GLEBOZNAWSTWO I GEOGRAFIA GLEB
CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE I ICH WPŁYW NA POWSTAWANIE I ROZWÓJ GLEB
Czynniki glebotwórcze:
a)organizmy żywe
b)klimat
c)skała macierzysta
d)rzeźba terenu
e)stosunki wodne
f)czas
g)działalność człowieka
a)-biosfera odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu pokrywy glebowej, organizmy żyjące w glebie spulchniają ją i wzbogacają w materię organiczną.
-kompleksy leśne wpływają na modyfikację warunków klimatycznych, niwelując ekstrema termiczne i wilgotnościowe, tworząc swoisty mikroklimat
-świat roślin i zwierząt wpływa na przebieg wietrzenia, jego rodzaj i intensywność
-obumarłe organizmy w wyniku działania różnych procesów dostarczają glebie wielu składników, które są następnie wykorzystywane przez rośliny
-roślina pełni istotną funkcję ochronną w stosunku do gleb, gdyż zapobiega jej erozji
b)-oddziaływuje na glebę w sposób bezpośredni i pośredni
-bezpośrednio: niszczenie pokrywy glebowej przez nawalne deszcze lub śniegi, wywiewanie materiału glebowego przez wiatr, wielkość parowania
-w klimacie wilgotnym- przewaga opadów nad parowaniem- często dochodzi do wypłukiwania określonych składników gleb
-w klimacie suchym-dominuje parowanie-zachodzi przemieszczanie roztworów z dolnych poziomów gleby ku górze, proces taki może doprowadzić do zasolenia gleby
-pośrednio: warunki klimatyczne oddziaływują pośrednio na glebę przez świat roślin i zwierząt, typ gospodarki leśnej i rolnej
c)- skały w wyniku działania wietrzenia fizycznego, chemicznego, biologicznego podlegają przemianom, których rezultatem może być rozdrobnienie skały oraz zmiana właściwości chemicznych, w konsekwencji prowadzi to do powstania zwietrzeliny i tworzenia się z niej poziomów glebowych
-od rodzaju skały macierzystej zależy skład mineralny gleby
d)- od niej zależy miąższość zwietrzeliny a tym samym głębokość, do jakiej sięgać mogą procesy glebotwórcze
- obszary nachylone charakteryzują się występowaniem grawitacyjnych ruchów masowych (usuwanie zwietrzeliny z górnej części stoku i jej akumulacja u podstaw)
-w górnych partiach form wypukłych dochodzi często do niszczenia gleb poprzez jej usuwanie i odsłanianie nierzadko niezwietrzonego podłoża
- procesy erozyjne wodne zachodzą na nachylonych powierzchniach także powodują zubożanie profili glebowych w górnych partiach stoku, w ten sposób usuwana jest powierzchniowa warstwa gleby, najbardziej zasobna w próchnicę, co prowadzi do zmniejszenia jej żyzności. Przeciwstawne procesy zachodzą u podstaw stoku, gdzie transportowany materiał jest akumulowany
e)- decydują o przebiegu niektórych procesów glebotwórczych
- obecność wody warunkuje powstanie gleb hydrogenicznych (np. torfowych)
- nadmiar lub niedobór wody wpływa na możliwość wykorzystania poszczególnych gleb do upraw
f)- gleba jest tworem dynamicznym ponieważ podlega ciągłym zmianom
- trudno jest określić kierunek zmian, jakim będzie ona podlegała
- procesy można określić zarówno w milisekundach jak i w milionach lat
g)- może zasadniczo wpłynąć na modyfikcję procesów zachodzących w glebie, poprzez zabiegi agrotechniczne doprowadza do zmiany właściwości fizycznych gleb, a przez stosowanie nawozów powoduje zmiany składu chemicznego gleby
- na wielu obszarach człowiek uniemożliwił zachodzenie procesów glebotwórczych poprzez budowanie parkingów, ulic
GŁÓWNE TYPY GLEB W POLSCE ORAZ ICH PRZYDATNOŚĆ DLA ROLNICTWA I LEŚNICTWA
Gleba brunatna
-gleba strefowa, strefy wilgotnej
-areał gleb brunatnych brunatnych Polsce – zajmują ponad połowę powierzchni kraju 161 tys. km ²- 51,5%
-w przeważającej mierze występują na wysoczyznach morenowych w miejscach miejscach dość urozmaiconej rzeźbie: Pojezierze Pomorskie i Mazurskie, Wyżyna Lubelska, Przedgórze Sudeckie, Wyżyna Kielecko- Sandomierska, Bieszczady, Beskidy
-ze względu na swą wartość rolniczą gleby brunatne rzadko spotyka się pod naturalną roślinnością leśna, w większości wzięte są pod uprawę
- do gleb brunatnoziemnych zaliczamy: glebę brunatną właściwą, glebę brunatną kwaśną, glebę płową
Gleba bielicowa
-gleby te zajmują ok. 25% powierzchni Polski i niemal w całości pokryte są roślinnościa leśną
-występowanie: sandry: Brdy, Wdy, Gwdy, Drawy, Siedlce, Lublin
-gleby te są bardzo wymagające, potrzebują starannego nawożenia i długich procesów pielęgnacji
- skala kwaśna
Mady
-łączna powierzchnia wynosi 15,6 km² co stanowi 5% obszaru Polski
-tworzą bogatą sieć wyścielającą dno dolin rzecznych
- występowanie: Żuławy Wiślane, dolina Wisły, Odry, Bugu, Wieprzu
-gleby tłuste i bardzo żyzne, duża urodzajność
Bielice
-zajmują ok. 2% powierzchni Polski
-występowanie: Uznam, Wolin, Półwysep Helski
-są to gleby leśne, nie nadające się pod uprawę
Gleba rdzawa
-zajmują ok. 1% powierzchni Polski
-występowanie: sandry, pradoliny kotlin, stare doliny rzeczne, wydmy śródlądowe
-niekorzystne dla rolnictwa, podatne na degradację
Czarnoziem
-zajmują ok. 1% ogólnej powierzchni kraju
- występują na płatach lessowych- Wyżyna Lubelska, Wyżyna Małopolska, Pogórze Karpackie
-bardzo żyzne gleby, najbardziej wartościowych pod względem rolniczym
Czarnaziemia
-zajmuje ok. 1% powierzchni Polski
-Kujawy, Nizina Wielkopolska
-mogą powstawać na różnych skałach macierzystych i mogą być w różnym stopniu oglejone, stąd duża ich różnorodność pod względem właściwości i możliwości użytkowych
Rędziny
-zajmuja ok. 0,9% powierzchni kraju
-Wyzyna Lubelska, Wyżyna Kielecko- Sandomierska, Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko- Częstochowska
- są urodzajne, ale trudne do uprawy
KLASYFIKACJA GLEB
| KLASA | PRZYKŁAD |
|---|---|
| I – gleby orne najlepsze | czarnoziemy, mady pyłowe, mady próchniczne ,niektóre czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne wytworzone z lessów |
| II – gleby orne bardzo dobre | gleby takich rodzajów jak klasa I, a także niektóre gleby płowe i brunatne |
| IIIa – gleby orne dobre | gleby brunatne i płowe, zdegradowane czarnoziemy, mady piaszczyste, niektóre rędziny, nie wymagające melioracji (lub zmeliorowane) gleby torfowo-murszowe i torfowe |
| IIIb – gleby orne średnio dobre | gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe, czarne ziemie, rędziny, nie wymagające melioracji (lub zmeliorowane) gleby orne torfowo-murszowe i torfowe |
| IVa – gleby orne średniej jakości, lepsze | gleby brunatne, płowe, bielicowe, brunatne, płowe i opadowo-glejowe, podmokłe czarnoziemy, mady ciężkie, rędziny, zmeliorowane gleby torfowe i torfowo-murszowe |
| IVb – gleby orne średniej jakości gorsze | (to samo, co wyżej) |
| V – gleby orne słabe | gleby brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe wytworzone z piasków i żwirów gliniastych, płytkie mady, rędziny i gleby kamieniste |
| VI gleby orne najsłabsze | Gleby rdzawe, bielicowe, rankery, płytkie rędziny inicjalne, ciężkie mady podmokłe |
Dobre gleby w Polsce układają się w dwa pasy:
równoleżnikowy – od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską
południkowy – od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim do Żuław i Warmii
Struktura polskich gleb jest następująca:
bielicowe, brunatne, płowe 80%
mady 4, 5%
rędziny 1%
czarne ziemie 2%
czarnoziemy 1%
gleby bagienne 8%
tereny antropogeniczne
Klasyfikacja bonitacyjna gleb w Polsce
Klasa gleb |
Charakterystyka gleb | % gleb Polski |
|---|---|---|
| I | najlepsze gleby terenów równinnych, zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe, o dobrej strukturze i właściwym uwilgoceniu - łatwe w uprawie - dają wysokie plony pszenicy, buraków cukrowych, kukurydzy i warzyw - należą do nich najlepsze czarnoziemy, czarne ziemie, mady i gleby brunatne |
0,5 |
| II | - gleby bardzo dobre, zbliżone do klasy I, lecz nieco uboższe w składniki pokarmowe i trudniejsze w uprawie - należy do nich większość gleb brunatnych oraz dobre czarnoziemy i mady, a także bardzo dobre rędziny i czarne ziemie |
3,2 |
| III a | - gleby dobre, np. brunatne i płowe na glinach i piaskach gliniastych oraz średnio dobre czarnoziemy i czarne ziemie - mają gorsze niż gleby II klasy właściwości fi zyczne i trudniejsze warunki uprawy - dają wysokie plony żyta, jęczmienia, owsa i ziemniaków |
10,1 |
| III b | - gleby średnio dobre wymagające umiejętnej uprawy - najczęściej uprawia się na nich zboża i rośliny pastewne - należą do nich średnio dobre gleby brunatne, płowe, mady, rędziny i gleby pobagienne |
13,9 |
| IV a | - gleby średniej jakości, np. lekkie gleby brunatne, płowe, bielicowe, kamieniste rędziny - dają średnie plony żyta i ziemniaków |
22,6 |
| IV b | - gleby średniej jakości, zbyt zawilgocone lub zbyt suche - są to podmokłe i oglejone mady oraz czarne ziemie |
16,7 |
| V | - gleby słabe – płytkie, kamieniste, nadmiernie zawilgocone lub suche gleby brunatne, rdzawe i bielicowe - nadają się do uprawy żyta i ziemniaków |
20,7 |
| VI | - gleby bardzo słabe - są to najczęściej piaszczyste bielice i gleby rdzawe lub kamieniste gleby o płytkim profilu - dają niskie plony mało wymagających roślin |
11,4 |
| VI Z | - nieużytki rolnicze przeznaczone pod zalesianie | 0,9 |