epidemia- zachorowanie na dużą skalę
pandemia - zachorowanie ogólnoświatowe
endemia - choroba występująca na danym obszarze w dłuższym okresie czasu
cele epidemiologii:
- zapobieganie
- wykrywanie zagrożeń, opis
- sanometria (badanie stanu zdrowia ludności)
- promocja zdrowia
- tworzenie, wdrażanie i monitorowanie problemów zdrowotnych
Interdyscyplinarność:
- geografia
- biologia
- socjologia
- statystyka
- polityka społeczna
triada epidemiologiczna:
- czynniki środowiskowe (czynniki fizyczne, chemiczne - środowisko, społeczne - styl życia, wartości, normy, zwyczaje, zatrudnienie - zarobki)
- czynniki chorobotwórcze
- czynniki nosiciela/osobnicze (odporność)
- czynniki genetyczne
Rozwój epidemiologii rozpoczął się od badania czynników środowiskowych fizycznych i chemicznych (XVII w.)
XIX w. - czynniki chorobotwórcze
XXI w. - czynniki genetyczne, społeczne
choroby społeczne - uzależnienia, cukrzyca (choroby cywilizacyjne - związane z obszarami zurbanizowanymi)
choroby cywilizacyjne:
- uzależnienia (nikotynizm, alkoholizm, narkotyki, Internet, zakupy, praca, leki, jedzenie - konsumpcjonizm, styl życia -> wynika z dobrobytu)
- grzybice
- nowotwory (skóry, układu pokarmowego - jelita grubego)
- choroby psychiczne (depresja)
- choroby układu krążenia
- choroby przenoszone drogą płciową (AIDS)
- choroby układu oddechowego
- alergie
- cukrzyca
- nadciśnienie
- osteoporoza
Zdrowie publiczne na bazie danych epidemiologicznych tworzy programy zdrowotne.
11 głównych zagrożeń zdrowotnych wg. WHO w skali globu:
- nowotwory
- choroby układu krążenia
- choroby układu oddechowego (dym palenisk domowych)
- otyłość
- głód (główne przyczyny chorób wśród dzieci)
- niedożywienie (cynk, A, D)
- brak dostępu do wody pitnej i wody do celów sanitarnych
- ryzykowne kontakty seksualne (HIV, AIDS)
- wypadki komunikacyjne
- wojny i kataklizmy
- choroby psychiczne
Metody epidemiologiczne/badawcze stosowane w epidemiologii:
- badanie prospektywne (zakładają aktywną rolę badaczy, obejmują przyszłość, czasochłonne, kosztowne, niestałość populacji badanej ze względu na śmierć, migracje - ryzyko wypadnięcia z próby):
a) badania kliniczno-kontrolne (grupy badane: lek i placebo)
b) laboratoryjne (warunki sztuczne)
c) doświadczalne (badanie w środowisku naturalnym); badanie na grupie badanej i grupie kontrolnej
- badania retrospektywne (obarczone większym błędem - kiedyś nieznane metody badawcze, przyczyny)
a) dane spisane
b) teksty źródłowe (książki, kroniki, dzienniki, obrazy - ogólnodostępność danych)
- badania opisowe (opis danego zjawiska)
- badania analityczne/kliniczno-kontrolne (elementy eksperymentu)
Badania kliniczne a badania epidemiologiczne
cel badań
- diagnoza kliniczna (ocena zdrowia pacjenta poprzez chorobę, podstawa - wywiad lekarski, diagnostyka, prowadzi lekarz)
- diagnoza epidemiologiczna (ocena zdrowia populacji, zarówno osobnicy chorzy i zdrowi, podstawa - statystyki, ankieta, prowadzi lekarz + inne osoby - matematyk, socjolog)