PRAWO KARNE

DEFINICJA I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Def 1. Prawo karne – zespół norm regulujących odpowiedzialność za czyny zabronione. Służy do zwalczania czynów zwanych przestępstwami za pomocą kar (i środków karnych) i środków zabezpieczających.

Czyn zabroniony (115 § 1) – czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej

Def 2. Prawo karne – prawo karania, które w sytuacji, gdy sprawca swoim czynem naruszył normę sankcjonowaną pozwala stosownym organom państwowym na uruchomienie normy sankcjonującej po to, by sprawca tego przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności

!Prawo karne jest nauką dogmatyczną!

!Prawo karne to prawo publiczne, a więc opierające się na relacji państwo – jednostka (podporządkowanie)!

!ultima ratio – środek ostateczny; oznacza, że prawo to sprawuje funkcję ochronną, w poważnym stopniu o charakterze interwencyjnym

FUNKCJE PRAWA KARNEGO

1. Funkcja ochronna – ma chronić dobra przedstawiające wartość społeczną przed ich naruszeniem i narażeniem na niebezpieczeństwo. Typy czynów zabronionych tworzone są po to by chronić dobra prawne przed zachowaniami, które mogłyby je naruszyć lub narazić na niebezpieczeństwo.

Wyróżniamy trzy przedmioty ochrony:

1. Ogólny – wszystkie dobra i wartości, których ochroną zajmuje się prawo karne

2. Rodzajowy – odnosi się do wyodrębniania przez ustawodawcę poszczególnych rozdziałów części szczególnej kodeksu karnego i kierowania się przez niego rodzajowo tożsamym dobrem, stanowiącym przedmiot ochrony wszystkich zawartych w danym rozdziale przepisów (np. życie i zdrowie)

3. Szczególny (indywidualny) – mieści się w ramach przedmiotu rodzajowego i stanowi jego konkretyzacje (np. życie)

Funkcja ochronna realizuje się na trzech płaszczyznach:

1. Represyjna – represja jest dolegliwością; odpowiedzią, która stanowi odpowiedź społeczeństwa na czyn zabroniony. Służy jako akt sprawiedliwości wyrównawczej.

2. Prewencyjna – ma działanie przyszłościowe. Dzielimy ją na:

- prewencję ogólną – służy kształtowaniu postaw prawnych w społeczeństwie, powstrzymując potencjalnych przestępców przed popełnieniem przestępstwa

- szczególna – skierowana na sprawcę przestępstwa, mająca doprowadzić do odpowiedniego ukształtowania jego postawy wobec obowiązującego prawa oraz chronionych prawem dóbr i wartości

1. Zabezpieczająca – zabezpieczenie społeczeństwa przed przestępcą, np. środki izolacyjne, opiera się na przewidywaniu, że przestępcy nie poprzestaną na przestępstwie już popełnionym lecz także w przyszłości wchodzić będą w konflikt z prawem

1. Funkcja gwarancyjna – daje sprawcy gwarancję odpowiedniego, sprawiedliwego odpowiadania za przestępstwo; ochrona dóbr prawnych osób, którym przestępstwo miałoby zostać przypisane przed organami państwowymi. Funkcja ta wiąże się z określeniem relacji między władzą a jednostką.

2. Funkcja restytucyjna – ma rolę kompensacyjną (np. obowiązek naprawienia szkody Art. 46 KK). Ta funkcja ma na celu wzmocnienie roli i pozycji pokrzywdzonego.

ZASADY PRAWA KARNEGO

Zasady prawne to reguły posiadające charakter zasadniczy i których znaczenie uznaje się z podstawowe ze względu na cały system prawa. Zasady to normy wyróżniane ze względu na przypisywaną im wagę czy doniosłość. Zasady prawa karnego o podstawowym znaczeniu dla odpowiedzialności karnej uregulowane zostały w przepisach rozdziału pierwszego KK. Niektóre z nich wynikają wprost z Konstytucji RP lub ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych.

• Nullumcrimen sine lege art. 1 § 1 KK [nie może być odpowiedzialność karna kreowana na gruncie aktu niższego rangą niż ustawa; ranga normy konstytucyjnej]. Z zasady tej wynikają również postulaty do organu stosującego prawo i do ustawodawcy:

- wyłącznie ustawowa typizacja przestępstw (nullumcrimen sine lege scripta)

- maksymalna określoność tworzonych typów przestępstw ( nullumcrumen sine lege certa)

- wykluczenie wstecznego działania ustawy w sposób pogarszający sytuację sprawcy (nullumcrimen sine lege praevia)

- niestosowanie niekorzystnej dla sprawcy analogii oraz wykładni rozszerzającej (nullumcrimen sine lege stricta)

• Nullumcrimen sine culpa – art. 1 § 3 KK – granice winy precyzowane są w przepisach rozdziału III, KK wprowadza zasadzę odpowiedzialności tylko za czyn zawiniony

• Nullumcrimen sine periculosociali – nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu; bez społecznej szkodliwości popełnionej przez sprawcę.

• Nulla poena sine lege:

- zagrożenie karą musi być ustawowo określone

- ustawodawca może wymierzyć tylko taką karę, jaka jest znana ustawie karnej, oraz tylko w granicach ustawowo określonych

• Zasada humanitaryzmu art. 3 KK [jest to norma rangi konstytucyjnej] – jest to dyrektywa minimalizowania cierpień, dolegliwości i innych niedogodności zadawanych człowiekowi przy stosowaniu kar kryminalnych oraz ich wymierzania tylo wtedy i w takich granicach, w jakich jest to konieczne dla realizacji normy prawa karnego. patrz. art. 40 konstytucji, zakaz stosowania kar cielesnych, niedopuszczalność kary śmierci; art. 41 : każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny

• Lex retro non agit – art. 42 Konstytucji wymaga, aby ustawowy zakaz, za którego naruszenie sprawca pociągany jest do odpowiedzialności karnej, obowiązywał w czasie popełnienia czynu zabronionego. Zasada ta nie wyklucza jakiegokolwiek działania prawa wstecz, tylko takiego, które prowadziłoby do pogorszenia sytuacji sprawcy, a także za wyjątkiem który stanowi możliwość ukarania za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

1. Konstytucja i akty prawa międzynarodowego jako źródła prawa karnego:

• Art. 42 ust. 1 Konstytucji – odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia nullumcrimen sine lege; lex retro non agit

• Art. 31 ust. 3 Konstytucji – zasada wyłączności ustawowej przy ustanawianiu ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności każdego człowieka.

• Od 1991 Polska jest członkiem Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych , podpisała też Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Przepisy tych aktów wpływają na treść przepisów karnych obowiązujących w państwach będących ich stronami. Umowy ratyfikowane obowiązują w krajowym porządku prawnym i istnieje domniemanie ich samo wykonalności. Przepis samowykonalny = musi regulować uprawnienia i obowiązki, których spełnienia może domagać się osoba, których dotyczą, zaś dzięki odpowiedniemu stopniowi szczegółowości oraz wystarczającemu unormowaniu zakresu problematyki jest w stanie stanowić samoistną podstawę orzeczenia sądowego

1. Ustawa karna i jej struktura

• Część ogólna 1 – 116 – zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej oraz podstawy jej wyłączania, formy popełnienia przestępstwa, katalog kar i środków karnych, zasady ich wymiaru i inne formy reakcji na czyn zabroniony. Zbiera problemy wspólne dla wszystkich typów przestępstw

• Część szczególna 117 – 316 – przepisy typizujące poszczególne przestępstwa, ujęte w rozdziałach wyodrębnionych ze względu na ich rodzajowo wspólny lub zbliżony przedmiot ochrony

• Część wojskowa 317 – 363 – zawiera przepisy ogólne dotyczące żołnierzy modyfikujące przepisy części ogólnej KK, a także zgrupowane w 6 rozdziałach przestępstwa, których sprawcą może być tylko żołnierz

1. Pozakodeksowe prawo karne – tworzone przez kilkadziesiąt ustaw poddających regulacji rozmaite sfery ludzkiej aktywności, w których pojawiają się przepisy karne typizujące przestępstwa sfer tych dotyczące. Ponad połowa tych ustaw została uchwalona po uchwaleniu KK. W pozakodeksowym PK dominują trzy kategorie przestępstw: gospodarcze, przeciwko zdrowiu, przeciwko środowisku.

RODZAJE DYSPOZYCJI

• Dyspozycje nazwowe – posługują się tylko nazwą sankcjonowanego zachowania np. „kto kradnie”

• Dyspozycje opisowe – wskazują istotne cechy typizowanego zachowania, opisując je w celu uniknięcia problemów interpretacyjnych.

1. Podział opisowych na:

- dyspozycje proste – zawierają tylko jeden zespół znamion tworzących dany typ czynu zabronionego i wszystkie te znamiona muszą być zrealizowane aby uznać, że doszło do jego popełnienia

- dyspozycje złożone – występuje kilka zespołów znamion i tylko jeden musi być zrealizowany, aby uznać, że dany czyn został spełniony

2. Podział opisowych na:

- dyspozycje zupełne – opisu zabronionego zachowania nie trzeba uzupełniać o elementy, których dyspozycja nie zawiera

- dyspozycje niezupełne – opis zabronionego zachowania staje się pełny dopiero po uwzględnieniu znamion leżących poza dyspozycją

* zależne – uzupełnienie opisu następuje poprzez zaczerpnięcie znamion innych przepisów z tego samego aktu prawnego

* blankietowa – ramowy opis czynu zabronionego, którego uzupełnienie wymaga odwołania się do przepisów innych aktów prawnych

3.Podział opisowych na:

- dyspozycje kazuistyczne – opisują zabronione zachowanie w sposób szczegółowy, a przy tym bardzo rozbudowany, odwołuje się do konkretnych cech zachowania

- dyspozycje kauczukowe – zubożony opis, ograniczony do ogólnej nazwy zabronionego zachowania

- dyspozycje syntetyczne – synteza tego, co w opisie zabronionego zachowania powinno się znaleźć, aby można je było odróżnić od innych zachowań zabronionych/dozwolonych

RODZAJE SANKCJI

• Bezwzględnie nieoznaczone – nie występują, mogą sprowadzać się do stwierdzenia, że sprawca danego czynu „podlega karze”

• Bezwzględnie oznaczone – sprowadzałyby się do podporządkowania każdemu typowi czynu zabronionego konkretnej kary

• Względnie oznaczone:

- proste (jednorodzajowe) – przewidują tylko jeden rodzaj kary

- złożone (wielorodzajowe) – ustawodawca wskazuje dwa lub trzy różne rodzaje kary ujmując je alternatywnie („lub”) albo kumulatywnie

NORMY SANKCJONOWANE I SANKCJONUJĄCE (tworzące konstrukcję norm sprzężonych)

1. Sankcjonowane – normy postępowania wyznaczające określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach jakieś zachowanie; mają postać zakazów lub nakazów. Norma sankcjonowana zbudowana jest trójczłonowo:

- hipoteza – wskazuje adresata normy i sytuację w jakiej znajduje ona zastosowanie

- dyspozycja – określenie zachowania powinnego (nakaz lub zakaz)

- sankcja – konsekwencje naruszenia wynikającego z dyspozycji nakazu lub zakazu w postaci zagrożenia karą

1. Sankcjonujące [kompetencyjne] – zawierają dyrektywę adresowaną do organów państwa (sądów), zezwalającą (jednocześnie nakazującą) tym organom wymierzenie stosownej kary lub środka karnego w przypadku gdy zakaz lub nakaz wynikający z innej normy nie został zrealizowany. Norma ta spełnia rolę służebną wobec normy sankcjonowanej przymuszając adresata, aby tę normę realizował.

OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ W CZASIE

Czas obowiązywania ustawy jest to przedział mieszczący się między dwoma zdarzeniami, z których pierwszym jest wejście w życie, drugim uchylenie (derogacja) ustawy oznaczające utraty mocy obowiązującej.

1. Wejście w życie:

- ustawa nie może wejść w życie wcześniej niż z dniem opublikowania

- dzięki vacatio legis może też wejść w życie jakiś czas po ogłoszeniu

- ustawa z reguły określa dzień wejścia w życie w przepisach końcowych

1. Derogacja

- najczęściej na podstawie przepisu uchylającego, znajdującego się w nowym akcie prawnym zastępującym starą ustawę

- może być też z góry założony czas obowiązywania ustawy karnej

1. Czas popełnienia przestępstwa (art. 6KK)

- czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, czas ten więc to czas działania lub zaniechania działania, a nie ewentualnego skutku objętego ustawowymi znamionami

- przy przestępstwach z działania czasem czynu jest chwila ostatniej dokonanej czynności

- przy przestępstwach z zaniechania czasem czynu ostatnia chwila, w której nakazane działanie mogło być skutecznie podjęte

1. Kolizja ustaw w czasie; prawo intertemporalne

- między momentem popełnienia przestępstwa a czasem orzekania istnieje spora różnica czasowa i momenty te mogą różnić się tym, że obowiązuje w nich inny stan prawny, ze względu na zmianę ustawy karnej. Regułą jest stosowanie ustawy nowej, natomiast ustępstwo od tego przewidziane jest wówczas gdy ustawa stara jest względniejsza dla sprawcy. Zatem ustawa nowa, która nie jest surowsza dla sprawcy działa wstecz. Przy rozstrzyganiu kwestii, która ustawa jest względniejsza należy uwzględnić całość przepisów starej i nowej ustawy, a więc cały stan prawny dotyczący danego przestępstwa i jego sprawcy.

- konkurujących ustaw nie można łączyć, należy wybrać jedną z nich w całości

- nie jest jednak sprzeczne z zasadą jednolitości prawa, gdy do jednego z czynów oskarżonego w tej samej sprawie stosuje się ustawę nową, a do innego czynu ustawę dawną

OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ W PRZESTRZENI

1. Miejsce popełnienia czynu zabronionego

- zgodnie z art. 6 § 2 miejscem popełnienia czynu zabronionego jest:

* miejsce działania sprawcy

* miejsce zaniechania działania, do którego sprawca był zobowiązany

* miejsce wystąpienia skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego

* miejsce, gdzie skutek ten według zamiaru sprawcy miał wystąpić

- koncepcja wielomiejscowości – taka sytuacja, w której przestępstwo ma kilka miejsc jego popełnienia

- ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa ma znaczenie w zakresie ustalania właściwości miejscowej organów wymiaru sprawiedliwości, a także ustalenia czy zastosowanie znajdzie polska ustawa karna

1. Obowiązywanie ustawy karnej za przestępstwa popełnione na terytorium Polski

- art. 5 KK potwierdza zasadę terytorialności zgodnie, z którą polskie prawo karne stosuje się do wszystkich sprawców, niezależnie od ich obywatelstwa, którzy popełnili czyn zabroniony na terytorium Polski (chyba, że ustawa międzynarodowa stanowi inaczej)

- polską ustawę karną stosuje się także wobec sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na polskim statku wodnym lub powietrznym, niezależnie od tego, gdzie w czasie popełnienia czynu się znajdował

- polska ustawa karna obowiązuje niezależnie od obywatelstwa sprawcy

1. Obowiązywanie polskiej ustawy karnej za przestępstwa popełnione za granicą

- rozdział XIII rozszerza tę tematykę, ustalając 4 zasady prawa karnego międzynarodowego:

1. zasada narodowości podmiotowej – 109 KK; ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą, pod warunkiem, że jest ono uważane za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu popełnienia

2. zasada narodowości przedmiotowej ograniczona – 110 KK; odnosi się do stosowania ustawy karnej polskiej do cudzoziemca, który popełnił skierowane przeciwko interesom RP przestępstwo poza terenem Polski

3. zasada narodowości przedmiotowej nieograniczona – 112 KK; stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemca lub obywatela polskiego w przypadku określonego rodzaju przestępstwa za granicą, niezależnie od obowiązujących w miejscu popełnienia przepisów

4. zasada represji wszechświatowej – art. 113 KK; stosowanie polskiej ustawy karnej do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia przestępstwa, do którego ścigania RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych

STRUKTURA PRZESTĘPSTWA

PRZESTĘPSTWO

Kodeks Karny nie zawiera definicji przestępstwa! Można ją ewentualnie wyinterpretować na podstawie poszczególnych przepisów. Przestępstwo to czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Przestępstwo ma 5 elementów:

1. jest to czyn

2. ustawowo określony – zagrożony karą w ustawie

3. społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

4. bezprawny

5. zawiniony – wina może zaistnieć jeśli osiągnął określony wiek

ad 1. PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN CZŁOWIEKA

Czyn – zewnętrzne zachowanie się człowieka kierowane przez świadomość

Czyn może być:

1. wartościowany pozytywnie

} nie są przestępstwami

1. wartościowany indyferentnie

2. wartościowany negatywnie } jest przestępstwem

przestępstwem jest zatem zachowanie się człowieka sterowane psychicznie, wartościowane negatywnie

KONCEPCJE CZYNU:

1. naturalistyczno kauzalna – aktywność woli w postaci kompleksu ruchów zewnętrznych polegających na działaniu bądź zaniechaniu (zahamowanie ruchów zewnętrznych), jest przejawem woli sprawcy

2. socjologiczna – nie chodzi o samą wolę działania; jest to wycinek działań sprawcy z ogółu jego działań w społeczeństwie kontakt sprawcy z otaczającym go społeczeństwem, który będzie negatywnie wartościowany

3. finalistyczna – nie chodzi tylko o wolę, ważny jest cel działania; zaniechania sprawcy aktywna rola świadomości, decyzja podjęta ze względu na określony cel i uzewnętrzniona w postaci działania

ad 2. USTAWOWO OKREŚLONY

- art. 115§ 1 czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej

- na opis przestępstwa składają się elementy określone w ustawie tzw. ustawowe znamiona przestępstwa

- warunkiem realizacji przez czyn znamion czynu zabronionego jest naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w normie sankcjonowanej

Ad 3. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ

- art. 115 § 2 kwantyfikatory społecznej szkodliwości o charakterze przedmiotowym i podmiotowym:

* rodzaj i charakter naruszonego dobra

* rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody

* sposób i okoliczności popełnienia czynu

* waga naruszonych przez sprawcę obowiązków

* postać zamiaru

* motywacja sprawcy

* rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia

- społeczna szkodliwość stanowi materialną cechę przestępstwa materialna, bo wypełnia treść przestępstwa. W ocenie społeczeństwa czyn jest negatywnie oceniany.

- materialna cecha przestępstwa występuje w określonego rodzaju zachowaniach niezależnie od tego czy została dostrzeżona oraz prawidłowo oceniona przez ustawodawcę

- materialna cecha przestępstwa jest stopniowalna (może być np. znikoma albo znaczna szkodliwość), oceniana wg wyżej wspomnianych kwantyfikatorów z art. 115

Ad. 4 BEZPRAWNOŚĆ

- jest elementem wskazującym na to, że dane zachowanie jest sprzeczne z prawem; uruchamia normę sankcjonowaną, która uruchamia normę sankcjonującą

- sprzeczność z normą sankcjonowaną nie jest warunkiem wystarczającym do stwierdzenia bezprawności czynu, mogą bowiem wystąpić okoliczności, które w szczególnych sytuacjach usprawiedliwiają poświęcenie danego dobra – tzw. kontratypy

Ad 5. WINA

- art. 1 § 3 ‘nullumcrimen sine cupla’ przestępstwem jest więc tylko czyn zawiniony!!!

- granice winy precyzuje rozdział III

- wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut popełnienia danego czynu zabronionego

- wina jest sumą przesłanek, które muszą zostać spełnione, aby sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną

- jedną z przesłanek winy jest strona podmiotowa przestępstwa, w art. 9 określona jako zamiar popełnienia przestępstwa (przy przestępstwach umyślnych) lub lekkomyślność i niedbalstwo (przy przestępstwach nieumyślnych)

- podstawowe przesłanki winy to:

* podmiotowa zdolność sprawcy do ponoszenia odpowiedzialności karnej warunkowana osiągnięciem odpowiedniego wieku

* rozpoznawalność bezprawności; nie może działać w błędzie

* wymagalność zgodnego z prawem zachowania

- okoliczności wyłączające winę: niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności

- wina jest więc personalną (adresowaną do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności ją wyłączające

- wyróżniamy 3 teorie winy:

1) psychologiczna – kładzie nacisk na związek sprawcy z czynem – związek psychiczny – chciał czegoś, czego nie powinien chcieć. Utożsamienie winy z umyślnością bądź nieumyślnością przestępstwa

2) normatywna – wina = osobista zarzucalność popełnionego czynu; wina jako warunek przypisania sprawcy popełnienia przestępstwa,

3) kompleksowa teoria normatywna – psychiczny związek sprawcy z czynem, jednocześnie wina jest zarzucalnością

PODZIAŁ PRZESTĘPSTW – odróżnione wymiarem kary

Zbrodnie – można popełnić tylko umyślnie, czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej lat 3

Występki – można popełnić nieumyślnie pod warunkiem, że tak stanowi ustawa; można też popełnić umyślnie; w zasadzie występek jest po to żeby można było wprowadzić odróżnienie od wykroków

STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA – dotyczy określenia sposobu zachowania się sprawcy

1. czynność wykonawcza, sposób popełnienia czynu

- opis czynności wykonawczej i jej charakterystyka: dokonywana za pomocą czasownika w os. 3 , l.poj (‘zabija’ ;’zabiera’; ‘przywłaszczając’). To znamię czasownikowe może być konkretyzowane przez wskazanie na charakter czynności i jej ocenę.

1. okoliczności modalne typu czynu zabronionego

- są to okoliczności, które obudowują znamię czasownikowe, potęgując jego ujemną wartość, są to parametry sytuacyjne, które powodują przyjęcie pewnej kwalifikacji prawnej

- mogą, ale nie muszą towarzyszyć zachowaniu sprawcy

- mogą dotyczyć miejsca i czasu popełnienia czynu zabronionego, a także innych parametrów sytuacji, w jakiej jest on podejmowany np. użytych środków

1. skutek – wszelkiego rodzaju zmiana, jaką swym zachowaniem może wywołać sprawca. Skutek może sprowadzać się do samego narażenia na niebezpieczeństwo, nie zawsze musi być naruszeniem dobra prawnie chronionego

- przestępstwo formalne – istnieje jeśli wśród znamion czynu nie ma skutku typizowanego zachowania, dla którego wystarczy samo zachowanie sprawcy (np. posiadanie broni palnej bez zezwolenia). Ogranicza się więc tylko do negatywnego zachowania.Przykładem przestępstwa bezskutkowego (nie ma konieczności wystąpienia prawnie relewantnego skutku) jest składanie fałszywych zeznań.

- przestępstwo materialne – istnieje jeśli znamionami czynu objęty jest skutek zabronionego zachowania. Do dokonania czynu dochodzi dopiero z chwilą wystąpienia skutku (np. śmierci…). Wymaga negatywnego skutku. W przypadku przestępstwa materialnego chodzi o wywołanie skutku ustawowo określonego.

1. Związek przyczynowy między zachowaniem a skutkiem i koncepcje związku przyczynowego

Związek przyczynowy =zachodzi między zachowaniem sprawcy wyrażonym w czynności czasownikowej a ujętym w typie czynu zabronionego skutkiem w postaci naruszenia dobra prawnego lub jego narażenia na konkretne niebezpieczeństwo

1. Teoria warunkowości/ teoria ekwiwalencji/ teoria warunku sine qua non/ teoria Johna S. Milla

W ramach badania związku przyczynowego badamy wszystkie elementy łańcucha kauzalnego (przyczynowego). Badanie takie zmusza do analizowania hipotetycznych powiązań kauzalnych.

Wada regresu ad infinitum – badanie wszystkich przyczyn od początku.

1. Teoria specjalnego związku przyczynowego

Również bada łańcuch kauzalny, ale skupia się na grupie przyczyn mających większy wpływ na skutek niż inne. Przyczyną może być więc tylko taki warunek skutku, który został odpowiednio wyselekcjonowany ze względu na posiadanie jakiejś wymaganej cechy

1. Teoria adekwatnego związku przyczynowego

Badamy czy dane zdarzenie jest przyczyną skutku, nie każde zachowanie będzie przyczyną, tylko takie, które zwykle typowo będzie przyczyną. A więc więź między zdarzeniem A i B występuje tylko wówczas, gdy zwykle, typowo i przeciętnie zdarzenie A prowadzi do wystąpienia zdarzenia B

1. Teoria warunku właściwego – teoria warunku odpowiadającego empirycznej prawidłowości

Dowolne zdarzenie stanowi przyczynę zdarzenia czasowo późniejszego, jeśli zgodnie z dostrzeganą w otaczającym nas świecie prawidłowością przyczynową – oba te konkretne zdarzenia dadzą się uporządkować i połączyć w łańcuch następujących po sobie zmian. Teoria ta nie stara się definiować istoty związku przyczynowego, a dostarcza tylko wskazówek metodologicznych, ułatwiających proces wyjaśniania konkretnych zdarzeń.

STRONA PODMIOTOWA – charakterystyka przeżyć psychicznych sprawcy, jakie towarzyszą jego zachowaniu się zewnętrznemu, stanowiąc niezbędny podkład psychiczny tego zachowania

1. Umyślność (art. 9 § 1)

- każde umyślne popełnienie czynu zabronionego musi mieć swoje podłoże intelektualne obejmujące wiedzę oraz świadomość, co do okoliczności stanu faktycznego, w jakich sprawca funkcjonuje

- art. 28 KK– nie popełnia umyślnie zabronionego czynu, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Błąd ten prowadzi do nieświadomej realizacji znamion strony przedmiotowej

- nieświadomość bezprawności nie wyłącza umyślności, natomiast jeśli była usprawiedliwiona to może wyłączyć winę sprawcy

- umyślność musi mieć odpowiednio ukształtowaną płaszczyznę wolicjonalną zamiar świadome ukierunkowanie podmiotu na osiągnięcie stanu rzeczy określonego w typie czynu zabronionego

• Zamiar bezpośredni (dolus directus) – sprawca mając zamiar popełnienia chce popełnić czyn zabroniony

- tę postać umyślności charakteryzuje płaszczyzna intelektualna(świadomość) i wolicjonalna(wola)

- płaszczyzna intelektualna może pojawić się w 2 sytuacjach:

1. sprawca ma pełną świadomość występowania takiego układu okoliczności, który w przypadku podjęcia decyzji wykonania określonego zachowania musi doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego

2. sprawca ma pełną świadomość istnienia takiego układu okoliczności, który w przypadku podjęcia decyzji wykonania określonego zachowania może doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego

- płaszczyzna wolicjonalna opiera się na towarzyszącej zachowaniu sprawcy chęci popełnienia czynu zabronionego

- z zamiarem bezpośrednim mamy do czynienia także przy przestępstwie nieuchronnym, które zachodzi wraz z urzeczywistnieniem stanu rzeczy, którego sprawca bezpośrednio chce zrealizowany zostaje produkt uboczny – stan rzeczy prawno karnie relewantny

- zamiar nagły – powstaje gdy sprawca zaskoczony okolicznościami zewnętrznymi podejmuje decyzję określonego zachowania, której być może by nie podjął, gdyby mógł prawidłowo, bez emocji rozważyć wszystkie okoliczności

- zamiar przemyślany – świadczy o premedytacji sprawcy i wskazuje na większe natężenie jego złej woli w dążeniu do realizacji znamion czynu zabronionego

- może być zamiar bezpośredni+ ewentualny, lub sam bezpośredni

• Zamiar ewentualny (dolus eventualis) – sprawca mając zamiar godzi się

- zamiar ewentualny nigdy nie występuje samodzielnie – odrębnie od bezpośredniego

- płaszczyzna intelektualna – istnienie u sprawcy świadomości możliwości tego, że określony układ okoliczności, w których dopuszcza on się swego zachowania może doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego – jest to więc ‘świadomość możliwości’

- płaszczyzna wolicjonalna – godzenie się na popełnienie czynu zabronionego brak chęci popełnienia czynu zabronionego, przy czym przyjęcie stopnia prawdopodobieństwa, dostrzeganego przez sprawcę uświadamiającego sobie fakt, iż w konkretnym układzie okoliczności faktycznych możliwe jest popełnienie przez niego czynu zabronionego

1. Nieumyślność

Realizacja nieumyślnego czynu zabronionego uzależniona jest od wystąpienia warunków określonych w art. 9 § 2:

• Brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego– sprawca nie mając zamiaru popełnienia, popełnia czynu na skutek niezachowania ostrożności;

• Niezachowanie przez sprawcę ostrożności wymaganej w danych okolicznościach – wymagana ostrożność jest z reguły ujmowana jako reguły postępowania wobec dobra przedstawiającego wartość społeczną, przy formułowaniu reguł ostrożności bierze się pod uwagę 3 elementy:

*kwalifikacje sprawcy do przeprowadzenia określonej czynności, mającej związek z narażanym na potencjalne niebezpieczeństwo dobrem

*czynność musi być dokonywana przy użyciu odpowiedniego narzędzia

*czynność ma być przeprowadzona w odpowiedni, nie zwiększający ryzyka dla chronionego dobra

• Realizacja znamion czynu zabronionego – związek przyczynowy, który doprowadza do realizacji znamion

• Przewidywalność popełnienia czynu zabronionego (przewidywanie lub możliwość takiego przewidywania) – może się sprowadzać do przewidywania realizacji znamion czynu zabronionego, albo możliwości takiego przewidywania. Podstawę przewidywania stanowić musi świadome naruszenie zasad ostrożności

- nieumyślność świadoma [lekkomyślność]– sprawca popełnia czyn zabroniony nieumyślnie na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, gdy przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego (jak zamiar ewentualny)

- nieumyślność nieświadoma [niedbalstwo] - sprawca popełnia nieumyślnie czyn zabroniony na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, gdy nie przewidywał możliwości jego popełnienia (choć mógł ją przewidzieć), a wiec po prostu nie skorzystał ze zdolności intelektualnych

! nieostrożność zachowania oceniana jest obiektywnie, a skutek subiektywnie

1. Kombinacje strony podmiotowej art. 9 § 3

• Umyślność z umyślnością

• Umyślność z nieumyślnością – czyn umyślny skutkujący nieumyślnie spowodowanym następstwem (z reguły następstwem jest śmierć człowieka lub poważny uszczerbek na zdrowiu)

• Nieumyślność z nieumyślnością – czyn nieumyślny skutkujący nieumyślnym następstwem (wypadek drogowy i następstwo= czyjaś śmierć)

BEZPRAWNOŚĆ CZYNU I KONTRATYPY

1. BEZPRAWNOŚĆ – sprzeczność z prawem lub normą prawną, wg Władysława Woltera „ sprzeczność miedzy faktycznym zachowaniem się człowieka a tym zachowaniem, które ustawa określa jako nakazane bądź też zgodność między faktycznym zachowaniem człowieka a zachowaniem, które ustawa określa jako zakazane.

2. Legalność pierwotna – brak realizacji znamion typu czynu zabronionego

Legalność wtórna – znamiona typu czynu zostały zrealizowane, ale uczyniono to w sytuacji kontratypowej

1. KONTRATYPY – nazwa stworzona przez Woltera, idea kontratypów opiera się na wyłączeniu odpowiedzialności, gdy brak jest elementów, których wystąpienie stanowi przesłankę popełnienia przestępstwa. Polega to na tym, że zakładamy naruszenie normy sankcjonowanej, które okazuje się usprawiedliwione, jeśli wystąpi okoliczność, która wyłącza jego bezprawność. Elementem określającym kontratyp jest kolizja dóbr, a więc konieczność i opłacalność poświęcenia dobra, mającego wartość społeczną. Kontratypy określa przede wszystkim rozdział III i część szczególna KK

2. Podział kontratypów:

1. Pozaustawowe – katalog o charakterze otwartym

Dozwolone ryzyko sportowe – zastosowanie konstrukcji tego kontratypu jest możliwe jeśli dana dyscyplina jest dopuszczona do uprawiania, a popełniony w jej ramach czyn podjęty w celu sportowym nie jest sprzeczny z regułami obowiązującymi w tej dyscyplinie

Karcenie małoletnich w celach wychowawczych – swoista forma oddziaływania na dzieci i młodzież stosowana przez rodziców, niekiedy wiążąca się z realizacją znamion typu czynu zabronionego. Dobra, które doznają naruszenia to wolność w różnych jej postaciach i nietykalność cielesna. Karcenie spełniające funkcję kontratypu powinno być podejmowane w dobrze pojętym interesie osoby karconej. Dozwolone karcenie stanowi wyrządzenie takiej dolegliwości, której celem jest uświadomienie innej osobie naganności jej zachowania w ten sposób wpłynąć na jej zachowanie w przyszłości.

Dozwolony zabieg medyczny o charakterze nieleczniczym – czynności nielecznicze są wtórnie legalne, a zatem każdorazowo wymagają usprawiedliwiania zachowania pierwotnie nielegalnego przez wskazanie znamion kontratypu wtórnie legalizującego

Zgoda pokrzywdzonego – zgoda ta może okazać się skuteczna tylko pod tym warunkiem, że wyrażająca ja osoba jest wyłącznym dysponentem dobra prawnego, przeciwko któremu skierowany jest dany czyn. Trzeba tu rozważyć czy osoba ta miała świadomość, na co się godzi. Zgoda musi być wyrażona przed (albo w chwili popełnienia) z pełną świadomością i dobrowolnie. Skuteczność takiej zgody odpada, jeśli aprobowane przez pokrzywdzonego zachowanie godzi nie tylko w indywidualny, ale też w społeczny interes. Natomiast skuteczność zgody udzielonej po fakcie może mieć znaczenie w wypadku postępowania.

Ryzyko nowatorstwa – częściowo w kodeksie 27KK, cel, spodziewana korzyść o istotnym znaczeniu, oczekiwanie osiągnięcia korzyści, celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu

Dozwolona samopomoc – np. zatrzymanie rzeczy, zatrzymanie cudzego zwierzęcia, albo np. wywalenie zamka od drzwi łomem jeśli mój mąż go podstępnie zmienił po moim wyjściu z domu

Zwyczaj – np. lany poniedziałek, wręczanie prezentów osobom publicznym – nie mogą być jednak wręczane na żądanie obdarowanego tudzież przekraczać zwyczajowych norm

1. Ustawowe

• Ustawowe części szczególnej

Dozwolona krytyka (213 KK, przy czym odnosi się do art. 212 czyli zniesławienia) – czyn ten kwalifikuje się jako zniesławienie jeśli jest pomawiane za pomocą środków masowego komunikowania, prawdziwość zarzutu wyłącza odpowiedzialność ze względu na realizację znamion kontratypu (gdy zarzut podniesiono publicznie). Wymagana jest jednak nie tylko prawdziwość zarzutu, ale również obrona społecznie uzasadnionego interesu lub stwierdzenia, że dotyczy postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną

Niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 p 2 KK)- normalnie przestępstwo to zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3, bezprawność tego zachowania podlega jednak wyłączeniu z 2 powodów: * gdy osoba ma podstawę żeby przypuszczać, że odpowiedni organ wie już o przygotowywanym/usiłowanym/dokonanym czynie zabronionym * gdy osoba ta zapobiegła popełnieniu czynu, o którym powinna była zawiadomić

Odmowa wykonania rozkazu (art. 344 KK) – normalnie niewykonanie byłoby czynem zabronionym z art. 343, nie jest to jednak czyn bezprawny jeśli żołnierz odmawia wykonania lub nie wykonuje rozkazu polecającego popełnienie przestępstwa

• Ustawowe części ogólnej

Obrona konieczna(art. 25 KK)– [zamach +obrona] wynika z prawa każdego człowieka do obrony swoich dóbr przed bezprawnymi atakami (bowiem prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem!). Przedmiotem zamachu jest jakiekolwiek dobro chronione prawem.

ZAMACH – podjęty przez człowieka atak na dobro prawem chronione, musi posiadać określone cechy:

* rzeczywisty – przy czym mylne wyobrażenie o zamachu i bezpodstawne podjęcie obrony koniecznej można usprawiedliwić w myśl art. 29 KK błędem, który wyłącza winę

* bezpośredni – zamach stwarzający takie niebezpieczeństwo dla dobra prawnego, które może się natychmiast zaktualizować; trwa tak długo jak trwa stan niebezpieczeństwa utrzymywany zachowaniem napastnika. Zamach staje się bezpośredni, gdy wchodzi w etap usiłowania, a więc na podstawie zachowania napastnika można wnioskować, że przystępuje do ataku na określone dobro prawne i istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego podjęcia ataku. Bezpośredniość to także przystąpienie przez napastnika do kolejnego ataku po pierwszym ataku i krótkiej przerwie.

* bezprawny – sprzeczność między powinnością a sferą bytu; jest więc sprzeczny z jakąkolwiek normą należącą do danego porządku prawnego (nie musi być to koniecznie prawo karne), nie musi się wiązać z popełnieniem przestępstwa (np. w wypadku braku winy)

! Nie istnieje coś takiego jak nieumyślna obrona konieczna!! Sprawca musi mieć świadomość, że się broni!! (podyktowane musi to być więc potrzebą obrony, a nie odwetu). Istnieje natomiast możliwość, że podejmując obronę konieczną sprawca zrealizuje znamiona nieumyślnego czynu zabronionego (np. spowoduje śmierć).

! Obrona konieczna ma charakter względnie subsydiarny!!! A zatem jeśli dobro prawnie chronione można ratować inaczej to trzeba wybrać najlepszą metodę – ograniczenie obrony koniecznej do tych sytuacji, gdy nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu.

! Nie ma więc charakteru samoistnego – sprawca może zawsze wybrać obronę, nawet jeśli istniała inna możliwość uniknięcia zamachu. Nie ma też charakteru subsydiarnego – sprawca zawsze musi wybrać inną możliwość (ucieczka).

PRZEKROCZENIE GRANIC OBRONY KONIECZNEJ (art. 25 p. 2)

- Eksces intensywny – sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Działającemu w obronie koniecznej wolno użyć takich środków, które są niezbędne do jego odparcia, przy czym pierwszeństwo mają środki najłagodniejsze spośród skutecznych. Dysproporcja użytych środków obrony do innych rokujących skuteczność stanowi przekroczenie granic. Dysproporcję taką można ocenić jednak wyłącznie z uwzględnieniem ekstremalnych warunków, w jakich decyzję podejmuje napadnięty.

- Eksces ekstensywny – obrona jest przedwczesna lub spóźniona; podjęcie obrony zanim rozpoczął się bezpośredni zamach, albo kontynuacja po jego zakończeniu. Do podjęcia obrony nie wystarcza domniemany zamiar dokonania bezpośredniego bezprawnego zamachu, który nie wszedł jeszcze w początkowe stadium realizacji. Tak samo jak ktoś już dokona zamachu, a ty po całej sprawie biegniesz za nim i zabijasz go maczetą 100 metrów dalej to dopuszczasz się e.ekstensywnego.

! Konsekwencją przekroczenia granic obrony koniecznej jest bezprawność zachowania podjętego przez broniącego się. Sąd może w takim wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, albo odstąpić od jej wymierzenia.

! Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia w usprawiedliwionych okolicznościach zamachu (nie wszczyna się wtedy w ogóle postępowania, a wszczęte umarza)

Stan wyższej konieczności (Art. 26 KK) – następuje gdy jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego nie da się uniknąć w inny sposób, jak tylko przez poświęcenie innego dobra.

FUNKCJE STANU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

- okoliczność wyłączająca bezprawność ( art. 26 p. 1) –warunkiem wyłączenia bezprawności jest poświęcenie dobra mniej wartościowego dla ratowania dobra cenniejszego

- okoliczność wyłączająca winę (art. 26 p. 2)–dotyczy możliwości poświęcenia dobra, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej

KRYTERIA POZWALAJĄCE, NA PORÓWNANIE WARTOŚCI DÓBR, KTÓRE ZE SOBĄ KOLIDUJĄ

- wartość majątkowa – przy czym nie jest to jedyne kryterium oceny zachowania sprawcy, bo nie można opierać wszystkiego na kryteriach ekonomicznych

- zastępowalność – dobra niezastępowane, nawet jeśli przedstawiają wymierną wartość rynkową powinny być szacowane wyżej, niż dobra wartościowe z ekonomicznego punktu widzenia, lecz możliwe do zastąpienia

- przewidywany stopień naruszenia zagrożonego dobra prawnego – odnosi się do rozważenia, jakie dobro w danym kontekście jest ważniejsze i które powinno się chronić (np. naruszenie czyjejś wolności w celu chronienia jego zdrowia)

NIEBEZPIECZEŃSTWO GROŻĄCE DOBRU PRAWNEMU – prawdopodobieństwo wystąpienia ujemnego skutku. Pojęcie niebezpieczeństwa jest zakresowo szersze od zamachu, który uzasadnia podjęcie obrony koniecznej. Do niebezpieczeństwa zaliczyć można stan rzeczy wywołany:

- siłami przyrody

- reakcjami zwierząt

- zachowaniem się człowieka

Niebezpieczeństwo takie musi być:

- rzeczywiste – zachodzi obiektywnie, a nie w wyobraźni sprawcy (mylne wyobrażenie oznacza błąd)

- bezpośrednie – zagraża aktualnie, czyli przed podjęciem działań, a nie dopiero w przyszłości; naruszenie dobra ma charakter nieuchronny, a wstrzymanie się od czynności ratowniczych mogłoby powiększyć rozmiar grożącej szkody lub utrudnić zapobieżenie jej

ZASADY POŚWIĘCENIA KOLIDUJĄCEGO DOBRA

- zasada subsydiarności – poświęcenie dobra chronionego prawem powinno następować tylko wówczas, gdy dobra chronionego prawem nie da się inaczej uniknąć, jak tylko poprzez poświęcenie innego, kolidującego z nim dobra

- zasada proporcjonalności – zachowanie określonego rodzaju proporcji między dobrem ratowanym a poświęcanym

- zasada wyłączenia –odnosi się jedynie do stanu wyższej konieczności wyłączającego WINĘ, a wyklucza możliwość poświęcenia dobra, które sprawca ma szczególny obowiązek chronić, nawet z narażeniem na niebezpieczeństwo osobiste (art. 26 p. 4)

! Naruszenie zasady subsydiarności lub proporcjonalności, a także poświecenie dobra w celu odparcia niebezpieczeństwa, które nie stało się jeszcze bezpośrednie stanowi EKSCES

! Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności równoznaczne jest z popełnieniem przestępstwa. Można w takim wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

! Przekroczeniem NIE jest poświęcenie dobra o takiej samej, albo nawet nieco większej wartości niż dobro ratowane, ponieważ w takiej proporcji kolidujących dóbr mieści się to w granicach stanu wyższej konieczności wyłączającego winę

! Przepisy o stanie wyższej konieczności stosuje się też do sytuacji, w której następuje kolizja ciążących na sprawcy obowiązków – z kilku obowiązków tylko jeden może być w danej chwili spełniony, a niewykonanie pozostałych prowadzi do naruszenia dobra prawnego

Dozwolone ryzyko nowatorskie (art. 27 KK) [eksperymenty o charakterze badawczym i medycznym] – znamiona czynu zabronionego realizowane są gdy sprawca przekracza poziom akceptowanego powszechnie ryzyka dnia codziennego. Ryzyko jest w sytuacji kontratypowej usprawiedliwione ze względu na cel, jakim jest eksperyment. Ryzyko to staje się wtórnie dozwolone. Wymaga to spełnienia następujących przesłanek:

- ryzykowne działanie podjęte jest w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego, ekonomicznego

- przewidywanie korzyści medycznych lub gospodarczych wynikających z tego eksperymentu

- zasadność oczekiwania korzyści w świetle aktualnego stanu wiedzy

- zasadność celowości oraz sposobu przeprowadzenia eksperymentu w świetle aktualnego st.wiedzy

- zgoda uczestnika pochodząca od osoby pełnoletniej i poczytalnej

- uczestnik musi być należycie poinformowany o tym na co się zgadza i o tym, że może się wycofać

EKSPERYMENT MEDYCZNY

- Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu określa ustawa

- może występować w postaci eksperymentu medycznego i badawczego

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

TEORIE WINY

1. Teorie psychologiczne

1. Teoria woli – sprawca chce popełnienia czynu (lub godzi się na jego wystąpienie) i obejmuje go swoją wolą

2. Teoria wyobrażenia – świadomość, że może dojść do popełnienia czynu jest wystarczającą przesłanką

1. Teorie normatywne

1. Kompleksowa – wina jako zarzucalność, nie ogranicza się zatem do przeżyć psychicznych, ale stanowi również ich ocenę. Zarzucalność powstaje na podstawie wymagalności zgodnego z prawem zachowania

2. Czysta – istota winy sprowadza się do samej zarzucalności, odcięcie się od przeżyć psychicznych

1. Nowe teorie winy

1. Wina ujmowana funkcjonalnie – kara wymierzana, ponieważ sprawca na nią zasłużył

2. Wina jako relacja – nie ma winy jako takiej, są tylko czyny zawinione

Okoliczności wyłączające winę:

1. NIEPOCZYTALNOŚĆ– brak zdolności do rozpoznania czynu oraz pokierowania swoim zachowaniem.

Art. 31 KK – nie popełnia przestępstwa, kto z powodu:

- choroby psychicznej

- upośledzenia(uwaga! Upośledzenia, a nie niedorozwoju)umysłowego

- lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł: a) rozpoznać znaczenia dokonywanego czynu b) pokierować swoim postępowaniem.

Rozpoznanie niepoczytalności musi odnosić się do konkretnego czynu w chwili jego popełnienia (bo np. łamiąc prawo wcześniej mógł być w 100% normalny). Niemożność rozpoznania znaczenia czynu to:

- nie zdawanie sobie sprawy z tego, co sprawca robi

- niemożność prawidłowej oceny tego, co sprawca robi

Ustalenie niepoczytalności następuje poprzez zwrócenie się przez sąd do 2 biegłych psychiatrów i 1 psychologa o wydanie opinii psychiatryczno – psychologicznej.

Wobec sprawcy niepoczytalnego nie stosuje się kary, ale jeśli popełnił czyn o znacznej społecznej szkodliwości to stosuje się środki zabezpieczające (np. internowanie).

Ograniczona poczytalność – nie wyłącza winy, ale ją obniża; sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary [31§2KK]

Wprawienie się w stan niepoczytalności (nietrzeźwości lub odurzenia) – jest to stan dobrowolny i mógł przewidzieć, że dokonując danych czynności doprowadzi do ograniczenia lub wyłączenia świadomości.

! nie jest to to samo, co stan nietrzeźwości (0,5 ‰, albo 0,25 mg/1dm³ w wydychanym powietrzu) lub stan po użyciu alkoholu (od 0,2‰ do 0,5 ‰, albo od 0,1 do 0,25 mg/1dm³ w wydychanym powietrzu)

Patologiczne upojenie alkoholowe – jest równoznaczne z niepoczytalnością, ale można się na to powołać tylko raz

1. WIEK – odpowiedzialność powyżej lat 17

2. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCY WINĘ–kiedy sprawca ratuje tyle samo, albo nawet nieco mniej niż poświęca, a zatem bilans jest zerowy. Wyłącza się tu winę ze względu na tzw. anormalną sytuację motywacyjną

3. BŁĄD CO DO FAKTU (CO DO ZNAMIENIA CZYNU ZABRONIONEGO) [art. 28 KK] - zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy; zmienia stronę podmiotową (umyślność na nieumyślność, albo nieumyślność na brak przestępstwa)

a) Błąd co do ustawowego znamienia typu podstawowego–sprawca nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, co do znamienia którego się pomylił, odpowiada więc za przestępstwo nieumyślne, a jeśli dane przestępstwa nie występują w odmianie nieumyślnej to istotny błąd, co do faktu powoduje brak przestępstwa w ogóle.

b) Błąd co do ustawowego znamienia tworzącego typ zmodyfikowany, od którego wystąpienia uzależniona jest łagodniejsza odpowiedzialność sprawcy – błąd sprawcy polega na usprawiedliwionym mylnym przyjęciu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, która powoduje powstanie typu uprzywilejowanego – odpowiada wtedy z przepisu określającego ten typ uprzywilejowany (np. jak ktoś cierpi i chcesz mu pomóc i dajesz mu truciznę to nie odpowiadasz za zabójstwo tylko zabójstwo eutanatyczne). Tak samo jeśli popełnia przestępstwo kwalifikowane pozostając w błędzie co do jego znamienia kwalifikującego to odpowiada za przestępstwo typu podstawowego.

5. BŁĄD CO DO KONTRATYPU LUB CO DO OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCEJ WINĘ – art. 29 KK nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi tu jedna z tych okoliczności

6. BŁĄD CO DO PRAWA – dotyczy całościowej prawnej oceny czynu, ma z reguły miejsce w odniesieniu do mniej znanych typów przestępstw tj. np. zawłaszczenie sobie rzeczy znalezionej.

Nieświadomość bezprawności – ustalić trzeba przy tym czy jest usprawiedliwiona, wziąć pod uwagę poziom umysłowy sprawcy i stopień zrozumiałości przepisu. Jeśli natomiast błąd był nieusprawiedliwiony sprawca odpowiada za popełniony czyn na normalnych zasadach, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przestępstwo urojone – ktoś zachowuje się zgodnie z prawem, ale sądzi, że jego zachowanie jest przestępstwem (jest to zatem sytuacja odwrotna do nieświadomości bezprawności)

7. ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO 318 KK – przyjęto tu koncepcję umiarkowanego posłuszeństwa. Żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz, umyślnie popełnia przestępstwo. Jeśli natomiast żołnierz działa w nieświadomości czynu odpowiada on z art. 30 KK.

FORMY STADIALNE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Formy stadialne – etapy, przez które przestępca musi przejść, aby popełnić przestępstwo, zaliczamy do nich:

1. Zamiar

2. Przygotowanie

3. Usiłowanie

4. Dokonanie

Formy stadialne aktualizują się dla przestępstw umyślnych, ponieważ nie można np. nieumyślnie przygotowywać się do popełnienia przestępstwa.

Ad 1. ZAMIAR – jest stadium nieujętym w ustawie, niekaralnym, czysto teoretycznym (bo nie ma jak karać np. za myśl pokroju ‘zabiję jutro sąsiadkę doniczką’)

Ad 2. PRZYGOTOWANIE – określone w części ogólnej KK, art. 16, zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca podejmuje kroki w celu popełnienia przestępstwa i jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przykładowe czynności przygotowawcze to np.:

- wejście w porozumienie z inną osobą

- uzyskanie odpowiednich środków

- zbieranie informacji

- sporządzenie planu działania

Inne niewymienione w art. 16 czynności, o ile noszą znamiona przygotowania, mogą być traktowane jako czynności przygotowawcze.

PRZYGOTOWANIE ZACHODZI GDY SPRAWCA:

1. Chce popełnić czyn zabroniony (zamiar bezpośredni)

2. W celu jego zrealizowania dąży do zapewniania sobie odpowiednich warunków

ART. 16 WYRÓŻNIA DWIE POSTACIE PRZYGOTOWANIA

1. Wymagające współdziałania co najmniej dwóch osób – wejście w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, mamy tu do czynienia ze współsprawstwem. Rezultatem porozumienia jest uzgodnienie wspólnego zamiaru oraz sposobu popełnienia czynu, co stwarza warunki do przedsięwzięcia czynności zmierzających bezpośrednio do jego dokonania. (uwaga porozumienie i porozumiewanie się to nie to samo! Porozumiewanie nie jest karalne)

2. Możliwe do zrealizowania przez jednego sprawcę – nie wymaga współdziałania np. uzyskiwanie i przysposabianie środków, zbieranie informacji czy sporządzanie planu działania

Środki to np. amunicja, broń, nóż, wszystko, co umożliwia lub ułatwia popełnienie przestępstwa

Zbieranie informacji, to każda czynność, która poszerza zakres posiadanych przez sprawcę wiadomości, co sprzyja przeprowadzeniu zamierzonej akcji przestępnej

Plan działania – opis wytycznych przyszłego skutecznego postępowania

KARALNOŚĆ PRZYGOTOWANIA– tylko, gdy ustawa tak stanowi! Ogólnie penalizowane bardzo rzadko. Katalog przygotowania karalnego w podręczniku na str. 230 (trochę bez sensu przepisywać słowo w słowo). Przygotowanie zagrożone jest łagodniejszymi od usiłowania sankcjami, zatem nawet, gdy przygotowanie dotyczy zbrodni, samo jest jedynie występkiem

! Art. 17 KK - Nie podlega karze za przygotowanie kto:

- dobrowolnie od czynu odstąpił

- po wejściu w porozumienie z inną osobą podjął starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu

Przy czym warunkiem bezkarności jest realne i zewnętrznie dostrzegalne zachowanie się sprawcy wskazujące jednoznacznie na odstąpienie od zamiaru dokonania przestępstwa. Starania te nie muszą być jednak skuteczne!!!

Ad 3. USIŁOWANIE – art. 13 KK – odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.

WYNIKAJĄ Z TEGO 3 PRZESŁANKI:

1. Zamiar popełnienia czynu zabronionego – może być to zamiar bezpośredni lub ewentualny

2. Zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego – zachowaniem takim może być zarówno działanie, jak i zaniechanie (zamierzone powstrzymanie się od stworzenia sobie warunków niezbędnych do wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku, prowadzi to bezpośrednio do realizacji znamion czynu zabronionego, które jednak z jakichś przyczyn nie następuje). Bezpośredniość można ustalić tylko w związku z realizacją czynu zabronionego określonego typu (nie ma jakichś niezmiennych wyznaczników, zawsze wyznaczających bezpośredniość). Istnieją jednak 3 interpretacje bezpośredniości:

- subiektywna – nastawienie psychiczne sprawcy przeświadczenie, że swoim zachowaniem zmierza wprost do dokonania czynu zabronionego

- obiektywna – zachowanie poprzedzające realizację znamienia czasownikowego jeśli wykracza ono poza granice przygotowania to jest bezpośrednim zamierzeniem

- mieszana – teoria planu działania sprawcy jeśli dana czynność była ostatnim ogniwem w realizowanym planie to stanowi usiłowanie, a nie przygotowanie

1. Brak dokonania– granicą jest wypełnienie (przestępstwo dokonane) lub niewypełnienie (przestępstwo usiłowane) wszystkich znamion przestępstwa określonego w ustawie karnej

KARALNOŚĆ USIŁOWANIA –ustawowy wymiar kary za usiłowanie odpowiada ustawowemu wymiarowi kary za dokonanie przestępstwa, przy czym kara za usiłowanie powinna być łagodniejsza niż za dokonanie. Nie dochodzi bowiem do naruszenia dobra prawnego i mniejsza jest społeczna szkodliwość.

USIŁOWANIE UDOLNE I NIEUDOLNE – podstawę rozróżnienia stanowi art. 13 § 2 KK

1. Usiłowanie nieudolne – gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest obiektywnie niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia tego czynu. Sprowadza się do popełnionego w złej wierze błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego nie wyłącza więc umyślności działania, ale jego skuteczność owszem. Nieudolność usiłowania może być stopniowalna i związku z tym wyróżnia się usiłowanie nieudolne:

- bezwzględnie – niezależnie od okoliczności i warunków jest niemożliwe, jest bezkarne

- względnie – środek albo przedmiot właściwy w konkretnej sytuacji okazuje się całkowicie nieprzydatny do osiągnięcia zamierzonego celu

1. Usiłowanie udolne – dokonanie było obiektywnie możliwe czyli prawdopodobne w warunkach, w których sprawca podjął próbę realizacji danego czynu zabronionego

KARALNOŚĆ USIŁOWANIA NIEUDOLNEGO – sprawca ponosi odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych – jak przy usiłowaniu udolnym, ale(!):

- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

- sąd może odstąpić od jej wymierzenia

Przy ocenie sąd bierze pod uwagę zamiar, obiektywną społeczną szkodliwość usiłowania, stopień świadomości i doświadczenia życiowego przy dokonywaniu czynu.

USIŁOWANIE UKOŃCZONE I NIEUKOŃCZONE – wyróżnione w myśl art. 15, wiążą się z pojęciem dobrowolnego odstąpienia i czynnego żalu

1. Ukończone – sprawca wykonał wszystkie czynności mające prowadzić do pełnej realizacji znamion czynu zabronionego i nie musi przedsiębrać czegokolwiek, a jedynie oczekiwać skutków swego zachowania, usiłowanie ukończone możliwe jest tylko przy przestępstwach materialnych

2. Nieukończone–gdy sprawca zdołał wykonać jedynie część czynności, które prowadzić miały do zamierzonego celu.

! Dobrowolne odstąpienie – możliwe tylko przy usiłowaniu nieukończonym, wystarczy tu zaniechanie dalszych działań. Odstąpienie nie jest dobrowolne, gdy doszło do niego na skutek okoliczności zewnętrznych, które wpłynęły na jego wolę i wywołały przekonanie o niemożności realizacji jego zamiaru. Ale np. odstąpienie na skutek dezaprobaty osoby trzeciej JEST dobrowolne!

Osoba, która odstąpiła nie podlega karze.

! Czynny żal – tylko przy usiłowaniu ukończonym, występuje w czasie między chwilą wystąpienia skutku, a zrobieniem wszystkiego, co niezbędne dla jego osiągnięcia. Czynny żal objawia się w aktywnym przeciwdziałaniu; zapobieganiu naruszania dobra prawnego. O jego skuteczności, nie decyduje niewystąpienie skutku, ale zapobieżenie jego wystąpieniu przez sprawcę.

Można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

USIŁOWANIE A NARAŻENIE NA NIEBEZPIECZEŃSTWO

Usiłowanie:

- przy usiłowaniu nacisk położony jest głównie na stronę podmiotową przestępstwa

- usiłowanie nie funkcjonuje samodzielnie, ale jako forma stadialna popełnienia przestępstwa uregulowana w części ogólnej KK i dopiero w odniesieniu do określonego typu czynu zabronionego nabiera sensu

- usiłowanie karane jest w granicach tego samego ustawowego zagrożenia, które przewidziane jest dla dokonania

- usiłowanie oznacza brak dokonania

Narażenie na niebezpieczeństwo:

- uzasadnienie karalności odnosi się głównie do elementu przedmiotowego (może więc być umyślne lub nieumyślne, w przeciwieństwie do usiłowania)

- samo w sobie jest dokonaniem, następuje kiedy komplet znamion ustawowych łącznie ze skutkiem zostanie zrealizowany

- zamiarem sprawcy jest samo narażenie

Ad 4. DOKONANIE – sprawca zrealizował pełny zestaw znamion danego typu czynu zabronionego

Przy przestępstwach formalnych – oznacza zrealizowanie znamienia czasownikowego, określającego sposób zachowania sprawcy

Przy przestępstwach materialnych – dokonaniem jest wystąpienie określonego w ustawie skutku

! Popełnienie jest pojęciem szerszym niż dokonanie! Można np. popełnić przestępstwo polegające na usiłowaniu, ale nie ma dokonania jeśli do tego stadium nie doszło.

! Również wykonanie to nie to samo co dokonanie

POSTACIE ZJAWISKOWE (formy współdziałania przestępnego)

Głównymi postaciami zjawiskowymi są:

• Współsprawstwo i jego odmiany

• Podżeganie

• Pomocnictwo

Istnieją dwie koncepcje współdziałania ze sprawcą w popełnieniu przestępstwa:

• Koncepcja udziału w cudzym przestępstwie – własne przestępstwo popełnia sprawca główny, inni zaś (podżegacz, pomocnik) mają swój udział w przestępstwie. Ich odpowiedzialność zależy od tego, co sprawca uczynił i zakresu jego odpowiedzialności, a zatem wymagane jest co najmniej usiłowanie

• Koncepcja jednolitego sprawstwa - każdy ze współdziałających w popełnieniu przestępstwa przez bezpośredniego wykonawcę odpowiada za sprawstwo niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających, a więc mogą odpowiadać nawet gdy sprawcy nie można przypisać dokonania lub usiłowania popełnienia czynu zabronionego

Inaczej wygląda polska koncepcja (twórcą J. Makarewicz). Opiera się na zasadzie odpowiedzialności indywidualnej, a zatem każdy sprawca, podżegacz i pomocnik odpowiada za własne przestępstwo. Ponadto nie wszystkie postacie współdziałania stanowią sprawstwo, bowiem wyodrębnia się formy sprawcze (art. 18 KK podaje 4 odmiany) i niesprawcze (podżeganie i pomocnictwo).

Do wszystkich określonych w art. 18 KK form współdziałania stosują się też regulacje dotyczące odpowiedzialności za usiłowanie

SPRAWCZE FORMY POPEŁNIENIA CZYNU ZABRONIONEGO

SPRAWSTWO – definicję określa art. 18 § 1 KK na pierwszym miejscu wymieniając sprawstwo pojedyncze [jednosprawstwo] – odpowiada za nie ten, kto sam wykonuje czyn zabroniony, a zatem dana osoba wypełnia wszystkie znamiona czynu zabronionego. Sprawstwo jest więc wykonaniem, a nie dokonaniem!

WSPÓŁSPRAWSTWO – zamiar wykonania czynu zabronionego został podjęty co najmniej przez dwie osoby, które uzgodniły jego realizację, a zatem za współsprawstwo odpowiada ten, kto wykonuje czyn zabroniony wspólnie i porozumieniu z inną osobą.

Czyn jednego współsprawcy stanowi dopełnienie czynu tego drugiego, bądź popełnione przestępstwo jest wynikiem czynności przedsięwziętych przez współsprawców w ramach wcześniej dokonanego podziału ról.

O zaistnieniu współsprawstwa decyduje suma zachowań – a więc współsprawcy muszą razem, a nie każdy z osobna zrealizować komplet ustawowych znamion przestępstwa.

Porozumienie – uzgodnienie wspólnego zamiaru podjęcia zachowania stanowiącego wykonanie czynu zabronionego oraz podział ról miedzy poszczególnymi sprawcami. Może być zawarte w sposób dorozumiany, bez konkretnej formy. Wymagana jest jednak: subiektywna więź między uczestnikami porozumienia, a więc świadomość i wola wspólnego działania (w wypadku braku porozumienia jest to sprawstwo koincydentalne równoległe).

Każdy ze współdziałających odpowiada również za to, co uczynili współsprawcy o ile mieści się to w granicach porozumienia (nie odpowiadają więc za eksces jednego z nich).

Współsprawstwo sukcesywne – po częściowym zrealizowaniu znamion czynu zabronionego, lecz przed jego pełnym dokonaniem, do wspólnego popełnienia włącza się kolejny sprawca, przystępując w tym momencie do porozumienia. Spóźniony współsprawca nie odpowiada za to, co jego partner uczynił wcześniej.

Współsprawstwo przy przestępstwach nieumyślnych – przyjmuje się, że dotyczy nieostrożnego zachowania, a zatem sprawcy obejmują swoim porozumieniem niezachowanie ostrożności wymaganej od nich w danych okolicznościach, mimo iż każdy z nich przewidywał lub mógł przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego. Nieostrożność musi być uświadomiona i zaakceptowana!

! możliwe jest współsprawstwo przy przestępstwach indywidualnych kwalifikowanych (karanych surowiej), przy czym warunek dotyczy świadomości czynu

SPRAWSTWO KIEROWNICZE – sprawca kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, faktycznie panując nad przebiegiem oraz realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę. Istotą sprawstwa kierowniczego są:

- zorganizowanie i kierowanie akcją przestępczą

- możliwość kierowania jej wykonaniem i dokładnego przebiegu

- możliwość regulowania czynności innych osób

Kierujący sam bezpośrednio nie realizuje więc znamion przestępstwa

Panowanie sprowadza się do trzech etapów:

1. Decyzja o rozpoczęciu działania i wydanie rozkazu; nakazu; polecenia

2. Decyzja o warunkach i sposobie prowadzenia działania

3. Decyzja o zakończeniu lub przerwaniu działań

! istnieje pogląd, że sprawstwo kierownicze może sprowadzać się do samego organizowania przestępstwa, bez faktycznego panowania nad jego przebiegiem.

SPRAWSTWO POLECAJĄCE–usytuowane między sprawstwem kierowniczym a podżeganiem, sprowadza się do polecenia wykonania czynu zabronionego innej osobie przy wykorzystaniu jej uzależnienia od polecającego. Polecający nie realizuje osobiście znamion czynu zabronionego, jest sprawcą pośrednim. Od sprawstwa kierowniczego różni się tym, że polecający nie panuje nad realizacją czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę, nie ma funkcji kontrolnej. Po otrzymaniu polecenia dana osoba przejmuje inicjatywę i samodzielnie wciela zamiar przestępczy w życie. Niezbędnym elementem jest istnienie stosunku zależności (może mieć charakter służbowy lub wynikający z więzi grupowych) między polecającym a wykonawcą, co odróżnia tę formę od podżegania. Sprawstwo polecające dokonane jest dopiero z chwilą realizacji znamion czynu zabronionego przez sprawcę wykonującego czyn, a nie z chwilą wydania polecenia.

NIESPRAWCZE FORMY POPEŁNIENIA CZYNU ZABRONIONEGO

PODŻEGANIE–podżegacz chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego. Podżegacz nie uczestniczy w popełnieniu czynu, nie jest więc sprawcą sensu stricto, a sprawcą sensu largo. Zmierza on do wywołania u sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Jeśli sprawca już wcześniej podjął decyzję, nakłanianie go może być potraktowane jako pomocnictwo psychiczne. Nakłanianie musi być kierowane do konkretnie oznaczonych osób (nawoływanie do jakiejś dużej grupy stanowiłoby publiczne nawoływanie do występku lub zbrodni 255 KK).

Podżeganie możliwe jest tylko w zamiarze bezpośrednim.

Odpowiedzialność podżegacza nie zależy od tego czy bezpośredni wykonawca dokona czynu zabronionego o znamionach opisanych w części szczególnej ustawy karnej, albo w przepisach pozakodeksowych prawa karnego. Przestępstwo podżegacza zrównano z karalnością popełnianego przez sprawcę przestępstwa naruszającego dobro prawne.

Prowokator – (swoista forma podżegania) jest osobą, która nakłania inną osobę do popełniania czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego. Różnica między podżegaczem a prowokatorem sprowadza się do strony podmiotowej, a konkretnie do celu, w jakim nakłaniają inną osobę do popełnienia tego czynu. Dokonanie czynu w przypadku prowokatora może być objęte zamiarem ewentualnym. Prowokator odpowiada jak za podżeganie, ale podżegaczem w rozumieniu 18 KK nie jest. W przypadku prowokacji nie mają zastosowania Art. 22 i 23 KK pozwalające na złagodzenie odpowiedzialności.

! podżegacz wywołuje zamiar, a pomocnik ułatwia realizację zamiaru

POMOCNICTWO– (art. 18 § 3) – odpowiada za pomocnictwo kto:

1. W zamiarze by inna osoba dokonała czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności:

- dostarczając narzędzi

- dostarczając środek przewozu

- udzielając rady

- udzielając informacji

- przez pomocnictwo psychiczne, a wiec umacnianie sprawcy w zamiarze popełnienia przestępstwa

1. Wbrew prawnemu szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia przestępstwa swoim zachowaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie [pomocnictwo przez zaniechanie]

! ułatwienie takie musi nastąpić przed lub w trakcie jego realizacji

Pomocnictwo jest możliwe w zamiarze bezpośrednim i ewentualnym.

Pomocnictwo a współsprawstwo:

- przy współsprawstwie wykonywanie czynności pomocniczych wynika z treści porozumienia i podziału ról

- czynności pomocnika mają ułatwiać popełnienie przestępstwa, ale można obyć się bez nich

- we współsprawstwie mieszczą się elementy wzajemnego pomocnictwa

STRONA PODMIOTOWA FORM ZJAWISKOWYCH (POMOCNICTWA I PODŻEGANIA)

1. Umyślne podżeganie i umyślne pomocnictwo do nieumyślnie popełnianego czynu zabronionego

Taka konstrukcja jest możliwa, ponieważ odpowiedzialność podżegacza i pomocnika jest zindywidualizowana i uniezależniona od sprawstwa (wyjątek to art. 22). Do przestępstwa dochodzi już w momencie nakłaniania czy pomocy niezależnie od przyszłego zachowania sprawcy.

1. Nieumyślne [niewłaściwe] podżeganie i nieumyślne pomocnictwo

Sprowadza się do nieumyślnego nakłonienia lub udzielenia pomocy do podjęcia nieostrożnego zachowania [naruszenie obowiązku ostrożności] przez bezpośredniego sprawcę, które w rezultacie prowadzi do realizacji przestępstwa nieumyślnego

ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB UCZESTNICZĄCYCH W POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ WSPÓŁDZIAŁAJĄCYCH – (art. 20 KK) każdy ze współdziałających w popełnieniu przestępstwa odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Zasada ta rodzi dwie konsekwencje:

1. Każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności

2. Odpowiedzialność ta jest niezależna od odpowiedzialności pozostałych współdziałających -brak odpowiedzialności jednego nie wyklucza odpowiedzialności pozostałych i odwrotnie. Możliwe jest też łagodniejsze potraktowanie jednego ze współsprawców (np. niepoczytalnego) i surowsze potraktowanie drugiego (np. jeśli dopuścił się ekscesu)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PODŻEGANIE I POMOCNICTWO wg art. 22KK

Zasadniczą regułą odpowiedzialności jest tu art. 20 KK, a więc odpowiedzialność w granicach swojej umyślności, niezależnie od odpowiedzialność sprawcy głównego, przy czym wg art. 22KK:

1. Jeśli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać to podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie

2. Jeśli sprawca główny nawet nie usiłował sąd może zastosować wobec podżegacza i pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia

INDYWIDUALIZACJA ODPOWIEDZIALNOŚCI W ODNIESIENIU DO OKOLICZNOŚCI OSOBISTYCH

Okoliczności osobiste i związaną z nimi odpowiedzialność określa art. 21 KK. Okolicznościami takimi są okoliczności charakteryzujące podmiot czynu zabronionego. Istnieją dwie grupy okoliczności osobistych, których występowanie rodzi odmienne konsekwencje:

1. (art. 21§1KK) – cechy charakteryzujące każdą osobę będącą podmiotem odpowiedzialności karnej, Chodzi tu o indywidualne właściwości sprawcy w chwili jego zachowania, które są rozpatrywane tylko i wyłącznie w związku z jego osobą i wpływają tylko na jego odpowiedzialność. Nie są związane ze znamionami czynu zabronionego

1. Okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność karną (np. niepoczytalność lub usprawiedliwiony błąd)

2. Okoliczności łagodzące odpowiedzialność karną (np. czynny żal; silne wzburzenie)

3. Okoliczności zaostrzające odpowiedzialność karną (np. recydywa specjalna)

1. (art. 21§2KK) –„odpowiedzialność karna ekstraneusa” okoliczność osobista dotycząca sprawcy stanowi znamię czynu zabronionego, a drugi ze współsprawców wie o tym (chociażby go nie dotyczyła). Wówczas jeżeli jest to okoliczność powodująca zaostrzenie odpowiedzialności karnego, to zaostrzenie to będzie dotyczyć również tego drugiego współsprawcy - nazywany jest on ekstraneusem. Sąd może jednak zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary (ocenia się przy tym stopień szkodliwości społecznej czy stopień bezprawności jego działań)

! tu trzeba pamiętać o kilku pojęciach:

Intraneus – osoba, która posiada indywidualną cechę sprawczą

Ekstraneus – osoba współdziałająca w popełnieniu przestępstwa

Przestępstwo indywidualne właściwe – indywidualne cechy podmiotu to warunek przestępności czynu (np. art. 339 dezercja z wojska – cechą bycie żołnierzem, a zatem indywidualnie co do sprawcy właściwa)

Przestępstwo indywidualne niewłaściwe – indywidualna właściwość podmiotu wpływa na zaostrzenie lub złagodzenie odpowiedzialności (np. art. 149 , art.10 zdolność wiekowa odpowiedzialności karnej)

WSPÓŁDZIAŁANIE PRZY PRZESTĘPSTWACH INDYWIDUALNYCH– może objawiać się w trzech postaciach

1. Wszyscy są intraneusami (zarówno sprawca jak i pomocnik/podżegacz) – wszyscy ponoszą odpowiedzialność za przestępstwo indywidualne właściwe lub niewłaściwe

2. Sprawca jest intraneusem, podżegacz/pomocnik są ekstraneusami

3. Podżegacz/pomocnik intraneusem, a sprawca bezpośredni ekstraneusem

CZYNNY ŻAL WSPÓŁDZIAŁAJĄCEGO (art. 23 KK)

1. Czynny żal skuteczny – nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czyny zabronionego.

2. Czynny żal nieskuteczny – wobec współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

Przepis art. 23 KK odnosi się do: współsprawcy, sprawcy kierowniczego, sprawcy polecającego, podżegacza, pomocnika

ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY I ZBIEG PRZESTĘPSTW

JEDNOŚĆ I WIELOŚĆ CZYNÓW

Art. 11 KK – ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo!

Art. 12 KK – dwa lub więcej zachowań podjętych, w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego

! do wyżej nadmienionych dóbr osobistych nie zalicza się mienia

Art. 12 przyjmuje konstrukcję czynu ciągłego, jako jednego czynu zabronionego, składającego się z dwu lub więcej zachowań. Opiera się ona na założeniu, że czyn stanowiący wycinek z continuum aktywności człowieka może mieć złożoną strukturę, której elementami są współtworzące go zachowania.

Krótki odstęp czasu oznacza max rok!

CZYN CIĄGŁY warunkują następujące przesłanki:

1. Zachowania podjęte są w krótkich odstępach czasu – przy czym czas trwania tych odstępów ocenia się względem określonego układu odniesienia, z reguły podlega to orzeczeniu sądowemu. Jako czas popełnienia czynu ciągłego przyjmuje się czas zakończenia ostatniego działania, a w przypadku kilku zaniechań czas popełnienia przestępstwa określa pierwszy moment, w którym sprawca nie miał możliwości wypełnienia ciążącego na nim obowiązku określonego działania

2. Stanowią realizację z góry powziętego zamiaru – sprawca musi powziętym zamiarem obejmować wszystkie zachowania, jakie się na ten czyn składają

3. W przypadku gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, zachodzi tożsamość osoby pokrzywdzonej – patrz. art. 23

! konstrukcja czynu ciągłego jest z reguły korzystna dla sprawcy, choć może się zdarzyć, że będzie niekorzystna, np. biorąc pod uwagę fakt, że w skład przestępstwa ciągłego mogą wchodzić zachowania, które przy rozpatrywaniu jednostkowym stanowiłby wykroczenia

! koncepcja czynu ciągłego nie stosuje się do przestępstw zbiorowych (wieloczynowych)

ZBIEG PRZEPISÓW[art. 11KK] – występuje gdy popełniony przez sprawcę czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej

1. ZBIEG RZECZYWISTY

• Zbieg właściwy– sprawca swoim zachowaniem, stanowiącym jeden czyn realizuje jednocześnie znamiona dwóch albo więcej przepisów, z których żaden wzięty z osobna nie oddaje w pełni całej zawartości kryminalnej popełnionego czynu i dopiero wszystkie przepisy razem wzięte obejmują całość stanu faktycznego.

Do zbiegu właściwego odnosi się koncepcja zbiegu kumulatywnego. Art. 11 § 1 stanowi, że ‘ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo’. Sąd skazuje więc za jedno przestępstwo, wskazując jednak wszystkie naruszone przepisy (kumulatywna kwalifikacja czynu). Art. 11 § 3 stanowi, że karę wymierza się na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą karę, co nie wyklucza orzeczenia innych środków, jakie przewiduje ustawa na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

• Zbieg niewłaściwy (pomijalny) – sprawca tym samym czynem realizuje znamiona określone w co najmniej dwóch przepisach, ale ze względu na zachodzące między nimi relacje - jeden ze zbiegających się przepisów oddaje całą zawartość kryminalną popełnionego czynu - możliwe jest wyeliminowanie pozostałych i zastosowanie tylko jednego przepisu. Możliwe jest to dzięki dwóm regułom (tzw. reguły wyłączania wielości ocen):

• Reguła subsydiarności – przepis główny wyłącza stosowanie przepisu dopełniającego – pomocniczego. O jego pomocniczości może decydować ustawodawca, lub też wynika z relacji w jakiej pozostają zbiegające się przepisy

• Reguła konsumpcji – przepis konsumujący wyłącza stosowanie przepisu konsumowanego (np. kradzież z włamaniem 279KK może konsumować uszkodzenie lub zniszczenie cudzej rzeczy 288KK). Taka konsumpcja opiera się na założeniach, że konsumpcja możliwa jest jedynie wtedy, gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu stypizowanego w przepisie pochłoniętym był znacznie niższy niż czynu stypizowanego w przepisie pochłaniającym i analogicznie, że czyn zwierający łagodniejszą sankcję nie może pochłaniać przepisu surowszego

1. ZBIEG POZORNY–w odniesieniu do konkretnego przypadku zachodzi pozorna wielość ocen, która pojawia się z reguły przy zmodyfikowanych (kwalifikowane; uprzywilejowane) typach przestępstw w relacji do ich typów podstawowych. Np. niemożliwy jest zbieg przepisów o zabójstwie i zabójstwie w afekcie, ani zabójstwo zwykłe nie może być jednocześnie tym drugim. Nie trzeba więc stosować żadnych reguł wyłączających wielość ocen, ze względu na tylko pozorne jej istnienie.

KARY

Kara kryminalna to przewidziana w ustawie, stosowana przez sądy, ujemna reakcja na popełnione przestępstwo, polegająca na zadaniu sprawcy osobistej dolegliwości, mającej na celu zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz wypełniającej cele prewencyjne.

Kara kryminalna może odnosić się do:

- zagrożenia ustawowego

- kary orzekanej wobec sprawcy w wyroku skazującym

- kary wykonywanej

TEORIE KARY

1. Bezwzględne (absolutne) – kara jako odpłata za przestępstwo

2. Względne (utylitarne) – kara powinna zmierzać do osiągania pewnych rezultatów, zapobieżenie popełnienia przestępstw przez ukaranego i inne osoby

3. Mieszane – łączą powyższe

ELEMENTY KARY

1. Stanowi dolegliwość dotykającą sprawcę osobiście – pozbawienie sprawcy określonych dóbr osobistych, materialnych lub pewnych praw. Dolegliwości kary niekiedy dotykają również osoby trzecie (np. w wypadku grzywny)

2. Przewidywana w ustawie „nulla poena sine lege”, dodatkowo orzekać można środki karne jak np. zakaz wykonywania zawodu

3. Wina sprawcy – której brak wyłącza możliwość orzeczenia kary

4. Wykonywana przez uprawnione organy państwowe w określonym ustawą trybie postępowania

RACJONALIZACJA KARY – pytanie o sens i potencjalne cele kary

1. Sprawiedliwościowa – kara jako odpłata za popełnione przestępstwo

2. Celowościowa – kara realizować ma określone cele społeczne

CELE I FUNKCJE KARY

Cel – wyobrażenie pewnego stanu rzeczy, który zamierza się przez karę osiągnąć. Służy ustawodawcy i sędziom, którzy przewidują określone następstwa spowodowane wymierzeniem kary

Funkcja – rzeczywiste działanie kary i jej faktyczne skutki

CELE:

1. Cel sprawiedliwościowy – zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, również wymierzenie kary współmiernej do wagi popełnionego czynu oraz stopnia winy. Cel ten uwidacznia się w proporcji między wagą danego przestępstwa a zagrożeniem ustawowym.

2. Prewencja szczególna (indywidualna) – zapobieganie popełnianiu przestępstw przez danego sprawcę, może być osiągnięta przez:

- wychowanie sprawcy – ma na celu kształtowanie u sprawcy pozytywnych postaw społecznych i zapobieżenie powrotu sprawcy na drogę przestępstwa

- unieszkodliwienie

- uniemożliwienie lub utrudnienie popełnienia ponownego przestępstwa

- odstraszenie – stosowane tylko do wyjątkowo zdemoralizowanych sprawców i tylko współmiernie do wagi czynu oraz stopnia winy sprawcy

Cel ten uzasadnia wprowadzenie do przepisów karnych instytucji ukierunkowanych na sprawcę (np. dotyczące warunkowego zawiedzenia wykonania kary)

1. Prewencja ogólna (generalna) – zapobieganie popełnianiu przestępstw przez potencjalnych sprawców. Obecnie stosuje się pozytywną prewencję ogólną, a więc kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa, przekonywanie o nieuchronności i sprawiedliwości kary. Cel ten objawia się też w istnieniu powszechnej informacji w zakresie penalizacji i dolegliwości kar grożących za dane typy przestępstw.

2. Kompensacja (naprawienie szkody)– realizacja tego celu jest ograniczona i uzależniona od rodzaju szkody wyrządzonej przestępstwem, od rodzaju kary i środka karnego (np. kiedy zasądzisz nawiązkę). Cel kompensacyjny to nie tylko naprawienie szkody majątkowej, ale też danie satysfakcji lub zadośćuczynienie moralne pokrzywdzonemu przestępstwem. Cel ten jest podstawą do regulacji nowych środków karnych, jak np. obowiązek naprawienia szkody.

KATALOG KAR

Katalog kar zawiera się w art. 32 KK:

1. Grzywna

2. Ograniczenie wolności

3. Pozbawienie wolności

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. Dożywotnie pozbawienie wolności

Dodatkowo art. 39 KK wymienia środki karne.

GRZYWNA[art. 33KK] – służy głównie przy zwalczaniu drobnej przestępczości. Przy wymierzeniu takiej kary skazany pozostaje w swoim środowisku, jest ona łatwa i tania w wykonaniu, a także łatwo stopniowalna, może jednak obciążać również osoby pozostające w zależności majątkowej od skazanego.

Kodeks z 1997 wprowadził system stawek dziennych (zamiast kwotowego) i pozostawił wcześniejszy podział na karę samoistną i kumulatywną. Grzywna znajduje szerokie zastosowanie ze względu na preferencje kar nieizolacyjnych. Stosowana jest alternatywnie w wypadku przestępstw o niższym stopniu społecznej szkodliwości.

• podział na samoistną i kumulatywną:

1. grzywna samoistna

- podstawą wymierzenia jest zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo (występuje wtedy albo samodzielnie albo alternatywnie do innych kar)

- art. 58 § 3 może być wymierzona gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności (do lat 5)

- art. 60 § 6 może być wymierzona gdy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary

1. grzywna kumulatywna(ma charakter fakultatywny)

- art. 33 § 2 KK orzekana obok kary pozbawienia wolności, gdy sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub ją osiągnął, grzywna jednak może być orzeczona tylko przy TERMINOWEJ karze pozbawienia wolności!

- art. 71 KK w celu zapobieżenia wrażeniu bezprawności grzywna może być orzekana obok kary pozbawienia lub ograniczenia wolności w przypadku warunkowego zawieszenia kary

• system stawek dziennych

określany na dwóch etapach:

1. Sąd określa liczbę stawek dziennych, w oderwaniu od położenia majątkowego skazanego, natomiast kierując się wagą przestępstwa, stopniem winy itd., od 10 do 540 stawek (przy czym górna granica liczby stawek dziennych może być odpowiednio modyfikowana)

2. Sąd określa wysokość stawki dziennej odpowiednio do statusu majątkowego sprawcy, od 10 zł do 2000 zł

(a potem mnożysz jedno przez drugie)

! Art. 58 § 2 KK wprowadził zastrzeżenie uniemożliwiające wymierzanie grzywny, której uiszczenie przez sprawcę jest wysoce wątpliwe

! wciąż istnieją wypadki wymierzania grzywny kwotowej, a więc gdy ustawa szczególna przewiduje grzywnę kwotową, nie stosuje się do niej zasad przewidzianych w KK (za wyjątkiem dyrektyw określonych w art. 53KK). Jeżeli ustawa szczególna nie określa dolnej granicy wynosi ona 100 zł.

! art. 69KK pozwala na warunkowe zawieszenie wykonania kary grzywny orzeczonej jako kara samoistna

! skazany na karę grzywny wzywany jest do jej uiszczenia w terminie 30 dni, przeciwnie ściągana jest drogą egzekucji, w wypadku zaś bezskuteczności egzekucji można zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną (od miesiąca do 12 mies)

! istnieje możliwość rozłożenia grzywny na raty lub umorzenia w szczególnych wypadkach

Uwaga na egzamin trzeba znać min i max wysokości stawek, również z uwzględnieniem nadzwyczajnego obostrzenia (wtedy np. wynosi 810)

KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI[Art. 34 KK] – stosowana na niewielką skalę, orzekana za zgodą skazanego. Wymierzana od miesiąca do 12 mies. Obowiązki skazanego określa art. 34 § 2 KK! (zakaz zmiany miejsca zamieszkania bez zgody sądu, obowiązek wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne i obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary).

Obowiązek pracy precyzuje sąd i może on mieć dwojaką postać:

- od 20 do 40 godzin miesięcznie pracy nieodpłatnej, kontrolowanej, wykonywanej na cele społeczne

- w wypadku osób zatrudnionych - potrącenie od 10 do 23% wynagrodzenia w stosunku miesięcznym za pracę na cel społeczny albo na rzecz Skarbu Państwa. Skazany nie może w czasie odbywania kary rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy

! art. 58 § 2a wprowadza zastrzeżenie uniemożliwiające wprowadzenie kary ograniczenia wolności jeśli okoliczności uzasadniają przekonania, że oskarżony nie wykona tego obowiązku

! wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może dodatkowo orzec obowiązki określone w art. 72 KK

! na podstawie art. 69 i 70 KK sąd może warunkowo zawiesić wykonanie tej kary na okres próby od roku do lat 3

! w przypadku uchylania się skazanego od odbywania kary ograniczenia wolności zamienia się ja na zastępczą karę grzywny (jeden dzień ograniczenia wolności = jedna stawka dzienna), lub pozbawienia wolności (jeden dzień pozbawienia = dwa dni ograniczenia)

! inne są przepisy dotyczące ograniczenia wolności wobec żołnierzy – określone w części wojskowej KK (323 KK)

KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI[art. 37 KK]– rodzaj kary najczęściej stosowanej za poważne przestępstwa. Najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat. Wymierzana w latach i miesiącach. Wyjątkiem od art. 37 dotyczących granic jest zastępcza kara pozbawienia wolności za nieuiszczoną grzywnę oraz za uchylanie się od kary ograniczenia wolności. Kara pozbawienia wolności może występować samodzielnie lub alternatywnie.

Wykonanie tej kary reguluje Kodeks Karny Wykonawczy. Warunki jej wykonania określa art. 69 KKW określając różne rodzaje zakładów karnych, które dodatkowo mogą mieć charakter zamknięty, otwarty, półotwarty. Takie zróżnicowanie stanowi niezbędną przesłankę indywidualizacji wykonania kary pozbawienia wolności.

! w przeciwieństwie do KK z 1932 (przewidywał karę więzienia i aresztu) obecny kodeks nie dzieli kary pozbawienia wolności na szczególne rodzaje

! w KW kara pozbawienia wolności nazywana jest karą aresztu

! KKW reguluje też kwestie np. praw i obowiązków skazanych, odroczenie i przerwę w wykonaniu kary, warunkowe, przedterminowe zwolnienie

KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI – charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw

Występuje alternatywnie do kary pozbawienia wolności bądź w alternatywie do kary dożywotniego pozbawienia wolności. Skazany na tę kare może skorzystać z warunkowego zwolnienia po upływie 15 lat (art. 78 § 3 KK), okres próby wg art. 70 wynosi od 2 do 5 lat.

! Karę tę można stosować wobec sprawcy, który nie ukończył 18 lat

KARA DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI – funkcja zabezpieczenia społecznego przed najgroźniejszymi przestępcami czyniąc zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości w razie popełnienia najcięższych zbrodni , równocześnie uniemożliwia sprawcy popełnienie następnych przestępstw.

! Kara ta nie jest karą obligatoryjną, nie występuje w żadnej sankcji karnej samodzielnie, a ponadto skazany może być warunkowo zwolniony

! Zawsze występuje w alternatywie do kary 25 lat pozbawienia wolności.

! Kary tej nie można stosować wobec sprawcy, który nie ukończył 18 lat

Minimum dla warunkowego zwolnienia stanowi odbycie 25 lat kary (art. 78 § 3 KK). Okres próby wynosi 10 lat i skazany jest pod dozorem kuratora. Równocześnie spełniona musi być przesłanka z art. 77 § 1 dotycząca sprawowania skazanego.

ŚRODKI KARNE

Wprowadzone w miejsce dotychczasowych kar dodatkowych; porządkowych.

Katalog środków karnych określony został w art. 39 KK, istnieją jednak również nieskatalogowane środki karne jak np. art. 52 KK obowiązek zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej w wyniku przestępstwa od innego podmiotu niż sprawca przestępstwa.

Cele środków karnych sprowadzają się do dołożenia dodatkowej kary, kompensacji na rzecz pokrzywdzonego, izolacji z pewnych części życia.

Środki karne z 2a i 2e dotyczą przestępstw przeciw rodzinie i opiece, popełnianych na szkodę małoletnich, dotyczących hazardu.

Środki karne można podzielić na:

1) wymierne w czasie – pozbawienie praw i zakazy wymienione w art. 39 pkt, 1-3 KK

- środki z pkt 1,2,3 wymierza się na okres od roku do 10 lat

- środki z 2a i 2b wymierza się na okres od roku do 15 lat

Okres ten biegnie od uprawomocnienia się wyroku, ale nie biegnie w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności. Jeśli komuś zakazano prowadzenia pojazdów to okres zakazu biegnie od zwrócenia dokumentu.

2) jednorazowe – art. 39 pkt. 4-8 KK

! Środki karne to nie to samo co prawne skutki skazania

KATALOG:

POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH ART. 39 pkt 1 i art. 40 KK i art. 43

Skazany traci:

- czynne i bierne prawo wyborcze do różnego typu organów władzy i samorządów

- prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości

- prawo pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych

* ponadto traci ordery, odznaczenia i tytuły wojskowe nadawane przez władze państwowe i instytucje publiczne tudzież zdolność do ich uzyskania w trakcie pozbawienia praw

* art. 327 przewiduje degradacje do stopnia szeregowego dla osób posiadających dany stopień wojskowy

* jeżeli przestępstwo zostało popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (np. chęć zemsty, poniżenia) i sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności to pozbawienie praw publicznych orzeka się na min. 3 lata

!zawiera element moralnego potępienia sprawcy – jest niegodny pewnych ról społecznych

ZAKAZ ZAJMOWANIA STANOWISK, WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKRESLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ART. 39 pkt 2 i art. 41

Orzekany jeśli:

- sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu (np. lekarz udostępnia narkotyki pod pozorem działalności leczniczej)

- okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

! musi istnieć powiązanie między przestępstwem, za które następuje skazanie, a nadużyciem lub zagrożeniem

!przesłanki związane z zakazem prowadzenia określonej działalności gospodarczej ustala art. 41 § 2, gdy dane przestępstwo pozostaje w związku z prowadzeniem tej działalności i dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

ZAKAZ PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI W STOSUNKU DO MAŁOLETNICH art. 39 pkt 2a, art. 41 § 1– dotyczy to działalności związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką nad nimi. Niezbędnym warunkiem jest tu skazanie sprawcy na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego

OBOWIĄZEK POWSTRZYMANIA SIĘ OD OKREŚLONYCH DZIAŁAŃ art. 39 pkt 2b i art. 41a – odnosi się do obowiązku powstrzymania od przebywania w określonych środowiskach i miejscach(np. wstęp na imprezę masową, zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych), zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu, nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego z poszkodowanym. Orzekane w razie skazania za przestępstwo:

- przeciwko wolności seksualnej

- przeciwko obyczajności na szkodę małoletniego

- umyślne z użyciem przemocy (w tym przeciw osobie najbliższej)

Zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się na Policję (lub do innego organu) w określonych odstępach czasu. Równocześnie określa się odległość, na którą można się zbliżać do pokrzywdzonego.

Nakaz opuszczenia lokalu, a zatem eksmisja nie kształtuje prawa, nie zmienia więc kwestii własności lokalu.

! nie mylić z 72 § 2 obowiązek probacyjny – nie wykonanie tego obowiązku może spowodować odwołanie zawieszenia czyli to nie jest środek karny

ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW art. 39 pkt 3 i art. 42 KK (w odniesieniu do art. 173, 174, 177§2, 355§2)

Orzekany w razie stwierdzenia, że prowadzenie przez daną osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji (i nie odnosi się to tylko do samochodów, ale też wszelkiego rodzaju innych pojazdów mechanicznych).

• Obligatoryjne orzeczenie TERMINOWE dotyczące wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju określa 42§2KK

• Fakultatywne orzeczenie zakazu prowadzenia wszystkich pojazdów mechanicznych NA ZAWSZE określa art. 42§3 fakultatywne, bo w szczególnym wypadku można tego nie zrobić

• Obligatoryjne orzeczenie zakazu prowadzenia wszystkich pojazdów mechanicznych NA ZAWSZE określa art. 42 § 4 i dotyczy ponownego skazania za przestępstwo z art. 42 § 3

Zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się wyroku, wysyła się wtedy pismo do starostwa komunikacji i Komendy głównej, gdzie wpisuje się info o zakazie. Jeśli złamie zakaz to łamie 234 KK.

Okres zatrzymania prawa jazdy zalicza się na poczet kary (63 § 2KK)

! zakaz prowadzenia pojazdów może dotyczyć osoby, która jeszcze nie posiada prawa jazdy

!zakaz prowadzenia pojazdów i zabranie prawa jazdy to nie to samo

! terminowy zakaz prowadzenia pojazdów dotyczy okresu czasu od roku do lat 10 (dotyczy art. 42§2KK)

PRZEPADEK KORZYŚCI LUB PRZEDMIOTÓW MAJĄTKOWYCH art. 39 pkt 4 i art. 44 i 45 KK

Środek ten dotyczy:

a) przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa - fakultatywne lub obligatoryjne

b) przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (inaczej owoce przestępstwa) – jeśli nie podlegają przepadkowi to zwraca się je pokrzywdzonemu, ich przepadek jest obligatoryjny, ma to podkreślić nieopłacalność przestępstwa

c) przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz jest zakazany – jeśli przepadek jest niemożliwy można orzec przepadek równowartości tych przedmiotów (art. 44§4KK)

d) przepadku korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa

PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI art. 39 pkt 8 i art. 50 KK i art. 215 KK

Sąd może orzec taki środek o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego i wybiera formę takiego ogłoszenia.

215 KK podanie do wiadomości publicznej jest obligatoryjne w wypadku zniesławienia.

NAWIĄZKA art. 39 pkt 6 i art. 47, 48 KK

• Quasi zadośćuczynienie

• Wysokość nawiązki nie może przekroczyć 100 000 zł.

• Nawiązka może być łączona z innymi karami albo środkami karnymi o charakterze majątkowym

• Przypadki orzeczenia nawiązki przewidują następujące artykuły:

- 290§2 obligatoryjna nawiązka za wyrąb drzewa w lesie albo kradzież drzewa wyrąbanego

- 47§1 orzekana na rzecz odpowiedniej instytucji związanej z ochroną zdrowia (z wykazu Ministra Sprawiedliwości) w razie skazania za umyślne przestępstwo, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia

- 46§2 za powyższe przestępstwa z tymże na rzecz pokrzywdzonego zamiast obowiązku naprawienia szkody

- 47§2 na rzecz organizacji zajmującej się ochroną środowiska w wypadku przestępstwa przeciwko środowisku

- 212§3 orzeczenie nawiązki za zniesławienie i 216§4 zniewaga

- za przestępstwa przeciwko komunikacji z art. 173, 174, 177 lub 355KK na rzecz organizacji zajmującej się udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych

- od 2006 r. nawiązkę orzeka się również obligatoryjnie przy skazaniu za występek o charakterze chuligańskim

ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE art. 39 pkt 7

Istnieją dwie przesłanki orzeczenia świadczenia pieniężnego:

1. Odstąpienie od wymierzenia kary lub zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary

2. Wypadki określone w ustawie, przy czym nawiązka ma tu charakter resocjalizacyjny:

- przy skazaniu na karę ograniczenia wolności

- w przypadku warunkowego umorzenia postępowania

- w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary

! Art. 49 przewiduje max wysokość świadczenia do 60 000 zł. Poza tym jednak nie powinno ono w innych przypadkach przekraczać kwoty 20 000

! Świadczenie pieniężne sprowadza się do wpłacenia określonej kwoty na rzecz danej organizacji (instytucji) z wykazu Ministra spr, która spełnia określone cele społeczne bezpośrednio związane z ochroną dobra naruszonego. Organizacje te muszą składać sprawozdania z działalności.

OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY art. 39 pkt 5 i art. 46 KK

• Orzeka się taki obowiązek w całości lub części na wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby.

• Ten środek karny zawiera elementy prawa cywilnego choćby w zakresie konieczności stwierdzenia szkody, jak i oceniania jej rozmiarów. Jest to rekompensata w majątku, uiszcza się wartość szkody bez lucrum cessans

• Orzeka się powyższy obowiązek przy następujących przestępstwach:

- spowodowanie śmierci

- ciężki uszczerbek na zdrowiu

- przestępstwo komunikacyjne

- naruszenie czynności narządu ciała i rozstroju zdrowia

- przeciwko mieniu

- przeciwko środowisku

- przeciwko obrotowi gospodarczemu

- przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową

• Odrębnym od art. 39 jest obowiązek naprawienia szkody w ramach obowiązków probacyjnych:

- obligatoryjnie przy warunkowym umorzeniu postępowania

- fakultatywnie przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary

ZWROT KORZYŚCI art. 52 KK – środek ten nie jest wymieniony w katalogu z art. 39, bo nie dotyczy bezpośrednio skazanego. Podmiot, który uzyskał od sprawcy działającego w jego interesie korzyść majątkową ma obowiązek zwrotu korzyści na rzecz Skarbu Państwa, chyba, że podlega zwrotowi na rzecz innego podmiotu.

WYMIAR KARY

Sądowy wymiar kary – wymierzany konkretnemu sprawcy w konkretnej sytuacji, granice wymiaru kary wynikają z zasad i dyrektyw

ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY:

1. Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy – art. 53 sąd związany jest ustawowym wymiarem kary i wskazówkami, którymi powinien się kierować, sąd ma jednak margines oceny w kwestii znaczenia i stopnia wpływu konkretnych okoliczności na wymiar kary. Zasada ta doznaje uszczerbku w wypadku zbyt wysokiego określenia dolnej granicy sankcji.

2. Zasada indywidualizacji kary – art. 55 KK okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Wiąże się również z potrzebą dostosowania kary do cech osobowości konkretnego sprawcy, sposobu działania, motywów, którymi się kierował itd.

3. Zasada oznaczoności kary – kara skazująca musi być oznaczona co do rodzaju, czasu i wysokości

4. (dodatkowo) Zasada zaliczania rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych kar – art. 63§1, zasada ta uwzględnia ideę sprawiedliwego karania, odpowiada zasadzie humanitaryzmu i państwa prawnego

DYREKTYWY SĄDOWEGO WYMIARU KARY (zawarte w art. 53 § 1 i art. 3 KK) – dyrektywy te dotyczą wyboru rodzaju kar i środków karnych, ich wysokości na gruncie indywidualnego przypadku, których zadaniem jest zagwarantowanie realizacji założonych w danym systemie celów prawa karnego

1. Ogólne

• Stopień winy sprawcy – stopień winy wyznacza górny pułap kary. Przy określeniu bierze się pod uwagę:

- umyślność

- motywację sprawcy – co go pchnęło na drogę przestępstwa (uwaga! Motywacja i pobudka to nie to samo! Przy pobudkach nie ma elementu psychicznego, rodzą się w sercu <3333)

- charakter sprawcy

- rodzaj naruszonych obowiązków

- postać zamiaru

- stan wiedzy, poziom rozwoju intelektualnego, doświadczenie życiowe

!Wina z art. 53 § 1 nie jest tym samym co wina z art. 1§3

• Humanitaryzm kary – wymierzenie kary nawet najwyższej o ile jest przewidziana w Kodeksie uznane powinno być za zgodne z humanitaryzmem

• Stopień szkodliwości społecznej czynu – ma przeciwdziałać wymierzeniu kary zbyt łagodnej mimo znacznej szkodliwości przestępstwa

- rodzaj i charakter naruszonego dobra, a także reguł ostrożności

- rodzaj szkody

- sposób i okoliczności popełniania czynu

- waga naruszonych obowiązków

- postać zamiaru, motywacja sprawca

• Prewencja indywidualna – cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego

• Prewencja ogólna – potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, polega głównie na odstraszaniu od popełnienia przestępstw, których nie odstraszają choćby zasady moralne

1. Szczególne– stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie dyrektyw ogólnych, zawarte w art. 53§2,3 (co poniektóre mają jednak charakter samodzielny). Dyrektywy te to:

• Dyrektywy wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych – głównym celem jest wychowanie sprawcy, pod uwagę bierze się jednak społeczną szkodliwość czynu i społeczny odbiór kary. Art. 10 § 3 wskazuje również, że kara wymierzona nieletniemu nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, sąd może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, o ile są w wieku od 15 do 17 lat i za orzeczeniem przemawiają okoliczności sprawy itd. Zakazuje się również orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawcy, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 18 lat.

• Dyrektywy dotyczące określonego rodzaju kar i środków karnych – głównie w kwestii kary grzywny wiąże się z ustaleniem przez sąd możliwości zarobkowych i warunków osobistych sprawcy. W myśl art. 58 §2 nie orzeka się grzywny niecelowej, a wiec nieściągalnej, stosuje się to do wszelkich form kary grzywny . Nie orzeka się także kary ograniczenia wolności gdyby było to niecelowe. Dyrektywy te odnoszą się także do środków karnych z 39 KK tak aby spełniały cele prewencyjne, restytucyjne, zabezpieczające.

• Dyrektywy dotyczące czynów zabronionych o określonym ciężarze gatunkowym – wiąże się głównie z ideą preferencji kar i środków nieizolacyjnych, a więc orzekania kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia tylko jeśli inna kara nie może spełnić celów kary. W przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat istnieje możliwość orzeczenia kary wolnościowej, a wiec kary grzywny lub ograniczenia wolności do 2 lat, czego nie stosuje się do sprawcy czynu chuligańskiego i sprawcy z 178a §4. Również w razie wydania wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy sąd może orzec samoistnie środek karny nawet jeśli przestępstwo zagrożone jest sankcją surowszą (do 5 lat w kiciu).

Ustawowy wymiar kary – granice określane w sankcji przepisów dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY – art. 60 §6 polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju. Instytucja ta wynika z zasady humanitaryzmu i indywidualizacji kary. Nadzw. Zł. Może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.

1. Fakultatywne:

• w wypadkach przewidzianych w ustawie np. przekroczenie granic obrony koniecznej

• w stosunku do młodocianego jeśli przemawiają za tym względy z 54 KK

• kiedy nawet najniższa kara przewidziana za to przestępstwo byłaby za surowa, w myśl 60§2 KK w następujących wypadkach:

* pojednanie z pokrzywdzonym

* naprawienie szkody

* ze względu na postawę sprawcy

* jeśli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł uszczerbek w związku z przestępstwem

• na wniosek prokuratora jeśli oskarżony przedstawił istotne okoliczności innego, nie popełnionego przez siebie przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat - 60§4 KK – o ile tylko sprawca złożył wyjaśnienie w swojej sprawie

• na wniosek prokuratora o wydanie wyroku bez przeprowadzenia rozprawy

1. Obligatoryjne:

Uregulowane w 60 §3 KK.

Przypadki zastosowania:

• wystąpienie łącznie następujących warunków:

* współdziałanie sprawcy z innymi osobami przy popełnieniu przestępstwa – z co najmniej dwiema osobami

* ujawnienie informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa

* ujawnienie istotnych okoliczności przestępstwa

* ujawnienie dokonane przed organem powołanym do ścigania przestępstw

• 299§8 KK pranie brudnych pieniędzy – złagodzenie stosuje się jeśli sprawca czynił staranie zmierzające do ujawnienia wobec organu powołanego dościgania przestępstw informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia

• na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich kiedy sąd rezygnuje z umieszczenia w ośrodku poprawczym lub zastosowania środków poprawczych na rzecz zastosowania kary. Wymierzenie jej jest jednak związane z obowiązkiem nadzwyczajnego złagodzenia.

! przepis art. 60§3 KK nie przewiduje żadnych ograniczeń w stosunku do sprawców najgroźniejszych przestępstw czy też sprawców polecających lub kierowniczych

Sposób nadzwyczajnego złagodzenia:

1. Zbrodnia zagrożona karą co najmniej 25 lat pozbawienia wolności pozbawienie wolności na nie mniej niż 8 lat

2. Zbrodnia kara pozbawienia wolności nie niższa niż 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia

3. Występek, za który dolna granica wynosi pozbawienie wolności nie krótsze od roku grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności (min miesiąc, max 11 mies)

4. Występek, za który dolna granica jest niższa od roku grzywna lub ograniczenie wolności

5. Czyn zagrożony karami z 39 pkt. 1-3 odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie środka karnego z art. 39 pkt. 2-8 KK

! istnieje możliwość warunkowego zawieszenia kary nadzwyczajnie złagodzonej, okres próby wynosi wówczas do lat 10

! zbieg podstaw – art. 57 KK zbieg obostrzenia i złagodzenia kary – sąd może zastosować jedno albo drugie oceniając czy w danej sytuacji większą wagę ma podstawa złagodzenia czy obostrzenia. Zaś w przypadku zbiegu kilku podstaw nadzwyczajnego złagodzenia lub zbiegu kilku podstaw nadzwyczajnego zaostrzenia kary sąd może karę tylko raz nadzwyczajnie złagodzić/zaostrzyć

! zmiana rodzaju kary na łagodniejszy – art. 58 §3 jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 5 sąd może orzec zamiast pozbawienia wolności karę grzywny lub ograniczenia wolności w szczególności jeśli orzeka środek karny. Przepisu tego nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego uprzednio skazanego na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia wykonania kary, chyba że skazanie uległo zatarciu.

NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE – modyfikacja może dotyczyć granicy dolnej, górnej lub jednej i drugiej. Może to być również zakaz orzekania kary łagodniejszego rodzaju.

Przypadki obostrzenia:

• Recydywa specjalna 64 KK (omówiona niżej ze względu na rozpiętość tematu)

• Uczynienie sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu [przestępca zawodowy] lub popełnienie przestępstwa w związku z działaniem w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym - 65§1 KK; dochód musi cechować stałość jego uzyskiwania; zorganizowana grupa to co najmniej 3 osoby z reguły o niskim stopniu zorganizowania, które zbierają się w celu popełniania przestępstw, nie ma wymogu żeby osoby te znały się osobiście, ale muszą zdawać sobie sprawę z działania w grupie zorganizowanej. Związek przestępczy z kolei jest grupą o większym stopniu zorganizowania, silnej dyscyplinie i trwałym kierownictwie, a także konsekwencjami za niewykonanie poleceń. Przestępstwo o charakterze terrorystycznym definiuje art. 115 §20 KK – za przestępstwa te stosuje się karę jak za multirecydywę

• Ciąg przestępstw 91 KK – występuje pod warunkiem spełnienia następujących przesłanek:

- popełnienie dwóch lub więcej przestępstw w podobny sposób

- krótki odstęp czasu między tymi przestępstwami

- popełnienie przestępstw zanim zapadł wyrok choćby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich

- wyczerpanie przez te przestępstwa znamion określonych jednym przepisem

W takim wypadku sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę

• Niektóre przestępstwa komunikacyjne w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających, ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia – art. 173, 174, 177 KK w powyższych stanach, obostrzenie kary pozbawienia wolności w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę do górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę. Sąd musi orzec kare pozbawienia wolności!

• Chuligański charakter występku – definicję podaje art. 115§21, sąd orzeka karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę

Recydywa – powrót jednokrotny bądź wielokrotny sprawcy do przestępstwa.

R. kryminologiczna – powrót do przestępstwa niezależnie czy za poprzednie został ukarany czy nie

R. jurydyczna – wyznaczana przez liczne kryteria ustawowe jak np. wcześniejsze skazanie

R. penitencjarna - w przypadku ponownego odbywania kary pozbawienia wolności

1. Recydywa szczególna podstawowa – zachodzi przy spełnieniu przesłanek z 64§1 KK

- skazanie za poprzednie umyślne przestępstwo na karę pozbawienia wolności

- odbycie co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności (odbyciem kary nie jest odbycie kary zastępczej np. za niezapłacenie grzywny)

- popełnienie nowego przestępstwa przed upływem 5 lat od zakończenia odbywania poprzedniej kary

- nowe przestępstwo umyślne i podobne do poprzedniego (przestępstwo podobne definiuje art. 115§3 – są to przestępstwa tego samego rodzaju, z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej)

W przypadku recydywy zwykłej nie zmienia się dolna granica, tylko górna granica ustawowego zagrożenia zwiększona o połowę.

• Pozbawienie wolności nie może przekroczyć 15 lat

• Kara grzywny do 810 stawek dziennych

• Kara ograniczenia wolności do 2 lat

• Możliwość warunkowego zwolnienia z reszty odbycia kary może nastąpić dopiero po odbyciu 2/3 kary

1. Recydywa szczególna wielokrotna (multirecydywa) – zachodzi gdy:

- sprawca był uprzednio skazany na warunkach recydywy podstawowej (czyli co najmniej 2krotnie)

- odbył co najmniej rok kary pozbawienia wolności (kary z jednego i drugiego przestępstwa podlegają sumowaniu)

- nowe przestępstwo popełnił przed upływem 5 lat po odbyciu ostatniej kary

- nowe przestępstwo jest umyślne

- sprawca ponownie popełnia przestępstwo przeciw życiu lub zdrowiu, albo jest to przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem, lub inne przeciwko mieniu z użyciem lub groźbą użycia przemocy

W przypadku recydywy szczególnej wielokrotnej sąd wymierza kar pozbawienia wolności w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

! Nadzwyczajne obostrzenie polega na obligatoryjnym wymierzeniu kary pozbawienia wolności – czyli nie może wymierzyć kary łagodniejszej nawet jeśli przewiduje ją sankcja alternatywna. Kara ta wymierzana jest powyżej dolnej granicy ust.zagr. i wynosi max 15 lat, no chyba że przepis przewiduje kare lat 25 lub dożywocia.

! warunkowe zawieszenie wykonania kary tylko w wyjątkowych wypadkach, dozór jest wtedy obowiązkowy

! skazany może się warunkowo zwolnić, ale dopiero po odbyciu ¾ kary i nie wcześniej niż po roku

ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE

Probacja – wprowadzana jeśli zdaniem sądu racjonalnym byłoby niewymierzanie kary lub odroczenie jej wykonania i pozostawienie sprawcy na wolności na okres próby

Warunkowe umorzenie postępowania – nie dochodzi do skazania sprawcy, umarza się mu natomiast postępowanie na okres próby z możliwością stosowania dozoru i innych obowiązków

Warunkowe zawieszenie wykonania kary – sąd wymierza karę, zawieszając jej wykonanie na okres próby, który łączy się z dozorem i obowiązkami okresu próby

Warunkowe przedterminowe zwolnienie – stosowane na etapie wykonawczym, polega na warunkowym zwolnieniu sprawcy na okres próby od reszty kary

WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA

Odstąpienie na próbę od skazania i kary. Czyn i wina sprawcy są niekwestionowane, nie oznacza, że sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej tylko skazuje się go innymi niż kara środkami o charakterze probacyjnym. Możliwość umorzenia postępowania przysługuje tylko sądom, nie zaś prokuratorowi.

Przesłanki stosowania określone są w art. 66 KK:

• Związane z czynem sprawcy:

- stopień winy i społecznej szkodliwości nie jest znaczny (to nie to samo co nieznaczny!)

- zarzucany czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności lub 5 lat pozbawienia wolności jeśli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub sprawca naprawił szkodę, albo uzgodnili oni sposób naprawienia szkody

• Związane z osobą sprawcy:

- niekaralność za przestępstwo umyślne (lub nastąpiło zatarcie skazania lub odstąpiono od wymierzenia kary i zarządzono środek karny)

- pozytywna prognoza kryminologiczna – związana z jego postawą, właściwościami i warunkami osobistymi, a także dotychczasowym trybem życia

• Mające charakter procesowy – brak wątpliwości, co do okoliczności popełnienia przestępstwa, a zatem fakt jego popełnienia został udowodniony i wszystkie jego okoliczności są dowodowo wyjaśnione. Brak przyznania się oskarżonego nie jest przeszkodą do warunkowego umorzenia postępowania

Czas – warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Obowiązki – sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji, organizacji społecznych, które dbają o wychowanie i zapobieganie demoralizacji tudzież pomoc skazanym.

• Obowiązki obligatoryjne:

- naprawienie szkody w całości lub w części ( o ile spowodował szkodę materialną lub niematerialną)

• Obowiązki fakultatywne (patrz art. 72§1):

- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

- przeproszenie pokrzywdzonego

- wykonanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby

- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających

- powstrzymanie się od kontaktu lub zbliżania do pokrzywdzonego i określonych osób

- opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

- świadczenie pieniężne

- zakaz prowadzania pojazdów do 2 lat

- przepadek

Czas i sposób wykonania określonych obowiązków określa sąd po wysłuchaniu oskarżonego. W okresie próby dozór i zakres obowiązków mogą być zmieniane (poza trzema ostatnimi – świadczenie pieniężne itd.)

Ponowne podjęcie postępowania karnego może nastąpić tylko w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Może być ono:

• Obligatoryjne jeśli sprawca popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany

• Fakultatywne jeśli w okresie próby:

- rażąco narusza porządek prawny

- uchyla się od dozoru

- uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonego środka karnego

- nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Polega na orzeczeniu kary za popełnione przestępstwo z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby. Instytucję tę stosuje się nie tylko do pozbawienia wolności, ale też do ograniczenia wolności i samoistnej kary grzywny.

Przesłanki określa art. 69 KK:

• Orzeczono karę pozbawienia wolności do 2 lat, karę ograniczenia wolności lub grzywny

• Jest to wystarczające dla osiągnięcia celów penalnych

• Istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna, zakładająca, że sprawca nie powróci na drogę przestępczą

• Orzeczono karę pozbawienia wolności do lat, ale sprawca podjął współprace z organami ścigania w zw. z przestępczością zorganizowaną (art. 60§5). Jeśli ujawnił info dot. osób współdziałających i okoliczności popełnienia to sąd MUSI zawiesić, a jeśli ujawnił istotne okoliczności nieznanego dotychczas przestępstwa to sąd MOŻE to zrobić.

Niezależnie od przesłanek sąd może zastosować war.zawiesz.wyk.kary w razie skazania bez przeprowadzenia rozprawy – na wniosek prokuratora za występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności

! Nie można stosować war.zawiesz.wyk.kary wobec recydywisty wielokrotnego, przestępstw z których uczyniono sobie stałe źródło dochodu, popełnione w związku lub zorganizowanej grupie przestępczej, wobec sprawcy przestępstwa chuligańskiego.

Okres próby – biegnie od uprawomocnienia się wyroku i wynosi:

• W wypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności – od 2 do 5 lat

• W wypadku orzeczenia ograniczenia wolności lub grzywny – od roku do 3 lat

• Pozbawienie wolności wobec sprawcy młodocianego, multirecydywistów, sprawców z 65§1 i 258KK – od 3 do 5 lat

• W sytuacjach z 60§ 3 i 4 – od 2 do 10 lat

• Kiedy nie przeprowadzono rozprawy – na max 10 lat

W okresie próby sąd może zobowiązać sprawcę do różnych czynności określonych w art. 72§1 (ustanowienie tych obowiązków wymaga zgody skazanego), nadto ustanowić dozór, który ma charakter obowiązkowy w wypadku młodocianego, recydywisty i sprawcy przestępstwa związanego z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Grzywna – orzeczona obok stosowania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności w celu umocnienia przekonania o tym, że sprawca nie pozostaje bezkarny. Może ona wynosić do 270 stawek dziennych, a obok warunkowego zawieszenia ograniczenia wolności może wynosić max 135 stawek dziennych. Jeśli w okresie późniejszym zarządzono jednak wykonanie zawieszonej kary ulega ona skróceniu stosunkowo do liczby uiszczonych stawek na zasadach przewidzianych dla kar zastępczych.

Pozytywny przebieg okresu próby – skutkuje zatarciem skazania z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby chyba, że skazany jeszcze nie wykonał orzeczonego środka karnego.

Negatywny przebieg okresu próby – jeśli skazany popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono karę pozbawienia wolności lub naruszył porządek prawny używając przemocy wobec osoby najbliższej/małoletniego za co wcześniej był sądzony to sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie kary. Jest to fakultatywne, jeśli rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od wykonania nałożonych nań obowiązków i dozoru.

WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Jest to rezygnacja z wykonania reszty kary pozbawienia wolności i poddanie sprawcy próbie. Stanowi przedłużenie procesu resocjalizacji w zmienionych warunkach w celu przystosowania sprawcy do życia na wolności przy pomocy kuratora oraz nałożonych na niego obowiązków.

Przesłanki:

• Przesłanka materialna - art. 77§1 - pozytywna prognoza kryminologiczna opierająca się na postawie, właściwościach, warunkach osobistych, okolicznościach popełnienia czynu i zachowania po jego dokonaniu, a także w czasie odbywania kary. Okoliczności te muszą być uwzględniane kumulatywnie.

• Przesłanka formalna – 78 KK czas odbycia kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie jest możliwe, gdy skazany odbył:

- połowę kary

- ²/₃ wobec skazanych za recydywę

- ¾ jeśli multirecydywa

- 15 lat wobec skazanych na 25 lat pozbawienia wolności

- 25 lat wobec skazanych na dożywocie

! sąd może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zaostrzyć formalne wymogi warunkowego przedterminowego zwolnienia, przy czym nie może go całkowicie wykluczyć.

Okres próby:

• Nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat

• Jeśli to multirecydywista albo osoba określona w art. 65 KK – okres próby nie może być krótszy niż 3 lata

• W razie zwolnienia osoby skazanej na kare dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat

Sprawcę oddaje się pod dozór, który w niektórych wypadkach jest obligatoryjny (recydywa, młodociany, skazany na dożywocie, osoba wobec której wcześniej stosowano środek zabezpieczający, osoba z zaburzeniem preferencji seksualnych).

Pozytywny przebieg – jeśli w okresie próby i przez kolejne 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia. Karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia (82 KK)

Negatywny przebieg – patrz art. 160 KK

Skrócenie kary ograniczenia wolności i czasu trwania środków karnych – ma na celu mobilizację sprawcy do przestrzegania prawa i wypełniania nałożonych na niego obowiązków.

• Zwolnienie od ograniczenia wolności zależy od:

- odbycia przynajmniej połowy kary

- spełnienia nałożonych obowiązków i orzeczonych środków karnych, przestrzegania porządku prawnego i sumiennego wykonywania pracy wskazanej przez sąd

• Skrócenie czasu trwania środka karnego terminowego zależy od:

- wykonania tego środka przynajmniej przez połowę okresu na jaki został orzeczony i nie mniej niż rok

- przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego

Nie skraca się środków karnych dotyczących przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego, a także zakazu prowadzenia pojazdów.

UCHYLENIE KARALNOŚCI, DAROWANIE KARY, ZATARCIE SKAZANIA

OKOLICZNOSCI UCHYLAJĄCE KARALNOŚĆ

1. IMMUNITET – bezwarunkowe uchylenie karalności pewnych osób, albo wyłączenie warunkowe uzależnione od zgody określonego organu.

Immunitet materialny – na stałe bezwarunkowo wyłącza karalność czynu zabronionego popełnionego przez określone osoby w pewnych sytuacjach. Przysługuje adwokatom, prokuratorom, radcom prawnym w zakresie korzystania z wolności słowa i pisma.

Immunitet procesowy (formalny) – wyłącza karalność warunkowo; czasowo, przysługuje m.in. prezydentowi, posłom, senatorom, RPO, pracownicy NIK

1. PRZEDAWNIENIE – z upływem określonego w ustawie czasu sprawca nie może być za dane przestępstwo ukarany bądź nie można wykonać orzeczonej wobec niego kary

Przedawnienie karalności – upływ określonego w ustawie czasu, po którym karalność przestępstwa ustaje (101 KK). Przesłanki i okres czasu przy przestępstwach publicznoskargowych:

- 30 lat – zabójstwo

- 20 – inna zbrodnia

- 15 – występek zagrożony karą powyżej 5 lat

- 10 – występek zagrożony karą powyżej 3 lat

- 5 – pozostałe występki

Okres przedawnienia biegnie od popełnienia czynu zabronionego, przy przestępstwach skutkowych od chwili wystąpienia skutku, przy przestępstwach ciągłych od chwili zakończenia ostatniego działania lub zaniechania.

Przy przestępstwach prywatnoskargowych – karalność ustaje z upływem roku kiedy pokrzywdzony dowiedział się o sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu popełnienia.

I w publiczno i prywatnoskargowych w przypadku kiedy pokrzywdzonym jest małoletni. przedawnienie nie może nastąpić przed upływem 5 lat od skończenia 18 lat przez pokrzywdzonego

Przedawnienie wykonania kary – określony upływ czasu, po którym kara nie podlega wykonaniu. Nie można wykonać kary jeśli od wyroku skazującego upłynęło lat:

- 30 – w razie skazania na kare pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat lub surowszą

- 15 – w razie skazania na kare pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat

- 10 – w razie skazania na inną karę, a także w razie orzeczenia kary grzywny

Przedawnienia w razie orzeczenia środków karnych

- 15 lat – w razie orzeczenia obowiązku naprawienia szkody

- 10 lat – w razie orzeczenia innych środków poza podaniem wyroku do publ wiadomości

! Kodeks karny nie reguluje przedawnienia wykonania środków zabezpieczających!

! Terminy przedawnienia wykonania kary biegną od chwili uprawomocnienia się wyroku

! spoczywanie biegu przedawnienia – terminy przedawnienia nie biegną w przypadku zaistnienia ustawowych przeszkód do wszczęcia lub dalszego prowadzenia postępowania, przy czym dotyczy to przeszkód natury prawnej jak immunitet, a nie faktycznej jak np. choroba. Czas trwania przedawnienia ulega przedłużeniu o czas trwania danej przeszkody.

! wyłączenie biegu przedawnienia – dotyczy dwóch grup przestępstw: a) zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości, przestępstw wojennych b) przestępstw umyślnych, zabójstwa, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu itd. (art. 105 KK)

1. ABOLICJA - uchylenia karalności przez zakaz wszczęcia postępowania lub jego umorzenie, z reguły występuje razem z przepisami amnestyjnymi. Abolicja uchyla karalność przestępstwa, a amnestia darowuje lub łagodzi orzeczone kary. Mają one charakter powszechny, a nie indywidualny.

2. NIEPODLEGANIE KARZE – np. w związku z czynnym żalem sprawcy, współpracą z organami ścigania, ochroną osoby najbliższej, przekroczenie granic obrony koniecznej. Nie można wszcząć postępowania, a wszczęte należy umorzyć.

OKOLICZNOŚCI UMOŻLIWIAJĄCE DAROWANIE LUB ZŁAGODZENIE KARY

1. AMNESTIA– jest ogólnym prawem łaski, dotyczy orzeczonych już kar i może polegać na darowaniu całej kary bądź jej złagodzeniu, czy też złagodzeniu przedterminowego zwolnienia

2. UŁASKAWIENIE – akt o charakterze indywidualnym, który należy do kompetencji prezydenta RP. Może nastąpić na podstawie prośby o ułaskawienia i na podstawie postępowania z urzędu. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Prawo łaski może polegać na darowaniu kary całej, jej części, warunkowym zawieszeniu, skróceniu terminów warunkowego zwolnienia, zatarciu skazania.

3. ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY – sądowe prawo łaski, może ono obejmować tylko karę bez środków karnych, albo jedno i drugie. Jest ono fakultatywne z reguły stosowane alternatywnie do nadzwyczajnego złagodzenia. Również art. 59§1 KK

ZATARCIE SKAZANIA – skazanie podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym, a zatarcie skazania wprowadza fikcję prawną polegającą na tym, że skazanie uważa się za niebyłe 106 KK. Osoba taka uważana jest za niekaraną, a sądy nie mogą powoływać się na poprzednia karalność sprawcy, skoro uległa zatarciu z mocy prawa. Wpis o skazaniu usuwa się z rejestru. Nie ulega zatarciu skazanie na pozbawienie wolności bez zawieszenia, przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności jeśli pokrzywdzonym był małoletni poniżej 15 roku życia.

Tryby:

• Z mocy prawa:

- 4§4 KK jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary

- 76§1 KK z upływem 6 mies od pozytywnego okresu próby przy warunkowym zawieszeniu kary

- 107§1 i 3-5 KK z chwilą upływu określonego w tym przepisie terminu

• Z mocy postanowienia sądu

• W drodze łaski

Terminy – określa art. 107 KK (nie ma sensu wypisywać…)

Sąd może zarządzić wcześniejsze zatarcie skazania na wniosek skazanego.

Zbieg – 108 KK, jednorazowe zatarcie wszystkich skazań następuje w 2 wypadkach:

• Gdy sprawcę skazano na 2 lub więcej niepozostających w zbiegu przestępstw

• Gdy sprawca ponownie popełnia przestępstwo po rozpoczęciu lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

Opiera się na zasadzie dwutorowości zwalczania przestępczości, a więc założeniu że istotną rolę mają zarówno kary jak i środki zabezpieczające. Kodeks z 1997 wyróżnia środki o charakterze leczniczym i nieleczniczym (administracyjnym). Zastosowania tych środków nie wymaga przypisania winy, nie zawsze zależne jest od stopnia społecznej szkodliwości, mają na celu zabezpieczenie społeczeństwa przed sprawcą.

ŚRODKI O CHARAKTERZE LECZNICZYM (patrz przepisy od 93 do 96KK)

• Umieszczenie sprawcy czynu zabronionego popełnionego w niepoczytalności w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym – warunkiem jest znaczna społeczna szkodliwość czynu i wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca znowu popełni czyn zabroniony. Czas pobytu w zakładzie nie jest z góry określony, sąd orzeka zwolnienie sprawcy jeśli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne. Umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym wiąże się z obowiązkiem systematycznego kontrolowania postępów w leczeniu sprawcy – kierownik zawiadamia sąd o stanie zdrowia i postępach nie rzadziej niż co 6 miesięcy.

• Umieszczenie sprawcy przestępstwa popełnionego w ograniczonej poczytalności skazanego na kare pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia w zakładzie karnym, w którym stosuje się specjalne środki lecznicze lub rehabilitacyjne – jeśli wyniki leczenia lub rehabilitacji okażą się pomyślne, sąd może zwolnić warunkowo skazanego na kare pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat na zasadach określonych w art. 77-82 KK bez ograniczeń z art. 78KK, jeśli kara wynosi powyżej 3 lat, może być on warunkowo zwolniony na zasadach ogólnych

• Umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na ambulatoryjne leczenie za przestępstwo związane z zaburzeniami preferencji seksualnych osoby skazanej na kare pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania – terapii farmakologicznej nie stosuje się jeśli spowodowałoby to niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego. Czasu pobytu w zakładzie również nie określa się z góry. Sprawcę można umieścić w zakładzie ponownie jeśli jest to niezbędne ze względu na okoliczności, trzeba to z kolei zrobić jeśli uchyla się od leczenia ambulatoryjnego.

• Umieszczenie sprawcy uzależnionego od alkoholu lub innego środka odurzającego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego – warunkiem jest wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa związanego z uzależnieniem i skazanie sprawcy na karę nie wyższa niż 2 lata bez warunkowego zawieszenia kary. Tu również wysłuchuje się biegłych psychiatrów i psychologa. Czas pobytu w zakładzie leczenia odwykowego nie może trwać krócej niż 3 miesiące i dłużej niż 2 lata. O zwolnieniu decyduje sąd na podstawie wyników leczenia i zapoznaniu się z opinią osoby prowadzącej leczenie.

Można zwolnić skazanego z zakładu leczenia odwykowego na okres próby od 6 mies do 2 lat i oddaje się go pod dozór, jeśli w tym czasie nic nie zrobi to karę uważa się za odbytą z chwilą upływu okresu próby.

Warunkiem orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie zamkniętym jest wysłuchanie 2 lekarzy psychiatrów i psychologa.

! Do osób uzależnionych od środków odurzających nie stosuje się przepisów art. 96-98 KK tylko ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii.

ŚRODKI O CHARAKTERZE NIELECZNICZYM (art. 99 i 100 KK)pokrywają się z niektórymi środkami karnymi z art. 39 KK. Są to:

• Zakaz prowadzenia pojazdów

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności

• Zakaz prowadzenia działalności związanej z małoletnimi

• Obowiązek powstrzymania się od przebywania w danych miejscach i kontaktowania się z określonymi osobami

• zakaz wstępu na imprezę masową

• zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych

Powyższe zakazy orzeka się jeśli sprawca dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności i zasądza się je bez podania czasu trwania, sąd uchyla orzeczenie jeśli ustały przyczyny.

• Przepadek – orzekany jeśli:

- dopuszczono się czynu w stanie niepoczytalności

- znikoma społeczna szkodliwość

- warunkowe umorzenie postępowania karnego

- okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy – czyli przypadki, w których sprawca nie podlega karze

ZASADY TRAKTOWANIA I ŚRODKI STOSOWANE WOBEC NIELETNICH

Najważniejszym aktem w tym zakresie jest ustawa z 1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich, której głównym celem jest przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich.

PODSTAWY STOSOWANIA ŚRODKÓW WYCHOWAWCZYCH I OPIEKUŃCZYCH

• Demoralizacja – jej stwierdzenie jest niezbędną przesłanką do wszczęcia postępowania, ewentualnego zastosowania zakładu poprawczego, odwołania warunkowego zawiedzenia umieszczenia w zakładzie poprawczym, odwołania warunkowego zwolnienia z zakładu. O demoralizacji świadczą w szczególności: naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku kształcenia, używanie alkoholu i innych środków odurzających, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. O demoralizacji świadczy występowanie kilku objawów łącznie, systematyczność i wielokrotność takich zachowań.

• Dopuszczenie się przez nieletniego czynu karalnego – odnosi się do przestępstwa, przestępstwa skarbowego i niektórych wykroczeń z KW wymienione enumeratywnie. Przy podjęciu postępowania w sprawie nieletniego ze względu na popełnienie czynu karalnego powinny być wzięte pod uwagę nie tylko okoliczności związane z osobą sprawcy, ale też podmiotowe elementy czynu jak motywacja czy postać zamiaru

ŚRODKI STOSOWANE WOBEC NIELETNICH

1. ŚRODKI WYCHOWAWCZE – stosowane wobec nieletniego, który

- nie ukończył 18 roku życia i wskazuje przejawy demoralizacji

- nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat ale przed ukończeniem 17

Środki te wymienione są w art. 6 ustawy:

• Upomnienie

• Zobowiązanie do określonego postępowania

• Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna

• Nadzór organizacji młodzieżowej, społecznej lub osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego

• Nadzór kuratora

• Skierowanie do ośrodka kuratorskiego albo innej instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi

• Zakaz prowadzenia pojazdów

• Przepadek rzeczy

• Umieszczenie w rodzinie zastępczej lub młodzieżowym ośrodku wychowawczym/socjoterapeutycznym

Środki wychowawcze mogą mieć charakter otwarty, półotwarty, zamknięty. Można je też podzielić według zmiany lub braku zmiany środowiska nieletniego. Środki wychowawcze mogą być stosowane kumulatywnie. Ich czas trwania zależy od rodzaju. Te, które łączą się z podległością władzy rodzicielskiej mogą być stosowane tylko do 18 roku życia. Inne jak np. nadzór kuratora trwają do 21 roku życia.

1. ŚRODKI POPRAWCZE – sąd może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 jeśli przemawia za tym wysoki stopień demoralizacji i okoliczności; charakter czynu. Dochodzi do tego zwłaszcza jełki inne środki okazały się nieskuteczne. Nieletni, wobec którego orzeczono zakład poprawczy przebywa tam do 21 roku życia, a orzeczenie środka poprawczego uważa się za niebyłe z chwilą ukończenia 23 lat. Optuje się jednak za preferencją środków nieizolacyjnych głównie warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie na okres próby od roku do 3 lat. Z kolei warunkowe zwolnienie następuje na taki sam okres próby nie wcześniej niż po upływie 6 mies od umieszczenia w zakładzie. W czasie próby sąd stosuje obligatoryjne środki wychowawcze

2. ODPOWIEDZIALNOSĆ KARNA – kara może być orzekana tylko:

- w przypadkach prawem przewidzianych

- w sytuacji gdy inne środki nie mogą zapewnić resocjalizacji nieletniego

Przypadki:

1. Nieletni sprawcy czynów karalnych zagrożonych jako przestępstwo, którzy w chwili orzekania ukończyli 18 lat i zachodzą podstawy do umieszczenia w zakładzie poprawczym – przy czym stosuje się tu nadzwyczajne złagodzenie kary

2. Nieletni, wobec którego orzeczono zakład poprawczy ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonania tego środka – sąd może odstąpić od wymierzenia tego środka i wymierzyć karę w nadzwyczajnym złagodzeniu, czas wymierzenia kary pozbawienia lub ograniczenia wolności nie może przekroczyć okresu, do którego sprawca ukończy 21 lat. Niezbędne jest przypisanie winy.

3. Nieletni dopuścił się czynu karalnego określonego w art. 1§2 pkt 2 ustawy (??) a postępowanie wobec niego wszczęto, gdy ukończył 18 lat

4. Podstawa z art. 10§2 KK – obniżenie odpowiedzialności karnej do 15 lat w wypadku bardzo zdemoralizowanych i brutalnych sprawców. Przesłanki ogólne stanowi popełnienie czynu bezprawnego, karalnego, zawinionego, karygodnego. Natomiast przesłanki szczegółowe to popełnienie przestępstwa po ukończeniu 15 lat, spełnienie znamion z art. 10 §2, okoliczności sprawy i warunki osobiste sprawcy przemawiają za pociągnięciem sprawcy do odpowiedzialności karnej. Istnieje możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. Nadto ogranicza ją art. 10§3 – nie może ona przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia i nie można sprawcy skazać na dożywocie (ale można np. 25 lat)