Agresja u ludzi
6.
Teorie wyjaśniające
pochodzenie agresji
Agresja u ludzi
6.
Teorie wyjaśniające
pochodzenie agresji
Geneza agresji
Istnieje wiele kontrowersyjnych poglądów
dotyczących:
genezy agresji
mechanizmu przebiegu agresji
Geneza agresji
Są dwie podstawowe grupy teorii:
1. Biologiczne teorie agresji:
2. Psychospołeczne teorie agresji
1. Biologiczne teorie
agresji:
Neurofizjologiczne i organiczne
podłoże agresji
( Sheldon 1949; Lindsley 1967; Jacobs,
McClemont 1965 )
Agresja jako instynkt, popęd:
- hormizm McDougalla 1926
- psychoanaliza Freuda 1959, 1984
- koncepcja ewolucyjno-ekologiczna
K. Lorenza 1973
Neurofizjologiczne i
organiczne podłoże agresji
Teorie biologiczne wyjaśniające agresję:
wrodzonymi cechami organizmu
strukturą lub funkcjami neurologicznymi
czy fizjologicznymi
Konstytucjonalizm
Sheldona
Budowa człowieka – podstawowy wyznacznik jego
zachowania, jest „obiektywną manifestacją osobowości”
Przestępcę charakteryzuje określony fenotyp –
mężczyzna wysoki, dobrze zbudowany lub o
mezomorficznej konstytucji cielesnej.
Teorie genetyczne
Agresja jako skutek zaburzeń struktury chromosomalnej
( anomalie chromosomów X lub Y )
Agresja jako instynkt,
popęd
Hormizm W. McDougalla ( 1926 )
( Hormizm=teoria instynktów:
podaje, że agresja jest bezpośrednim efektem
działania wrodzonego, specyficznego mechanizmu
popędowego-instynktu walki. Jest związana z
dążeniami popędowymi jednostki )
Agresja jako instynkt,
popęd
Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )
Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )
Freud rozumiał agresję jako zjawisko autonomiczne.
Człowiekiem żądzą dwie siły biologiczne:
- instynkt życia, miłości eros ( zapewnia kontynuację doświadczeń,
rozwój, życie )
- instynkt śmierci thanatos ( destrukcyjny, a celem jego jest stan
bezruchu, a nawet śmierć. Thanatos regeneruje się spontanicznie i
równocześnie poszukuje realizacji przez okresowe rozładowanie,
uwalnianie nagromadzonej prze ego energii.
Podstawowe instynkty funkcjonują antagonistycznie – połączenie
instynktu śmierci z seksualnością chroni jednostkę przed szkodliwymi dla
niej formami destrukcji ( samounicestwieniem ), kierując thanatos na
przedmioty świata zewnętrznego.
Agresja jako instynkt,
popęd
Psychoanaliza Z. Freuda ( 1959 )
Agresja leży w naturze ludzkiej i stanowi przejaw
wrodzonego popędu i jedyny sposób redukcji
nagromadzonej energii jednostki.
Jest także odpowiedzią na frustracje potrzeb
jednostki,
szczególnie seksualnych ( inspiracja dla teorii
frustracji-
agresji )
Agresja jako instynkt,
popęd
Koncepcja K. Lorenza
( 1973 )
Koncepcja ewolucyjno-ekologiczna K. Lorenza ( 1973 )
Agresja pełni tu ważną i pożyteczną rolę w świecie zwierząt,
przy
selekcji naturalnej.
Zwierzęta instynktownie hamują agresję i w ten sposób
ograniczają
jej destruktywny charakter. Agresja jest tu jednym z
podstawowych
instynktów, utożsamianym z energią, umożliwiającym
przeżycie i
przetrwanie gatunku.
Takie rozważania w stosunku do ludzi nie wystarczają!
Podsumowanie
Nie da się udowodnić wyłącznego determinizmu
konstytucjonalnego, genetycznego czy
fizjologicznego agresywnego zachowania
( brak jest stale czynnej potrzeby agresji
zarówno u zwierząt, jak i u ludzi )
Słaba metodologia badań
Wpływ czynników społecznych; agresja jest
mechanizmem motywacyjnym typu sytuacyjnego
2. Psychospołeczne teorie
agresji
Teoria „frustracja-agresja”
( klasyczna forma Dollarda, Millera z 1939 roku;
jej modyfikacje Rosenzwieg 1938; Berkowitz 1962-1967 )
Agresja jako wyuczona dyspozycja
( Frączek, Pufal-Struzik 1996 )
Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii
uczenia się
( Buss 1961; Łukaszeski 1971 )
Społeczne uczenie się zachowań
agresywnych
( Bandura 1969, 1971, 1973; Bandura, Warters 1963,
Bronfenbrenner 1970, 1979, 1986 )
Teoria „frustracja-
agresja”
Autorzy: J. Dollard, N. E. Miller ze współpracownikami z
Uniwersytetu w Yale ( 1939 )
Dwie główne tezy:
-
agresja jest zawsze poprzedzona frustracją,
każda frustracja powoduje bezwzględne
wystąpienie agresji
Frustracja stanowi jedyny bodziec agresogenny, wywołujący
agresję frustracyjną, gniewną czy emocjonalną.
Jednostka w wyniku powtarzania się sytuacji frustracyjnych
może
nauczyć się stałych zachowań agresywnych.
-
jedynym następstwem frustracji jest agresja
Teoria „frustracja-
agresja”c.d.
modyfikacje teorii Millera z 1941 roku:
Frustracja wywołuje pobudzenie do różnych rodzajów zachowań, a jednym
z
nich jest agresja ( inne zachowania to: strach, regresja,
ucieczka, fiksacja… )
wpływy L. Berkowitza - 1962 rok
Uwzględnił rolę regulacyjną procesów poznawczych i emocjonalnych w działaniu –
zachowania agresywną są modyfikowane przez spostrzegane przez
jednostkę sytuacje oraz ich interpretacje, a także towarzyszące temu
emocje. Sytuacje, zależnie od percepcji i interpretacji, mogą więc być
postrzegane jako frustrujące albo nie.
Agresja występuje, gdy głównym efektem frustracji jest gniew.
Występowanie agresji jest skutkiem frustracji potrzeb podstawowych: potrzeby
kontaktu uczuciowego, miłości ( Maslow 1964 ) lub zablokowania dominujących
motywów, celów, pragnień. Jest więc efektem psychologicznego zagrożenia
osobowości jednostki.
Teoria „frustracja-
agresja”c.d.
Autorzy zwrócili uwagę, że agresogenne jest:
zagrożenie obrazu własnej osoby,
zagrożenie osobistej godności,
zagrożenie obniżenia samooceny.
Zaatakowanie kogoś jest wtedy sposobem odbudowania
zdewaluowanego ego czy podniesienia szacunku
do siebie.
Poznanie przyczyn frustracji pozwala zmniejszyć agresję
przejawianą w zachowaniu.
Agresja jako wyuczona
dyspozycja ( Buss 1961 )
Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii uczenia
się
W klasycznej teorii uczenia się – o agresji i jej skuteczności w działaniu
decydują wzmocnienia pozytywne i negatywne.
Jeśli agresja służy realizacji celu, ma on wartość nagrody i przyczynia
się do utrwalenia zachowania ( szczególnie, gdy kara ma dla podmiotu
mniejszą wartość gratyfikacyjną niż satysfakcja z przejawianej
agresji ).
Agresja podlega samowzmacnianiu. Skutki nagrody mają także:
-
zaniechanie kary za agresję
-
tolerowanie agresji.
Takie reakcje kształtują i utrwalają nawykowe zachowania agresywne.
Agresja jako wyuczona
dyspozycja c.d.
Kara za agresję hamuje lub wygasza reakcje agresywne, gdy:
-
jednostka ma alternatywę innego, nieagresywnego
zachowania i ma motywację, aby zachowywać się inaczej.
Kiedy jednak agresja jest jedyną reakcją w danej sytuacji
( ataku
czy frustracji ) – nawet silna kara jej nie zahamuje.
Ważne są także cechy kary, różnicujące jej skuteczność:
-
intensywność ( Buss 1961, Piekarska 1991, Skarżyńska 1974 )
-
częstotliwość ( Łukaszewski 1971 )
-
regularność ( Łukaszewski 1971 )
-
moment, gdy kara jest stosowana: z odroczeniem czy nie
( Frączek 1970 )
Agresja jako wyuczona
dyspozycja c.d.
Badacze podkreślają negatywną rolę kar w wychowaniu.
Kary, gdy są głównym środkiem wychowawczym:
wyzwalają agresję, zachowania aspołeczne i antyspołeczne
przyczyniają się do dezintegracji osobowości jednostki
( wyzwalają upór, dążenie do odwetu, potęgują napięcie )
Kara powoduje frustrację – ważną siłę napędową agresji !
Może też mieć rolę agresotwórczą – modelowanie.
Karać czy nie karać?
Tylko odpowiednie połączenie wzmocnień pozytywnych i
negatywnych
oraz regulowanie ich natężeniem, kolejnością, ilością może dać
pozytywne i oczekiwane rezultaty ( Konarzewski 1982, Skarżyńska
1974 ).
Społeczne uczenie się
zachowań agresywnych
Teoria społecznego uczenia się agresji ( Bandura 1971,
Bronfenbrenner 1970. Buss 1970 ) podkreślali rolę:
obserwowania agresywnych modeli
akceptowania przez grupę agresji.
Obcowanie z modelem – obserwator uczy się zachowań oraz emocji.
Ważny problem to przemoc w mediach.
Zachowania sterowane są przez określone programy zachowań zwane
skryptami ( zakodowane struktury pamięciowe zachowań społecznych).
Oglądanie przemocy w mediach to podstawa uczenia się agresywnych
skryptów, przypominania sobie już wyuczonych, usprawiedliwiania takich
zachowań.
Społeczne uczenie się
zachowań agresywnych c.d.
Urie Bronfenbrenner ( 1970 ) podaje istotne czynniki modelowania:
właściwości podmiotu ( osoby naśladującej )
stopień rozwoju fizycznego, psychicznego, motywacja do
naśladowania
cechy sytuacji bodźcowej ( naśladowanych zachowań )
sposób demonstracji zachowań, aby były łatwe do przyswojenia
właściwości modelu
- kompetencje ( wysoki status )
- emocjonalny związek z modelem
- dysponowanie wzmocnieniami pozytywnymi i negatywnymi
- podobieństwo z osobą obserwującą
- ilość modeli
- zgodność działań modelu z grupą, do której się aspiruje
- skuteczność działań modelu