„Motywacja jest siłą wewnętrzną, która pozwala osiągnąć sukces w każdej dziedzinie życia. Gwarantuje wspaniałą współpracę w zespole i możliwości realizacji najtrudniejszych celów.”
(N.B. Enkelman)
Motywacja to zagadnienie, z którym każdy z nas spotyka się na co dzień, choć często nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Nawet Biblia zaczyna się zagadnieniem z zakresu motywacji. Stąd można wysnuwać wniosek o ogromnym znaczeniu motywacji dla zachowania ludzkiego. W naszym codziennym życiu zastanawiamy się często co sprawia że ludzie działają tak a nie inaczej. Ja jako studentka zadaje sobie często pytanie: czemu akurat te studia i co mnie motywuje do tego aby ukończyć te studia i tym samym uzyskać wyższe wykształcenie w postaci różnych nakładów finansowych, nerwów czy wysiłku fizycznego i psychicznego.
Współcześni psychologowie uważają, że ludzkie działanie motywuje wielka rozmaitość potrzeb – od podstawowych potrzeb fizjologicznych (np. głód, pragnienie) aż do rozmaitych potrzeb psychologicznych (np. szczęścia, miłości, osiągnięć w nauce czy pracy).
W różnych książkach do psychologii pojecie motywacji jest przez autorów ujęte w różnoraki sposób, jednak każda z nich zawiera wspomnienie o tym ze zachowanie motywacyjne skierowane jest na konkretny cel.
Ewolucyjne podejście do motywacji-etologia i socjobiologia.
Motywację w etologii pojmuję się jako gotowość do wykonania pewnego ewolucyjnego utrwalonego wzorca zachowania. Etologowie wyróżniają kilkaset instynktów (rodzicielski, macierzyński, migracyjny).
Socjobiologowie zakładają, że podstawowym motywem znajdującym się u podłoża wszelkich zachowań orgazmów żywych jest tendencja do rozpowszechniania własnych genów. 1
A teraz przytoczę parę definicji motywacji:
„Motywacja – to termin, pozwalający wyjaśnić, co skłania istoty żywe do ruchu i utrzymania wybranego kierunku przynajmniej przez jakiś czas.”2
„Motywacja (z łac. movere tzn. ruszać się) – jest pojęciem abstrakcyjnym, którego nie da się obserwować bezpośrednio; to termin na określenie wszystkich procesów zaangażowanych w rozpoczęcie, kierowanie i podtrzymywanie aktywności fizjologicznych i psychicznych.”3
„Motywacja – stan gotowości istoty rozumnej do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże zachowań i ich zmian. To wewnętrzny stan człowieka mający wymiar atrybutowy.”4
Słowo „motywacja” pochodzi od łacińskiego słowa „movere”, co oznacza „ruszać się”, „ruszać z miejsca”. Ruch to podstawowa cecha charakterystyczna wszystkich istot żywych. Każdy organizm dąży do jednych bodźców, natomiast unika innych. Jest to zależne od apetytu i awersji tego organizmu. Ewolucja faworyzuje organizmy, które potrafią podążać ku temu, co jest im potrzebne do przetrwania i osiągać to, a unikać lub przeciwstawiać się temu, co im zagraża. Bywają również sytuacje, kiedy apetyty przekształcają się w manie i uzależnienia, natomiast awersje z kolei mogą się przekształcić w patologiczne lęki, paraliżujące nasze możliwości. Pomiędzy tymi dwoma przeciwstawnymi elementami przepływają prądy motywacyjne, które kierują strumieniem naszego życia codziennego.5
Wraz z motywacją wiążą się pojęcia związane z nią. Psychologowie najczęściej posługują się pojęciami popęd oraz motyw które wyjaśniają problematykę związaną z motywacją. Pojęcie motyw jest używane do potrzeb zakorzenionych psychicznie i społecznie, które są wyuczone przez doświadczenie osobiste. . „Motywy są hipotetycznymi stanami wewnętrznymi organizmu, które aktywizują zachowanie i popychają organizm do jakiegoś celu.”6 Inna definicja motywu mówi, że „motyw to pojęcie wyjaśniające pobudzenie, ukierunkowanie oraz zróżnicowanie działania, a także jego przyczyny”7. O motywach mówi się że są hipotetyczne ponieważ nie sposób ich bezpośrednio zaobserwować, jest to pojęcie abstrakcyjne. Motywy mogą przyjmować formę popędu lub potrzeb. Wyróżnia się motywy świadome i nieświadome.
Współcześni psychologowie jako popęd określają jako motywacja z założenia pierwotnie biologiczna np. głód, pragnienie. Popęd jest uporczywym bodźcem który wymaga odpowiedniej reakcji.
Wyróżniamy potrzeby fizjologiczne(np. tlenu, wydalania, utrzymania odpowiedniej temperatury ciała) i psychiczne (np. potrzeba samorealizacji, miłości, przyjaźni czy przynależności). Różnicą między tymi dwoma potrzebami jest taka że potrzeby psychiczne nie muszą opierać się na stanach „braku czegoś”, potrzeby psychiczne mogą być nabywane w wyniku doświadczeń, potrzeby fizjologiczne stanowią istotną cechę naszych organizmów.
Pobudką nazywamy jakiś przedmiot, osobę, okoliczność, która jest oceniana jako będąca w stanie zaspokoić jakąś potrzebę lub jako wartościowa. Jako pobudki motywujące działania ludzkie mogą występować np. pieniądze, pożywienie, osoba atrakcyjna seksualnie, uznanie innych czy zwracana przez nich uwaga.8
Wzmocnienie pozytywne to każdy obiekt lub każdy stan rzeczy który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca.
Zachowanie motywowane zależy od dwóch podstawowych czynników:
wynik czynności musi zostać przez jednostkę oceniony jako potrzebny, pożądany (użyteczność wyniku);
dana osoba musi być przekonana, ze pożądany wynik można w danych warunkach osiągnąć z prawdopodobieństwem wyższym od zera (subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku).9
Współcześni psychologowie używają pojęcia motywacji do:
wyjaśnienia zmienności zachowań
ustalenia związków biologii i zachowania
ustalenie odpowiedzialności za działanie
wyjaśnienie wytrwałości pomimo przeciwności
Napięcie motywacyjne, jest to zjawisko związane z procesem motywacji. Napięcie motywacyjne może objawiać się w postaci ujemnej i dodatniej. Napięcie ujemne występuje, gdy człowiek ma poczucie braku czegoś, pozbawienia czegoś, cierpienia, stanu frustracji. Przybiera ono formę dodatnią, gdy kształtują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspakajania potrzeb, podczas formowania się aspiracji, ideałów.10
Wielkość tego zjawiska zależy od niezaspokojenia potrzeb, czasu deprywacji. Napięcie motywacyjne może zostać zredukowane przez osobę, warunki, stan rzeczy.
Istnieje szereg metod, które pozwalają ocenić motywy działające u danej jednostki.
Najważniejsze z tych metod (obserwacja i badanie przypadków, sprawozdanie o sobie, wytwory wyobraźni oraz eksperymentalne wywołanie motywów):11
Obserwacja zachowania i badanie przypadków – podczas obserwowania zachowania jednostki w różnych sytuacjach, wobec których staje ona w życiu, można wyciągać pewne wnioski odnośnie kierujących tą jednostką motywów oraz ich doniosłości dla tej osoby.
Sprawozdania o sobie - mogą one przyjmować rozmaite formy, jednak najczęściej stosowaną jest metoda inwentarz osobowości, w której badany odpowiada na pytania dotyczące jego samego. Badany najczęściej dokonuje wyboru między dwoma stwierdzeniami reprezentującymi różne potrzeby, wskazując tym samym, które traktuje za najważniejsze, które są ważne, a które najmniej ważne.
Wytwory wyobraźni – człowiek często odzwierciedla swoje marzenia i pragnienia nieświadomie w marzeniach na jawie i innych wytworach fantazji. Wytwory takie można uzyskać od badanego na różne sposoby: np. poprzez rysunki bazgrane bezmyślnie podczas na kawałku papieru podczas posiedzeń, historie opowiadane pod wpływem obrazków, które pokazuje się badanemu, a badacze za pomocą analizy treści tych historyjek wykrywają różne rodzaje potrzeb itp.
Fizjologiczne podejście do motywacji.
Teoria pobudzenia - „Pobudzenie jest wskaźnikiem ogólnej reaktywności organizmu na aktywację układu siatkowatego w pniu mózgu.”12 Jest to chwilowy stan organizmu, który ułatwia przejawiania zachowań adaptacyjnych w warunkach zwiększonych wymagań. Teoria pobudzenia otworzyła nowe perspektywy badawcze, ale jak teoria ogólna nie utrzymała się, ponieważ różne pomiary pobudzenia fizjologicznego w zbyt małym stopniu korelowały ze sobą. Ponadto wykryto intensywną aktywność mózgu w fazie snu REM, która była uważana za punkt krańcowo niski na kontinuum pobudzenia organizmu.13
Teoria regulacji homeostatycznej - Regulacja homeostatyczna oznacza tendencję organizmu do utrzymania stanu równowagi. Kiedy organizmowi czegoś brakuje to wysyła on sygnał, który ukazuje potrzebę, i uruchamia poszukiwanie tego czegoś. Natomiast kiedy organizm jest nasycony, wysyła wtedy sygnał, który informuje, że to coś nie jest już potrzebne i zostają zaprzestane poszukiwania.14 Popędem takim może być chociażby dążenie do zdobywania pieniędzy, które stanowią środek zaspokojenia wielu popędów podstawowych takich jak zdobywanie żywności. Popędy podstawowe takie jak głód są pobudzane stanami deprywacji. Kiedy człowiek czuje głód to motywuje go to do działania, które odbudowuje równowagę wewnątrz organizmu. Ta właśnie tendencja nazywana jest homeostazą. I tak więc większość zwierząt je dopóty nie zniknie głód.15
Mechanizmy fizjologiczne specyficznych systemów motywacji
Głód, to uczucie znane jest każdemu. Gdy pojawia się zachowanie organizmu staje się podporządkowane jednemu celowi, a mianowicie zdobyciu pokarmu. Zdobywanie oraz spożywanie pokarmu jest behawioralnym komponentem złożonego mechanizmu homeostatycznego powoduje on, że w organizmie jest regulowany odpływ odpowiednich składników, które są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania.16 „Walter Cannon uważał, że zlokalizowane doznania aktywności gastrycznej pustego żołądka są jedyną podstawą odczucia głodu. Jego zdaniem pusty żołądek dostarcza nieprzyjemnej stymulacji skurczów, które wyzwalają aktywność mającą na celu wypełnienie żołądka i zlikwidowanie tych nieprzyjemnych bodźców.”17
Otyłość jest to zjawisko rodzinne. Po przeprowadzeniu szeregu badań dziś można stwierdzić, iż waga dzieci jest zbliżona do wagi ich rodziców biologicznych. W pojawieniu się otyłości bierze udział dziedziczność.
Motywacja seksualna ma swój początek w podwzgórzu, które pobudza gruczoł przysadki do uwalniania hormonów wpływających na produkowanie męskiego hormonu płciowego i żeńskiego hormonu płciowego. Jedzenie jest konieczne, aby mogła przetrwać jednostka natomiast seks nie. Dla ewolucji gatunku seks jest ważniejszy niż przetrwanie. Dla ewolucji nie istnieje coś takiego jak celibat i szybko go eliminuje. Seks jest altruistyczny, dlatego, iż działa w interesie gatunku.18
Teorie motywacji
Teoria instynktów oraz teoria popędów - Instynkt to zachowanie wykonywane automatycznie, bez przemyślenia, jest ono wrodzone i specyficzne gatunkowo. Poglądy Freuda na motywacje w znacznej części pokrywają się z teorią redukcji popędu. Teoria ta zapoczątkowana przez Clarka Hulla w latach trzydziestych XIX wieku mówi, że „motywy pierwotne, takie jak głód czy pragnienie, automatycznie powodują wzrost pobudzenia (napięcia) i aktywizują zachowanie. Kwestią uczenia się jest nabycie zachowań skutecznie redukujących owo napięcie.” 19„Popęd był paliwem do działania, wzbudzanym przez bodźce inicjujące, wykorzystywanym w działaniach skierowanych na cel.” 20Początek popędom dają potrzeby; wyczerpanie się pokarmu prowadzi do pojawienia się popędu głodu, wyczerpanie płynów - popędu pragnienia. Psychiczne potrzeby osiągnięć czy przynależności również rodzą popędy. Możemy odczuwać równie silny popęd do głodu jak i do działań zawodowych.
Teoria humanistyczna - Twórcą tej teorii był Abraham, Maslow, który jako humanista uważał, że ludzie są motywowani także przez świadomą potrzebę osobistego rozwoju. Maslow sformułował tezę, że potrzeby ludzkie tworzą pewną hierarchię, od potrzeb prymitywnych do zaawansowanych. Wierzył, że naturalna droga rozwojowa człowieka wiedzie właśnie od potrzeb podstawowych do wyższych w hierarchii.
Teoria poznawcza - Wyróżniono cztery rodzaje konsekwencji deprywacji sensorycznej: zaburzenia percepcji, zaburzenia procesów myślowych i zaburzenia pamięci, przeżywanie halucynacji, snów na jawie, przeżywanie negatywnego napięcia, a czasem nawet bardzo silnych lęków.
Behawiorystyczna teoria motywacji - „Popęd pojmowany jest obiektywnie jako wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub jako siła oddziaływania czynnika negatywnego.” 21 Do przeżycia potrzebne są zatem pewne obiekty – pokarm., woda oraz pewne umiejętności zdobywania tych obiektów – atak, ucieczka. Nadmiar obiektów negatywnych czy deficyt obiektów pozytywnych, ważnych dla przetrwania uruchamia popęd. Popędy uruchamiają zachowania te w konsekwencji przynoszą lub nie wzmocnienia. Hull dokonał podziału na popędy i wzmocnienia pierwotne oraz wtórne.
Poznawcze podejście do motywacji.
Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna
Motywacją wewnętrzną nazywamy motywację powodującą zaangażowanie w jakąś aktywność dla niej samej, bez zewnętrznych nagród. Motywacja zewnętrzna każe natomiast angażować się w jakąś aktywność dla jej zewnętrznych konsekwencji. Przy motywacji zewnętrznej, zachowanie jest instrumentem otrzymania czegoś dodatkowego, podczas gdy przy motywacji wewnętrznej, zachowanie jest wykonywane bez innego celu niż bezpośrednie nagrody płynące z niego samego.
Ciekawość
Niektórzy badacze twierdza, że ciekawość człowieka budzą rzeczy, które są umiarkowanie nowe w stosunku do wcześniejszych doświadczeń i umiarkowanie trudne do opanowania.
BIBLIOGRAFIA
Gerd Mietzel
„Wprowadzenie do psychologii” Gdańsk 1999. Wydaw. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Hilgard Ernest
„Wprowadzenie do psychologii”. Warszawa 1999. wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
Pervin Lawrence A.
„Psychologia osobowości”. Gdańsk 2002. wydaw. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Philip G. Zimbardo
„Psychologia i życie” Gdańsk 2002. Wydawnictwo Naukowe PWN
Rathus S. A.
„Psychologia współczesna: lepiej, więcej, przystępniej”. Warszawa 2004. wydaw. Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Strelau J. (red.)
„Psychologia. Podstawy psychologii” Tom 1 i 2 i 3. Gdańsk 2000. wydaw. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Szewczuk W. (red.)
„Encyklopedia psychologii”. Warszawa 1998. Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Tomaszewski Tadeusz
„Wstęp do psychologii”. Warszawa1970. wydaw. Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Strelau J. „Psychologia.Podstawy psychologii” 2000↩
Gerd Mietzel „Wprowadzenie do psychologii” 2002↩
Philip G. Zimbardo „Psychologia i życie” 2002 s. 436↩
http://pl.wikipedia.org/wiki/Motywacja↩
Philip G. Zimbardo „Psychologia i życie” 2002 s. 436↩
Rathus S. A. „Psychologia współczesna: lepiej, więcej, przystępniej” 2004 s.442↩
Lawrence A. Pervin „Psychologia osobowości” 2002 s.143↩
Rathus S.A. „Psychologia współczesna:lepiej, więcej, przystępniej” 2004, s.443↩
Tadeusz Tomaszewski „Wstęp do psychologii” 1970 s. 187↩
Ernest R. Hilgard „Wprowadzenie do psychologii” 1970, s. 218-219↩
Zimbardo P. G. „Psychologia i życie” 1999, s. 443↩
Zimbardo P. G. „Psychologia i życie” 1999 s. 444↩
„Encyklopedia Psychologii”1998, s. 265↩
Rathus S. A. “Psychologia osobowości: lepiej, więcej ,przystępniej” 2004, s. 444↩
Strelau J. „Podstawy psychologii”, 2000, s. 115↩
Zimbardo P. G. „Psychologia i życie”, 1999, s. 447↩
Zimbardo P. G. „Psychologia i życie”, 1999, s. 450↩
Rathaus S. A. „Psychologia Współczesna”2004 r. s.444↩
,2,3 Strelau J. (red.) „Psychologia. Podstawy psychologii” 2000 s. 431 s 432↩