Wskazówki do planowania zajęć

„Przygotowanie do zawodu nauczyciela” na warsztatach: Pedagogiczne podstawy edukacji w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej.”

1. Informacje wstępne: data, kierunek studiów, liczba studentów, czas trwania zajęć, nauczany przedmiot.

2. Ogólny cel: dlaczego nauczam właśnie tego?

3. Cele szczegółowe: czego dokładnie studenci mają się nauczyć w wyniku tych zajęć?

4. Temat: czego nauczam?

5. Zamierzona struktura zajęć, czyli jak czas będzie spożytkowany. Może być to opisane na różne sposoby, w zależności od tego, jakie prace będą podejmowane. Powinny się tu znaleźć:

(a) Praca nauczyciela: na przykład pokazywanie czegoś, pytanie, prezentacja filmu lub zdjęć, indywidualna praca ze studentami - tłumaczenie; jeśli to możliwe - ukazanie, jakiego rodzaju pomoc będzie na pewno konieczna.

(b) Praca studentów: na przykład ich udział w planowaniu i realizacji pracy: dyskusja, wykonywanie ćwiczeń, wypełnianie kwestionariuszy, praca indywidualna lub grupowa.

(c) O ile to możliwe, kolejność, w jakiej prace mają być wykonywane - dołączony diagram mógłby ukazać, co planuje się przedstawić na tablicy, jaki ma być rodzaj i charakter innych pomocy wizualnych. próbki ćwiczeń, zadania itp.

6. Materiały i wyposażenie: (a) wymagane przez nauczyciela, (b) wymagane przez studentów.

(oprac. na podst.: E. Perrot, Efektywne nauczanie. Praktyczny przewodnik doskonalenia nauczania, WSiP, Warszawa 1995, ss. 15-17)

Rozróżnianie celów

(za: B. Niemierko, Cele nauczania, w: , K. Kruszewski (red.) Sztuka nauczania, tom I, PWN, Warszawa 1991, ss. 9-14, 20-21, wyboru dokonała Marzena Tkocz)

(…) Wszelkie kształcenie jest ukierunkowane na cele .Od zrozumienia tych celów oraz umiejętności posługiwania się nimi zależy wartość pracy nauczyciela. Cele kształcenia odnoszą się do uczniów (wychowanków) i opisują zmianę, jaką chcemy w nich uzyskać. Ponieważ punkt wyjścia tej zmiany jest różny w odniesieniu do każdego ucznia, zwykliśmy – upraszczając – ograniczać się do scharakteryzowania stanu końcowego. Cele kształcenia określamy jako zamierzone właściwości uczniów, wymieniając różne rodzaje opanowanych wiadomości i umiejętności, uformowanych działań i postaw. (...)

Cele kształcenia są formułowane w rozmaity sposób. Ze względu na sposób formułowania wyróżniamy dwa rodzaje celów: ogólne i operacyjne.

Cele ogólne wskazują kierunki dążenia. Na przykład jeden z celów ogólnych kształcenia pedagogicznego studentów przygotowujących się do pracy nauczycielskiej mógłby brzmieć: „Kształtowanie indywidualnych uzdolnień pedagogicznych i trwałego zainteresowania nowatorstwem w pracy szkolnej”.

Lista wad ogólnego formułowania celów kształcenia (...):

1. Wieloznaczność, nieokreśloność. Istnieje wiele teorii oraz indywidualnych wyobrażeń na temat zdolności pedagogicznych. Nowatorstwo jest w wielu wypadkach trudne do odróżnienia od poprawnego wykonywania tak złożonej pracy, jak praca nauczyciela

2. Założenia idealizujące. Przyjęliśmy milcząco, że studenci wykazują pewne uzdolnienia pedagogiczne, które można kształtować. Założyliśmy, że idee nowatorskie będą się systematycznie pojawiać

3. Deklaratywność Sformułowanie „dobrze brzmi”, głownie dzięki przymiotnikom (indywidualny, trwały) i wybranym rzeczownikom (uzdolnienie, zainteresowanie, nowatorstwo) Chętnie godzimy się na zacytowany cel kształcenia, ale niewiele z tego wynika, gdyż w każdym przypadku jest on jakoś realizowany w uczelni. Zbudowanie normy osiągnięć takiego celu wydaje się niemożliwe.

4. Niejasny adresat Polecenie jest kierowane raczej do prowadzących zajęcia pedagogiczne ze studentami – przyszłych nauczycieli. Tak rozumiane, nie odpowiadałoby naszej definicji celu kształcenia, wskazując tylko na czynność metodyczną. Jeżeli jednak zinterpretujemy ,,kształtowanie” jako prace studenta nad sobą , cel jest właściwie adresowany, choć brak określenia wyniku tej pracy.

Obok celów ogólnych spotykamy w dokumentach oświatowych cele operacyjne – zwykle węższe i bardziej sprecyzowane. Cele operacyjne stanowią opis wyników, które maja być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, by umożliwić rozpoznanie, czy cel został osiągnięty, a przynajmniej – określenie sposobu dokonania operacji sprawdzenia wyniku. Na przykład jeden z celów operacyjnych kształcenia pedagogicznego studentów mógłby brzmieć następująco : ,,Umiejętność przygotowania i przeprowadzania lekcji problemowej na wskazany temat z przedmiotu specjalizacji”

Rozważmy zalety takiego formułowania celów kształcenia:

1. Jest – praktycznie biorąc – jednoznaczne. Pełną jednoznaczność moglibyśmy uzyskać sporządzając wzory konspektów lekcji problemowych, wykazy tematów lekcji oraz arkusz obserwacji i oceny przebiegu lekcji

2. Wskazuje sposób zademonstrowania, iż cel został osiągnięty. Student powinien przedstawić poprawny konspekt lekcji problemowej i potrzebne środki dydaktyczne, a także poprawnie przeprowadzić tę lekcję.

3. Odnosi się wprost do ucznia . Nie ma wątpliwości, że to kandydat do zawodu nauczycielskiego ma uzyskać umiejętność przygotowania i przeprowadzania lekcji. Dobór ćwiczeń przez nauczyciela akademickiego i opiekuna praktyk studenckich jest sprawą wtórną, droga do celu.

4. Mobilizuje ucznia i nauczyciela. Cel jasny i uznany motywuje do wysiłku. Dotyczy to uczącego się oraz nauczyciela, który ma mu dopomóc w osiągnięciu celu (...).

Operacjonalizacja celów

Cele ogólne kształcenia i cele operacyjne nie stanowią odrębnych światów. Granica między nimi jest płynna, a nadto musi często być przekraczana. . Bywa, że pragniemy określić i poddać ocenie społecznej cele ogólne, jakie reprezentuje jakiś szczegółowy program nauczania, a więc uogólniamy jego cele. Znacznie częściej jednak zamieniamy cel ogólny na – w zamierzeniu równoważny – zbiór celów operacyjnych, czyli dokonujemy operacjonalizacji celu.

Operacjonalizacja celów kształcenia jest zabiegiem niezbędnym. Cele ogólne sa formułowane po to, aby wytyczyć kierunek pracy szkoły. Występują w (...) programach nauczania i planach dydaktyczno-wychowawczych poszczególnych placówek oświatowych. Aby ich realizacja nie zawisła w próżni, trzeba je sprecyzować, uszczegółowić i skonkretyzować. Te właśnie procesy składają się na operacjonalizację celów. (...)

Operacjonalizując ogólne cele kształcenia, często popełniamy następujące błędy:

1. Zbytnie rozdrobnienie celu Bardzo długie listy celów operacyjnych są bezużyteczne. Uszczegóławianie celów może być prowadzone bez końca, ale nie o to chodzi w procesie operacjonalizacji, wręcz przeciwnie – trzeba dążyć do jak najmniejszej liczby celów operacyjnych, które łącznie wystarczą, by opis wyniku, jaki ma być osiągnięty, był jasny.(...)

2. Preferowanie celów poznawczych Niektórzy nauczyciele za ,,konkretne” uważają tylko to, co zawarte w podręczniku uczniowskim i co może być przez ucznia dokładnie odtworzone. Stąd skłonność do celów poznawczych (...) Tymczasem głównym zadaniem operacjonalizacji jest doprowadzenie do należytej wyrazistości celów wyższych kategorii, zwłaszcza motywacyjnych (...)

3. Zapominanie o celu ogólnym Kolejne etapy operacjonalizacji grożą stopniowym odchodzeniem od celu wyjściowego (...)

4. Zamknięcie zbioru celów operacyjnych Przebieg wydarzeń wewnątrz i na zewnątrz oddziału szkolnego może stwarzać okazje udanego uzupełnienia lub przeredagowania zbioru celów (...)

5. Zaniedbanie realizacji celów operacyjnych Podobnie jak cel ogólny także cele operacyjne mogą pozostać na papierze.

Na następnej stronie: Przykładowy wzór scenariusza zajęć:

Imię i nazwisko autora scenariusza : ………………………………………………..

Informacje wstępne: ………………………………………………………….

Temat zajęć : ……………………………………………………………………………………………………………………………

Cel ogólny: ………………………………………………………………………………………………………………………………………

Cele szczegółowe w formie operacyjnej:

1. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

4. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Formy pracy:

• …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Metody pracy:

• …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Środki dydaktyczne (wymagane przez nauczyciela/wymagane przez studentów):

• ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Przebieg zajęć:

Czas [min]	Czynności prowadzącego zajęcia	Przewidywane czynności studentów	Realizacja założonych celów operacyjnych

Autorefleksja (formułowana po zakończeniu zajęć)