Geografia gleb VI
Elementy słowotwórcze taksonomii USDA i WRB (wybrane)
Lept (lac. Leptos)
Rend (pol. Rędzina),
Xer (gfr. Xeros)
Natr (łac. natrium)
Gloss(gr.glossa)
Orth (gr. orthos)
Plagg (niem plaggen)
Ust (lac.ustus)
Ud(łac. Udus)
Vitr(vitrum)
Dur (łac. durus)
Psamm (gr. psammos)
Glac ( łac. glacias)
Cry (gr kryos)
Dystr (gr dystrofic)
Fibr (łac. Fibra)
Fluv ( łac. fluvius)
Kand (kandite kaolinit)
Rhod (gr. rhodon)
Eutr ( gr eutrophic)
Hapl (gr haplos)
Umbr ( łac. umbra)
Ochr (gr. ochros)
alb (łac. albus) - biały
and (Jap. An, do) np. Albehivisol, Rendzic, Leptosol lub Petric Durisol. - ciemne gleby wulkaniczne
hist (gr. tkanka)
Np.Glacic Histosol; Dystric Cambisol
Jednostki taksonomiczne wg soil taxonomy (1993)
Rząd %pow.
Alfisols alf 9 (mniej więcej nasze płowe)
Andisols and 0,7 (na pokrywach wulkanicznych)
Aridisols id 12,0 (gleby stref suchych)
Entisols ent 16,2 (gleby inicjalne, słabo ukształtowane, obszary górskie,pustyń)
Gelisols el 8,6 (kriosole)
Histosols ist 1,2 (gleby torfowe)
Inceptisols ept 9,8 (świeże, młode gleby, niektóre mady, glejowe, brunatne)
Mollisols oll 6,9 (wszystko z poziomem pruch. Molic, czarniziemy, rędziny czarnoziemne, wszystko co ma głęboki poziom próchniczny)
Oxisols ox 7,5 (strefy suche, gorące, ferralitowe, laterytowe, czerwone ze stref goracych,
Spodosols od 2,5 (gleby bielicowe)
Ultisols ult 8,5 (pokrywy silnie zwietrzałe w klimatach gorących, lasów deszczowych)
Vertisols ert 2,4 (gleby pękające)
Na egzaminie nazwać rząd. (sylaba rozpoznawcza jest na samym końcu)
Natragrid – aridisole
Udivitrand – andisole ( jakieś wulkaniczne)
Aquiuiturbel – Gelisole (przetworzone przez procesy mrozowe, zawierająca wodę)
Haprendoll – Mollisols (typowa rędzina)
Haplorthod – Spodosols (bielica, charakterystyczna typowa dla tego rejonu)
Rhodustalf – Alfisols (klimat suchy, czerwona)
Phinthustult -
Kandiudult
Hapludoll
Plinthustult – Andisol (klimat suchy, twarda czerwona cegła)
Jednostki taksonomiczne wg WRB (2006)
Histosols
Anthrosols
Technosols
Cryosols
Leptosols
Vertisols
Fuviosols
Solonetz
Solonchaks
Gleysols
Andosols
Podzols
Plinthosols
Nitisols(obszary wilgotne, gliniaste ilaste, czerwone gleby tropikalne)
Ferrasols (Oxisole)
Planosols
Stagnosols (gleby oglejone powierzchniowo)
Chernozems
Kastanozems
Phaeozoems
Gypsisols
Durisols
Calcicols
Albeluviosols
Alisols
Acriosols
Luvisols (płowe)
Lixisols
Umbrisols (kwaśne gleby próchniczne)
Cambisols
Regosols
Kanda: Brunisolic, Chernoziemic, Cyrosolic, Gleysolic, Luvisolic, Organic, Podzolic
Australia: Antroposols, Calcarosols, Chromosols, Ferrosols, Hydrosols, Kandosols
Słowacja: Kambizemy, Luvizemy
Rosja: Podzoły, Buroziomy, Czirnoziomy, Krioziomy
Litwa: Kalkżemiai, Rudżemiai
Geograficzne prawidłowości rozmieszczenia gleb na ziemi
strefowo: pozioma ( od bieguna po równik) – polarna, tundrowa, borealna (tajga), umiarkowana (lasy mieszane), step, subtropikalna, tropikalna ( wilgotna, przejściowa, sucha)
piętrowość: powtórzenie strefowości w obszarach górskich (piętro glacjalne, niwalne (t.górska), alpejskie, dolna granica lasy, górna granica lasu).
Strefa polarna: Arktyka i Antarktyka (wieloletnia zmarzlina; marzłoć, permafrost)
Gleby: Gelisole, Cryosole, Krioziomy)
mineralne – glejowe, strukturowe (poligonowe, wieńcowe, medalionowe)
organiczne – torfowe ( turbic, glacic, static)
ornitogeniczne (Anatarktyka)
Głównie formy inicjalne występujące z racji wieloletniej zmarzliny.
Oligony (zdjęcie z dziurami w ziemi )
Tundra: porosty, mchy, borówki (Vccinium sp) bażyna (Empetrum sp.) wierzby i brzozy karłowate np. Salix polaris, Betula nana.
Lasotundra: Poziom przejściowy
Wieloletnia zmarzlina
Europa – wyspy arktyczne, Syberia Alaska, Kanada, Labrador.
Gleby: mineralne – Cryosole – glejowe, podbury, bielice karłowate – Nano – podzols.
Organiczne – torfowe (Histosols)(turbic, static)
Tajga: lasy bolearne (Pinus s.Larix sp, Picea)
bezmarzłociowa (tajga europejska, Syberia Zachodnia)
gleby: bielice, glejowe, torfowe
marzlociowa: (Syberia Wschodnia, Kanada)
gleby; bielice karłowate (Nano – Podzols), Pobury – krioziomy (Vryosols)
Cryosols – g towarzyszące: torfowe
Histosols – glejowe (Gleysols), mady
Fluvisols – rędziny ( Rendzic)
Leptosols – andosole – turbic, cryic
Lasy: m.in. dabrowy, buczyny, jedliny ( Querco – Tilo -Carpineteum, Abietetum, Faetum)
Klimat umiarkowany Ameryka Pn, Europa, Azja Pd.
Gleby: g brunatne ( Cambisols) g plowe (Luvisols) na utworach paszczystych – bielice (Podzols)
G towarzyszące – rędziny ( Rendzic Leptosols), lejowe (Gleysols), torfowe (Histosols), mady (Fluvisols) czarne ziemie Phaeozems, Mollic Gleysols)
Powody zakwaszenia gleb.
Stepy – prerie ( wysoko trawiaste, nisko trawiaste – umiarkowanie wilgotne, suche, ostanicowe, karaganowe); Europa Wschodnia, Azja Południowa, Ameryka Północna, Patagonia.
Gleby: Czarnoziemy, gleby kasztanowe, gleby towarzyszące: Solonchaks, Solontez, Fluvisols, niekiedy Cryosols (zmarzlina wyspowa – Azja Centralna)
Strefa subtropikalna: Klimat cieły, umiarkowanie wilgotny lub suchy. Lasy i zarośła (makia). Europa Pd. Afryka n. M. Azjam Ameryka Pn i Pd. Poludniowe wybrzeże Australii.
Gleby: zwietrzelina terra rossa, terra fusca (Chromi – Rendzic Lrptosols) Chromic Luvisols, Oxisols, Vertisols.
Strefa gorąca (tropikalna)
Klimat gorący, wilgotny
Lasy tropikalne, selva, lasy deszczowe
Afryka rownn Ameryki Pd, Azja d, Australia Pn
Gleby: Ferralsole, Nitisole (Ultisols, Oxisols) + towarzyszące np. Andosols, Vertisols
Pustynie:
Klimat suchy (aridowy) gorący lub chlodny; Afryka - Sahara, Kalahari, Azja – Gobi, Kara – kum, Kuzyl – kum, Takla Makan, Synaj, Negew, Płw Arabski, Australia – P. Gubsona
P. Piaszcysta, W.P. Wiktorii, Ameryka pl; Teksas, Nevada, Kalifornia, Utach, Ameryka Pd: - Atacama (Chille)
Gleby: Aridisole (Gypsisols, Calcisols, Durisols, Solonochaks i g towarzyszące np. Vertisols.
Europa:
Strefa polarno – tundrowa: Crysosols: Europa (Grenladnia, Svalbard, Nowa Ziemia, pn. Skandynawia)
Lasy borealne: Podzols,(Skandynawia, pn. Rosja, Litwa, Białoruś, Polska, n Niemcy, Dania)
Lasy mieszane: Luvisols, Cambisols (śr Rosja) Bialoruś, Polska, Niemcy, Holandia, Belgia, Francja)
Stepy: Chernozems (pd.
Rosja, Ukraina, Polska, Węgry); Kastanozems - Rosja (przy M.
Kaspijskim) Obszar śródziemnomorki – terra rosa (Chromi –
Rendzic, Leptosols, Chromic Luvisols)
G. towarzyszące –
Andosols (Islandia, M. Centralny – Francja, lokalnie Italia)
Histosols (Irlandia, Szkocja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Białoruś,
Polska, Niemcy) Phaeozems, Rendzic Leptosols, óry – Leptosols.
Azja:
wystepują wszystkie strefy klimatyczno roślinne; Połnoc – strefa polarno – tundrowa – Cryosols, środkowa – tajga bezmarzlociowa (od Uralu po rz. Ob z Irtyszem – odzols, Cambisols, tajga marzlociowa, - cz wschodnia syberii – Luvisols, Albeluvisols, Cambisols.
Stepy: Chernozems, w części centralnej A (Kazachstan Mongolia) – Kastanazems (celiny) Pas pustyń: Gobi, Takla Makan Kara-kum, Strefa tropikalna wilgotn – Ultisols (Chiny, Malezja) Indie – vertisols)
G towarzyszące: Andosols – Kamczatka, Japonia, Jawa Sumatra, Histosols – Syberia. W obszarach górskich – Entisols.W dolinach rzek, w deltach – Fluvisols, na wapieniach – Rencidz, Leptosols.
Ameryka Północna:
wysteouja wszystki strefy kliamtyczno rolsinne podobnie jak w azji i czesciowo europie.
Ze względu na poludnikowe pasma gorskie wystepuje strefy „ołudnikowe”. W strefie polarno – tundrowej. (Alaska – pn Kanda,) Arch Arktyczny, labrador – Cryosols' w strefie borealnych lasow (Kanda, nowa anglia, wisconsin, michigan, minnesota)- sppodosols, lasy liściaste
Dol w jezior, ohio, część teksasu – Alfisols Prerie (Manitoba, oreon, idaho) – mollisols
(czarnziem kasztanowe) pustuanie )arziona, nevada, cz kaliforni) – ardisols, texas, oklahoma, arkansas, missouri – ultisols, Twoarzyszące – vertisols, andisols
gory – entisols, inceptisols
Ameryka Poludniowa:
niemal w całości obszar tropikalny, wilgotny (lasy deszczowe) lub suchy (pustynie). A Lacinska – Ultisols rzadziej Oxisols Cz. rownikowa – Oxisols, Ultisols Cz. Poludnikowa (argentyna, urugwaj – mollisols (czarnoziemy) pustyna chillijska – aridisols, patagonia – kastanozems
G. towrzyszace – andosols (a lacinska) fluvisols (brazylia), entisols – andy, vryosols, andosols – ziemia ognista.
Afryka:
kontynent gorący, suchy, w części równikowej Afryki – wilggotny. Afryka n. (środziemnomorska) makia, lasy debowe – terra rosa (Chromi Rendzic Leptosols), Atlas – g innicjalne i słabo uksztaltowane (Entisols)
Sahara, Kalahari – Aridisols
Afryka rownikowa (lasy równikowe, w części okresoso suchej – sawanna )
gleby: oxisols, ultisols
sudan – vertisols
madagaskar – oxisols
Afryka pd. Oisols, Alfisols, Phaeozems.
Australia z oceanią:
A. kontynent suchy (centralne ustynie – gibsona, wiktorii, piaszczysta) wybrzeza um. Wilgotne, tylko plw York orący i b wilgotny podobnie ja wyspy oceani
gleby: ardisoles, wybrzeze pn – ultisols (plw york) podobnie wyspy oceanii. Pozostala część Oxosols,9 Kandisols). W dolinach rzek Murray, Darling – vertisols (mikorelief gilgai)
Tasmania – mega – bielice (spodosols) pod kauri
Nowa zelandia 0 cambisols, spodosols, andosols