Wychowanie jest formą działalności społecznej, której zadaniem jest wpływ na rozwój fizyczny i umysłowy młodych ludzi. Polega na przekazywaniu doświadczeń i wzorców z zakresu wytwórczości i dorobku kulturalnego. Przygotowuje dziecko do twórczego rozwoju i zapewnia mu ciągłość życia społecznego. Wychowanie ma wpływ na stosunek młodego człowieka do otaczającego go świata, na kształtowanie systemu wartości oraz norm i celu życia.
Termin „sztuka” wywodzi się od greckiego słowa „techne” lub łacińskiego „ars”. Oznacza to, że wiąże się ona z biegłością i zręcznością, którą można osiągnąć poprzez wytrwałość w dążeniu do celu. Sztuka narodziła się wraz z rozwojem cywilizacji ludzkiej, do dziś spełnia rozmaite funkcje, m.in. funkcję estetyczną, która ma na celu wywoływanie swoistych przeżyć,, np. piękna. Przenikanie sztuki do codziennego życia ludzi spowodowało narodzenie się teorii wychowania estetycznego.
Nasza aktualna terminologia pedagogiczna uwzględnia dwa terminy: wychowanie estetyczne i wychowanie przez sztukę. Każdy z nich posiada własny zakres znaczeniowy oraz historię.
Pojęcie wychowania estetycznego najprawdopodobniej zostało wprowadzone do języka naukowego przez Fryderyka Schillera pod koniec XVIII stulecia traktatem pt. „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka”. Sformułowany został wtedy wielki program zaufania do sztuki, wyrażającej i kształtującej prawdziwe człowieczeństwo. Schiller był przekonany, że sztuka prowadzi do realizacji człowieka inteligentnego, a tym samym do pełni człowieczeństwa. Według autora działo się tak za sprawą dwóch sprzecznych stron natury człowieka, których czynnikiem przezwyciężenia była właśnie ona. Tak więc zawarty w traktacie program wychowawczy przedstawia określoną wizję człowieka jednostkowego i społecznego, a zarysowany model „ludzkiego ideału” jest w naturalny sposób przeniknięty wartościami moralnymi, wyobraźnią oraz otwartością.
Wychowanie przez sztukę wprowadził Herbert Read, przedstawiając swoją koncepcję ogólno-wychowawczej roli sztuki w książce pt. „Education through Art.” Zdaniem Reada celem wychowania jest zapobieganie nudzie, obojętności oraz staną psychicznym, które powodują u młodzieży skłonności do przestępczości i zbrodni. Wychowanie to proces integralny, to rozwój pełnego człowieka. Natomiast sztuka to proces, którego zadaniem jest wyzwolenie z człowieka ukrytych w nim siły i wartości. Podsumowując powyższe teorie możemy stwierdzić, że obaj autorzy mimo posługiwania się różnymi terminami nie różnią się zasadniczo w swoich poglądach na temat roli sztuki w wychowaniu. Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej koncepcji wychowanie przez sztukę wiąże się w sposób konieczny z modelem człowieka inteligentnego o harmonijnie rozwiniętym umyśle.
Pierwszą polską książkę poświęconą wychowaniu estetycznemu „ O wychowaniu estetycznym” napisała Janina Mortkowiczowa. Pedagog i działaczka oświatowa. Autorka w swojej pracy ukazuje związki między kulturą estetyczną i kulturą moralną oraz podkreśla znaczenie sztuki dla kształtowania codziennego otoczenia człowieka. Twierdzi, że w społeczeństwie brak jest kultury estetycznej i dąży do zreformowania tego stanu rzeczy. Zakłada ruch mający na celu zmianę sytuacji, który określa mianem „reformy pedagogiczno-estetycznej”. „Zadaniem reformy pedagogiczno-estetycznej jest przygotowanie dzieci do odczuwania piękna w naturze i sztuce… rozwinięcie w nich poczucia smaku estetycznego” ¹. Mortkowiczowa uważa, że brak wychowania estetycznego prowadzi do zaburzeń emocjonalnych, duchowych oraz umysłowych człowieka.
Warto tutaj wspomnieć także o Profesorze Stefanie Szumanie. Lekarz i psycholog, który przez całe swoje życie zajmował się sztuką jako artysta oraz teoretyk. Był twórcą koncepcji wychowawczej. Jako psychologa fascynował go proces dojrzewania człowieka do sztuki. Wierzył w istnienie swoistej „prawdy estetycznej”, jednocześnie słusznie dostrzegając, że sztuka ma charakter dwoisty: polega na akcjach twórczości i aktach przeżywania. Sformułował tezę, iż rysunek dziecka jest spontanicznym wyrazem jego psychiki. Dziecko przedstawia, to co wie o przedmiocie, a nie to co widzi, kształtując tym samym wyobraźnię. „Wychowanie estetyczne… tym się różni od zwykłych sposobów i zabiegów dydaktycznych i wychowawczych, że uczy spostrzegania, doznawania i odczuwania rzeczywistości, a także pojmowania istoty i celu życia ludzkiego przez pryzmat sztuki” ².
Właściwe podstawy teorii wychowania estetycznego sformułował Profesor Bogdan Suchodolski. Uznał ja za integralna część polskiej pedagogiki. Twierdził, że wychowaniem estetycznym możemy nazwać konieczność systematycznego i koniecznego wprowadzania dziecka w „krąg wartości artystycznych”, tym samym wskazując na podstawowe obowiązki instytucji jaka jest szkoła i rolę jaką powinna pełnić. Profesor zajmował się wszystkimi dziedzinami wychowania, analizował wszystkie instytucje wychowawcze. Treści cele wychowania opisał w rozprawce „Współczesne problemy wychowania estetycznego”
Wychowanie estetyczne ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna, rozbudowanie wrażliwości na otaczający nas świat, przyrodę, muzykę, czy literaturę. Wychowanie estetyczne, kształcimy w dziecku już od najmłodszych lat ucząc go harmonizacji kolorów ubrania, zachowania porządku w pokoju, piękna kryjącego się w kształtach barwach i dźwiękach. Dzieci od najwcześniejszych lat szkolnych uczy się wrażania siebie poprzez sztukę, służy do tego rysunek, rzeźba, opis przyrody, własnych uczuć, śpiew, słuchanie oraz oglądanie różnorakich utworów artystycznych. W wychowaniu estetycznym chodzi przede wszystkim o wykrycie kryjących się w dziecku talentów, które należy rozwijać, bez znaczenia, jaki to będzie talent: plastyczny, muzyczny, czy też literacki. Człowiek rozwija się zarówno dzięki temu, że czyta, słucha, ogląda, jak i dzięki temu, że maluje, śpiewa, czy interpretuje dźwięki.
Twórczość plastyczna jest bardzo ważnym elementem w rozwoju dziecka. Łączy w sobie zabawę i pracę. Rozwija wyobraźnię tworząc nowe obrazy umysłowe oraz pobudza procesy percepcji wizualnej. Podczas własnej pracy twórczej dziecko odczuwa radość w obcowaniu z nowymi kształtami i barwami, uczy się uzewnętrzniać i przekazywać otoczeniu swoje przeżycia. Plastyka ma na celu rozwijanie osobowości i przygotowanie młodego człowieka do życia kulturowego. Wychowanie plastyczne jest koniecznym czynnikiem wszechstronnego rozwoju młodego człowieka, a przeprowadzone poprawnie posiada wielkie wartości wychowawcze i kształtujące prawidłowy rozwój dziecka. Przeżycia odczute podczas procesu tworzenia stają się motywacją do dalszej pracy. Wychowanek zmienia podejście do nauki.
Muzyka pobudza i usprawnia naturalny rozwój dziecka. Już od najmłodszych lat towarzyszy człowiekowi. Małe dzieci chętnie uczą się i bawią, gdy towarzyszą im przy tym gesty, ruch i śpiew. Dziecko w wieku przedszkolnym słucha muzyki z wyraźnym zainteresowaniem i reaguje na nią ruchowo. Czterolatek zaczyna w miarę poprawnie śpiewać piosenki, a pięciolatek tańczy i uczy się grania łatwych melodii na jakimś instrumencie. Zachowania te stanowią naturalne i spontaniczne wchodzenie dziecka w świat sztuki. Muzyka ma niezwykle silny wpływ na aktywność mózgu, która pociąga za sobą zmiany w całym organizmie.
Bardzo ważnym elementem wychowania przez sztukę jest literatura dziecięca. Rozwijanie zainteresowań czytelniczych dziecka jest jednym z najważniejszych zadań edukacyjnych. Książki wpływają na kształcenie estetycznej wrażliwości, rozwijają wyobraźnię i postawę twórczą. Kontakt z nimi pozwala na lepsze poznanie świata, a ilustracje w nich zawarte pomagają w tworzeniu własnych wyobrażeń na temat danego miejsca, zwierzęcia, czy przedmiotu. Utwory literackie mogą dzięki temu budzić zainteresowania poznawcze dziecka. Młody, ciekawy świata człowiek chętnie ogląda albumy z fotografiami ludzi, zwierząt, maszyn oraz książki związane z najnowszą techniką.
Spotkanie dziecka ze sztuką już w wieku przedszkolnym i szkolnym pozwala na jego naturalne spotkanie z kulturą. Wychowanie estetyczne stanowi wychowawcze możliwości sztuki. Warunkiem pełnej samorealizacji człowieka indywidualnego i społecznego jest przyswojenie świata przez twórczy i osobisty do niego stosunek. Procesy samorealizacji i samowiedzy człowieka są wspomagane przez sztukę, która stanowi ich najdoskonalszy produkt i wielką szansę odbudowy wartości człowieka. Uczestnictwo w kulturze zakłada aktywną postawę człowieka nawet wtedy, gdy nie jest jej twórcą, a odbiorcą. Wszędzie tam gdzie kształtuje się „model osobowości kulturowej”, kształtuje się także „model estetycznej dojrzałości człowieka”.
Dziś wychowanie przez wielu ludzi uważane jest za sztukę. Powyższy tekst udowadnia, że „wychowanie jest sztuką, a sztuka to najbardziej aktywny wychowawca”. Jest ona podstawowym elementem tego świata, to ona uczy ludzi poznania własnej osobowości, dotarcia do własnego wnętrza i piękna otaczającego nas świata. Sztuka towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Jest źródłem nowych doznań i wiedzy. Profesor Stefan Szuman powiedział kiedyś: „Sztuka stanowi niezbędną strawę człowieka, stanowi istotny czynnik kształtowania się jego osobowości i szczęścia” ³. Obcowanie ze sztuką sprawia, że stajemy się bardziej wartościowymi ludzmi.
BIBLIOGRAFIA:
Irena Wojnar, „Teoria wychowania estetycznego”, Warszawa 1976r.
Irena Wojnar, „Estetyczna samowiedza człowieka”, Warszawa 1982r.
„Wikipedia - Wolna Encyklopednia”, [online], [16.12.2009], dostępna w Internecie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_glowna
Nauki społeczne, „Wychowanie estetyczne”, [online], dostępne w Internecie: http://pl.shvoong.com/social-sciences/1412840-wychowanie-estetyczne/
Wpływ twórczości plastycznej na rozwój dziecka, [online], dostępne w Internecie: http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PV0156
Wpływ muzyki na rozwój dziecka, [online], dostępne w Internecie: http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/1_133/06.htm
Wpływ literatury na rozwój dziecka, [online], dostępne w Internecie: http://www.edukacja.edux.pl/p-1775-wplyw-literatury-na-rozwoj-dziecka.php
Źródła cytatów:
¹ J. Mortkowiczowa O wychowaniu estetycznym. Warszawa 1903, str. 15-16
² S. Szuman O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa 1969, str. 21
³ S. Szuman O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa 1969,str. 9-17