Czym jest opór?

Opór wynika z potrzeby wolności człowieka. Poczucie wolności daje przekonanie o możliwości kontroli nad samym sobą, dzięki czemu człowiek nie jest zmuszony do akceptacji wszystkiego co płynie z zewnątrz, lecz ma możliwość również odrzucenia niektórych wartości poprzez stawianie oporu. Według teorii reaktancji człowiek jest wolny wówczas, gdy w danej sytuacji ma możliwość podjęcia każdego dostępnego działania, a brak możliwości wykonania któregokolwiek z nich uruchamia potrzebę przywrócenia wolności.

Różne znaczenia oporu:

- jako forma protestu przeciwko dominacji i przemocy, wyrażana w krytyce obecnego stanu rzeczy. Walka w interesie samostanowienia kształtuje człowieka, jest podstawą niezależności intelektualnej.

- jako realność istnienia, jeżeli ktoś jest realny, stawia opór,

- jako indywidualna wola każdego człowieka (człowiek wyrabia swoje własne opinie na dany temat, nie kierując się opiniami masy, tj. polityków itp.),

- jako wewnętrzna siła i aktywność człowieka, przejawiająca się w pokonywaniu własnych słabości (samodoskonalenie), a nie dominacją nad innymi,

- jako przeszkoda do urzeczywistnienia woli człowieka oraz lęk przed czymś niepożądanym (np. śmierć),

- jako druga strona władzy, która nie może istnieć bez oporu, a opór nigdy nie znajdzie się ponad władzą (zawsze jest ktoś kto sprzeciwia się działaniom władzy),

- jako cnota przeciwstawiania się własnym pragnieniom w celu dążenia do rozwoju moralnego,

- jako bunt, sprzeciw, protest, przeciw zastanej rzeczywistości,

Rodzaje buntu: polityczny ( protest wobec sytuacji w kraju), obyczajowy (sprzeciw wobec panującym normom), artystyczny (sprzeciw wobec panujących trendów), metafizyczny (np. sprzeciw wobec przyjętym teoriom, zasadom itp.).

Rodzaje buntowników (zboczeńców): normalni(dążą do utrzymania normy, pomimo rzekomego sprzeciwu), podnormalni( buntują się przeciwko czemuś, ale tylko dla własnej korzyści), nadnormalni( buntują się w celu tworzenia czegoś nowego, które z czasem staje się normalnością, np. nowe trendy kulturowe itp.).

Opór w edukacji

W edukacji opór jest negatywnie postrzegany jako trudność wychowawcza, nieprzystosowanie do środowiska szkolnego. Zachowanie to jest niezgodne z oczekiwaniami innych osób. Przejawiany negatywizm szkolny przypisuje się jako przyczynę opozycyjnych zachowań młodzieży. Negatywizm ten wykazują wszyscy uczniowie, w mniejszym lub większym stopniu. Opór szkolny wynika w większym stopniu z oburzenia moralnego i politycznego, a rzadziej z dewiacji i indywidualnych patologii uczniów.

Przyczyny oporu w szkole:

- Uczniowie wykazują opór wobec ingerencji szkoły w ich życie i poglądy (sprzeciwiają się głównie przedmiotom nauczania społecznego, które narzucają im różne fakty ze świata). Opór okazują poprzez ucieczki z lekcji, wulgarne słownictwo, bunty.

- Wymazywanie indywidualnych tożsamości na rzecz ogólno przyjętego wzorca kulturowego (opór polega na odrzuceniu kultury klasy szkolnej w celu zachowanie własnej kultury).

- ukierunkowanie procesu kształcenia uczniów na potrzeby społeczeństwa( potrzeby rynku pracy itp.), zastępowanie ich spontaniczności, wydajnością i posłuszeństwem wobec systemu, poprzez np. przekazywanie wiedzy niechcianej i odrzucanej przez uczniów;

Według teoretyków szkoła stanowi symboliczną arenę, ukazującą spory między klasami społecznymi, podatną na manipulację i wrażliwą na zmiany.

Funkcje oporu szkolnego:

- analityczna,

- polityczną;

Występowanie oporu w okresie szkolnym jest ważne dla rozwoju jednostki, dzięki niemu dziecko przechodzi w etap dorosłości z większą świadomością funkcjonowania świata.

Rodzaje oporu wg Aggletona ze względu na:

1. Świadomość natury opresji:

- opór intencjonalny (podmiot jest świadomy),

- opór nieintencjonalny (podmiot nie jest świadomy),

2. Dążenia emancypacyjne:

- opór sporadyczny (dotyczy niektórych kwestii),

- opór systematyczny (jest globalny),

3. Rezultaty w ramach układów stosunków władzy:

- opór przynoszący rezultaty w ramach układu ,

- opór przynoszący rezultaty jednocześnie w różnych układach ;

Dwa poziomy społecznej i kulturowej reprodukcji szkolnej:

- reprodukcja statusu zawodowego i płciowego podziału pracy (narzucanie stereotypów zawodowych ze względu na płeć), opór polega osłabieniu procesu kierowania aktywności uczniów w z góry określonym kierunku,

- przekazywanie dominującej ideologii, opór polega na odrzuceniu dominującej ideologii.

Rodzaje oporu wg Fernandesa ze względu na:

1. Stopień demonstracji:

- opór ukryty ( w świadomości),

- opór zamanifestowany (okazywany),

2. Stopień uczestnictwa:

- opór indywidualny,

- opór zbiorowy,

3. Źródła oporu:

- wewnętrzny (wewnątrz instytucji szkolnej),

- zewnętrzny (np. socjalizacja w rodzinie);

Formy oporu w edukacji

Potrzeba przywrócenia wolności uruchamia zmiany w zachowaniu, skutkujące podejmowaniem działań społecznie niepożądanych (oporu). Opór ten może przyjąć formę czynną lub bierną.

a) opór czynny przejawia się zaniedbywaniem narzucanych obowiązków szkolnych co ma na celu zredukowanie nacisku na jednostkę poprzez:

- protest w postaci argumentów, wzbudzanie litości, pozorną uległość

- sabotowanie wykonywanych zadań, poprzez wprowadzanie utrudnień

- usunięcie się z pola zasięgu nacisku

Przykładem oporu czynnego jest błazen klasowy. Poprzez śmiech uczniowie wyrażają swój sprzeciw wobec nauczyciela, rezygnując z robienia mu faktycznej krzywdy, jakoby nie było warto się w nią angażować. Błazen klasowy drwi, szydzi i parodiuje zarówno nauczycieli jak i kolegów. W sposób symboliczny podważa autorytet nauczyciela.

Najbardziej skuteczną formą oporu jest opór opozycyjny, przejawiany w wykonywanych w szkole działaniach. Wyrażany jest poprzez słowa, mimikę, ruchy, milczenie. Formą oporu jest też zachowanie przekorne, które nasila się wraz z prośbą opiekuna o zaprzestanie wykonywania czynności.

Inną formą oporu są zachowania szkodzące fizycznie jak np. szturchanie, bicie, niszczenie rzeczy, kopanie w krzesło, przeszkadzanie itp. oraz zachowania szkodzące moralnie, które są atakiem słownym i mają ośmieszyć np. przezywanie, mamrotanie, czy też zachowania paradoksalne, które mają na celu wywołać zakłopotanie, np. przesadna uprzejmość, uległość, czy parodiowanie często stosowane przez błazna klasowego.

Innymi przykładami form oporu są również śmiech, bufonada, żarty, sprośności, zabawy czy otwarte spory (np. przerywanie lekcji uwagami, wulgaryzmy, wypowiadanie ruchem warg słów skierowanych do nauczycieli, rozmawianie z innymi uczniami. Tego typu zachowania naruszają wszelkie normy panujące w szkole oraz naruszają reguły uczniowskie.

Wyznaczniki kulturowe składające się na opór szkolny:

- naruszenie reguł (np. żucie gumy na zajęciach, bujanie się na krześle, bekanie, wychodzenie z zajęć bez pozwolenia, udawanie że się coś robi itp.),

- kryzys,

- rekompensata,

- reintegracja albo uznanie schizmy;

b) opór bierny pojawia się, gdy opór czynny nie przyniósł pożądanych rezultatów, tj. wolność nie została przywrócona. Opór bierny nieświadomie lub milcząco przekreśla normatywne kody dominacji porządku szkolnego. Jego rytuały są mniej jawne i demonstracyjne niż czynne reguły oporu. Charakteryzuje się brakiem reakcji jednostki w początkowej fazie nacisku, później jednostka stwarza pozory działania, ale nie podejmuje wykonania zadania czy polecenia.

Typologia oporu, strategie przetrwania:

- szwejkizm- są to zachowania ludzi, nad którymi ciąży władza (poszukiwanie względów, unikanie odpowiedzi, mamrotanie odpowiedzi, , zgadywanie, staranie się nie podpaść, wycofanie).

- podlizywanie się- akceptacja celów i zasad, mimo spadku popularności ucznia w klasie.

- podporządkowanie się- w klasach początkowych akceptacja celów i zasad na kredyt (podporządkowanie optymistyczne), w klasach wyższych akceptacja tylko tego, co przynosi korzyści własne (podporządkowanie instrumentalne).

- rytualizm - pozytywne nastawienie do środków i metod szkoły, obojętność wobec szkoły.

- oportunizm - obojętność wobec celów, środków, reguł i zasad obowiązujących w szkole, połączona z podporządkowaniem się.

- wycofywanie się- brak zaangażowania wobec celów szkolnych i całkowite odrzucenie środków, np. zaprzestanie pracy, gapienie się, fantazjowanie, wagary.

- zachowanie niewolnika w koloniach - obojętność wobec celów i ambiwalencja wobec środków

- nieustępliwa wrogość- brak zaangażowania wobec celów szkolnych i całkowite odrzucenie środków.

- rebelia - odrzucanie metod i celów szkolnych na rzecz własnych.

Reakcje uczniów są odpowiedzią na program ukryty w zachowaniu nauczycieli, który manipuluje zachowaniami uczniów, a są to:

- uleganie (całkowite podporządkowanie)

- uleganie z dystansem (podporządkowanie z dystansem)

- zamaskowane nieposłuszeństwo (pozorne uleganie)

- wycofywanie się (zaprzestanie pracy, ucieczki z lekcji, spanie mazanie po papierze)

- sabotaż (dezorganizacja lekcji, ogłupianie nauczyciela)

- odmowa (jawne lub ukryte niewykonywanie polecenia)

WYBRANE PRZYKŁADY STRATEGII UCZNIOWSKICH, działania antynauczycielskie (zachowania opozycyjne):

- zadawanie głupich pytań

- udzielanie mylnych informacji

- przedłużanie wypowiedzi przez niepotrzebne rozbudowywanie

- zwracanie się do nauczyciela z prośbą o informacje niezręczne, niełatwe lub niewygodne

- traktowanie nauczyciela jako trzeciej osoby

- odpyskowywanie

- wygłupy, robienie hałasu itp.

Są to zachowania tzw. problemowe, szczególnie ważne w okresie dorastania. Na skutek tych zachowań dorastający uświadamia sobie potrzeby niezbędne mu do funkcjonowania w grupie (np. samodzielność, zwrócenie na siebie uwagi, ukrywanie się, odreagowanie itp.). Zachowania te Obuchowska zakwalifikowała do 4 grup:

1. uczestniczenie (bycie prymusem, maskotką lub błaznem klasowym)

2. uleganie (bycie niewinnym grzesznikiem)

3. przeciwstawianie się (charakteryzuje się postawą przekory, złośliwości, zachowaniami ludycznymi)

4. unikanie (niesamodzielność, pozorowanie działań)

Cztery typy oporu (Giroux):

TYP 1- charakteryzuje się wys. krytyczną świadomością ideologii szkolnej, podczas gdy zachowanie nie jest opozycyjne zewn.

TYP 2- charakteryzuje się silną opozycją wobec ideologii szkoły i wys. nonkonformistycznym zach.

TYP 3- charakteryzuje się akomodacją lub kopiowaniem odbioru ideologii szkoły, przy jednoczesnym okazywaniu silnie opozycyjnych zachowań

TYP 4- charakteryzuje się pozytywną postawą wobec szkoły i takim samym zachowaniem.

Postawa- jest to funkcjonalny stan gotowości psychicznej i nerwowej, wyrobiony przez doświadczenie wywołujący wpływ na reakcje jednostki w stosunku do sytuacji i podmiotów, z którymi jest związana. Postawy są składnikami osobowości, które łączą się z charakterem.

Na postawę składają się trzy składniki:

- emocjonalny (nadaje przedmiotowi określoną wartość, dodatnią lub ujemną, określa emocje wobec niego jak zamiłowanie, niechęć, wrogość, tendencje agresywne).

- intelektualny (ma charakter poznawczy, sprowadza się do wiedzy osoby o przedmiocie; wiedza ta może być bardzo skromna i nie zawsze prawdziwa, może opierać się na osądach, opiniach itp.).

Wyżej wymienione składniki są równorzędne.

- behawioralny, różni się od poprzednich, gdyż nadaje przedmiotowi zespół cech osobowościowych.

Wielu uczniów rozpoczynających proces kształcenia charakteryzuje się pozytywną postawą wobec szkoły. Często z czasem postawa ta ulega zmianie na bierną, konformistyczną, agresywną lub twórczą. Zachowania jakimi dana postawa się charakteryzuje dały podstawę do wyodrębnienia kilku typów oporu. Żaden z nich nie zawiera całkowitej adaptacji do szkoły. Źródeł poszczególnych typów oporu można się doszukiwać w:

- doświadczeniach społecznych ucznia, jego tradycji kulturowej oraz w wyniku własnych doświadczeń i działań ucznia.

Mogą one być przejmowane od innych ludzi poprzez:

- empatię,

- naśladowanie,

- modelowanie,

- identyfikację;

W okresie dorastania postawy oraz wartości wyznawane przez młodzież nie są jeszcze sprecyzowane, stąd też występujący u nich opór jest reakcją naturalną związaną z poszukiwaniami, kształtowaniem swojej osobowości szukaniem wartości jakie chce się wyznawać.

Można wyróżnić następujące typy oporu, wynikające z postaw wobec szkoły:

a)transformatywny

Opór ten charakteryzuje się dużym zaangażowaniem w działania oporne mające na celu zmianę. Zachowanie to nie prowadzi do konfliktu, lecz do znalezienia kompromisu bez podważania czyjegokolwiek autorytetu. Opór transformatywny wynika z postawy aktywnej i twórczej. Opór ten jest zorganizowany w działaniu. Przebieg działań zależy od osobowości jednostki, od jego wiedzy, motywacji, wytrwałości oraz zdolności twórczych.

Istotą oporu transformatywnego są zdolności kreatywne i ekspansywne jednostki, do przekraczania przymusów istniejących w społeczeństwie i przenoszenia ich na nowy stworzony przez siebie poziom. Jest to postawa, dzięki której jednostka nabywa wiedzę, zdolności komunikacyjne i odwagę.

Opór transformatywny sprawia, że uczeń angażuje się w proces edukacji i kształcenia w szkole. Powoduje to utrwalenie jego podmiotowości, umożliwiając wyrażanie swojej indywidualnej opinii, a także nieustanne doskonalenie swojej osoby, dla utrzymania swojej podmiotowości na właściwym poziomie. Opór transformatywny ucznia, ujawniający się poprzez zaangażowanie intelektualne i emocjonalne w formy i treści kształcenia, to nie tylko umiejętność stawiania problemu, ujawniania roszczeń, ale przede wszystkim uczulenie na powierzchowność i fragmentaryczność wiedzy, oddzielanie prawdy od fałszu, głębi od frazesów, umożliwiające realizację autentycznej postawy.

b) akomodacyjny

Opór akomodacyjny charakteryzuje się małym zaangażowaniem ucznia i chwiejną postawą wobec szkoły, a zachowania zewnętrzne są dostosowane do wymagań szkolnych.

Akomodacja to proces dostosowania, a więc opór akomodacyjny to swego rodzaju podporządkowanie się obowiązującym normom, wykonywanie powierzonych zadań, jednak bez akceptacji ich celowości lub sposobu wykonywania. Opór akomodacyjny wiąże się z uzyskiwaniem poczucia bezpieczeństwa społecznego, poprzez czasem ekstremalne formy społecznej nieuczciwości jak podlizywanie się, fałszywe komplementy. Działania takiego ucznia maja na celu uzyskanie aprobaty autorytetów (nauczyciela) i liderów klasy. Po każdym działaniu oczekuje się ich aprobaty. Niepowodzenie w tej kwestii wywołuje nienawiść do samego siebie, poczucie cynizmu - jednostka staje się nieprzystosowana społecznie.

Opór akomodacyjny, mimo fałszywej akceptacji obowiązujących norm, nie oczekuje ich zmian, a wręcz obawia się ich. Paraliżuje to proces twórczy ucznia, który dąży do osiągnięcia własnych celów. Uważa on, że przyjęte normy staja mu na drodze, odczuwa lęk do kolegów, a jednocześnie czuje potrzebę bycia wśród nich. Uzyskuje to przez pełnienie różnych funkcji społecznych w klasie, które, jak uważa dają mu nietykalność w swej pozycji. Jednym z typów takich uczniów jest "lojalny opozycjonista", który akceptuje obowiązujący stan rzeczy tylko ze względu na własny interes bądź pełnioną funkcję. Żyje w wiecznym dylemacie między sytuacją, która gwarantuje mu spokój, a zaangażowaniem się w zmianę tej sytuacji. Innym przykładem oporu akomodacyjnego są uczniowie poświęcający się dla innych z pominięciem własnych interesów- cierpią z powodu braku nagrody.

c) bierny

Charakteryzuje się małym zaangażowaniem w działania oporne i obojętną postawą wobec szkoły. Uczniowie tacy mają tendencję do wycofywania się, nie angażowania się w życie rówieśnicze, mają opinię bezproblemowych. Są nieufni do nowych sytuacji stąd, dlatego sami nie podejmują żadnych działań, jednak ulegają wpływom innych i nie posiadają własnego zdania. Postawa bierna może wynikać z indywidualnych dyspozycji organicznych, procesy hamowania dominują nad procesami pobudzania na skutek bodźców zewnętrznych. Towarzyszy temu lęk, powolność, onieśmielenie itp.. Poza czynnikami biologicznymi duży wpływ na postawę ucznia mają czynniki środowiskowe jak metody wychowawcze, stan zdrowia czy warunki w jakich się wychowuje.

Bierność dzieli się na dwa rodzaje:

- społeczną, która jest ciągłą postawą niechęci wszystkiego co związane jest ze szkołą,

- sytuacyjną, która występuje tylko w określonych sytuacjach, gdy tymczasowe warunki środowiskowe wymuszają to na uczniu, np. niechęć do pracy w grupie z danymi osobami, zbyt trudne zadanie przerastające możliwości ucznia.

W razie odniesienia niepowodzenia uczeń unika w przyszłości podobnych sytuacji. Bierna postawa może przenieść się od drobnej rzeczy na wszystkie analogiczne sytuacje szkolne. Najczęstszym typem oporu biernego jest opór sytuacyjny. Zachowaniami typowymi dla oporu biernego jest wycofywanie się i ucieczka. Wycofanie polega na nauczeniu się cierpliwości. Uczeń taki nie zaprzestaje chodzenia na lekcję, ale uznaje ją jako stratę czasu. Czas spędzony na lekcji stara się zająć czymś innym jak np. myślenie o niebieskich migdałach itp. Opór ten może przejawiać się również w stosowaniu symbolicznych, antyszkolnych zachowań, jak np.:

- prowokacyjne ubrania (np. podarte, wymyślne itp.),

- specyficzne sposoby zachowania (np. mowa, gesty wyrażane ciałem itp.),

- "uliczny" sposób bycia,

- obojętność wobec nauczyciela;

Opór bierny jest często jedyną formą sprzeciwu wobec zniewolenia uczniów w szkole. Jest wyizolowaniem się z systemu szkolnego poprzez stworzenie swojego własnego systemu wartości.

d) agresywny

Charakteryzuje się silnym zaangażowaniem w działania opozycyjne, jest to typowy opór czynny. O pojawieniu się tego oporu decydują bodźce zewnętrzne. Opór agresywny tworzą zachowania charakterystyczne dla postawy agresywnej. Wyróżnia się trzy kryteria podziału postaw agresywnych:

1. Moralna treść zachowania:

- jako agresja społeczna szkodząca społeczeństwu,

- jako agresja prospołeczna służąca społeczeństwu;

2. Rozróżnienie czy agresja jest celem czy narzędziem:

- agresja instrumentalna (cel),

- agresja afektywna (narzędzie);

3. Rozróżnienie czy agresja ma charakter obronny czy atakujący:

- agresja obronna (powstaje na skutek lęku),

- agresja atakująca (bezpośrednia odpowiedź na frustrację);

W szkole uczniowie stosują agresję:

- fizyczną (np. kopanie mienia szkolnego, bicie, przepychanie itp.),

- słowną (np. przezywanie, ośmieszanie, wysuwanie bezpodstawnych oskarżeń itp.)

Agresja ta może być kierowana bezpośrednio na osobę wywołującą frustrację, bądź pośrednio kierowana na osoby lub rzeczy nie mające związku z frustracją. Powodem oporu agresywnego nie zawsze jest frustracja, mogą to być negatywne autorytety, które są przez uczniów naśladowane. Uczniowie uczą się rozwiązywać problemy za pomocą agresji jak np. ich rodzice czy bohaterzy filmowi, z których czerpią ''inspirację''. Opór agresywny nie zawsze jest następstwem krzywdy wyrządzonej uczniowi, może wynikać z chęci uzyskania korzyści jak np. lepszej oceny itp..

Opór transformatywny i agresywny są formami oporu zewnętrznego, z tym że pierwszy jest nastawiony na tworzenie czegoś nowego poprzez kompromis, natomiast agresywny na niszczenie. Opór akomodacyjny i bierny są natomiast oporami wewnętrznymi.

AMBIWALENCJA- jest częścią oporu, jest konfliktem sprzecznych wartości, występuje powszechnie i wynika z ograniczonych funkcji poznawczych człowieka.

Na skutek powstającego konfliktu sprzecznych odczuć ludzie stosują strategię kompensacji aspektów związanych z danym działaniem, rzeczą (wypisywanie plusów i minusów możliwych następstw działania i na podstawie przewagi któregoś z czynników podejmowanie decyzji).

Ambiwalencję opisują trzy terminy:

- oscylacja - wahanie jako typ zachowania (miotam się, jestem rozdarty)

- rozdarcie - termin filozoficzny o charakterze egzystencjonalnym (huśtawka emocjonalna)

- nierozstrzygnięcie - dopełnia poprzednie

Z ambiwalencją przede wszystkim można się spotkać w formach oporu wewnętrznego, w którym występuje dostosowanie się do obowiązujących norm połączone z brakiem ich akceptacji. Człowiek nie może tak naprawdę sprostać wymaganiom i oczekiwaniom wszystkich tj. nauczycielom a jednocześnie kolegom, więc zawsze musi z czegoś zrezygnować co powoduje u niego negatywne stany emocjonalne. Uczeń czując zagrożenie własnej wolności podejmuje odpowiednie kroki mające na celu usunięcie powstałej niezgodności. Proces autokreacji odbywa się nadal, a uczeń nie przeciwstawia się zewnętrznej dominacji, ale też jej nie ulega. Występują trzy procesy, przez które może przejść uczeń w szkole:

- emulacja, polegająca na przyjęciu określonych cech i znaków zewnętrznych, do budowy własnej tożsamości, nie gorszej od modelowej tożsamości noszącej znamiona władzy

- mimetyzm, czyli przejmowanie określonych cech i znaków jako podstaw do stworzenia własnej, niewidocznej w kodzie znaków tożsamości

- opozycja, jest to odwrócenie określonych znaczeń dla stworzenia własnej, innej tożsamości, która będzie różna od narzucanej przez dominującą kulturę

Proces ten dzieli się na dwa etapy:

1. Nastawienie do znaczeń występujących w kulturze dominującej

2. Rezultaty tego procesu

Interpretacja ambiwalentnych typów oporu.

Do oporu agresywnego może prowadzić w procesie emulacji ambiwalentny typ oporu transformatywno-agresywnego. Ten typ charakteryzuje się postawą moralistyczną. Uczeń z taką postawą jest uczniem zdyscyplinowanym, niezwykle solidnym, gorliwym w wypełnianiu swoich obowiązków. Manifestuje też swoją lojalność. Ta demonstracja ma na celu zwrócenie na siebie uwagi oraz na to, że jest najlepszy w tym, co robi. A na pewno nie gorszy od innych. Poczucie bezpieczeństwa dają mu jasno określone dyrektywy, reguły i przepisy. Jednocześnie sytuacje, w których występuje niepewność powodują jego moralne oburzenie. Uzewnętrznić się to może reakcjami agresywnymi wobec otoczenia, przypisywaniem innym społecznej winy, dowodzeniem swojej niewinności, a także pokazaniem swojej wyższości. W sytuacji narastającego oburzenia jego osobowość i zachowania znajdują się pod wpływem uczucia zawiści i poczucia niższości, co powoduje silne przekonanie, że jego walka jest słuszna, że walczy ze złem w imię wyższego dobra.

Typ oporu agresywnego może powstać także poprzez mimetyczny z typu oporu bierno-agresywnego . Jest to typ ucznia, którego dewizą życiową jest nie wyróżniać się, wtopić się w tłum, by nikt nie poznał, kim się naprawdę jest. Uczeń jest w zasadzie obojętny na zmiany dopóki nie dotykają one jego stylu życia. Jego zachowania i myśli są podporządkowane tym, którzy wiedzą lepiej i więcej. W sytuacji trudnej pod względem aksjologicznym i społecznym, w której musi dokonywać wyboru, stan równowagi jego osobowości zostaje zakłócony silny lęk o własne bezpieczeństwo wywołuje reakcje wyraźnie nieufne, wrogie i agresywne.

Innym przykładem powstania typu oporu agresywnego jest ambiwalentny typ akomodacyjno-agresywny , który kreuje się poprzez proces opozycji. Uczeń ten wychodzi z założenia, że jego relacja ze światem to czysta wymiana handlowa, a wiec żeby osiągnąć sukces, trzeba wejść w układy. Jest uczniem adaptującym się chłodno do obowiązujących przepisów, nie akceptuje sytuacji niepewności czy spontaniczności kolegów. W położeniu niejasnym, konfliktowym, które może powodować utratę osobistych korzyści, będzie reagował agresywnie.

Z kolei do oporu biernego może prowadzić tym ambiwalentny oporu transformatywno-biernego . Może to być uczeń, który odrzucając świadomie różne formy dominacji, przyjmując refleksyjną postawę, w której ustawiczne myślenie i działanie oparte jest na otwartym dialogu, będzie stosować różne formy adaptacji mające charakter ucieczki, jak np. negatywne komentarze, ucieczka w fantazje.

Innym przykładem powstawania typu biernego jest typ powstały w procesie mimetycznym z typu ambiwalentnego – oporu akomodacyjno-biernego . Uczeń zachowujący się ambiwalentnie może swoje bezpieczeństwo i tożsamość opierać na zasadzie uznawania i poddawania się autorytetowi nauczyciela, ale w momencie konfliktów, które zachodzą między klasą a nauczycielami, jego bezpieczeństwo i równowaga zostają zachwiane. Sytuacja trudna powoduje pojawienie się mechanizmów obronnych. Mechanizm ten polega na tym , że z jednej str. uczeń aprobuje wszystkie wartości, ale z drugiej str. ze względu na znaczną sztywność i nietolerancję wobec niejasności, nie może przystosować się do skłóconego środowiska. Jest zagubiony, niezorganizowany wewn, pragnie przede wszystkim bezpieczeństwa. Powstała sytuacja konfliktowa i wymagania stawiane w stosunku do ucznia mogą doprowadzić do rozłamu osobowości, zagubienia. Każdy kolejny konflikt może postawić go na bocznym torze życia klasy oraz wzmocnić wyobcowanie zarówno zewn., jak i wewn.

Do oporu biernego może prowadzić typ oporu ambiwalentnego agresywno-biernego , który poprzez proces opozycji może prowadzić do utrwalania postaw adaptacyjnych. Niepokój, który przeżywa ucz., znajduje szybkie ujście w wyładowaniu emocji na obiekcie lub jej przeniesieniu. Zachowania ambiwalentne w oporze agresywnym występują, gdy ucz. poszukują sposobu wyeliminowania siebie z relacji dominujących, które są dla nich najbardziej uciążliwe, tzn. występują otwarcie przeciwko nauczycielom, szkole. Trwała i nieprzejednana negacja wobec szkoły zmusza ucz. do nieustannego liczenia się z jej strukturą organizacyjną, co paradoksalnie powoduje angażowanie się w jej sprawy.

Do powstania oporu akomodacyjnego może doprowadzić także ambiwalentny typ oporu bierno-akomodacyjnego polegający na tym, że sprawy i sytuacje, w których bierze udział, dające mu poczucie zadowolenia i korzyści, traktuje obojętnie i bez entuzjazmu. Występują tu ucz. najczęściej, którzy angażowanie się w jakiekolwiek pozaprywatne cele traktują jako niepotrzebne i wywołujące napięcia. Wyzbywają się świadomie swojej tożsamości, swojego indywidualnego oblicza, z lęku o własne bezpieczeństwo. Żyją w przeświadczeniu, że w życiu należy robić to, co jest w pełni aprobowane przez otoczenie.

Inny rodzaj akomodacyjnego oporu, który może powstać z typu ambiwalentnego oporu agresywno-akomodacyjnego, polega na przyjęciu postawy pozornej aktywności lub wiernopoddaństwa mimo wyraźniej niechęci i wrogości. Z jednej str. ucz. nie znosi nauczyciela za wieczne ocenianie, karanie, upominanie, ale z drugiej str. z obawy o swoje sprawy i swoja przyszł., jest nadskakujący, usłużny i stwarzający pozory swojej lojalności. Maska pozwala ukryć mu prawdzie oblicze oportunisty.

Ambiwalencja występuje również w typie oporu transformatywnego, który może powstać na bazie oporu bierno-transformatywnego . Podporządkowanie, uległość, jako przyzwolenie na podległość zewn. procesom dominacji jest tylko pozorną biernością, zgodą i adaptacją do warunków, a w rezultacie jest procesem aktywnie kształtującym podmiotowość ucz. w relacjach społ. w edukacji. Uczeń stara się tak, aby nie podpaść. Jego zachowania mieszczą się w modelu „dobrego ucznia”. (mimetyzm- forma przystosowania ochronnego).

Przykładem ambiwalencji prowadzącej do kreowania oporu transformatywnego jest typ akomodacyjno-transformatywny , powstający w procesie emulacji. Ucz. funkcjonujący w danym typie oporu stara się dorównać osobom posiadającym władzę (może to być nauczyciel lub lider w gr. rówieśniczej), od których przyjmuje oznaki charakterystyczne dla tożsamości, wobec której stosuje opór, za podstawę tożsamości własnej. Te oscylacje prowadzą również do powstania tożsamości hybrydycznej, pełnej wewnętrznych napięć, tożsamości, która chce być „nie gorsza” od kogoś, czyją wyższość podświadomie w swym dążeniu uznaje.

Typ oporu wykształcony w procesie, jest ambiwalentny w stosunku do dominacji zewnętrznej.

Ambiwalencja jest stałym elementem w procesie rozwoju, ponieważ młody człowiek dąży zarówno do rozwoju jak i samodestrukcji.