WYKŁAD 1 19.03.2011r.
Literatura:
T.Szulmicz „Ubezpieczenia społeczne – teoria dla praktyki” Wyd. Branta W-wa 2005;
I.Jędrasik-Jankowska „Ubezpieczenia społeczne” LexiNexi W-wa 2003;
„System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe” G.Szpor. LexisNexi, W-wa 2007.
Info:
Wspólna ocena z ubezpieczeń społecznych i gospodarczych
Pytania: z całości wykładu, test
Ryzyko społeczne – zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach gosp dom (T.Szumlicz)
Podstawowe rodzaje ryzyka społecznego:
Ryzyko choroby
Ryzyko macierzyństwa
Ryzyko inwalidztwa
Ryzyko śmierci żywiciela rodziny
Ryzyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Ryzyko bezrobocia
Ryzyko starości
Ryzyko niedołęstwa starczego
Zabezpieczenie społeczne:
System świadczeń, do których obywatele mają dostęp w określonych sytuacjach i na określonych warunkach (świadczenia pieniężne oraz rzeczowe) w związku z realizacją (materializacją ) ryzyka społecznego.
Celem istnienia tego systemu jest zapewnienie pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego.
Zakres ochrony i sposób realizacji zdeterminowany jest m.in.:
stopniem rozwoju społeczno – gospodarczego;
przyjętym modelem polityki społecznej (liberalny-minimalna ingerencja państwa, państwo promuje rozwój instytucji ubezpieczeniowych[Australia], redystrybucyjny-przeciwstawny do liberalnego, [kraje skandynawskie], duże wydatki Państwa, społeczeństwo godzi się na ponoszenie dużych wydatków, cele sa realizowane, ochrona przed ubóstwem, wsparcie dla rodzin wielodzietnych, rozwinięty system edukacji, motywacyjny-[Niemcy], Państwo daje pewne regulacje prawne, zachęcające ludzi do ubezpieczania się, metoda ubezpieczenia, do ochrony przed skutkami ryzyk społecznych, ubezpieczenia mają charakter wzajemny, ludzie maja świadomość, że to co zarobią mogą właściwie wykorzystać na własne ubezpieczeni).
Techniki (metody) realizacji zabezpieczenia społecznego:
Zaopatrzeniowa-objęte są nim tylko grupy osób pełniących służbę (policjanci, żołnierze), jednolite, nie zawsze zwiąne z poziomem uzyskiwanych wynagrodzeń, w odniesieniu do całości kraju, lub do określonych grup, mają charakter jednolity;
Opiekuńcza (filantropijna)-opieka społeczna, pomoc społeczna, ;
Ubezpieczeniowa.
Schemat działania ubezpieczenia:
Ryzyko składkafundusz ubezpieczeniowy zdarzenie losowestrataświadczenie
Ubezpieczenie osoby, zależne od wieku, płci, hobby-obliczenie, składki są jednolite.
Tradycyjne cechy ubezpieczenia społecznego:
Powszechność;
Przymusowość;
Związek z pracą zarobkową;
Finansowanie ze składek;
Wzajemność;
Samorządność.
Pierwszy system ubezpieczenia w Niemczech (1883-…)
Konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych:
| Elementy konstrukcji | Możliwe rozwiązania |
|---|---|
| Zakres podmiotowy | Osoby aktywne zawodowo (niezależnie od formy: praca najemna, samo zatrudnienie), także (w zakresie wybranych ryzyk) osoby bierne zawodowo |
| Organizacja | Jedna lub wiele instytucji (podział terytorialny, czy wg. grup zawodowych) |
| Źródła finansowania | Składki ubezpieczeniowe, pomocniczo dotacje z budżetu państwa |
| Metody finansowania | Repartycja - (świadczenia osób są finansowe ze składek aktywnych zawodowo, które wnoszą składki) (/lub/i/) kapitalizacja – wykorzystanie składki, która trafia do ubezpieczyciela |
| Warunki otrzymania świadczenia | Najczęściej staż (okres) ubezpieczenia, wiek ubezpieczonego, udokumentowana niezdolność do pracy (okresowa/trwała) |
| Sposób ustalania wysokości świadczenia |
|
Uwarunkowania tworzenia i funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych:
Polityczne – jego utworzenie było odpowiedzią na wzmożenie ruchu politycznego, siła oddziaływania polityków na system ubezpieczeń będzie zależna o d ustroju (demokracja-łatwo, totalitarny (?) – trudno);
Społeczno – kulturowe – tradycje samopomocy społecznej w momencie wystąpienia negatywnych zdarzeń, mogą prowadzić do odmiennego traktowania rodzin z dziećmi, inna wysokość świadczeń dla rodzin 2 dzieci<, większy wzrost indywidualizmu (co raz większe zapotrzebowanie na domy starców, niedołęstwo starcze (w Niemczech obowiązkowe świadczenie pielęgnacyjne);
Demograficzne – związane z liczbą i strukturą ludności, w większości krajów mamy do czynienia z tendencją: wydłużania przeciętnego poziomu życia, spadku liczby narodzin – powodują proces spadku liczby ludności. Społeczeństwo podzielone na 3 grupy wiekowe: 14 i mniej (przedprodukcyjna); 15- 65 lat (produkcyjna); powyżej 65 roku życia (poprodukcyjna). W Polsce wiek emerytalny < 65 lat; więc ludzie opuszczają szybciej rynek pracy – struktura demograficzna będzie zmieniać się w kolejnych latach. W 2009r. przeciętny poziom życia mężczyzny wynosi 76 lat, natomiast kobieta 83 lata. W 2060r. mężczyzna – 84 lata; kobieta – 89 lat. Wskaźnik dzietności jest dużo poniżej dwóch – w Polsce 1,4 (od 2004 roku niewielki wzrost wskaźnika dzietności); w innych krajach UE: 1,6-1,8.
Ekonomiczne – sytuacja demograficzna wpływa bezpośrednio na charakter ekonomiczny, promować zatrudnienie, dbać o to by ludzie w wieku produkcyjnym szybciej wchodzili na rynek pracy.
Cel istnienia systemu ubezpieczeń społecznych.
Zapewnienie uczestnikom systemu pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego przy wykorzystania metody ubezpieczenia.
Efekty funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych
Redystrybucja dochodów:
w cyklu życia ubezpieczonego
w ramach generacji
między generacjami
Ubezpieczenia społeczne a :
rynek pracy
rynki finansowe
inne wydatki publiczne i poziom długu publicznego
stopa oszczędności
tempo wzrostu gospodarczego
Funkcjonowanie ubezpieczeń społecznych w Polsce
Po odzyskaniu niepodległości (1919) wprowadzono ubezpieczenia na wypadek choroby, obowiązywały wszystkich, pierwsze jakie zostały wprowadzone, wprowadzone również wypadkowe i od bezrobocia, a ostatnie jakie wprowadzono to emerytalne. Powstawały rezerwy, które były inwestowane w dłużne papiery wartościowe.
1927 implementacja jednolitego ubezpieczenia
1933 u[porządkowano ubezpieczenia
Poziom składek w 1938r. – pracowniczy umysłowi – 16,6; robotnicy – 14,3
Główne elementy reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce(1999):
Wprowadzenie podziału ubezpieczeń społecznych na: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, wyodrębnienie subfunduszy w ramach FUS, odpowiadających rodzajom ubezpieczeń:
podział składki ubezpieczeniowej na poszczególne rodzaje ubezpieczeń oraz wprowadzenie partycypacji pracowników w finansowaniu składki („ubruttowienie” wynagrodzeń);
wprowadzenie ograniczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce;
wprowadzenie indywidualnych kont emerytalnych, wprowadzenie formuły zdefiniowanej składki przy kalkulacji emerytury;
w ubezpieczeniu emerytalnym: dywersyfikacja metod finansowania świadczeń poprzez wprowadzenie kapitalizacji części składki w otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez prywatne podmioty;
zwiększenie zakresy podmiotowego ubezpieczeń społecznych.
Podział składki na ubezpieczenia społeczne (w % podstawy wymiaru) - zmiany
| Rodzaj ubezpieczenia | Łączna składka | Składka pracodawcy | Składka pracownika |
|---|---|---|---|
| Emerytalne | 19,52 | 9,76 | 9,76 (w tym 7,3 do OFE) |
Rentowe Od 1 lipca 1007 Od 1 stycznia 2008 |
10 6 |
6,5 4,5 |
3,5 1,5 |
| Chorobowe | 2,45 | - | 2,45 |
Wypadkowe 01.01.1993-31.12.2002 1.04.2007-31.03.2009 1.04.2009-31.03.2010 |
1,62 0,67-3,06 0,67-3,33 |
1,62 0,67-3,6 0,67-3,33 |
WYKŁAD 2 03.04.2011r.
Organizacja systemu ubezpieczeń społecznych:
Podmioty systemu ubezpieczeń społecznych:
Ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegające co najmniej jednemu rodzajowi ubezpieczeń (emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu).
Płatnik – każdy podmiot zobowiązany do:
zgłoszenia osoby do ubezpieczenia lub wyrejestrowania z ubezpieczenia;
obliczania, potrącania i przekazywania składek na ubezpieczenie społeczne;
zobowiązany so sporządzania raportów do ZUS-u.
np. pracodawca, zleceniodawca, osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, Kancelarie: Sejmu i Senatu, powiatowe urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej, itd.)
Świadczeniobiorcy – osoby fizyczne pobierające emeryturę, rentę lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego.
Rola ZUS-u w systemie ubezpieczeń społecznych
ZUS –państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną.
Podstawowe zadania:
Prowadzenie indywidualnych kont płatników składek i ubezpieczonych;
Coroczne informowanie ubezpieczonych o wysokości środków emerytalnych „zgromadzonych” na indywidualnym koncie;
Pobór składek na ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Emerytur Pomostowych, a także na ubezpieczenia zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych świadczeń Pracowniczych;
Przekazywanie części składek na ubezpieczenia emerytalne do OFE;
Wypłata świadczeń z ubezpieczenia społecznego;
Obsługa wypłat emerytur kapitałowych (od 2009r.);
Przygotowywanie prognozy wpływów i wydatków FUS oraz sub-funduszu emerytalnego;
Realizacja prewencji rentowej i wypadkowej.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Państwowy fundusz celowy utworzony na mocy ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych;
Dysponentem FUS jest ZUS (tzn. prezes i zarząd ZUS)
Fus podzielny jest na fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, czyli odpowiadające rodzajom ubezpieczeń.
Przychodami z FUS są przede wszystkim:
Składki ubezpieczeniowe;
Dotacje z budżetu państwa;
Pozostałe przychody, do których zalicza się m.in. refundację części składki emerytalnej przekazywanej do OFE (od 2004r.);
Środki przekazywane z Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Fundusz Rezerwy Demograficznej
Fundusz posiadający osobowość prawną, mającą stanowić fundusz rezerwowy do funduszu emerytalnego w FUS; w założeniach miał być uruchomiony od 2009r., kiedy na emeryturę przechodzić będą osoby z powojennego wyżu demograficznego.
Dysponentem FRD jest ZUS
Przychodami FRD są:
Nadwyżki środków funduszu emerytalnego powstałe na dzięń 31 grudnia każdego roku i pomniejszone o kwotę na wypłaty emerytur w styczniu następnego roku;
Odpisy od składki na ubezpieczenia emerytalne (pierwotnie planowano 1% podstawy wymiaru składki a w rzeczywistości wprowadzono 0,1% odpis w latach 2002-2003, a od 2004 coroczny wzrost odpisu o 0,05%;
Przychody z lokat środków FRD (przepisy określają w jakich kategoriach lokat mogą być ulokowane środki Funduszu);
Środki z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa (od 2010r. 40% wpływów z prywatyzacji MSP).
Fundusz Emerytur Pomostowych
Państwowy fundusz celowy powołany do finansowania wypłat emerytur pomostowych na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.
Dysponentem FEP jest ZUS
Przychodami FEP są m.in.:
Wpływy ze składek wpacanych przez płatników (1,5% podstawy wymiaru, która jest ustalana jak przy ubezpieczeniach emerytalno-rentowych);
Dotacji budżetu państwa;
Oprocentowania rachunków bankowych FEP;
Oprocentowania lokat wolnych środków FEP.
Świadczenia z ubezpieczenia społecznego
Emerytura (z I filaru)
Różne rozwiązania dla ubezpieczonych:
Urodzonych przed 1 stycznia 1949r.
Zachowanie uprawnień i zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999r.
Warunki uprawniające do emerytury na zasadach powszechnych: wiek emerytalny min. 60 lat (K)/65 lat (M) oraz min. staż ubezpieczenia (okres składkowy i nieskładkowy) 20 lat (K)/25 lat(M) lub przy stażu niższym o 5 lat, lecz bez utrzymania gwarancji minimalnego świadczenia
E=24%kwoty bazowej(KB) + 1,3%podstawy wymiaru(pw) x okresy składkowe(os) + 0,7%pw x okresy nieskładkowe (ons),
Pw=wskaźnik podstawy wymiaru(wpw) x kwota bazowa(KB), okresy nieskładkowe(ons)=<1/3okresu składkowego(os)
Wpw liczy się jako wybrane 10 lat z ostatnich 20 lat pracy, albo wybranych 20 lat z całej kariery zawodowej, wyciągamy z tego średnią arytmetyczna, ustalamy średnie roczne wynagrodzenie na przestrzeni wybranych 10 lat z ostatnich 20 lat pracy, albo wybranych 20 lat z całej kariery zawodowej.
Kobieta urodzona która miała 30 lat okresów składkowych, 5 lat okresów nieskładkowych, a wskaźnik podst wymiaru 70%
Urodzonych po 31 grudnia 1948r., w tym:
Dla urodzonych po 31 grudnia 1968r. – implementacja modelu docelowego.
WYKŁAD 3 29.05.2011r.
Członkostwo w OFE
Obowiązkowe dla każdego objętego obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego urodzonego po 31.12.1968
Można być członkiem tylko 1 OFE, ale zawsze można zmienić fundusz: bez kosztów ( po upływie 24 m-cy od zawarcia umowy) – od maja 2011 bez kosztów, losowania członków do OFE w przypadku nie dokonania wyboru prowadzone przez ZUS 2 razy w roku
Środki zgromadzone w OFE podlegają dziedziczeniu w przypadku śmierci członka funduszu przed nabyciem uprawnień do emerytury, podziałowi w przypadku rozwodu (jeśli istniała wspólnota majątkowa).
Kapitał gromadzony w OFE zależy od:
Wpłaconych składek (7,3% podstawy wymiaru, ograniczenie podstawy wymiaru do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce);
Wyników inwestycyjnych OFE;
Kosztów związanych z członkostwem w OFE;
*od maja 2011 obniżenie poziomu składek w latach 2011-2012 do 2,3% pw, później stopniowe zwiększenie do 3,5% pw. (od 2017)
Koszty udziału w OFE:
Opłata od składki (tzw. opłata dystrybucyjna) - ustalona w statucie OFE, wysokość opłaty ograniczona ustawowo: od maja 2010r. max 3,5% składki;
Opłata za zarządzanie aktywami - ustalona w statucie OFE, max wysokość opłaty stałej wynosi 0,045% wartości aktywów netto (WAN) miesięcznie przy WAN do 8mld PLN – później degresja – max opłata do WAN -> 45 mld PLN wynosi 15,5 mld PLN miesięcznie, dodatkowo część zmienna uzależniona od wyników inwestycyjnych (max 0,005% WAN);
Opłata za wycofanie środków z jednego OFE i przekazanie do innego OFE przed upływem 24 m-cy od podpisania umowy tzw. opłata transferowa - od maja 2011.
Stopa zwrotu z OFE:
Obliczana na postawie zmian wartości jednostki rozrachunkowej, wycena jednostek rozrachunkowych następuje każdego dnia roboczego
KNF podaje do publicznej wiadomości informację o osiągniętych stopach zwrotu OFE dwa razy w roku (na koniec marca i września) za okres ostatnich 36 miesięcy w okresie od czerwca 1999 do marca 2004 informację o stopie zwrotu organ nadzoru podawał na koniec każdego kwartału za okres 24 miesięcy.
Polityka inwestycyjna w OFE:
Ograniczona poprzez przepisy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, rozporządzenie Rady Ministrów.
Określone kategorie lokat i limity inwestycyjne (w poszczególnych kategoriach lokat i u danego emitenta)
Gwarancje bezpieczeństwa:
Regulacje prawne (bezpieczne zasady inwestowania, nadzór państwa, przechowywanie składek przez depozytariusza);
Depozytariusz ponosi finansowa odpowiedzialność za niezgodne z prawem decyzje inwestycyjne PTE;
Minimalna stopa zwrotu – mniejsza z dwóch wartości: 50% średniej ważonej stopy zwrotu lub średnia ważona stopa zwrotu minus 4 punkty procentowe, wagą jest udział OFE w rynku wg wartości aktywów netto , od kwietnia 2004 wprowadzono prawne ograniczenie wpływu jednego OFE na średnią ważoną stopę zwrotu max udział w rynku 15% nawet jeśli rzeczywisty udział jest większy
Fundusz gwarancyjny - rachunek podstawowy i dodatkowy;
Gwarancje skarbu Państwa – w zakresie pokrycia niedoboru w OFE, który nie może być pokryty środkami Funduszu Gwarancyjnego
Rodzaje emerytur kapitałowych (IKE2)
Emerytura okresowa – dla osób do ukończenia 65 roku życia wypłata programowana z OFE niezależna od płci, waloryzacja jak emerytury z FUS, możliwość przeliczenia świadczenia w przypadku podlegania ubezpieczeniu emerytalnego, wymaga minimalnej wartości środków w OFE – 20 krotność kwoty dodatku pielęgnacyjnego
Emerytura dożywotnia - dla osób po ukończeniu 65 roku życia – indywidualna renta dożywotnia FDEK niezależna od płci, brak gwarancji okresowej waloryzacji - podwyższenia świadczenia uzależnione od wyników inwestycyjnych, wymagana minimalna wartość środków przez obliczenie tzw. hipotecznej emerytury (min. równowartość 50% kwoty dodatku pielęgnacyjnego)
W przypadku zgonu świadczeniobiorcy w okresie 36 miesięcy od momentu otrzymania decyzji ZUS przyznającej świadczenia ze środków zgromadzonych w OFE następnie częściowy zwrot składki - tzw wpłata gwarantowana