Wykład I
Prof. dr hab. Stefan Skiba
Literatura:
R. Bednarek, Z. Prusinkiewicz „Geografia gleb”
S. Zawadzki (red.) „Gleboznastwo”
R. Bednarek i in. „Badani gleboznawczo-ekologiczne”
S. Uziak i Z. Klimowicz „Elementy geografii gleb i gleboznastwa” Wyd. UMCS Lublin
S.Skiba - „Gleby”
M.E. Sumner „Handbook of Soil Science”
Gleba: (łac.glaebe,solum) „żyjemy na niej i z niej”. Wielofunkcyjny komponent środowiska, nauka o glebie – dział nauk o Ziemi, „agrogeologia” dla nauk rolniczych, dział geografii (fizycznej i społeczno-ekonomicznej), prawidłowości rozmieszczenia gleb na kontynentach, w krajach, regionach -podstawa dla gosp. przestrzennej, rozwoju regionalnego, dla oceny i waloryzacji przyrodniczej, profil glebowy – efekt czynników i procesów glebotwórczych, barwny chromatogram naturalnych procesów biogeochemicznych – zapis dziejów dla palegogeografii i archeologii. Kierunki badań: geneza i kartografia, mineralogia i mikromorfologia, procesy wietrzenia, fizyka g. chemia i nawożenia – składniki odżywcze – siedlisko dla roślin, zanieczyszczenia i ich akumulacja, zagrożenia naturalne i antropogeniczne.
Gleba: Powierzchniowa część skorupy ziemskiej, substrat litosfery (regolit) przekształcony przez procesy rzeźbotwórcze, warunki klimatyczne i roślinne i człowieka
Ogniwo łączące środowisko abiotyczne ze światem organicznym, a to warunkuje jej wielofunkcyjność w środowisku przyrodniczym.
Geografia gleb:
Dział geografii, zajmuje się prawidłowościami rozmieszczenia gleb na kuli ziemskiej oraz przyczynami ich przestrzennego zróżnicowania.
Główne kierunki badań: rozmieszczenia gleb w nawiązaniu do stref.
Haprendoll
Gleba – jej rola w środowisku:
Funkcja produkcyjna
Funkcja hydrologiczna: możliwości zatrzymywania, retencjonowania wody
Funkcja sanitarna
Funkcja krajobrazowa: tworzy naturalne środowiska tworzące pewien krajobraz
Profil glebowy jest zapisem dziejów
Procesy gelebotworcze:
a)wietrzenie
b)akumulacja próchnicy (a.m.)
c)bielicowanie
d)lessivage
Gleby terenów podmokłych – gleby glejowe (Gleysols)
Gleby stref suchych (sołonczaki – solonchaks) Ardisols
Gleby strefy tropikalnej (wilgotnej) – Ultisols
Gleby strefy tropikalnej suchej – Oxisols
Gleby kasztanowe stepów (prerii) suchych (Kastanozems)
Czarnoziemy stepów Europy (Chernozems)
Rędziny – gleby zwietrzelin wapiennych (Rendzic Leptosols)
Gleby lasów mieszanych i liściastych ( Cambisols) Gleby brunatne. Kraków np.
Gleby klimatów umiarkowanych – płowe (Luvisols)
Gleby borów – bielicowe ( Podzols)
Gleby obszarów górskich (inicjalne skaliste) (Leptosols)
Gleby obszarów polarnych (Cryosols)
Gleby pustyń piaszczystych (Arenosols)
Czynniki glebotwórcze:
podłoże geologiczne (skala)
rzeźba i procesy morfogenetyczne
warunki klimatyczne (opady, temperatura)
warunki wodne (zasoby i krążenie wód)
biosfera
Skał macierzysta (parent rock) m.in. granitody, gnejsy, wulkanity, piaskowce, kwarcyty, lupki ilaste, wapienie, gipsy (ich powierzchniowe i płytkie zwietrzeliny jako substrat tworzenia się gleb)
Podłoże macierzyste (parent materials) materiał nieskonsolidowany np. utwory polodowcowe (gliny, iy, piaski), przemodelowane pokrywy stokowe, osady aluwialne, eoliczne, utwory organiczne )torfy)
Rzeźba i rocesy morfogenetyczne :
katastrofalna, sekuralne, p stokowe, ruchy masowe, fluwialne, eoliczne
Gleba w traktatach filozofów greckich i rzymskich np.
Tefrast z Erasium (371 – 286) „edaphos”
profil: warstwa zawierająca korzenie ziół; warstwa odżywiająca korzenie drzew; strefa tłuszczowa – Tartar
Katon, Wergiliusz, Pliniusz. „vinea est prima, si vin bono et multo est” lapides – kamienie, arena-piasek, pyl – pulvis, glina -argilla, gleby nieplodne- frugibus infelix, gleby bagienne -paludibus