AKADEMIA POMORSKA
WYDZIAŁ EDUKACYJNO – FILOZOFICZNY
INSTYTUT PEDAGOGII
Barbara Waśkiewicz
Magdalena Bydołek
Raport Jacquesa Dolorsa: Edukacja w niej jest ukryty skarb 1996. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI wieku.
Raport przygotowany na ćwiczenia z przedmiotu pedagogika porównawcza.
Słupsk 2011
Wprowadzenie.
Z inicjatywy zgłoszonej na Generalnej Konferencji UNESCO w 1991 roku powstała w 1993 roku Międzynarodowa Komisja do Spraw edukacji dla XXI wieku. Na jej przewodniczącego powołano J. Dolorsa. W skład Komisji weszło 14 osobistości reprezentujących różne regiony świata, różne kultury i różne religie. Kraje postsocjalistyczne reprezentowali Bronisław Geremek i Aleksandra Kornhauser. Głos naszych przedstawiciel został zatytułowany: Spójność, solidarność i wykluczenie. Tytuł polski brzmi następująco: Raport dla UNESCO. Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, pod przewodnictwem Jacquesa Delorsa. Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Warszawa1998. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Wydawnictwa UNRSCO.
Zjawiska determinujące przyszłość.
Raport ten nie proponuje gotowych rozwiązań, ale analizuje zasadnicze zmiany, jakie dokonały się w świecie od czasu ukazania się raportu Faurea. Zdaniem Delorsa są to cztery nowe zjawiska, które będą determinować przyszłość.
a). Globalizacja - staliśmy się dzięki technice mieszkańcami „planetarnej wioski”. Zjawisko globalizacji wywołane zostało radykalnym zmniejszeniem dystansów przestrzennych i czasowych spowodowanych rozwojem technik wytwarzania, przetwarzania i dystrybucji informacji. Zmian ta jest mianem „rewolucji informatycznej”. Skutkiem tego jest zacieranie się granic pomiędzy:
Kontynentami (zjawisko amerykanizacji w europie i świecie);
Kulturami (zjawisko wielokulturowości: inkulturacji - akulturacji); religiami (zjawisko ekumenizmu)
Państwami i narodami ( państwa wielonarodowe i wieloetniczne, instytucje ponadnarodowe - instytucje współpracy międzynarodowej);
Różnymi formami poznawczego oswajania świata (poznaniem: filozoficznym - naukowym - potocznym - właściwym sztuce i kulturze).
b). Zburzenie dotychczasowego podziału świata - rozwój krajów spoza cywilizacji zachodniej sprawił, że został zburzony dotychczasowy podział świata na bogatą Północ/ biedne Południe; bogaty Zachód/ biedny Wschód. Chodzi tu o państw południowo- wschodniej Azji, które w latach 80. i 90. XX wieku przeszły proces niezwykle szybkiego uprzemysłowienia, uzyskując miano „tygrysów kapitalizmu” (Singapur, Korea Płd., Tajwan, Malezja, Chiny). „Cud gospodarczy” tych krajów spowodował nowy układ sił w świecie.
c). Koniec zimnej wojny i rozpad imperium sowieckiego - spowodował erozję dotąd dominujących narracji, opartych na dychotomicznym podziale na „swoich” i „obcych”. Do rozpadu przyczyniło się kilka czynników. Po pierwsze zlikwidowanie w 1991 roku Układu Warszawskiego zawartego 14 maja 1955 raku na konferencji 8 państw: Albania, Bułgaria, NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna), Polska, Rumunia, Węgry, ZSSR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich). Jego celem było zjednoczenie sił zbrojnych tych państw pod sowieckim przywództwem.
Po drugie powstanie w Polsce ruchu społecznego „Solidarność” (1980), zburzenie „Muru Berlińskiego” (1990), zjednoczenie Niemiec oraz upadek kolejnych rządów partii komunistycznych. Kiedy upadła dualistyczna koncepcja i polityczna praktyka świata podzielonego na dwa wrogie obozy, to wytworzyła się swoista „próżnia ideologiczna”, o którą zagospodarowanie ścierały się trzy stanowiska: promujące demokrację i gospodarkę rynkową - sprawdzone wzory Zachodu; zorientowanych na poszukiwanie tzw. „trzeciej drogi”; budujących swoje nadzieje na przyszłość na podstawie resentymentów, np. imperialność, mocarstwowość, nacjonalizmów, fundamentalistów.
d). Rosnące znaczenie środków przekazu informacji i komunikowania - efekt zjawiska rewolucji informatycznej, która sprawiła, że mamy do czynienie z przyrostem informacji w postępie prawie geometrycznym i coraz więcej ludzi jest potrzebnych w sektorze wytwarzania, przetwarzania i dystrybucji informacji, a największy wpływ na kształtowanie świadomości jednostki i zbiorowej uzyskuje telewizja. Zaciera się w związku z tym coraz bardziej granica między edukacją - propagandą - indoktrynizacją - psychoterapią - socjoterapią i innymi technikami wywierania wpływu na ludzi. Telewizja zaś jest głównym medium włączaniu ludzi w kulturę masową.
3. Ideologiczne przesłanie edukacyjne raportu.
„Edukacja powinna przyczyniać się do zwalczania ubóstwa, ostracyzmu społecznego, przemocy, wojen, współtworzyć lepszy świat, w którym szanuje się prawa człowieka i panuje wzajemne zrozumienie, a postęp wiedzy wykorzystywany jest dla dobra wszystkich narodów”.
Akceptując te postulaty, otworzyć się musimy na ich realność w sensie: 1) dialogowym; 2) prognostycznym; 3) technologicznym. W raporcie tym znajdują się postulaty o charakterze technologicznym, które powinny znaleźć potwierdzenie w polityce oświatowej państw Unii Europejskiej. Są to miedzy innymi:
Apele o zwaloryzowanie aspektu etycznego i kulturowego edukacji;
Zachęcanie do otwarcia się na „innego” i „inność” w ramach respektowania demokratycznej zasady pluralizmu i idei solidarności planetarnej,
Afirmacja tożsamości rodzinnej, grupowej, terytorialnej;
Apel o zaangażowanie w ideę „nowego humanizmu” budowanego na ludzkiej solidarności;
Zachęcanie do przezwyciężania agresywnych nacjonalizmów, totalitaryzmów, dogamtyzmów, szowinizmów, ras izmów, fundamentalizmów, uprzedzeń, przesądów, nietolerancji i tym podobnych.
Zadania stawiane na XXI wiek.
W raporcie tym wskazano, nazwano i omówiono napięcia, których przezwyciężanie stanie się podstawowym zadaniem XXI wieku. Są one następujące:
Napięcia między tym, co jest globalne, a ty, co jest lokalne;
Napięcia między tym, co jest uniwersalne, a tym, co jest jednostkowe;
Napięcie między tradycją, a nowoczesnością (ponowoczesnością);
Napięcie między działaniem sterowanym długą perspektywą czasowa, a potrzebami doraźnymi (dalekie a bliskie cele działania);
Napięciem miedzy przyrostem wiedzy, a zdolnością przyswajania informacji przez człowieka;
Napięcie między obszarem duchowości, a obszarem materialnego bytu człowieka.
Cztery filary współczesnej edukacji.
Wedle raportu Delorsa współczesna edukacja (ustawiczna, permanentna, całożyciowa i całościowa, holistyczna) powinna być oparta na czterech filarach:
Uczyć się, aby żyć wspólnie - postulat ten oznacza zaangażowanie w budowanie solidaryzmu społecznego poprzez zaangażowanie w rozwiązywanie konfliktów, akceptację pluralizmu, tolerancji i zrozumienia dla „innego” i „inności”.
Uczyć się, aby wiedzieć - postulat ten oznacza nadanie na powrót wiedzy charakteru wartości autotelicznych, rehabilitację wykształcenia (szczególnie ogólnego, szeroko profilowanego, humanistycznego).
Uczyć się, aby działać - postulat ten oznacza akceptację dla skutecznego działania opartego na takich kompetencjach, jak: autonomiczność, odporność na stres, innowacyjność, racjonalność decyzji, komunikatywność, zdolność do pracy w zespole, umiejętności techniczne i profesjonalne.
Uczyć się, aby być - rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka; w całym bogactwie jego osobowości i w różnorodnych formach ekspresji i zaangażowania: jako jednostki, członka rodziny i społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i twórcy marzeń.
Problem rozwoju człowieka może być odczytywany w kontekście „sensu życia” (lub deficyt sensu życia, jako zjawiska występującego na szeroką skalę w krajach wysoko rozwiniętych, które poradziły sobie z deficytami dotyczącymi podstawowych potrzeb ludzi). Edukacja może być wtedy definiowana, jako proces przygotowania jednostki do uzyskania i potwierdzania w codziennym życiu swej tożsamości autonomicznej. Stan ten stanowi, bowiem podstawę do nadania swemu życiu indywidualnego sensu i funkcjonowania w „standardzie podmiotowym”.
Koncepcja dotycząca kształcenia na rożnych szczeblach.
Raport Delorsa oprócz całościowej koncepcji edukacji zawiera również analizy i postulaty dotyczące poszczególnych szczebli kształcenia. Szczególną uwagę autorzy raportu przywiązują do kształcenia na poziomie podstawowym. Temu poziomowi kształcenia przypisane są dwa cele:
Wyposażenie dzieci w narzędzia uczenia się (czytanie, pisanie, komunikowanie, rachunki, rozwiązywanie problemów);
Wyposażenie w fundamentalne treści edukacyjne (wiadomości, umiejętności, postawy, wartości), niezbędne dla godnego życia, przetrwania, rozwoju, pracy, budowania satysfakcjonującej egzystencji własnej i innych.
Największym problem upatruje się w kręgu naszej cywilizacyjnym jest szkolnictwo średnie. Komisja proponuje przedstawić koncepcje edukacyjnego kredytu czasu (przemienność nauki i aktywności zawodowej, różnorodności kształcenia, certyfikację różnych kompetencji, doświadczeń, wiedzy i inne). Celem jest stworzenie warunków do upowszechnienia średniego wykształcenia ogólnego, kończącego się maturą, która otwiera jednostkom drogę do zróżnicowanych form kształcenia na poziomie wyższym oraz uczestnictwa w różnych formach uzyskiwania i doskonalenia kwalifikacji zawodowych.
Uniwersytety (uczenie akademickie) traktowane są, jako depozytariusze kultury i nauki, ośrodki społecznego potencjału intelektualnego i kreowania wiedzy. Umasowienie szkolnictwa wyższego spowodowało degradację dotychczasowej pozycji uniwersytetów i wykształcenia akademickiego. Komisja opowiada się zdecydowanie za przywrócenie uniwersytetom tradycyjnego statusu, wyrażającego się w wysokim i harmonijnym poziomie wypełniania czerech podstawowych funkcji:
Prowadzeniu badań naukowych;
Organizowaniu wymiany naukowej;
Kształceniu najwyżej wykwalifikowanych kadr (elity intelektualnej, politycznej, gospodarczej);
Inicjowania i uczestniczeniu w debatach społecznych i etycznych dotyczących przyszłości).
Podpisanie przez rektorów z okazji 900 lat uniwersytetów europejskich Wielkiej Karty Uniwersytetów Europejskich, której podstawowe postulaty są następujące:
Uniwersytet jest instytucją autonomiczną (niszczy ją wszelka zależność i koniunkturalność);
Uniwersytet cechuje jedność działalności naukowej i dydaktycznej (niszczy ją wszelkiego rodzaju redukcja lub eksponowanie tylko jednego stanowiska czy zakresu, rezygnacja z interdyscyplinarności, holistyczności);
Autonomię oraz jedność badań i kształcenia warunkujące respektowanie pluralizmu (niszczy ją wszelkiego rodzaju monopol na wiedzę i pardygamt jej wytwarzania, przemoc, nietolerancja, zawłaszczenie prawdy);
Uniwersytet jest powiernikiem europejskiej tradycji humanistycznej (podstawową wartością w tej tradycji jest poznawcza wartość prawdy).
Podsumowanie.
Raport Dolorsa dostarczać przesłanek do przeprowadzenia reform oświatowych w krajach należących do Unii Europejskiej lub starających się o wejście do Unii Europejskiej. W warunkach polskich warto z postulatów tego raportu uczynić ważny punkt odniesienia w społecznym dyskursie o edukacji, niezależnie od uznawanego światopoglądu i innych przekonań.
Raporty oświatowe drugiej połowy XX wieku pokazują, jak rodzą się pomysły na rozwiązanie problemów edukacyjnych ora problemów instytucji systemu oświatowego. Z nich wynika, że edukacja jest jednym z najważniejszych obszarów życia społecznego, które decydują o pomyślności ludzi i społeczeństwa.
Opracowane na podstawie: Teresa Hejnicka - Bezwińska, O zmianach w edukacji, konteksty, zagrożenia i możliwości, Bydgoszcz 2000.