AGRESJA

Definicje i narzędzia pomiaru

1. Definicje agresji

W środowisku akademickim obowiązuje zgodne stanowisko, że agresja jest zjawiskiem negatywnym, antyspołecznym.

Klasyczną behawioralną definicję zaproponował Buss (1961):

„agresja jest reakcją dostarczającą szkodliwych bodźców innemu organizmowi”

wady - zbyt szeroka, za wiele form zachowań

- zbyt wąska, nie obejmuje procesów pozabehawioralnych (myśli i uczuć).

Definicja Tedeschi, Felson (1994):

„Aby zachowanie zakwalifikować jako agresję, musi ono być wykonane z intencją wywołania negatywnych skutków, co z kolei zakłada oczekiwanie, że działanie doprowadzi do pewnego szczególnego rezultatu”

Zmiany:

- wykluczenie niezamierzonych szkód czy obrażeń

- uwzględnienie samej intencji ( nieudzielenie pomocy, strzał, który chybił…)

- wyłączone są jednak przypadki agresji skierowanej na siebie (tu rola agresora i obiektu współwystępują)

Baron i Richardson ( 1994 ):

„Agresja służy do opisania każdej formy zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania”

Definicja Z. Gasia ( 1981 ):

„Syndrom agresji to zespół przeżyć, postaw i zachowań, których celem lub skutkiem (zamierzonym lub nie zamierzonym) jest wyrządzenie krzywdy innej osobie lub sobie samemu”

(samoagresja, agresja uwewnętrzniona, skierowana na zewnątrz, odwet, kontrola)

1. Wymiary typologii zachowań agresywnych

Modalność reakcji : werbalna – fizyczna

Jakość reakcji: działanie – brak działania

Bezpośredniość: bezpośrednie – pośrednie

Widoczność: jawne – ukryte

Wzbudzenie: niesprowokowane – odwetowe

Ukierunkowanie na cel: wrogie – instrumentalne

Typ szkody: fizyczna – psychiczna

Trwałość konsekwencji: przejściowe – długotrwałe

Zaangażowane obiekty społeczne: jednostki – grupy (Krahe, 2005)

1. Dodatkowe kwestie definicyjne

• Normatywna ocena zachowania

• Agresja uprawniona i nieuprawniona

• Przymus i przemoc

1. Problem naruszania norm

Do kategorii zachowań agresywnych należy włączyć takie, które stanowią naruszenie normy społecznej.

Berkowitz (1993) podaje, że normatywne wartościowanie zachowania jest często zróżnicowane, zależnie od punktu widzenia zainteresowanych stron (akceptacja kary fizycznej w wychowaniu dzieci).

1. Agresja uprawniona i nieuprawniona

Problem kary śmierci jako wyrządzenie krzywdy osobie skazanej, która motywowana jest do uniknięcia takiego potraktowania (Baron, Richardson).

- działania zgodne z kodeksem karnym!

1. Przymus (pojęcie szersze od agresji)

Tedeschi i Felson ( 1994 ):

„przymus to działanie podjęte z intencją wyrządzenia szkody drugiej osobie lub wymuszenia jej posłuszeństwa”.

Zastąpienie pojęcia „agresja” pojęciem „przymus” ma dobre strony:

- przymus zawiera stosowanie warunkowych gróźb

- działania przymuszające są formą wpływu społecznego

- przymus jest mniej nasycony wartościami niż agresja (nie ma tu problemu uprawnienia)

1. Przemoc

Jest to podtyp agresji obejmujący skrajne formy agresji fizycznej.

„Przemoc to silne oddziaływanie na osobę lub własność w celu zniszczenia, ukarania lub kontroli” (Green 1995).

1. Funkcjonalna typologia przemocy

6 potencjalnych funkcji przemocy w zachowaniu:

• zmiana sytuacji awersyjnej lub ucieczka z niej

• wzmocnienie pozytywne czyli osiągnięcie celu

• wyładowanie negatywnego pobudzenia afektywnego

• rozwiązanie konfliktu

• zdobycie szacunku

• atak na zdefiniowanego kulturowo ”wroga”

(Mattaini, Twyman, Chin i Lee, 1996)

1. Przemoc strukturalna

Dotyczy warunków społecznych, które pociągają za sobą szkodliwe konsekwencje dla pewnych grup społecznych:

(jest to utajona cecha systemów społecznych, która doprowadza do społecznej nierówności, na przykład poprzez hierarchię władzy pod względem płci – przymus seksualny wobec kobiet) (Lubek 1995)

1. Narzędzia pomiaru agresji

Agresja jest formą zachowania społecznego, zatem konieczne jest zastosowanie strategii pomiaru na poziomie behawioralnym. Dwa ogólne podejścia w diagnozowaniu agresji:

• obserwacja

• zadawanie pytań (Baron, Richardson 1994).

1. Metody badań agresji

• Obserwacja naturalna

• Eksperymenty terenowe

• Eksperymenty laboratoryjne:

- Paradygmat nauczyciel – uczeń

- Paradygmat oceny eseju

- Paradygmat czasu reakcji rywalizacyjnych

- Paradygmat lalki Bobo

- Agresja werbalna

Zadawanie pytań:

• Samoopisy zachowania

• Nominacje rówieśników (innych osób)

• Dane archiwalne

• Skale osobowości

• Techniki projekcyjne

1. Obserwacja naturalna

Obserwacja form agresji i częstości jej występowania. Humpert i Dann (1988) opracowali system kodowania agresywnego zachowania na lekcji:

• niszczenie własności kolegów

• wyrywnie przedmiotów innym

• szantażowanie ich

• grożenie kolegom

• i inne

Ważne: niezależni kodujący, problem obiektywizmu obserwatorów!

1. Eksperymenty terenowe

Do obserwacji włączone są dodatkowe zmienne.

Przykład: ludzie czekający w kolejce byli frustrowani przez podchodzącego poza kolejką współpracownika eksperymentatora. Badano ich reakcje agresywne jako funkcję tego, jak blisko znajdowali się początku kolejki
(Harris 1974).

Niebezpieczeństwo – wpływ dodatkowych zmiennych.

1. Eksperymenty laboratoryjne

Tutaj sytuacje tworzone są przez badacza i powinny spełniać 3 kryteria:

• badanych poddaje się manipulacji, która ma wpłynąć na ich skłonność do agresji

• są oni przydzielani losowo do poszczególnych warunków eksperymentalnych

• wszelkie wpływy zniekształcające mogą być kontrolowane

Potrzebne behawioralne wskaźniki agresji!

1. Szczegółowe procedury eksperymentalne

Paradygmat nauczyciel – uczeń

• Inscenizacja rzekomego eksperymentu nad uczeniem się z dwiema rolami: nauczyciela i ucznia.

• Nauczyciel karze ucznia za popełniane przez niego błędy, aplikując mu szkodliwe bodźce (kara = wstrząsy elektryczne). Niepoinformowany badany to nauczyciel.

• Wskaźnik zachowania agresywnego – wybór natężenia kary (siłę i czas trwania wstrząsów ustala nauczyciel)

• (Pionierem badań był Buss, 1961)

Paradygmat oceny eseju

• Jest stosowany do badania agresywnych zachowań w reakcji na uprzednią frustrację lub prowokację.

• Badany ma na piśmie przedstawić rozwiązanie zadania problemowego. Będzie ono oceniane przez drugiego badanego - współpracownika eksperymentatora.

• Ocena wyrażona jest liczbą wstrząsów elektrycznych aplikowanych przez oceniającego:

- 1 wstrząs oznacza najlepszą ocenę;

- 10 najgorszą możliwą.

I FAZA

Bez względu na wynik badani otrzymują jeden albo siedem wstrząsów ( warunki prowokacji i kontrolne ).

II FAZA

Role są odwrócone. Badany ocenia rozwiązanie osoby, która go poprzednio oceniała. Zazwyczaj więcej wstrząsów badani aplikowali osobie, spostrzeganej jako odpowiedzialną za to, że zostali negatywnie ocenieni w I fazie eksperymentu

(Autor – Berkowitz, 1962)

Paradygmat czasu reakcji rywalizacyjnych

• Zastosowanie wstrząsów elektrycznych jako wskaźnika agresji.

• Badanym mówi się, że współzawodniczą z partnerem (pomocnik eksperymentatora ) w zadaniu na czas reakcji.)

• W każdej próbie powolniejszy rywal otrzymuje wstrząs elektryczny o sile określanej przez zwycięzcę. Sukces i niepowodzenie są z góry ustalone.

• Niepoinformowanym badanym zawsze pozwala się wygrać w pierwszej próbie, aby ich decyzja o sile pierwszego wstrząsu była wskaźnikiem niesprowokowanej reakcji agresywnej.

• Następne reakcje po otrzymaniu pierwszego wstrząsu są już wskaźnikiem reakcji odwetowej. (Taylor, 1967)

Paradygmat lalki Bobo

• Jest stworzeniem dzieciom okazji do wykazania całej gamy zachowań agresywnych wobec dużej, nadmuchiwanej lalki-klowna nazwanej Bobo.

• Najpierw wzbudza się w dzieciach gotowość do działań agresywnych ( pokazanie agresywnego wobec lalki modela).

• Kolejny krok to obserwacja i ocena częstotliwości aktów agresji dziecka.

• Różnice w reakcjach dzieci są funkcją wielu zmiennych

(właściwości modela, obserwowanych konsekwencji jego zachowania – wzmocnienia).

(Bandura, Ross i Ross, 1963)

Agresja werbalna

• Wskaźniki agresji werbalnej jako narzędzie pomiaru

• Pobudza się badanych do reakcji agresywnych i rejestruje ich reakcje werbalne (Barob, Richardson 1994)

1. Nowa metoda badań nad agresją

Wskaźnikiem skłonności agresywnych jest ilość ostrego sosu aplikowanego drugiej osobie, o której wiadomo, że nie lubi pikantnych potraw.

Eksperyment jest etyczny, bo poza chwilową przykrością nie wywołuje żadnych szkodliwych skutków.

(McGregor i współpracownicy, 1998 Solomon, Greenberg, McGregor, Lieberman 1999)

1. Krytyka i obrona eksperymentów

Krytyka trafności danych ( trafność teoretyczna a zewnętrzna ); czy można uogólniać obserwacje eksperymentalne na przejawy agresji w rzeczywistym świecie?

Rozmyślne stymulowanie agresji jest nieetyczne!

1. Zadawanie pytań (pozyskanie relacji o zachowaniach agresywnych)

Samoopisy zachowania

• Inwentarz wrogości Bussa-Durkee (1957)

• Kwestionariusz agresji Bussa i Perry,ego (1992)

• Skala taktyk rozwiązywania konfliktów do pomiaru przemocy w domu Strausa (1979)

• Skala do badania agresji w interakcjach rodzic-dziecko Strausa i współpracowników (1998)

• Inwentarz IPSA Z. Gasia (1981)

Nominacje rówieśników (innych osób)

• Zbieranie informacji na temat zachowania dziecka z różnych źródeł: od matki, nauczyciela, kolegów, znajomych…

• Szacownie poziomu przemocy dla programu telewizyjnego oglądanego przez ośmiolatków

(Eron, Huesmann, Miller, 1994) = strategia kosztowna i czasochłonna!

Dane archiwalne

Badania statystyk przestępczości i zapisów temperatury - odsetek poważnych i śmiertelnych napaści był wyższy w latach o wyższej średniej temperaturze. (Andreson i współpracownicy 1989, 1996, 1997)

Skale osobowości

• Kwestionariusz agresji Bussa i Perry,ego, 1992 :

„Czasami czuję się jak beczka prochu, która zaraz eksploduje” – gniew

„Czasami zżera mnie zazdrość” - wrogość

• Skala gniewu jako stanu i jako cechy Spielbergera i współpracowników, 1983

Techniki projekcyjne

Wieloznaczny materiał bodźcowy:

• Test Rorschacha (szacowanie myśli badanego przez przeszkolonych sędziów)

• Test obrazkowy frustracji Rosenzweiga 1981

Mała powszechność stosowania technik projekcyjnych!

1. Podsumowanie

Badanie agresywnego zachowania nie jest łatwe, ale na pewno potrzebne

Wybór metody diagnozy problemu należy do badającego (jego kompetencje i cele badań)