ZDROWIE PUBLICZNE Ewa Urban 27.10.2013

Literatura:

1.A. Wojtczak. Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów zdrowia XXI wieku . PZWL , Warszawa 2009

2. red. J. Opolski. Zdrowie Publiczne wybrane zagadnienia. t.1 . Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP w Warszawie, 2011.

3.red. A. Czupryna, S. Poździoch , A. Ryś, W. C. Włodarczyk. Zdrowie Publiczne. Kraków 2000.

wieloczynnikowe uwarunkowania zdrowia

Istotę zdrowia należy pojmowaćjako:

-zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu- wszystkich jego czynności i organów

-zdolność do adaptacji w zmiennym środowisku

-pewien potencjał fizyczny i psychiczny dający możliwość rozwijania aktywności

-wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej

*Stan zdrowia warunkują różne czynniki: biologiczne, społeczne, ekonomiczne

*Zdrowie to rezultat przystosowania się człowieka do środowiska pod względem: fizycznym, społecznym, kulturowym, psychicznym

*Aby osiągnąć pełen potencjał zdrowia, każdy człowiek we

wszystkich okresach swojego życia powinien starać się i dbać o swoje zdrowie aby:

- chronić i utrzymać – zapobiegać chorobom (profilaktyka)

-doskonalić - umacniać, poprawiać, pomnażać, zwiększać jego potencjał(promocja zdrowia)

- przywracać - w przypadku choroby (leczenie, rehabilitacja)

POLA ZDROWIA wg Lalonde i Blumem (1973) : 53%styl życia; 21% środowisko fizyczne; 16% czynniki genetyczne;10% opieka zdrowotna)

M. Lalonde zaproponował w nim koncepcję „pól zdrowia”, w której wyróżnił cztery grupy czynników warunkujących zdrowie:

-Styl życia – zbiór decyzji (działań) jednostki, które wpływają na jego zdrowie i które jednostka może w mniejszym lub większym stopniu kontrolować (ok. 50-52% ogółu wpływów).

-Środowisko – wszystkie jego elementy, zewnętrzne w stosunku do ciała ludzkiego, na które jednostka nie ma wpływu lub jest on bardzo ograniczony (ok. 20%).

-Biologia człowieka (czynniki genetyczne) – wszystkie cechy związane z biologią organizmu ludzkiego, w tym czynniki genetyczne, wiek, płeć (ok. 20%).

-Organizacja opieki medycznej – dostępność, jakość, organizacja, rodzaj, zasoby opieki medycznej (ok. 10-15%).

Wieloczynnikowe uwarunkowania zdrowia

Aktualnie we Francji do podstawowych uwarunkowań zdrowia zarówno jednostek jak i ogółu społeczeństwa zalicza się:

*czynniki demograficzne (liczba urodzeń, wiek badanej populacji, miejsce zamieszkania: miasto, wieś);

*warunki fizyczne (klimat, warunki mieszkaniowe, transport);

*czynniki biologiczne (zmiany genetyczne, dziedziczenie skłonności);

*warunki społeczno-gospodarcze (zatrudnienie, styl życia, dochody, organizacja życia społecznego);

*warunki polityczne (decentralizacja, uwrażliwienie radnych na problemy zdrowotne, wybory priorytetów);

*system opieki zdrowotnej (infrastruktura, personel, dostępność, korzystanie z opieki zdrowotnej, przepisy);

*warunki kulturowe (tradycje, organizacja rodziny, wykształcenie, rozrywki);

W Australii z punktu widzenia czynników ryzyka zdrowotnego uwarunkowania zdrowia podzielono:

I . Czynniki ryzyka zależne od warunków społeczno – środowiskowych: ubóstwo; niski status społeczny; stresogenna praca; zanieczyszczone środowisko pracy; środowisko efektu cieplarnianego; dyskryminacja (np. rasowa, związana z płcią lub/i wiekiem); znaczne zróżnicowanie hierarchiczne (dochody, ogólna zasobność, autorytet, status społeczny itp.); indywidualizm przy wysokiej kompetencyjności i zasługach indywidualnych

II . Czynniki ryzyka zależne od warunków psycho – społecznych: izolację społeczną; brak wsparcia społecznego; niewielkie powiązania społeczne; wysoki stopień samo-obwiniania się; niski poziom percepcji samo-wystarczalności; utrata poczucia znaczenia i celowości działania;

III. Czynniki ryzyka wynikające z zachowań osobniczych: palenie tytoniu; nieprawidłowe odżywianie; brak aktywności fizycznej; nadużywanie leków / alkoholu / zażywanie narkotyków;

IV. Patofizjologiczne czynniki ryzyka: nadciśnienie tętnicze; wysoki poziom cholesterolu we krwi; uwalnianie hormonów stresogennych (np. adrenaliny); podwyższony poziom krzepliwości krwi (np. wskutek podwyższonego poziomu fibrynogenu).

wieloczynnikowe uwarunkowania zdrowia

Podstawowe uwarunkowania zdrowia /wg ŚOZ / :

• korzystanie ze swobód i praw obywatelskich

• zatrudnienie

• warunki pracy

• warunki mieszkaniowe

• kondycja psychofizyczna stosowna do płci i wieku

• wykształcenie

• zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywienia

• poczucie bezpieczeństwa

• możliwość oszczędzania

• komunikacja i łączność z innymi ludźmi

• możliwość wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki

Cele, podstawowe funkcje i zadania zdrowia publicznego

*„Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promowania zdrowia przez zorganizowany wysiłek społeczeństwa.” (ŚOZ – D. Acheson – 1988)

*„ Zdrowie publiczne jest to troska o zachowanie i umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym, lokalnym i środowiskowym polegająca na naukowym rozpoznaniu stanu zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz głównych zagrożeń zdrowia i ryzyka zdrowotnego, a także inicjowaniu i organizowaniu skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych i samorządowych, organizacji pozarządowych i innych instytucji publicznych i prywatnych, w celu osiągnięcia oczekiwanych przez społeczeństwo pożądanych efektów polityki zdrowotnej państwa i strategii określonej w Narodowym Programie Zdrowia oraz zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego.” ( PTZP – 2007)

*W 1988r. w USA po raz pierwszy zostały opublikowane funkcje zdrowia publicznego. Przypisano trzy podstawowe funkcje: szacowanie, tworzenie polityki wykonanie

*Do podstawowych funkcji systemu ochrony zdrowia ŚOZ zalicza wszystkie działania obejmujące każdego z mieszkańców danego kraju, w celu zapewnienia zdrowotnego bezpieczeństwa wszystkim, a także wybrane działania skierowane do indywidualnych mieszkańców, narażonych na czynniki ryzyka, zagrażające zdrowiu lub do takich mieszkańców, którzy ze względów społecznych zostali pozbawieni dostępu do świadczeń zdrowotnych.

*Klasyfikacja zdrowia publicznego, a w szczególności jego funkcji, ma służyć pomocą różnym grupom użytkowników: rządom, badaczom, praktykom z tej dziedziny.

*Umożliwia standaryzację i gromadzenie informacji o programach zdrowia publicznego, wydatkach, zasobach ludzkich i wykonalności zadań.

*Może pomóc w opracowywaniu systemów ochrony zdrowia, strategii zdrowotnych oraz dążeniu do zapewnienia poczucia bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli.

Podstawy naukowe zdrowia publicznego

-Koncepcja i zakres zdrowia publicznego mają charakter wielodyscyplinarny.

-Wielodyscyplinarność podstaw naukowych nie oznacza konieczności znajomości wszystkich dyscyplin

-Konieczna jest umiejętność syntezy osiągnięć różnych dyscyplin.

-Podstawę metodologiczną zdrowia publicznego stanowi: epidemiologia, biostatystyka, demografia

-Wyniki badań z tych dziedzin pozwalają:

- monitorować występowanie chorób, wypadków, zgonów, niepełnosprawności

- dochodzić ich przyczyn

- identyfikować czynniki ryzyka zagrażające zdrowiu populacji

-Inne dyscypliny mające podstawowe znaczenie:

nauki biologiczne (genetyka, embriologia)

nauki biomedyczne (biochemia, podstawy żywienia, fizjopatologia)

nauki behawioralne (socjologia, psychologia, antropologia)

nauki higieniczne (higiena pracy, higiena środowiska)

nauki ekonomiczne

nauki polityczne (polityka społeczna, politologia)

nauki prawne

Zdrowie publiczne a medycyna

*1920 rok: „…po utworzeniu podstawowych służb medycznych przeznaczonych do zwalczania chorób zakaźnych i kontroli warunków środowiska zewnętrznego nie można się spodziewać dalszego istotnego postępu w dziedzinie ochrony zdrowia, dopóki nie połączy się medycyny zapobiegawczej i leczniczej w ramach jednego systemu administracyjnego obejmującego również lekarza praktyka.”

Zdrowie publiczne a ochrona zdrowia

*Głównym celem systemu ochrony zdrowia jest zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi.

*Funkcjonują dwa podsystemy:

- indywidualna opieka medyczna

- wielosektorowe działania na rzecz zdrowia publicznego obejmujące całą populację

Zadania tych podsystemów przeplatają się, ale widoczna jest głównie opieka medyczna.

CO WPŁYWA NA STAN ZDROWIA SPOŁECZEŃSTWA

-stan zamożności społeczeństwa

-stan zdrowia społeczeństwa

-stan wykształceniaspołeczeństwa

Warunki życia i pracy

*wpływają na zdrowie przez bezpośrednie i pośrednie mechanizmy fizyczne i psychiczne. Oddziaływanie niektórych czynników jest odczuwane przez długi czas. Przykładowo, złe warunki życia w dzieciństwie mogą mieć wpływ na zdrowie w późniejszym okresie życia. Poziom narażenia na czynniki niekorzystnie oddziałujące na zdrowie różni się w zależności od miejsca zamieszkania i sytuacji zawodowej. Jeśli chodzi o warunki mieszkaniowe, część obywateli UE nie ma dostępu do bieżącej wody, odpowiednich pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, energii, centralnego ogrzewania i izolacji cieplnej, a ponadto mieszka w warunkach dużej wilgotności i zatłoczenia. Ciężka praca fizyczna może niekorzystnie wpływać na zdrowie, podobnie jak niedostateczna kontrola pracy, niesprawiedliwy system wynagrodzenia oraz zagrożenia fizyczne i psychiczne w miejscu pracy. Jednocześnie odpowiednie zarządzanie, dobre warunki pracy oraz silne więzi społeczne w pracy mogą wpływać na zdrowie korzystnie.

Nawyki wpływające na zdrowie

np. dieta, poziom aktywności fizycznej, spożywanie alkoholu i wyrobów tytoniowych oraz zachowania seksualne są zależne od czynników społeczno-ekonomicznych i kulturowych. Może to częściowo tłumaczyć różnice między grupami społecznymi oraz między krajami i obszarami. Jak wynika z większości badań, indywidualne nawyki odpowiadają za 25–35% różnic zdrowotnych. W zakresie zdrowej diety, palenia tytoniu, spożywania alkoholu i aktywności fizycznej oraz wpływu tych czynników na nadwagę i zły stan zdrowia między krajami i grupami społeczno-ekonomicznymi Europy istnieją znaczne różnice.

Czynniki psychospołeczne

np. ciężkie przeżycia, uczucie wykluczenia i marginalizacji, brak kontroli nad wydarzeniami w życiu oraz wykonywanie trudnych zawodów przy niedostatecznym wynagrodzeniu, mogą prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia.

Pozycja społeczna

w przeszłości również może wpłynąć na stan zdrowia jednostki. Przykładowo, pozycja społeczno-ekonomiczna rodziny (w tym dochód oraz środki poświęcone na wykształcenie) może mieć duże znaczenie dla przyszłego wykształcenia dziecka, jego perspektyw zawodowych, dochodów i zdrowia. Wyniki niektórych badań wskazują na związek wysokiej pozycji społeczno-ekonomicznej rodziców z mniejszym ryzykiem wystąpienia wylewu i raka żołądka w życiu dorosłym. Niska pozycja społeczno-ekonomiczna matki jest uważana za częstą przyczynę niedowagi noworodka – zjawiska, którego konsekwencje są odczuwane przez całe życie. Ponadto, jak już wspomniano, gorsze warunki życia dziecka mogą być odczuwalne na dalszych etapach życia.

Zagadnienia związane z zatrudnieniem

-Mają duże znaczenie dla określania stanu zdrowia.

-Bezrobocie jest wiązane ze zwiększonym ryzykiem pogorszenia zdrowia psychicznego, wykluczenia społecznego oraz samobójstwa.

-Na zdrowie w znacznym stopniu wpływają także jakość i warunki pracy. Dobre warunki w miejscu pracy, czyli na przykład niskie ryzyko urazów, ograniczony kontakt z substancjami chemicznymi i biologicznymi, oznaczają korzyści zdrowotne.

-Zgodnie z wynikami licznych badań jakość i warunki pracy w znacznym stopniu wpływają na zdrowie. Na przykład małe obciążenie fi zyczne, brak stresu, wysoki poziom kontroli nad życiem zawodowym, możliwość zdobywania umiejętności, wysoka pensja i perspektywy awansu wpływają korzystnie na stan zdrowia.

-Brak wsparcia w miejscu pracy oraz niepewność dotycząca dalszego zatrudnienia zwiększa ryzyko pogorszenia stanu zdrowia, w tym wystąpienia depresji.

Sytuacja finansowa a stan zdrowia

-Wyniki gospodarcze, których miernikiem jest produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, a także zasięg ubóstwa różnią się poszczególnych obszarach Europy. Stale utrzymuje się także znaczna nierówność w zakresie dochodów.

-W 2006 r. całkowity dochód najbogatszych 20% populacji był 4,8 razy większy od dochodu najuboższych 20%.

-Jak wynika z wielu badań, nierówność w zakresie dochodów to jeden z czynników odpowiadających za różnice zdrowotne między krajami oraz między jednostkami. Ta nierówność wynika w dużej mierze ze stopnia rozwarstwienia społecznego, za które odpowiadają takie czynniki, jak - sytuacja polityczna,

- normy i wartości społeczne

- polityka ekonomiczna, społeczna, edukacyjna, środowiskowa i zdrowotna.
Wydatki i budżety systemów opieki medycznej

-Rozmiar budżetu może decydować o zdolności służby zdrowia do zaspokojenia potrzeb obywateli. Państwa członkowskie, które charakteryzują się mniejszą oczekiwaną długością życia i wysokim poziomem niezaspokojonych potrzeb medycznych często przeznaczają mniej środków na służbę zdrowia w przeliczeniu na mieszkańca i na odsetek PKB.

-Dostępność (w tym infrastruktura, wyposażenie i liczba specjalistów) oraz jakość opieki medycznej i łatwość korzystania z niej są niezwykle ważne dla eliminacji nierówności, ponieważ wpływają na prawdopodobieństwo zmniejszenia zachorowalności i uniknięcia przedwczesnych zgonów.

-Problemem dla systemów opieki zdrowotnej jest brak zasobów (finansowych i ludzkich) oraz ich nierówny rozdział geograficzny i społeczny. Powyższe problemy wpływają na sposób i szybkość diagnozowania oraz leczenia chorób, co z kolei ma znaczenie dla ogólnego stanu zdrowia mieszkańców.

Bieżący kryzys ekonomiczny i finansowy

*Trudne warunki makroekonomiczne mogą bardzo niekorzystnie wpływać na zdrowie. Często prowadzą do większego stresu oraz ryzykownych nawyków, takich jak spożywanie alkoholu i palenie. Może to mieć niekorzystny wpływ na zdrowie, a także prowadzić do depresji, osłabienia układu odpornościowego i wypadków, a w konsekwencji odbijać się na zdrowiu i wykształceniu w rodzinach, w szczególności w przypadku dzieci.

*Przedłużający się kryzys ekonomiczny może mieć długotrwale negatywne konsekwencje dla zdrowia. Objawy wypalenia zawodowego mogą pojawić się dopiero po latach, a nie tygodniach czy miesiącach od momentu zwolnienia z pracy.

*Coraz większe ograniczenie dostępu do wysokiej jakości opieki medycznej i społecznej, w szczególności w przypadku osób z grup znajdujących się w trudniejszej sytuacji społeczno-ekonomicznej, to kolejny efekt pogorszenia koniunktury. Jeżeli w ramach reakcji na kryzys dostęp do opieki zostanie uzależniony od posiadanych środków finansowych lub jeśli państwo członkowskie ograniczy środki przeznaczane na opiekę medyczną i społeczną, wynikiem będzie mniejszy zasięg opieki lub spadek jej jakości.

Działania w związku z nierównościami zdrowotnymi w państwach członkowskich UE na podstawie: Zmniejszanie nierówności zdrowotnych w Unii Europejskiej Komisja Europejska
Tekst ukończono w czerwcu 2010 r.

*Wszystkie państwa członkowskie UE zaangażowały się w zmniejszanie nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej oraz w poprawę poziomu zdrowia w ramach otwartej metody koordynacji.

1. Zrównoważony uniwersalizm:

„Aby zmniejszyć rozmiary »gradientu społecznego« w kontekście poziomu zdrowia, działania muszą mieć wymiar uniwersalny, a jednocześnie skalę i natężenie dostosowane do rozmiarów nierówności” Dotyczy to w szczególności programów promocji zdrowia i zapobiegania chorobom dla obszarów słabiej rozwiniętych, rodzin zagrożonych oraz grup znajdujących się w trudniejszej sytuacji społeczno-ekonomicznej (np. matki, dzieci, młodzi rodzice oraz osoby powyżej 50 roku życia).

2. W opinii państw członkowskich akcje regionalne i lokalne wspierane działaniami krajowymi i unijnymi są niezwykle ważne dla osiągnięcia wyników. Lokalne władze muszą identyfikować członków własnych społeczności zagrożonych pogorszeniem stanu zdrowia. Aby dotrzeć do takich osób, regionalni działacze mogą tworzyć infrastrukturę lokalną i społeczną.

3. Nawiązywanie partnerstwa z sektorem non-profit, firmami i rynkiem pracy może również być skuteczną metodą podnoszenia świadomości i zachęcania do działań na rzecz osób bardziej zagrożonych problemami zdrowotnymi.

4. Mierniki i regularny monitoring wskaźników nierówności zdrowotnych

stanowi ważny etap wstępny do skutecznego działania, w szczególności na obszarach słabiej rozwiniętych. Gromadzenie informacji przez regularne monitorowanie wskaźników zdrowotnych może wspomagać podnoszenie świadomości i umożliwiać twórcom polityki identyfikowanie zakresu nierówności i obszarów ich występowania (rodzaje chorób i przyczyny umieralności).

5. Włączanie oceny wpływu na zdrowie oraz badań i kontroli równości zdrowotnej do polityki

jest skuteczną metodą szerzenia międzysektorowej świadomości nierówności zdrowotnych i ich determinantów społecznych.