Konkurencja doskonała
Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowanie.
Firmy małe, działające w warunkach konkurencyjnych, będą zachowywać się zupełnie inaczej niż duże firmy monopolistyczne dominujące na rynku.
Zachowanie się firm na rynku znajduje odzwierciedlenie m.in. w ich decyzjach dotyczących wielkości i struktury produkcji, wysokości cen, które z kolei rzutują na poziom osiąganego przez te firmy zysku i inne wyniki ekonomiczne.
Wyodrębnia się cztery typy struktur rynkowych:
Konkurencję doskonałą,
Monopol,
Konkurencję monopolistyczną,
Oligopol.
Jako kryterium wyodrębnienia różnych typów rynku przyjmuje się:
Liczbę firm działających na rynku,
Mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek),
Cechy produktów (stopień ich zróżnicowania),
Stopień kontroli cen przez firmę.
Założenia modelu konkurencji doskonałej:
Liczba sprzedawców i nabywców zawierających między sobą transakcje jest tak duża, a siła ekonomiczna każdego z nich w porównaniu z rozmiarami danego rynku tak znikoma, że żaden z nich nie ma wpływu na cenę. Dlatego też zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy są podmiotami akceptującymi cenę rynkową.
Produkt będący przedmiotem transakcji na danym rynku jest jednorodny (homogeniczny). Oznacza to, że każdy producent wytwarza i dostarcza na rynek identyczny produkt. Nabywcy jest więc obojętne, od którego producenta zakupi dany towar.
Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami produkcji – mogą być bez żadnych ograniczeń i kosztów przenoszone z jednej gałęzi produkcji do drugiej) oraz możliwość zakładania nowych przedsiębiorstw. Brak barier (ekonomicznych, prawnych, społecznych) wejścia i wyjścia z rynku.
Istnieje doskonała przejrzystość rynku. Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku (dysponują pełną informacją). Oznacza to, że producenci mają pełne rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, a konsumenci – cen, jakości i dostępności dóbr.
W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku.
Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom ceny.
Wykres ceny (P) jest prostą równoległą do osi odciętych.
Utarg całkowity (UC), czyli przychód ze sprzedaży, jest równy iloczynowi ilości sprzedanych produktów (Q) i ich ceny (P).
UC = Q * P
Utarg przeciętny (UP) jest sumą pieniędzy uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru.
UP = UC / Q
Ze względu na to, że cena nie zmienia się wraz ze zmianami sprzedaży, utarg przeciętny jest równy cenie.
Utarg marginalny (UM) – przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jedną dodatkową jednostkę.
UM = ΔUC / ΔQ
Utarg marginalny jest równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie.
Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji, przedsiębiorstwo kieruje się kryterium maksymalizacji zysku.
Zysk całkowity (ZC) przedsiębiorstwa jest to różnica między utargiem całkowitym i kosztami całkowitymi.
ZC = UC – KC
Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością niezależną od producenta. Cena jest ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu.
Dążące do maksymalizacji zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty, dopóki utarg marginalny (przychód uzyskany ze sprzedaży dodatkowej jednostki produkcji) będzie wyższy od koszt marginalnego (kosztu uzyskania kolejnej jednostki produkcji).
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu marginalnego z utargiem marginalnym, który jest równy cenie.
Zysk osiąga maksimum, jeżeli UM = KM i KM jest rosnący.
Krzywa kosztu przeciętnego KCP zrównuje się z utargiem przeciętnym UP (który jest równy utargowi marginalnemu UM i cenie P) w punktach E i F.
Punkty te wyznaczają przedział produkcji opłacalnej mieszczącej się między Q1 a Q2.
Od punktu E, któremu odpowiada produkcja Q1, przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk. Punkt ten nazywa się progiem rentowności.
Dopóki koszt marginalny jest niższy od kosztu przeciętnego, zwiększanie rozmiarów produkcji obniża koszt przeciętny i przyczynia się do zwiększania zysku.
W punkcie G, który jest najniższym punktem krzywej kosztu przeciętnego, koszt marginalny zrównuje się z kosztem przeciętnym.
Od tego punktu koszt marginalny przewyższa koszt przeciętny, a zatem przyczynia się do jego wzrostu.
Zysk przedsiębiorstwa rośnie jednak nadal tak długo, jak długo koszt marginalny jest niższy od utargu marginalnego.
W punkcie A, w którym koszt marginalny zrównuje się z utargiem marginalnym (i ceną), przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku.
Punkt A wyznacza optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa.
Punkt, któremu odpowiada wielkość produkcji Qr, nazywany jest też punktem równowagi przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo znajdujące się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.
Maksymalizujące zysk przedsiębiorstwo nie powinno być zainteresowane w odchodzeniu od punktu równowagi, tzn. ani w zwiększaniu rozmiarów produkcji powyżej poziomu Qr, ani w ich zmniejszaniu.
Zwiększenie produkcji powyżej Qr prowadziłoby do obniżania się zysku, ponieważ koszty marginalne (koszty wytworzenia kolejnych jednostek produkcji) przewyższałyby coraz bardziej utarg marginalny (równy cenie, którą można uzyskać na rynku).
Od punktu zrównania się kosztu przeciętnego z ceną (od punktu F), któremu odpowiada wielkość produkcji Q2, przedsiębiorstwo przynosiłoby coraz większe straty.
Gdyby przedsiębiorstwo zmniejszało rozmiary produkcji poniżej poziomu Qr oznaczałoby, że nie wykorzystuje możliwości wzrostu zysku.
Zysk przedsiębiorstwa jest równy zakreskowanemu polu prostokąta DBAC.
Powstaje on jako różnica między utargiem całkowitym, wyznaczonym przez pole 0QrAC (iloczyn ceny 0C i ilości sprzedanych jednostek produktu 0Qr) i kosztami całkowitymi, wyznaczonymi przez pole 0QrBD (iloczyn kosztu przeciętnego 0D oraz wielkości produkcji 0Qr).
Przedsiębiorstwo może znajdować się w stanie równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się takie czynniki, jak np. ceny wytwarzanych przez przedsiębiorstwo produktów czy też ceny nabywanych przez nie czynników produkcji.
Równocześnie równowaga przedsiębiorstwa wyznaczona formalnym warunkiem KM = UM może być osiągnięta przy różnych poziomach cen i różnych poziomach zysku (zdeterminowanego głównie popytem na produkt firmy i stosunkiem jego ceny rynkowej do poniesionych kosztów).
W krótkim okresie liczba firm działających w gałęzi jest stała.
Prowadzą one działalność gospodarczą w ramach posiadanego aparatu produkcyjnego, który wyznacza poziom ich kosztów całkowitych, przeciętnych i marginalnych.
Na zmiany ceny dane przedsiębiorstwo może reagować tylko zmianami wielkości produkcji, gdyż w krótkim okresie nie może zmienić kosztów.
Jeżeli cena wzrośnie, firma zwiększy produkcję i zwiększy zysk lub pomniejszy stratę.
Jeżeli cena spadnie, firma zmniejszy produkcję i zmniejszy zysk lub powiększy stratę.
W zależności od tego, jak kształtuje się cena rynkowa produktu przedsiębiorstwa, może ono osiągnąć krótkotrwałą równowagę (spełniającą warunek KM = UM = P) przy mniejszym lub większym zysku, a nawet stracie
Na rysunku 1 cena jest wyższa od kosztu przeciętnego. Przedsiębiorstwo osiąga zysk ekonomiczny (ponadnormalny, nadzwyczajny).
Na rysunku 2 punkt równowagi przedsiębiorstwa znajduje się w punkcie przecięcia krzywej kosztu marginalnego z krzywą kosztów przeciętnych. Przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny (zerowy).
Na rysunku 3 cena rynkowa jest niższa od kosztu przeciętnego. Przedsiębiorstwo ponosi stratę.
Czy w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ponosi stratę, powinno ono zaprzestać produkcji?
Zależy to od tego, czy cena rynkowa jest niższa, czy też wyższa od kosztu zmiennego przeciętnego KZP.
W okresie krótkim funkcjonujące przedsiębiorstwo ponosi koszty stałe niezależnie od skali działalności gospodarczej.
Cena nie niższa niż koszt zmienny przeciętny zapewnia przedsiębiorstwu odtworzenie kapitału obrotowego i w konsekwencji umożliwia minimalizację strat.
Przedsiębiorstwo będzie ponosiło straty, będą one jednak mniejsze niż wtedy, gdyby zaniechano produkcji.
Granicę racjonalnych strat wyznacza więc poziom kosztu przeciętnego zmiennego.
Dopóki cena jest wyższa od tego kosztu, nie należy przerywać produkcji, ponieważ pokrywa ona co najmniej koszty bieżące związane z produkcją.
Cena równa kosztom zmiennym przeciętnym (punkt A na wykresie 4) jest określana jako cena zamknięcia.
Gdyby cena spadła poniżej tego poziomu, należałoby zaprzestać produkcji, gdyż prowadziłby to do powiększania się strat.
Analizując decyzje przedsiębiorstwa podejmowane na podstawie wielkości kosztów marginalnych można wyjaśnić kształt krzywej podaży przedsiębiorstwa.
Jeżeli założymy, że cena produktu wytwarzanego przez przedsiębiorstwo będzie w stosunkowo krótkim czasie rosnąć, np. z poziomu P1 do P2, P3…itd. na rysunku 5, to punkt równowagi przedsiębiorstwa będzie także przesuwać się w górę do kolejnych punktów przecięcia krzywej kosztu marginalnego z nowym poziomem cen (pojawiają się kolejne optima ekonomiczne wyznaczające rozmiary produkcji Q2, Q3 itd., przy których firma osiąga maksymalny zysk całkowity).
Łącząc kolejne punkty przecięcia krzywej kosztu marginalnego z ceną otrzymujemy krzywą krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej.
Na rysunku 5 krzywa krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa pokrywa się z górnym odcinkiem krzywej kosztu marginalnego, powyżej punktu przecięcia kosztu marginalnego z kosztem zmiennym przeciętnym.