wykład 1 - 09.10.2013
Sprawy organizacyjne:
Test jednokrotny wybór, bez pkt. ujemnych
Folia z wzorami do wyświetlenia, przygotowana przez nas
Literatura:
W. Rogowski: Rachunek efektywności inwestycji. Wyzwanie teorii i potrzeby praktyki
K. Marcinek, K. Pera, P. Tworek, D. Adamek-Hyska, M. Tomecki: Inwestycje rzeczowe przedsiębiorstw. Wybrane zagadnienia
K. Marcinek, K. Pera, P. Tworek: Ryzyk w finansowej ocenie projektów inwestycyjnych
J. Czarnek, K. Marcinek, M. Jaworek, A. Szóstek: Efektywność projektów inwestycyjnych
Rodzaje inwestycji (przykładowe):
- rzeczowe aktywa materialne związane z produkcją, handlem, usługami
- finansowe
- nieruchomości
- przedmioty materialne
- przedmioty naturalne
- przedsięwzięcia kulturalno-rozrywkowe
- inwestycje w E-commerce
- kapitał intelektualny
Rodzaje inwestorów:
- osoby fizyczne
- podmioty komercyjne - przedsiębiorstwa
- instytucje publiczne
- inne
Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstwa i ich ogólna charakterystyka
Wartość przedsiębiorstwa
Cel przedsiębiorstwa – wzrost wartości przedsiębiorstwa, a co za tym idzie wzrost wartości właścicieli przedsiębiorstwa
Wzrost wartości przedsiębiorstwa = odpowiednie zarządzanie, miedzy innymi finansowe, w tym inwestycyjne
Cel firmy –> maksymalizacja wartości firmy – zamożności właścicieli
- decyzje finansowe – przedmiot decyzji – wielkość (wartość) kapitału, który firma musi pozyskać dla sfinansowania swojej działalności (bieżącej, planowanej - długofalowej); określenie źródeł pozyskania kapitału (w jaki sposób pozyskamy ów kapitał), określenie optymalnej struktury finansowania rozwoju (dług/kapitał własny).
- decyzje dotyczące dywidend – przedmiot decyzji – polityka dywidendowa, która mówi jak podzielić wygospodarowany zysk – kojarzy (łączy) pozostałe rodzaje decyzji;
zysk = zysk zatrzymany + dywidenda
- decyzje inwestycyjne – przedmiot decyzji – jak najlepsze zaangażowanie dostępnych funduszy (kapitału) w realizację celu firmy
- inwestycje długoterminowe -> budżetowanie kapitałowe – capital budgeting
- inwestycje krótkoterminowe
Są to współzależne obszary zarządzania w firmie.
Zarządzanie finansami powinno zapewnić efektywne inwestowanie w szczególności w dłuższym okresie.
Efektywne inwestowanie - to takie finansowe angażowanie się firmy (lokowanie kapitału), z którego oczekiwane w przyszłości korzyści będą większe od możliwych do uzyskania w jakikolwiek inny sposób, te oczekiwane korzyści stanowią główną motywacją inwestowania
Cechy decyzji inwestycyjnych:
- zakres przedmiotowy decyzji rzeczowych:
- nabywanie, zakup, budowa, ulepszanie obiektów majątku trwałego;
- likwidacja, dezinwestowanie (odsprzedaż części inwestycji);
- fuzje i przejęcia
- są decyzjami najbardziej krytycznymi; mają znaczenie fundamentalne gdyż decydują o dalszych losach firmy (decyzje strategiczne); służą realizacji celów strategicznych
- wiążą się z wydawaniem ogromnych pieniędzy - wysokie wydatki
- wymagane jest zaangażowanie kapitału obcego – kredyt bankowy, kredyt konsorcjalny (finansowany przez kilka banków jednocześnie)
- są to decyzje długoterminowe, czyli zaangażowany kapitał jest zamrożony na dłuższy okres – nie przynosi zysku
- ich skutki są nieodwracalne, a nawet jeśli, to są bardzo kosztowne
- są oparte na prognozach (większość danych); oznacza to, że wyniki zrealizują się z pewnym prawdopodobieństwem, nie na pewno
- jest obciążona ryzykiem – większym, czy też mniejszym; każdemu projektowi towarzyszy analiza ryzyka
Pytania w trakcie decyzji inwestycyjnych:
- ile inwestować?
Niedoinwestowanie - skutki: dekapitalizacja majątku; wzrost kosztu produkcji; spadek wydajności; utrata konkurencyjności; wzrost zagrożenia bhp, ekologii; brak możliwości wzrostu produkcji; brak odpowiedzi na popyt na rynku; niższe dochody; utrata płynności
Przeinwestowanie - skutki: zbyt wysoki majątek trwały, w stosunku do potrzeb; majątek jest nie wykorzystany, powoduje to że koszty jednostkowe produkcji są zbyt wysokie; następuje duże zadłużenie; wzrost kosztów obsługi – odsetek; utrata płynności finansowej
- powody i przyczyny: złe oszacowanie popytu (w dziedzinach, gdzie popyt ma charakter cykliczny) – wzrost popytu w okresie wzrostu; nadmierna dążność do poprawy pozycji rynkowej – wzrost udziału w rynku; nadmierne przywiązywanie przez kierownictwo firmy do posiadanych zdolności produkcyjnych – duma z posiadanych zdolności produkcyjnych, jakości, nowoczesności; zarządy przedsiębiorstw inwestują, gdyż obawiają się sytuacji, że gdy zwiększy się popyt, nie będą w stanie go zaspokoić, lub że inni go zaspokoją; polityka rządu (wpływ pośredni) niska stopa procentowa, rozbudowany system ulg inwestycyjnych
Optymalne nakłady inwestycyjne – budowa modelu finansowego (bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych), dwa warianty: bazowy – bez inwestycji, prognostyczny – z inwestycjami
- w co inwestować – w jakie aktywa?
Śledzimy impulsy płynące z otoczenia przedsiębiorstwa i z wnętrza przedsiębiorstwa. Wybieramy aktywa, które pozwolą realizować cel firmy, będą przynosić korzyści w długim okresie. Długi proces decyzyjny.
Dokumenty: Studium wykonalności projektu, Projekt budowlany
- kiedy inwestować?
Przesłanki do wyboru terminu: wymagania rynku; konkurencja na rynku – wejście z inwestycją w odpowiednim czasie; stan techniczny dotychczasowego majątku; atrakcyjność rynkowa produkowanych wyrobów;
- jak inwestować – rozwiązania techniczne?
Dokonujemy tego w długim cyklu decyzyjnym
- jak dezinwestować?
Które produkty, biznesy likwidować. Wynikają z planowania strategicznego: fizyczna likwidacja, odsprzedanie części inwestycji
wykład 2 - 23.10.2013
nie było wykładu
wykład 3 - 06.11.2013
Budżetowanie kapitału (capital budgeting)
Wielofazowy proces którego podstawowym celem jest zapewnienie, że dostępne dla firmy zasoby kapitałowe zostaną zaangażowane w kreujące wartość projekty inwestycyjne, które w najlepszy sposób będą przyczyniały się do osiągnięcia celu firmy.
Musimy wymyślić, opracować takie projekty, aby kapitał w nie zainwestowany przyniósł w najlepszy sposób wzrost wartości firmy.
W budżetowaniu kapitałowym można wyróżnić różne czynności dzielone na różne etapy.
Fazy:
Ustalenie (określenie) budżetu kapitałowego – firma powinna określić ile środków można przeznaczyć na inwestycje. Pod uwagę bierze się sytuację finansową, oraz możliwości pozyskania kapitału zewnętrznego ( np. rynek, kredytowy, fundusze unijne, inwestorzy, venture capital ).
Poszukiwaniu pomysłów projektów i prace nad ich rozwojem – Zadanie mało podatne na ujęcie w formie algorytmu postępowania – na pewne sformalizowanie, a o powodzeniu, zrodzeniu się pomysłu może nawet zadecydować przypadek.
Ewaluacja/ocena projektu – sformalizowanie pomysłu , o powodzeniu pomysłu może nawet zadecydować przypadek
3 cechy:
- powinno zawierać krytyczną analizę wszystkich zagadnień projektu, które bazują na wcześniejszych ustaleniach;
- wynikiem czego jest techniczno – ekonomiczna koncepcja projektu, określająca rozwiązania wszystkich aspektów projektu
- powinno dostarczyć danych do podjęcia decyzji inwestycyjnych
Autoryzacja projektu
Monitoring i kontrola:
- w trakcie realizacji (implementacji)
Czy przedsięwzięcie jest zrealizowane zgodnie z planem, czy koszty mieszczą się w planie budżetowym?
- w trakcie funkcjonowania
Czy projekt funkcjonuje zgodnie z budżetem?
- po zakończeniu inwestycji (post auding)
Czy projekt spełnia początkowe założenia?
Jakie wnioski można wyciągnąć?
Faza I – określenie budżetu:
Jakim budżetem firma dysponuje - który może być przeznaczony na finansowanie inwestycji?
W wielu opracowaniach ta faza jest inaczej nazywana
Projekcje finansowe – jakich możemy spodziewać się zysków w przyszłości
Jakie mamy możliwości pozyskania kapitału z zewnątrz – możliwości są różne i zależą od wielu czynników, min od statusu prawnego przedsiębiorstwa (spółki)
Np. małe przedsiębiorstwa nie mogą finansować się emisją akcji
Są:
- fundusze pomocowe,
- fundusze unijne,
- venture capital (inwestor strategiczny)
Sytuacja finansowa firmy – jeśli spółka ma dobrą sytuację może pozyskać kapitał na lepszych warunkach
Bank nie bierze dużej premii za ryzyko
W PF zwrot kapitału następuje poprzez przychody, które firma generuje
Pewny popyt – są pewne przychody Np. dostawca butelek dla coca coli
Sytuacje:
Przedsiębiorstwo jest samodzielną jednostką
Przedsiębiorstwo jest członkiem grupy kapitałowej Np. spółka córka ma wyznaczony budżet przez spółkę matkę
Faza II – poszukiwanie i rozwój koncepcji inwestycyjnej:
Kto zgłasza pomysły inwestycji?
Nie jest to łatwe wyzwanie, ponieważ kreowanie pomysłów inwestycyjnych jest niepoddające się procesom algorytmizacji
Często rządzi tym przypadek
Trudno jest stosować sformalizowane procedury tak jak w przypadku nauki i sztuki
Jeśli coś chce podwoić swoja wartość to jest to iloczyn czasu i stopy procentowej, Np. dla 8 lat stopa procentowa powinna wynosić 9%
Aspekt psychologiczny – ludzie, którzy w firmie coś wymyślają a ich projekt zostanie odrzucony są niezadowoleni
Firma powinna stwarzać kulturę organizacyjną któryby sprzyjała innowacyjności, – jeśli takiej kultury nie ma to jest to niekorzystne
Faza III:
Projekty inwestycyjne mogą być różnie klasyfikowane (są różne klasyfikacje projektów)
Podstawowy podział:
Projekty konwencjonalne (konieczne, wymuszone przepisami) – mandatory, cechy:
- występują najczęściej w praktyce – maja charakter odtworzeniowo-modernizacyjny Np. odbudowy, ze względy na postęp techniczny, jeśli coś się odtwarza po kilku latach to postęp technologiczny jest inny, czyste odtworzenie może następować w ramach remontu, ale zazwyczaj odtworzenia zawierają modernizacje
- ich celem zwykle jest obniżenie kosztów, poprawa warunków pracy oraz ewentualnie nieznaczny wzrost dotychczasowej działalności
- wyłaniają się z dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa – należą do stosunkowo łatwych, ponieważ wyłaniają się z tego, co przedsiębiorstwo robiło – działalność już była,
- impulsem do ich zgłaszania jest znajomość bieżącej działalności przedsiębiorstwa w tym problemów:
- techniczny,
- ekonomicznych,
- warunków pracy,
- wymagań środowiskowych – pomysły są zgłaszane przez ludzi niższego szczebla zarządzania
- projekty nieduże pod względem kapitałowy i akceptacja następuję na niższym szczeblu zgodnie z obowiązującą procedurą zależną od wartości projektu
- tryb jest często uzależniony od wartości projektu – im wyższa wartość tym na wyższym szczeblu projekt jest akceptowany
- wymuszone, np. związane z BHP i wymaganiami ekologii
Projekty strategiczne – przełomy – stanowią przełom w danej dziedzinie
- dotyczą fuzji, przejęć, produkcji zupełnie nowych produktów, wchodzenia na nowe obszary działalności gospodarczej Np. Fiat wchodzi na rynek maszyn rolniczych czy budowlanych
- ich pomysły pojawiają się zwykle jako rezultat badań strategicznych i odzwierciedlają długofalowe cele kierownictwa
- w ekonomii był taki czas, że niektórzy nie lubili sformułowań takich jak przypadek, intuicja – ale nie można wykluczyć że pewne pomysły inwestycyjne mogą być rezultatem pewnej intuicji a nie szczegółowych analiz finansowych
- w projektach osiągamy trudne do kwantyfikacji w wymiarze finansowym korzyści strategiczne
- często trzeba podjąć ryzyko, ale błędna decyzja strategiczna może doprowadzić do bankructwa
Sposoby identyfikacji sposobności inwestycyjnej:
- pomysły inwestycyjne w przedsiębiorstwie pojawiają się nieregularnie (w stałym odstępie czasu) i mogą pochodzić z różnych źródeł znajdujących się w otoczeniu przedsiębiorstwa Np. osoba starsza nie rozróżnia z dalszej odległości marek samochodów
Skąd mogą pochodzić pomysły inwestycyjne – z jakich komórek:
- jednostek powołanych do generowania pomysłów inwestycyjnych – głównie w większych firmach (działy konstrukcyjne, badawcze, rozwojowe)
- zarządu przedsiębiorstwa – głównie projekty strategiczne
- szczebla strategicznego przedsiębiorstw
- jednostek zarządzających działalnością produkcyjną – znają bazę techniczną przedsiębiorstwa
- jednostek handlowych współpracujących z klientami
Jak śledzić otoczenie aby przekładać to na nowe projekty:
- analiza kierunków rozwoju technicznego
- analiza tendencji konsumpcji w świecie (produkty i usługi, których jeszcze nie ma w kraju)
- np. w latach 90-tych Body shopy w Polsce nie były popularne i dopiero się zaczynały pojawiać
- analiza tendencji i stylu życia
- śledzenie rządowych programów rozwoju
- analiza działalności innych przedsiębiorstw
- analiza importu i eksportu
Na tym etapie posługujemy się narzędziami analizy strategicznej a nie finansowej:
- metody portfelowe – macierze
- koncepcje cyklu życia produktu
- analiza doświadczenia
W tym momencie jest jeszcze za wcześnie na analizę finansową
Faza IV - Wstępna selekcja (preselekcja):
Od pomysłu do projektu
Pomysły, które się pojawiają są często bardzo mgliste – trzeba wybrać spośród nich te, które przepuści się do dalszych badań
Trzeba brać pod uwagę to, czego dotyczy pomysł:
- pomysły nieduże i przekonujące mogą przeskoczyć analizy i znaleźć się w planie inwestycyjnym, (CAPEX)
Cechy:
- analizy o charakterze jakościowym a nie ilościowym
- skąd ściągnąć informację
- ile za nią zapłacić
Kryteria oceny – przykładowe:
- czy jest to projekt w kraju (mniejsze ryzyko – odpadają: ryzyko walutowe, polityczne, transferu zysków) czy za granicą
- czy uruchamiany projekt jest zbliżony do dotychczas (mniejsze ryzyko) realizowanych czy jest zupełnie nowy (większe ryzyko)
- czy przedsiębiorstwo ma możliwości wyboru co do podjęcia projekt czy nie
- czy pomysł jest spójny ze strategią przedsiębiorstwa (czy się mieści w strategii)
- jakie są możliwości techniczne realizacji danego projektu
- dostępność niezbędnych zasobów do przeprowadzenia projektu – można nie mieć tych zasobów, ale można je pozyskać, wyróżnia się zasoby:
- finansowe
- czasowe
- eksperckie
- skala ryzyka i niepewności rozważanego projektu
- spełnianie przez projekt prostych finansowych kryteriów stosowanych w ramach wstępnej selekcji
Jakie metody są stosowane:
- lista kontrolna – check list
- ludzie zwykle to wypełniają, ale dodatkowych czynników nie chce się wymieniać
- modele scoringowe
- metoda AHP – analitic hierarchy proces
- panel recenzentów
- peer rewiev
Faza ewaluacji (autoryzacji) projektu:
Ma dać odpowiedź na pytanie czy mamy przyjąć dany pomysł, czy odrzucić, (accept or resign).
Rodzaje projektów:
- odtworzeniowa-modernizacyjne
- strategiczne
Może być więcej stopni podziału:
- służące zastąpieniu dotychczasowych obiektów (placement project) - służą obniżeniu kosztów produkcji
- istotna jest analiza parametrów technicznych (jakościowo-kosztowych)
- projekty nastawione na obniżenie kosztów eksploatacji – wprowadzanie ulepszeń (cost reduction project)
- projekty rozwojowe (ulepszające) (expansion or improved project) - służą zwiększeniu skali działalności, ale dotychczasowych
- projekty strategiczne – zapewniające nowy etap życia przedsiębiorstwa
- projekty wymuszone (mandatory) – firma musi je robić, bo są wymuszone przepisami, koncepcja rachunku opłacalności jest inna – daje odpowiedź na pytanie jak inwestować a nie czy inwestować, ponieważ trzeba inwestować
Feasibility study:
Cechy:
- FS powinno zawierać krytyczną analizę wszystkich aspektów projektu
- wynik FS to techniczno-ekonomiczna koncepcja projektu, która zawiera rozwiązania wszystkich aspektów projektu
- FS Powinno dostarczyć danych do podjęcia decyzji inwestycyjnych
Opracowanie (5 uwag):
- nie ma jednego modelu (układu FS), ale jest pewien standard, lecz nie w każdym przypadku musimy tak samo działać
- układ treści zależy od wielu czynników
- nowy projekt (na nowym terenie, lokalizacja może być istotna lub nie) czy modernizacyjny
- proces poszukiwania najlepszego rozwiązania jest to proces iteracyjny (uwzględniający sprzężenia zwrotne) a nie sekwencyjny (poukładany punkt po punkcie)
- studium wykonalności ma wiele punktów – jeżeli coś raz ustalimy to nie znaczy, że tak już zostanie - iteracyjny - np. jadąc na wycieczkę grupową ustala się, że można przenocować w hotelu X a potem okaże się, że tam nie ma wolnych miejsc i trzeba będzie szukać innego hotelu
- opracowując studia wykonalności trzeba uwzględniać specyficzne warunki a nie przenosić bezkrytycznie rozwiązań innych projektów
- trzeba brać pod uwagę lokalne warunki, ponieważ studia wykonalności często w przeszłości robiły firmy z wysoko rozwiniętych państw dla innych państw i chciały sprzedać im swój sprzęt, swoją technologię
- istotne jest, aby przystępując do przygotowania studium wykonalności znać źródła finansowania
Odbiorcą studium jest inwestor – to dla wszystkich inwestorów (wg podręczników amerykańskich inwestorzy to firmy, które kupują projekt poprzez zakup akcji, obligacji)
wykład 4 - 20.11.2013
Faza – studium wykonalności
Studium wykonalności projektu inwestycyjnego - Flexibility study
Struktura – klasyczne dla budowy nowych inwestycji
- podsumowanie i wnioski – zbiór podstawowych wyników z wszystkich części
- geneza i koncepcja projektu – historia projektu; skąd się wziął pomysł, co zrobiono do tej pory, czy inne podmioty również przymierzały się do tej inwestycji (jeśli tak jakie były tego rezultaty i wyniki)
- analiza ryzyka i koncepcja marketingu – szukamy rynkowego uzasadnienia projektu; popyt na ten projekt; komu będziemy sprzedawać, za ile, jaka marża, na jakim rynku, konkurencja – efektem tej fazy są przychody ze sprzedaży i ewentualnie koszty sprzedaży, koszty marketingu
- materiały i inne nakłady – jakie będą potrzebne materiały, energia, surowce podczas eksploatacji, jakie, ile, za ile, jak będą transportowane – efektem tej fazy są koszty materiałów, energii
- lokalizacja i środowisko – może mieć ogromne znaczenie lub bardzo małe, w zależności od rodzaju projektu – raport na temat oddziaływania projektu na środowisko
- strona techniczna projektu – określamy rzeczy związane z technologią produkcji, określamy wszystkie nakłady inwestycyjne związane z projektem – efektem tej fazy jest informacja o nakładach inwestycyjnych, kosztach inwestycji (koszty amortyzacji)
- organizacja i koszty ogólnozakładowe – organizacja zakładu (wydziały), ustalenie kosztów ogólnozakładowych
- zasoby ludzkie – wszystko na temat zatrudnienia w projekcie inwestycyjnym, ile ludzi, w jakich zawodach, gdzie nowi udzie będą szkolenie (kiedy i kto za to zapłaci), zmianowość pracy – efektem tej fazy są koszty zatrudnienia
- planowanie i bilansowanie realizacji – opracowanie harmonogramu projektu, kiedy się zaczyna, kiedy się ma skończyć, kiedy i kto ma rozpocząć jakie prace; są wykorzystywane w ustalaniu i podpisywaniu postanowień kontraktu
- analiza finansowa i ocena projektu – gromadzone są tu wszystkie ustalenia dotyczące kosztów i nakładów projektu, na tej podstawie budujemy przepływy pieniężne projektu, na podstawie tych prognozowanych przepływów obliczamy finansowe wskaźniki opłacalności inwestycji
- analiza kosztów i korzyści – głównie w inwestycjach infrastrukturalnych, dużych, komercyjnych; społeczno-ekonomiczna ocena projektu inwestycyjnego
Faza – autoryzacja projektu
Głosowanie nad realizacją projektu inwestycyjnego, po analizie studium wykonalności
Możliwe decyzje:
- akceptacja inwestycji
- odraczanie inwestycji
- za rok
- wniesienie poprawek
- odrzucenie inwestycji
Zarząd; decyzja - akceptacja -> Rada Nadzorcza; decyzja – akceptacja - > plan inwestycyjny (pewne, że projekt będzie zrealizowany)
Rozpoczynają się przetargi, ustalanie kosztów
Controling projektu – od tego momentu, zapewniony przez przedsiębiorstwo
Faza – post audyt
Podczas eksploatacji - po zakończeniu inwestycji, gdy nastąpił już jej odbiór
Ostatnia faza procesu budżetowania
Proces mający na celu całościowe sprawdzenie (powtórne przejrzenie) wszystkich czynności związanych z zarządzaniem propozycją inwestycyjną począwszy od jej zdefiniowania poprzez wdrożenie, aż po zakończenie jej trwania
Cel przeprowadzenia audytu:
- doskonalenie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa
- wynika z tego, iż w praktyce inwestycyjnej zawsze występują odchylania mniejsze czy też większe rzeczywistej inwestycji od planowanej
- daje możliwość krytycznej oceny sporządzonych w przeszłości prognoz jak i samego sposobu, metodyki prognozowania
- służy poprawie zarządzania projektem
- pozwala i skłania menedżerów do lepszego zrozumienia i przestrzegania procedur obowiązujących w budżetowaniu kapitału
Hamulce w przeprowadzaniu post audytu
- problem odseparowania kosztów i korzyści badanego projektu od pozostałej działalności firmy – projekt zrośnięty z działalnością przedsiębiorstwa, rozdzielenie kosztów jest bardzo trudne
- jeśli projekt jest unikatowy oznacza to że prawdopodobnie podobny projekt nie będzie realizowany w przyszłości – wyniki z post audytu nie będą nigdy wykorzystane
- jest kosztowny
- stronnicza selekcja projektów
- brak współpracy między osobami, które były zaangażowane w projekt a zespołem przeprowadzającym audyt
- przeprowadzanie post audytu rodzi niechęć do podejmowania projektów bardziej ryzykownych
- zmiany w otoczeniu projektów – projekty narażone, wrażliwe na zmiany rynkowe (duża nieprzewidywalność rynku) narażone są na duże ryzyko, popełnienie błędu
Post audytowi podlegają projekty najdroższe.
Przeprowadzany po rocznej eksploatacji.
Audyt jest najbardziej efektywny gdy dochodzi do współpracy pomiędzy departamentem przeprowadzającym audyt a inicjatorami projektu
Finansowa ocena projektów inwestycyjnych firmy
Dostawcy kapitału
ic – stopa nadwyżki Cc – koszt kapitału
stopa zwrotu
1 – pozyskiwanie kapitału „Cc”
2 – inwestowanie kapitału w działalność firmy
3 – środki finansowe generowane przez firmę „ic”
4a – środki zatrzymane na reinwestycje
4b – środki zwracane inwestorom
Ocena efektywności inwestowania poszczególnych projektów
- podejście główne, sformalizowane – stosowanie formuł matematycznych, wzorów – staja się one kryteriami oceny projektu – jest preferowane i powszechnie stosowane – metody: zdyskontowanie przepływów pieniężnych, okres zwrotu, stopa zwrotu, NPV, IRR – wada tego podejścia: w praktyce takie obliczenia są narażone na efekt teleskopu (licząc dany wskaźnik wykorzystujemy wiele wielkości, jest duże prawdopodobieństwo pomyłki w obliczeniach, są one często niezauważalne – zmiany systemowe, jednostronne), w analizie ujmujemy tylko to co da się zmierzyć (rachunek ten jest niepełny)
- inne podejście – analiza opisowa – za i przeciw, SWAT – rzadko stosowane
- podejście jednokryteriowe – tylko jeden syntetyczny wskaźnik – jednoznaczność wyboru, ale może nie ujmować wszystkich aspektów projektu
- podejście wielokryteriowe – badanie projektu z wielu stron, ale występuje trudność, ponieważ projekt jest oceniany w zróżnicowany sposób (według każdego kryterium inna ocena), wiele kryteriów -> różne oceny
Model finansowej oceny projektu
Jest to pewne narzędzie analityczne które umożliwia dokonanie długookresowej symulacji przyszłych stanów tego projektu i wielkości finansowych, i w efekcie ustalenie finansowej opłacalności projektu
AHP – bazując na wielu kryteriach różnej natury można dojść do pewnej hierarchii i zbudować ranking na podstawie wielu projektów
wykład 5 – 04.12.2013
Przepływy pieniężne netto przedsiębiorstwa inwestycyjnego – opis rysunku:
1. Okres budowy
- dominują nakłady inwestycyjne
- pierwszy okres to najczęściej 1 rok realizacji projektu
2. Okres eksploatacji – odzyskujemy zainwestowany kapitał
- dominują przepływy pieniężne projektu
3. Inwestycja finansowana z własnych środków – przepływy pojawiają się już w pierwszych latach w tej wysokości, w której następuje przepływ
4. Kredyt bankowy – wypływem jest obsługa kapitału
5. Wartość końcowa (rezydualna)
- wysoka – występuje wtedy, gdy ktoś wybudował dom, który był nowy i dobrze zbudowany - w okresie, kiedy był właścicielem wartość domu wzrosła – wartość końcowa ma, więc bardzo duże znaczenie
- niska – mamy kopalnie a złoża się wyczerpały i mamy ogromną zużytą koparkę
- im bardziej specjalistyczny sprzęt tym ma niższą wartość rynkową
6. Przepływy w ostatnim roku / stopa dyskontowa = wartość skapitalizowana
- wartość, jaką trzeba zainwestować, aby przy danej stopie otrzymać konkretny przepływ
7. Wycena nie jest trudna, ale istotne jest to czy ktoś chce coś kupić
Informacje niezbędne do podejmowania decyzji:
- dane dotyczące nakładów inwestycyjnych
- są ustalane na etapie studium wykonalności
Projekty powtarzalne – można korzystać z wcześniejszych doświadczeń
Wskaźniki kapitałochłonności
- prace kosztorysantów
- ustalenie kwoty nakładów (bardzo często w praktyce jest przekraczana)
- nakłady mają różny charakter
- prowadzenie nakładów inwestycyjnych rozpatruje się w trzech podgrupach:
inwestycje w kapitale trwałym (inwestycje budowlane, zakup gruntu pod budowę, przygotowanie terenu, roboty budowlano-montażowe, zakup maszyn i urządzeń, wartości niematerialne i prawne);
przedprodukcyjne wydatki kapitałowe (analizy, opracowania, koszty gromadzenia kapitału zakładowego, koszty rozruchu);
kapitał obrotowy nett (różnica między aktywami bieżącymi i pasywami bieżącymi) – nakłady na pierwsze wyposażenie
- nakłady inwestycyjne i źródła ich finansowania
| Aktywa | Pasywa | |||
|---|---|---|---|---|
| Całkowite nakłady inwestycyjne | Środki trwałe | Przedprodukcyjne wydatki kapitałowe Inwestycje w kapitale trwałym |
Kapitał własny (wartość netto) Kredyty długoterminowe |
Kapitał stały |
| Kapitał obrotowy netto | ||||
| Aktywa bieżące | Pasywa bieżące |
- dane dotyczące przychodów ze sprzedaży
- ustalane w trakcie studium wykonalności
- są wynikową dwóch obszarów informacji: badania rynku, zdolność produkcyjna
- ustalając wielkość sprzedaży, która jest podstawą ustalenia przychodu ze sprzedaży, należy pamiętać o tym że są w produkcji okresy przerw planowanych bądź nie planowanych, uwzględnić sezonowość produkcji
- dane dotyczące kosztów eksploatacji
- są podzielone na trzy grupy:
koszty operacyjne – trzy podgrupy: koszty bezpośrednie, koszty ogólno wydziałowe, koszty, narzuty na koszty ogólno zakładowe
koszty amortyzacji – suma zysku netto i amortyzacji
koszty finansowe – koszty odsetek od kredytów, obsługa zadłużenia
- koszty należy zidentyfikować i obciążyć nimi nakłady inwestycyjne
- dane dotyczące źródeł finansowania
- ustalenie źródeł finansowania projektu -> określenie kosztu kapitału -> określenie stopy dyskontowej (wyznacza wymaganą przez inwestora stopę zwrotu)
- szukamy najkorzystniejszych źródeł finansowani - kapitał umożliwia jak największą efektywność inwestycji, jego warunki są najkorzystniejsze
- dostępność kapitału
- dane dotyczące okresu rozliczeniowego rachunku - parametr czasu
- okres rozliczeniowy rachunku składa się z trzech podokresów
okres przygotowawczo-realizacyjny (obejmuje czas prac analityczno-projektowych oraz okres budowy; jest on dość długi – od kilku miesięcy do kilku lat; ważne jest aby ten okres był jak najkrótszy; w tym czasie kapitał jest zamrożony; jest to kategoria techniczna)
okres eksploatacji (przesłanki określenia: żywotność obiektów majątku – ustalana na podstawie obowiązujących stawek amortyzacji majątku trwałego <bierzemy inwestycje i robimy strukturę majątku, budujemy strukturę procentową tego rozpisanego majątku, wpisujemy stawki procentowe obowiązujące dla poszczególnych grup, liczymy średnią ważoną stawkę amortyzacji, jej odwrotność jest żywotnością obiektów majątku>; czynniki takie jak popyt na dane dobra; zasobność złoża – przemysł wydobywczy; czynniki biologiczne; wola właściciela projektu; koncesja)
okres występowania końcowego przepływu – wartość rezydualna (wartość pozostałego majątku po zakończeniu inwestycji, pomniejszonego o koszty likwidacji, opodatkowana, dodajemy do przepływów pieniężnych z eksploatacji w ostatnim roku)
- dane dotyczące stopy procentowej (stopy dyskontowej)
- podstawowa kategoria
- jest wykorzystywana do obliczenia stopy dyskonta i dyskontowania, czyli przeliczania wartości przyszłej na wartość obecną
- funkcja w analizie – wyraża stopę zwrotu jakiej inwestor oczekuje od kapitału, który zamierza zaangażować w rozważany projekt
- pieniądz ma zmienną wartość w czasie – to co mamy dziś możemy zainwestować, jeżeli tego nie inwestujemy tracimy
Ustalanie stopy procentowej:
- na podstawie alternatywnego kosztu kapitału
- jest to tradycyjny sposób wyznaczania stopy
- koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) – jest to możliwa do uzyskania stopa zwrotu w najlepszym z możliwych (alternatywnych) sposobów zaangażowania kapitału, nie powodujących jednak wzrostu ryzyka ponoszonego przez inwestora. Najlepsze z możliwych, ale nie podjęte przez inwestora rozwiązanie.
- na podstawie kosztu kapitału zaangażowanego w finansowanie projektu
- inne sposoby, w tym: arbitralne wyznaczenie tego poziomu przez inwestora
wykład 6 – 18.12.2013
Ustalanie stopy procentowej (kontynuacja):
- na podstawie kosztu kapitału zaangażowanego w finansowanie projektu
- stopa procentowa musi wynosić co najmniej tyle ile wynosi koszt kapitału zaangażowanego w finansowanie projektu
- to podejście jest bardziej złożone od podejścia pierwszego (ustalanie stopy procentowej na postawie alternatywnego kosztu kapitałów), dlatego że finansując jakąś inwestycje korzystamy z różnych źródeł kapitału, a każde ze źródeł ma swój indywidualny koszt. Zatem na początku musimy obliczyć koszt kapitału z indywidualnych źródeł, jeżeli jest ich kilka wówczas liczymy WACC
- koszt kapitału obcego (kredyty bankowe, pożyczki, obligacje, inne zobowiązania), do wyznaczenia stopy dyskontowej stosowana jest zazwyczaj rzeczywista stopa oprocentowania kredytów długoterminowych na rynkach finansowych albo stopa procentowa płacona przez kredytobiorcę. Ta stopa procentowa jest zmienna, jej poziom w konkretnej inwestycji zależy od wielu czynników: sytuacji na rynku finansowym (tani/drogi kredyt), potencjału kredytobiorcy (im większy potencjał, tym korzystniejsze warunki pozyskania kredytu), ryzyka projektu, ryzyka przedsiębiorstwa, udziału własnego (im więcej , tym lepiej); ustalanie kosztu kapitału obcego jest stosunkowo łatwe
- koszt kapitału własnego (środki wnoszone i pozostawiane do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właścicieli: kapitał podstawowy, zapasowy, akcyjny, pomoc publiczna) trzy metody ustalania stopy dyskontowej: metoda sumowania (składania) musimy zsumować dwie wielkości stopę wolną od ryzyka i premie za ryzyko, jest to bardzo często stosowane w praktyce. Jako stopę wolną od ryzyka przyjmuje się stopę oprocentowania obligacji Skarbu Państwa lub rentowność 52-tygodniowych bonów skarbowych. Premia za ryzyko – ryzyko przypisywane projektowi lub szacujemy dwa ryzyka: ryzyko projektu, ryzyko przedsiębiorstwa wykonującego projekt (różnica lub ich suma). Tabele premii za ryzyko: projekty odtworzeniowo-modernizacyjne 3%, projekty rozwijające już istniejący potencjał przedsiębiorstwa 3-4%, projekty strategiczne 4-7%; ustalanie kosztu za pomocą modelu wyceny aktywów kapitałowych (CAMP); na podstawie modelu wzrostu dywidendy (model Gordona), musimy wziąć pod uwagę to ze mamy różne rodzaje akcji, a tym samym różne rodzaje kapitał: kapitał akcyjny zwykły, kapitał uprzywilejowany zwykły, zyski zatrzymane. Kapitał akcyjny zwykły – licznik d1 (roczna dywidenda oczekiwana w następnym roku z akcji zwykłych), mianownik Po (cena jednej akcji zwykłej) dodajemy do tego g (przewidywana stopa wzrostu dywidendy). Kapitał akcyjny uprzywilejowany – licznik du (roczna dywidenda oczekiwana w następnym roku z akcji uprzywilejowanej), w mianowniku Pu (cena jednej akcji uprzywilejowanej). Koszt zysków zatrzymanych przyjmuje się na poziomie kosztu kapitału akcyjnego zwykłego
- gdy inwestycja jest finansowana z różnych źródeł finansowania, gdy mamy ustalony indywidualny koszt każdego z kapitałów musimy policzyć WACC
- inne sposoby, w tym: arbitralne wyznaczenie tego poziomu przez inwestora
- metody mniej sformalizowane, mniej złożone pod względem obliczeniowym: osąd kierownictwa (doświadczenie menadżerów), metody ekspercki (np. metoda Delficka), arbitralnie wymagana przez inwestora stopa zwrotu
Plusy stałej stopy dyskontowej:
Jeśli wymagana stopa dyskontowa jest ustalona stała i na wysokim poziomie:
- może to zmusić pracujących nad projektem aby uzyskać wyższą stopę zwrotu
Jeśli wymagana stopa dyskontowa jest ustalona stała i na niskim poziomie:
- eliminujemy projekty w których zawyżone były przepływy pieniężne (w celu przepchnięcia projektu)
Przepływy pieniężne
- są to strumienie różnic (sald) pomiędzy wpływami i wydatkami (strumienie netto) jakie zgodnie z dokonanymi prognozami wystąpią w poszczególnych okresach (najczęściej w latach) realizacji projektu, a następnie eksploatacji
Zasady wyznaczania przepływów pieniężnych
- zasada ujęcia przyrostowego – przepływy mierzone są w wymiarze przyrostowym, aby ustalić przepływy przyrostowe projektu musimy ustalić przepływy całego przedsiębiorstwa w dwóch sytuacjach: z projektem i bez projektu. Różnica w tych dwóch sytuacjach jest wpływem danego projektu na przepływy przedsiębiorstwa, są to przepływy wynikające z podjęcia przez przedsiębiorstwo tego projektu. Wskazówki przy wyznaczaniu przepływów przedsiębiorstw: należy rozważyć i ująć wszystkie towarzyszące projektowi efekty (konsekwencje projektu) pozytywne, negatywne i uboczne; nie uwzględniać w ocenie projektów kosztów utopionych (koszty związane z projektem, ale poniesione i rozliczone wcześniej); jeśli szacuje koszty inwestycji, musimy również uwzględnić koszty ogólne, ogólnozakładowe, a nie tylko koszty bezpośrednie (efektywność projektu będzie zawyżona, gdy tego nie zrobimy); prawidłowo oszacować kapitał obrotowy netto (jego poziom zmienia się w czasie trwania projektu – im większa aktywność, tym większy kapitał, jeżeli porównamy go z majątkiem trwały, który jest stopniowo amortyzowany, z czasem o tyle kapitał obrotowy netto jest periodycznie odnawiany i nie jest amortyzowany)
- zasada zgodności – strumienie pieniężne oraz stopy dyskontowe, które przyjmujemy do ich dyskontowania powinny być dopasowane do poszczególnych stron projektu uczestniczących w jego finansowaniu (projekt można oceniać całościowo – efektywność całego projektu – przepływy pieniężne liczymy: zysk przed opodatkowaniem i odsetkami mnożymy razy 1-T, dodajemy do tego amortyzację i inne obciążenia nie będące wydatkami, odejmujemy wydatki kapitałowe i zmiany w kapitale obrotowym netto - stopa dyskontowa oparta o WACC lub tylko z punktu widzenia inwestorów angażujących kapitał własny (akcyjny) – efektywność kapitału akcyjnego – zysk po opodatkowaniu, dodajemy amortyzację i inne obciążenia niebędące wydatkami, odejmujemy dywidendy z akcji uprzywilejowanych, wydatki kapitałowe, zmiany w kapitale obrotowym netto, spłatę długu, dodajemy dochody z udzielonych pożyczek i dochody z akcji uprzywilejowanych – stopa dyskontowa oparta o koszt kapitału własnego)oraz do inflacji
wykład 7 – 15.01.2013
- zasad zgodności – dwie główne zasady:
- rachunek inwestycyjny rozpatrujemy z dwóch perspektyw: jako całość (WACC) lub część z punktu widzenia każdego udziałowca (koszt kapitału własnego)
- jeśli cash flow ustalany jest z uwzględnieniem inflacji dla następnych lat, to wówczas stopa dyskontowa również musi uwzględniać inflacje
W warunkach bez inflacji
Kz = Ko (1 + rn)
Gdzie:
Kz – pożyczony kapitał
Ko – wymagany zwrot za pożyczony kapitał
rn – stopa nominalna
W warunkach inflacji
Postępowanie:
1. znać prognozy inflacji z lat ubiegłych
2. jak prognozowana inflacja wpływa na poszczególne elementy rachunku
3. uzyskujemy przepływy pieniężne obciążone inflacją
4 . CF dyskontujemy stopą dyskontową z uwzględnieniem inflacji lub dyskontowanie dwuetapowe (I etap delator, współczynnik dyskontowy, CF oczyszczony z inflacji, II etap ponowne dyskontowanie)
Kz = Ko (1+ro) (1+rinf)
Gdzie:
rinf – stopa inflacji
ro – stopa realna
wyrażenie (1+ro)(1+rinf) można oznaczyć (1+rm)
Kz = Ko (1+rm)
Ko (1+rm) = Ko (1+ro) (1+rinf)
rm = ro + rinf + ro * rinf
gdy ro i rinf są niskie -> rm = ro + rinf
ro = [(1+rm)/(1+rinf)] - 1= (rn – rinf)/(1+rinf)
Komponenty strumieni przepływów pieniężnych dla oceny projektu polegającego na wymianie obiektu
| Nakłady inicjujące | = | Koszt nowych aktywów + kapitał obrotowy netto wymagany dla nowych aktywów | - | Wartość rezydualna po opodatkowaniu uzyskana ze starych aktywów + kapitał obrotowy netto wymiany dla starych aktywów |
|---|---|---|---|---|
| Operacyjne przepływy pieniężne | = | Operacyjne wpływy pieniężne | - | Operacyjne wpływy pieniężne ze starych aktywów, gdyby nie zostały wymienione |
| Końcowy przepływ pieniężny | = | Wartość rezydualna nowych aktywów po opodatkowaniu + odzyskany kapitał obrotowy netto nowych aktywów | - | Wartość rezydualna po opodatkowaniu uzyskana ze starych aktywów, gdyby nie zostały wymienione + odzyskany kapitał obrotowy netto starych aktywów |
Przepływy z perspektywy właścicieli (dostawców kapitału własnego)
| Inwestycje początkowe (inicjujące) | Środki finansowe wniesione przez właścicieli firmy na finansowanie projektu |
|---|---|
| Operacyjne przepływy pieniężne | Zysk operacyjny po opodatkowaniu (-) wypłaty dywidend z tytułu akcji uprzywilejowanych (+) amortyzacja (-) inne obciążenia niepieniężne |
| Przepływy obejmujące likwidację (upłynnienie) i spłaty | Wartość końcowa netto aktywów trwałych (+) wartość aktywów netto aktywów bieżących (-) spłata kredytu długoterminowego (-) wykup akcji preferencyjnych (-) spłata kredytu na kapitał obrotowy (-) spłata kredytu handlowego i innych zobowiązań |
Przepływy z perspektywy z perspektywy całkowitego finansowania (wszystkich kapitałów)
| Inwestycje początkowe (inicjujące) | Wszystkie fundusze (źródła finansowania) zaangażowane w projekt Całkowite nakłady na projekt obejmujące aktywa trwałe + kapitał obrotowy |
|---|---|
| Operacyjne przepływy pieniężne | Zysk operacyjny po opodatkowaniu (+) amortyzacja (-) inne obciążenia niepieniężne (+) oprocentowanie kredytów długoterminowych (1 – stopa podatku dochodowego) (+) oprocentowanie kredytów krótkoterminowych (1 – stopa podatku dochodowego) |
| Przepływy pieniężne końcowe | Wartość końcowa netto aktywów trwałych (+) wartość aktywów netto aktywów bieżących (+) odzyskana wartość aktywów bieżących netto |
Wskaźniki opłacalności projektu
- Okres zwrotu: prosty okres zwroty i zdyskontowany okres zwrotu; zdyskontowany okres jest zawsze dłuższy od prostego okresu
- NPV > 0 – stopa zwrotu z inwestycji jest wyższa niż stopa przyjęta przy założeniach
- IRR (wewnętrzna stopa zwrotu) wyrażona w procentach; z punktu widzenia formalnego jest to miejsce zerowe funkcji, może jednak okazać się że mamy kilka miejsc zerowych – w tej sytuacji IRR nie może być zastosowane
- MIRR (wewnętrzna zmodyfikowana stopa zwrotu)
Ryzyko – możliwość wystąpienia sytuacji ze to co występuje w rachunku się nie spełni. Ryzyko różni się od niepewności, ryzyko jest mierzalne (znamy możliwe poziomy na jakim dane zjawisko może wystąpić i jesteśmy w stanie im przeciwdziałać), natomiast niepewność jest niemierzalna
Źródła ryzyka projektu – źródła zagrożeń projektów inwestycyjnych
1. cechy projektu
- duży zakres rzeczowy i wartość
- znaczna złożoność
- unikatowość i innowacyjność
- pośpiech w planowaniu i wdrażaniu
2. personel zarządzający projektem
- brak kompetencji menedżera projektu oraz niewłaściwe postrzeganie swojej roli
- brak wymaganych umiejętności członków zespołu zarządzającego i wdrażającego projekt
3. podmiot podejmujący projekt
- zbyt małe poparcie dla projektu ze strony kierownictwa podmiotu
- niewłaściwe wkomponowanie projektu w strukturę organizacyjną podmiotu
- nadmierna biurokracja
4. osiągalność zasobów
- trudności w pozyskiwaniu odpowiednich zasobów
5. otoczenie projektu
- zagrożenia w otoczeniu: konkurencyjnym, ekonomicznym, prawnym, politycznym, społecznym, technologicznym, produkcyjnym, przyrodniczym, wykonawczym
Schemat zarządzania ryzykiem:
- planowanie zarządzania ryzykiem
- identyfikacja ryzyka
- ocena ryzyka
- kontrola i monitoring ryzyka
- planowanie reakcji na ryzyko (rezygnacja z inwestycji, ubezpieczenie ryzyka, przeniesienie ryzyka, tworzenie rezerw)
- kwantyfikacja ryzyka