsu, zamiar jest szybko podjęty i zrealizowany.

Zamiar quasi-ewentualny - sprawca nie ma pewności co do realizacji któregoś ze znamion, ale chce realizacji zachowania objętego znamieniem czasownikowym.

13. Nieumyślność

Art. 9 KK „§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.”

Nieumyślność - polega na naruszeniu reguły ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Reguły mogą odnosić się do kwalifikacji podmiotu, właściwości narzędzia, sposobu przeprowadzenia czynności. Dzielimy ją na:

- lekkomyślność (świadoma nieumyślność) - występuje, gdy osoba możliwości popełnienia czynu zabronionego przewidywała , ale bezpodstawnie przypuszczała, że go uniknie,

- niedbalstwo (nieświadoma nieumyślność) - zachodzi, gdy sprawca mógł przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale jej nie przewidział.

14. Strona przedmiotowa

Strona przedmiotowa przestępstwa – określa nam zachowanie, które stanowi czyn zabroniony, opis takiego zachowania znajduje się w przepisach ustawy karnej, a opisowi takiemu służą tzw. znamiona czynu zabronionego, dane zachowanie, żeby było przestępstwem musi wyczerpać znamiona czynu zabronionego, tylko te zachowania zapisane w ustawie stanowią przedmiot przestępstwa.

Do strony przedmiotowej zaliczamy znamiona określające:

- zachowanie się podmiotu (znamię czasownikowe np. zabija, znęca się),

- czy wymagany jest skutek, a jeśli tak to jaki,

- dodatkowe okoliczności czynu np. sposób popełnienia czynu (np. podstępem, przemocą), czas i miejsce czynu, sytuację, w której znalazł się sprawca, przedmiot wykonawczy czynu.

Przedmiot czynności wykonawczej - to materia, na którą sprawca oddziałuję, na której dokonuje przestępstwa. Przy przestępstwie zabójstwa przedmiotem jest człowiek, przy kradzieży np. rzecz.

Skutek - to spowodowana przez sprawcę zmiana w rzeczywistości. Przestępstwa, które do przypisania sprawcy ich dokonania wymagają powstania określonego w znamionach skutku nazywamy materialnymi. Przestępstwa bez skutkowe, do znamion których nie należy skutek nazywamy formalnymi.

Subsumpcja stanu faktycznego – jest to zakwalifikowanie faktycznego zachowania do konkretnego przepisu ustawy karnej.

Znamiona czynu zabronionego dzielimy na:

- czasownikowe – np. zabiera, zabija, znęca się

- rzeczownikowe – np. człowiek, ciało (art.157KK), dokument, pieniądz

- przymiotnikowe – np. cudzy

- zdefiniowane – np. mienie znacznej wartości

- ocenne – np. nieznaczne ilość

Ze względu na znamiona przestępstwa dzielimy na:

- przestępstwa w typie podstawowym – (art.148par.1KK, typ podstawowy)

- przestępstwa w typie uprzywilejowanym – charakteryzują się mniejszym zagrożeniem karą ze względu na znamiona uprzywilejowujące (art.148par.4KK tzw. zabójstwo w afekcie)

- przestępstwa w typie kwalifikowanym – (art.148par.2KK typ kwalifikacyjny, szczególna motywacja)

Ze względu na (…) dzielimy na:

- przestępstwa z działania (np. kradzież),

- przestępstwa z zaniechania (np. nieudzielenie pomocy, art.162KK).

Przestępstwa trwałe - w których zachowanie sprawcy polega na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy, np. posiadanie broni lub amunicji bez zezwolenia.

Przestępstwa wieloczynowe - przy tych przestępstwach konieczne jest wielokrotne zachowanie sprawcy np. znęcanie się.

Przestępstwa wieloosobowe - przestępstwa, których znamiona wymagają podjęcia zachowania przez więcej niż jedną osobę np. bójka, pobicie.

Przestępstwa wieloodmianowe - definiowane przez przepis, w którym występuje więcej niż jedno znamię czasownikowe, np. art. 256 § 2 mowa jest o produkowaniu, utrwalaniu, sprawdzaniu, nabywaniu, przechowywaniu, posiadaniu, prezentowaniu, przewożeniu, przesyłaniu przedmiotów zawierających określoną treść.

Przestępstwa złożone - to np. rozbój, gdyż wymaga on spełnienia dwóch elementów: stosowania przemocy i kradzieży.

Przestępstwa dwuaktowe - wymagają aby sprawca najpierw podjął jedną czynność, a potem drugą, np. kradzież z włamaniem.

15. Przygotowanie

Przygotowanie – jest karalne wtedy, gdy ustawa tak stanowi, polega na stwarzaniu warunków do popełnienia czynu zabronionego, jednakże osoba, która czyni przygotowania nie zmierza jeszcze bezpośrednio swoim zachowaniem do dokonania czynu, co do zasady przygotowanie nie jest karane, KK przewiduje jednak pewne wyjątki (rozdział 16 i 17KK). Przygotowanie jest karane wtedy kiedy ustawa tak stanowi, przygotowanie może polegać na stworzeniu warunków popełnienia przestępstwa, np. sporządzanie planów, obserwacji, zbierania informacji, konstruowania pewnych materiałów lub ich zakupie.

Art. 16. KK „§ 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.
§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.”

16. Usiłowanie

Usiłowanie – jest to zachowanie, w którym sprawca bezpośrednio zmierza do dokonania czynu zabronionego. Między usiłowaniem, a dokonaniem nie ma już żadnej okoliczności w łańcuchu przyczynowo skutkowym. Usiłowanie jest bezpośrednią przyczyna dokonania.

Art. 13. KK „§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.
§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.”

17. Współsprawstwo

Współsprawstwo - polega na tym, że co najmniej dwie osoby swoim zachowaniem wyczerpują znamiona ustawowe, współsprawstwo zachodzi wtedy, gdy działają one wspólnie i w porozumieniu, do współsprawstwa konieczny jest element obiektywny sprowadzający się do współdziałania z tym, że nie wszyscy współsprawcy muszą wyczerpać wszystkie znamiona ustawowe, np. kradzieży kieszonkowej, w której jeden ze współsprawców dokonuje zbrodni, drugi przechowuje rzec, a trzeci stoi na tzw. „czatach”, jest to typowy przykład współsprawstwa.

Art. 20. KK „Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.”

18. Sprawstwo kierownicze

Sprawstwo - Art. 18 KK „§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.”

Sprawstwo kierownicze - sprowadza się do tego, że sprawca poleca popełnienie przestępstwa lub tym popełnieniem kieruje, jednak sam nie dokonuje czynu zabronionego, sam nie wyczerpuje znamion ustawowych, np. zabójstwo na zlecenie, osoba zlecająca jest sprawcą kierowniczym, każda z w/w osób odpowie w granicach swojego zawinienia i w granicach zagrożenia kara przewidzianego dla danego typu przestępstwa; sprawca indywidualny (art.278KK), współsprawca (art.278KK), sprawca kierowniczy (art.278KK), jeśli udowodni się, że polecił lub kierował kradzieżą).

19. Podżeganie

Podżeganie – podżegacz nakłania do popełnienia przestępstwa, sprowadza się do namawiania popełnienia przestępstwa, może być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim, a więc zachodzi wtedy, gdy podżegacz chce żeby inna osoba popełniła przestępstwo, np. w banku ktoś chce wziąć kredyt, ale potrzebny jest podpis innej osoby np. małżonka, ale pracownik namawia do podpisu za żonę i się petent podpisuje, kredytobiorca będzie odpowiadał za podrabianie dokumentu, a pracownik będzie odpowiadał za namawianie, nakłanianie.

Od podżegania należy odróżnić publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa (art255KK) między podżeganiem, a tym przestępstwem stanowi adresat, jeśli jest konkretny to zachodzi podżeganie, jeśli natomiast adresat jest nieokreślony (to pewien krąg osób) to mamy do czynienia z nawoływaniem.

Podżeganie występuje z inicjatywą przed zamiarem.

Art. 18 KK „§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.”

20. Pomocnictwo

Pomocnictwo – polega na ułatwianiu sprawcy popełnienia czynu zabronionego, owo ułatwienie może być, np. udostępnienie planów, informacji, wsparciu psychicznym, dostarczeniu materiałów, dostarczeniu pomieszczeń, itp. Np. sprawca już ma zamiar popełnić przestępstwo, ale się wacha, jednak ma wsparcie psychiczne w pomocniku.

Art. 18 KK „§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.”

21. Prowokacje

Formą popełniania przestępstw jest również prowokacja (art.24KK), jest to odmiana podżegania, w której prowokator nakłania inna osobę popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciw tej osobie postępowania karnego (prowokacja nielegalna/zabroniona).

Art. 24. KK „Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 złagodzona odpowiedzialność podżegacza i pomocnika, i art. 23 czynny żal współdziałającego”

22. Pojęcie kontratypu

Kontratyp – wyłączona jest odpowiedzialność karna. Okoliczność wyłączająca karną bezprawność czynu. Zaistnienie kontratypu powoduje, że zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego nie jest przestępstwem.

W kodeksie karnym uregulowane zostały cztery kontratypy: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, eksperyment, ostateczna potrzeba.

Nie jest to zamknięty katalog. Pewne okoliczności uznawane są za kontratypy na podstawie utartej praktyki. Nazywane są kontratypami pozaustawowymi: działanie w ramach uprawnień lub obowiązków, zgoda dysponenta dobrem, czynności lecznicze, ryzyko sportowe, karcenie małoletnich i zwyczaj.

23. Obrona konieczna

Art. 25. KK „ § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. 
§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
§ 4. Osoba, która w obronie koniecznej odpiera zamach na jakiekolwiek cudze dobro chronione prawem, chroniąc bezpieczeństwo lub porządek publiczny, korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
§ 5. Przepisu § 4 nie stosuje się, jeżeli czyn sprawcy zamachu skierowany przeciwko osobie odpierającej zamach godzi wyłącznie w cześć lub godność tej osoby.”

24. Stan wyższej konieczności

Art. 26. KK „§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.”

Przekroczenie stanu wyższej konieczności:

- niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie,

- złamano zasadę proporcjonalności (poświęcono dobro o wartości oczywiście wyższe jod dobra ratowanego),

- złamano zasadę subsydiarności (niebezpieczeństwa można było inaczej uniknąć)

25. Błąd

Błąd co do znamion

Art. 28 KK „§ 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.
§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.”

Błąd co do okoliczności wyłączającej odpowiedzialność

Art. 29 KK „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

 Nieświadomość bezprawności

Art. 30. KK „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”

26. Eksperyment

Art. 27. KK „§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.
§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.
§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.”

27. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona

Niepoczytalność - Art. 31. KK „§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Poczytalność ograniczona - § 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.”

28. Kary w prawie karnym i prawie wykroczeń

Kary w prawie karnym - Rozdział IV

Art. 32. KK „Karami są:
1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.”

Grzywna

Art. 33. KK „§ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.
§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 katalog kar, pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych.”

Ograniczenie wolności

Art. 34. KK „§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany: 
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne,
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.”

Pozbawienie wolności

Art. 37. KK „Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 katalog kar, pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach.”

Kary w prawie wykroczeń - Kodeks wykroczeń

Art. 18. KW „Karami są:
1) areszt;
2) ograniczenie wolności;
3) grzywna;
4) nagana.

Kara aresztu

Art. 19. KW „Kara aresztu trwa najkrócej 5, najdłużej 30 dni; wymierza się ją w dniach.”

Kara ograniczenia wolności

Art. 20. KW „§ 1. Kara ograniczenia wolności trwa 1 miesiąc.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności ukarany:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu;
2) jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne;
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.”

Grzywna

Art. 24. KW „§ 1. Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5.000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. Jeżeli za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wymierzono karę aresztu, orzeka się obok tej kary również grzywnę, chyba że orzeczenie grzywny nie byłoby celowe.
§ 3. Wymierzając grzywnę, bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.”

Nagana

Art. 36. „§ 1. Naganę można orzec wtedy, gdy ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
§ 2. Nie można orzec nagany za wykroczenie o charakterze chuligańskim.”

29. Środki karne

Rozdział V

Art. 39. KK „Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu
lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją
małoletnich lub z opieką nad nimi,
2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
2c) zakaz wstępu na imprezę masową,
2d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
2e) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek,
5) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną 
krzywdę,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.”

30. Środki zabezpieczające

Rozdział X KK

Środek zabezpieczający - stosuje się zamiast kary wobec sprawcy czynu zabronionego, który nie podlega odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności lub znikomej społecznej szkodliwości czynu, albo jeśli orzeczenie kary byłoby niecelowe z uwagi na zaburzenia psychiczne, które wpłynęły na popełnienie przez niego przestępstwa. Celem środków zabezpieczających jest ochrona społeczeństwa przed zachowaniami osób, które w sposób niezawiniony zagrażają porządkowi prawnemu.

Środki izolacyjno-lecznicze:

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym (Art. 94),

- umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne (Art. 93),

- umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne po odbyciu kary (Art. 95a),

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego (Art. 96 KK),

- skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub na rehabilitację do odpowiedniej placówki połączone z oddaniem pod dozór kuratora (Art. 97).

Przesłanki umieszczenia w zakładzie karnym - Art. 93. KK „Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych - także lekarza seksuologa.”

 Przesłanki umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym - Art. 94. KK „§ 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 niepoczytalność i poczytalność ograniczona - warunki odpowiedzialności, § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.
§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.
§ 3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93 przesłanki umieszczenia w zakładzie karnym, ; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.”