Pojęciem regionu operuje dziś większość dyscyplin naukowych z obszaru nauk społeczno-ekonomicznych. Spotykamy kategorie regionów geograficznych, socjologicznych, politycznych, administracyjnych i innych. Dla gospodarki regionalnej czy lokalnej najważniejsze znaczenie ma pojęcie regionu w sensie ekonomicznym.

Region ekonomiczny - to obszar o określonej specjalizacji gospodarczej będący wynikiem wykorzystania endo i egzogennych czynników rozwoju oraz ukształtowania w wyniku miedzy i wewnątrzregionalnego przepływu czynników wzrostu; kapitał pracy, technologii, informacji itp. W tym ujęcie podział regionalny nawiązuje do terytorialnego podziału pracy, który może ale nie musi, odpowiadać podziałowi terytorialno administracyjnemu. Region jako kategoria ekonomiczna występuje w trojakiej roli przedmiotu badań obiektu… i instrumenty działania.

Pojecie to może być wykorzystywane w celach:

a)badawczych - do opracowania metodologii i metodyki badań i studiów ekonomiczno-przestrzennych.

b)poznawczych - do pełniejszego rozpoznania dotyczącej otaczającej nas rzeczywistości. c)aplikacyjnych - do formułowania wniosków i postulatów pod adresem polityki gospodarczej i regionalnej.

Definicja regionu ekonomicznego powinna obejmować te trzy ujęcia.

Wg. R. Domańskiego region ekonomiczny to ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy powiązane są między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami, współwystępowania i współzależności a z otoczeniem zewnętrznym relacjami współzależności o dużym nasileniu. Wg. teorii systemów definiuje jako region przestrzenno – gospodarczy obejmujący pewien względnie wyodrębniony z otoczenia fragment przestrzeni ekonomicznej trwale zamieszkany, zagospodarowany i wykorzystywany przez określoną społeczność.

Regiony charakteryzujemy jako: przestrzenno – gospodarcze. – zorganizowane celowo (tzn. do realizacji określonych celów i świadczenie wypełniające wynikające stąd funkcje, zadania. – ustrukturalizowane ze względu na wewnątrz i międzyregionalny podział pracy, podział funkcji i hierarchie kompetencji oraz sposób podejmowania decyzji dotyczących działania układu regionalnego. – wyodrębnione z otoczenia lecz jednocześnie otwarte w stosunku do sąsiednich środowisk społecznych i ekonomiczno-przyrodniczych prowadzące z tym otoczeniem wymianę dóbr, usług i czynników produkcji. – dysponujące odpowiednimi zasobami endogenicznymi transformowanymi przez przedsiębiorstwa w określone produkty. – zdolne do samodzielnego określenia, wyboru modyfikacji celów.

W systemie regionalnym wyróżniamy dwie sfery: realna, regulacyjna.

Realna - przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolne, gospodarstwa domowe.

Regulacyjna – organy władzy publicznej rządowej i samorządowej. Proces rozwoju regionu jest uwarunkowany jednocześnie prawidłowościami uniwersalnymi i specyficznymi. Wśród tych drugich znaczące jest określenie miejsca i roli regionu jako podsystemu w systemie wyższego rzędu gospodarce krajowej. Region ekonomiczny nie jest kopią pomniejszeniem gospodarki krajowej. Całokształt procesu gospodarczego nie zamyka się w obrębie regionu nie musi być znaku równości pomiędzy produkowaną a konsumowaną i akumulacyjną w danym regionie wartością dodaną. Zbilansowanie wartości makro ekonomicznych następuje dopiero na szczeblu całej gospodarki Krajowej. Region może korzystać z pewnej autonomii gospodarczej i politycznej ale nie można go przestrzegać jako państwa. Nie można też regionu powiązywać do pojedynczego większego przedsiębiorstwa nastawionego na max zysku w długim okresie. Konkurencje między regionami tylko częściowo przypomina uczestnictwo w grze rynkowej.

Gospodarka regionalna - mezoekonomia. Region jako przestrzenny system gospodarczy charakteryzuje się zróżnicowanym poziomem i tempem rozwoju.

I Ujęcie statywne wyróżniamy: - regiony słabo rozwinięte (zacofane depresyjne). – średnio i wysoko rozwinięte. –kryterium PKB w regionie na jednego mieszkańca.

Ujęcie dynamiczne. – regiony o niskim (czasem nawet ujemnym) tempie rozwoju tzw. regiony problemowe. – regiony o średnim i szybkim rozwoju (region najszybciej się rozwijający) bieguny rozwoju lub (lokomotywy) – kryterium tempo wzrostu PKB regionalnego.

Pojecie regionu jest używane do bardzo różnej skali przestrzennej: od jednostek o małej powierzchni ( niektórzy za region uważają np. gminy) do bardzo dużych międzynarodowych, np. region Europy Środkowowschodniej, region Morza Bałtyckiego.

Zróżnicowanie powierzchni regionów. – makroregion, mezoregion , subregion (podregion), mikroregion. Brak jednoznacznych definicji, nazwy stosowane dość dowolnie. W literaturze ekonomicznej polskiej i europejskiej powszechnie przyjmuje się, że region to jednostka najwyższego szczebla podziału terytorialno – administracyjnego wyposażona we władze o określonych kompetencjach decyzyjnych –w Polsce jest to województwo. Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2003r. wprowadzono definicje tzw. jednostki terytorialnej. Jest to obszar geograficzny z władzą administracyjną, która ma kompetencje do podejmowania decyzji administracyjnych i politycznych dla tego obszaru w obrębie prawnych i instytucjonalnych ram państw członkowskich. Jednostki terytorialne mieszczące się w hierarchii podziału terytorialno – administracyjnego bezpośrednio pod szczeblem centralnym to regiony.

Region najwyższego szczebla

NUTS1 – to obszar całego państwa o mniejszej powierzchni lub część państwa o większym terytorium (w Unii jest 79 jednostek tego typu z tego 6 w Polsce) (makroregiony: centralny, południowo – zachodni, południowy, północno – zachodni, północny, wschodni)

NUTS2 – najczęściej wykorzystywane w Unii – liczba 268. Najmniejsze powierzchniowo państwa stanowią pojedyńcze regiony nie tylko NUTS1, lecz także NUTS2 (Cypr, Dania, Estonia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Słowenia). W Polsce NUTS2 obejmuje 16 województw.

NUTS3 – podregiony (subregiony), w naszym kraju mamy 45. Dwa ostatnie szczeble NUTS obejmują jednostki lokalne ( w Polsce – powiaty, miasta na prawach powiatu i gminy).

Podstawowe koncepcje rozwoju regionalnego. Brak jest jednolitej, uniwersalnej i ogólnej teorii rozwoju regionalnego.

Najbardziej wszechstronna klasyfikacja dzieli te koncepcje na dwie grupy.

I. teorie lokalizacji (wyjaśniają struktury przestrzenne)

II. Teorie wzrostu lub rozwoju (identyfikacja i wyjaśnianie zróżnicowanych przestrzennie, ekonomicznie procesów wzrostu i rozwoju).

I. Teorie lokalizacji działalności gospodarczej. Rozwój każdego rodzaju gospodarki ( narodowa, regionalna, lokalna) kształtowany jest przez lokowanie na określonym terenie działalności podmiotów gospodarczych, z czym wiąże się inwestycje. Skala inwestycji decyduje o sile i kierunkach rozwoju. Rozmieszczenie różnych kategorii działalności gospodarczej wyjaśniają teorie lokalizacji.

Teoria rozwinęła się w XIX w., Przechodziła kilka etapów rozwoju. 1. Teoria lokalizacji produkcji rolnej. 2. Teoria lokalizacji przemysłu (jedno przedsiębiorstwo, zakład przemysłowy) 3. Teoria bazy ekonomicznej. 4. Teoria ośrodków centralnych. 5. Teoria gospodarki przestrzennej.

1. Teoria lokalizacji produkcji rolnej (1826r.) przy wyborze rodzaju i miejsca uprawy najważniejszą rolę odgrywa rynek zbytu odległość od rynku i koszty transportu.

2. Teoria lokalizacji przemysłu (jedno przedsiębiorstwo, zakład przemysłowy) (1909r.) – zakład produkcyjny należy zlokalizować dokonując maksymalnej oszczędności kosztów. Minimalne koszty transportu są podstawowym czynnikiem lokalizacyjnym.

3. Teoria bazy ekonomicznej. Związana jest z problematyką rozwoju miast. Podstawowe założenie – rozwój opiera się na działalności eksportowej. Firmy sektory eksportowe tworzą bazę ekonomiczną terytorium, są podstawą jego gospodarki.

4. Teoria ośrodków centralnych. Najbardziej popularna 1933r. teoria miejsc centralnych (Walter Christaller badał sieci osadnicze położone w południowych Niemczech) Pewne prawidłowości rynkowe wpływają na osadnictwo. Odległość od miejsca lokalizacji (produkcji) do rynku jest wprost proporcjonalnie związana z kosztami transportu. Wpływa to na wysokość ceny produktu, co wyznacza wielkość popytu. Ustala się w ten sposób opłacalną granicę zasięgu zaopatrzenia, po przekroczeniu której pojawia się brak popytu.

Dwie zasady porządkują układy osadnicze: transportowa i administracyjna. Konsumenci i producenci dążą w równym stopniu do minimalizacji kosztów i maksymalizacji zysków – główny czynnik rządzący liczbą, wielkością i rozmieszczeniem miast (kształtują hierarchiczną strukturę porządku przestrzennego). Dyspozycyjne czynniki produkcji wpływają na strukturę osadnictwa.

Modyfikacje teorii miejsc centralnych.

Teoria biegunów wzrostu (1955 Franscois Perrous) Rozwój gospodarczy jest skoncentrowany na najbardziej rozwiniętych przedsiębiorstwach, gałęziach przemysłu, sektorach są to tzw. bieguny wzrostu dla całej gospodarki. Bieguny charakteryzują się najsilniejszą pozycją na rynku, szybkim tempem wzrostu i wielkością powiązań kooperacyjnych. Są siłą napędową rozwoju gospodarki regionu. Wpływają na lokalizacje nowych przedsiębiorstw. Ich szybki rozwój wpływa na sąsiednie podmioty. Intensywny poziom komunikacji i powiązań powoduje szybkie naturalne rozprzestrzenianie się procesu rozwoju.

Teoria geograficznych centrów wzrostu (1958 Albert Hirschman) Rozwój gospodarczy dokonuje się nierównomiernie i jest skoncentrowany w geograficznych centrach wzrostu. Oddziałują one w okresie późniejszym na rozwój sąsiednich obszarów. Istotne jest wzmacnianie rozwoju regionów centralnych i wspieranie rozprzestrzeniania się tych tendencji. np. poprzez budowę infrastruktury komunikacyjnej.

Teoria mechanizmu błędnego koła (Gunnar Myrdal 1957) W gospodarce, w której rozwoju występują centra wzrostu można spodziewać się konsekwencji w postaci. – pogłębiającego się z upływem czasu zróżnicowania regionalnego. - coraz szybciej rozwoju biegunów wzrostu, stagnacji regionów biednych. Działanie tego mechanizmu błędnego koła nie jest w stanie przerwać samoregulacji rynkowej. Wymagana jest interwencja publiczna na terenach zaniedbanych.

Koncepcja centrum i peryferii John Friedman 1973, (podobna koncepcja, ale inne działania publiczne). Działalność wytwórcza i usługowa konkurencyjnych przedsiębiorstw lokowana jest w najsilniejszych regionach, głównie w dużych ośrodkach metropolitalnych. Centra gospodarcze dominują nad swoimi peryferiami. Przyczyniają się do rozwoju tych terenów ale jest on podporządkowany i usługowy wobec obszarów centralnych. Centra dążą do dominacji nie tylko w sferze gospodarczej ale też politycznej i kulturowej. Działania publiczne to: stymulowanie rozwoju opartego na rdzeniach wzrostu, wspieranie budowy infrastruktury metropolii celem poprawy położenia obrazów peryferyjnych.

5. Teoria gospodarki przestrzennej. Powiązanie teorii lokalizacji z teorią przestrzeni gospodarczej. Procesu urbanizacji i efekty aglomeracji są istotne w wyjaśnianiu czynników różnicujących przestrzeń.

II. Teoria wzrostu i rozwoju. Wyróżniamy teorie: 1. rozwoju „ od góry ‘’ ( egzogeniczne) – model neoklasyczny, model keynesowski, modele fazowe i strategii rozwoju zrównoważonego i niezrównoważonego, teorie polaryzacji. 2. Rozwoju „ od dołu ‘’ (endogeniczne) – strategia potrzeb podstawowych, rozwoju autocentrycznego i selektywnej separacji, koncepcje niezależnego rozwoju regionalnego.

Teorie egzogeniczne. Teorie rozwoju regionalnego neoklasyczne. ( model podstawowy, teoria korzyści komparatywnych, proporcjonalności czynników produkcji, bazują na teoriach ekonomicznych przyjmujących, że rynek decyduje o cenach i dąży stale do równowagi. Założenia te przeniesione na grunt wyrównywania różnic regionalnych – doskonała konkurencja rynkowa, mobilność czynników produkcji. Produkcja dóbr przynoszących zysk powoduje, że czynniki produkcji dążą do lokalizacji tam gdzie osiągają najwyższą wydajność – wydajność krańcową. W efekcie różnice regionalne występują do czasu wyrównania się WK wszystkich czynników produkcji, we wszystkich punktach przestrzeni.

Model podstawowy – jeśli dany obszar się urbanizuję, wzrasta liczba mieszkańców, co zmienia proporcje czynników produkcji, wpływa to na ich WK. W przypadku pracy, która jest mobilna dochodzi do wyrównania się dochodów między obszarami zurbanizowanymi i peryferyjnymi. Wyrównują się też różnica regionalna w WK kapitału.

Teoria korzyści komparatywnych uzasadnia specjalizację produkcji jednego dobra i handel zagraniczny, co pozwala na poprawę dobrobytu wytwarzających je regionów.

Teoria obfitych zasobów Heekschera Ohlina – względna obfitość zasobów powoduje, że regiony zasobne w siłę roboczą wytwarzają produkty pracochłonne, w kapitał – kapitałochłonne.

Model keynesowski – Stan równowagi gospodarczej może wystąpić przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Strona popytowa odpowiedzialna za stopień wykorzystania czynników produkcji. Regulacje państwa w zwalczaniu bezrobocia powodując wzrost gospodarczy w efekcie miały pobudzać rozwój regionalny.

Modele fazowe rozwoju regionalnego – proces zmian społecznych, politycznych i gospodarczych nie przebiega w sposób ciągły, lecz fazami (cykle Kondratiewa, cykle życia produktu). Zmiana fazy cyklu, fazy życia produktu w odniesieniu do regionu poprzez zmianę lokalizacji produkcji skutkują wpływem na charakter gospodarki regionu (starzejące się, wschodzące).

Strategia rozwoju zrównoważonego i niezrównoważonego poszukują odpowiedzi na pytanie w jaki sposób określone strategie inwestycyjne mogą pokonać koło błędnego niedorozwoju.

Rozwój zrównoważony (trwały, suspensywny) – rezultat długofalowych procesów przemian jakościowych i ilościowych w sferze gospodarczej, społecznej i przyrodniczej. Rezultat pozytywnych zmian w poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego, które nie pogarszają ani nie naruszają jakości środowiska. Współczesny rozwój powinien zostawić nienaruszony stan zasobów dla następnych pokoleń.

Zwolennicy teorii strategii rozwoju niezrównoważonego – rozwój zrównoważony to stan niemożliwy do osiągnięcia. Skąd region niezdolny do inwestycji miałby je wydobyć.

Teoria polaryzacji – istniejący stany nierównowagi napędzają cyklicznie skumulowany proces rozwoju, który może prowadzić do powstania jeszcze większych zróżnicowań tj. polaryzacji sektorowej, regionalnej.

Teorie „ od dołu’’ – opozycyjny nurt w stosunku do teorii rozwoju „od góry’’ które opisywały świat zhierarchizowany i akcentowały rolę centrów aglomeracyjnych.

Teoria rozwoju autocentrycznego i selektywnej separacji – regiony peryferyjne powinny na pewien czas odseparować się od systemu światowego, przeprowadzić wewnętrzną restrukturyzację, potem po dokonaniu koniecznych zmian wrócić na arenę międzynarodową. Rozwój regionu oparty na rynkach i zasobach wewnętrznych.

Teoria niezależnego rozwoju regionalnego (lata 80-te) – rozwój regionu powinien aktywizować powiązania wewnątrzregionalne i zasoby wewnętrzne z jednoczesnym uwzględnieniem aspektów ekonomicznych, ekologicznych i socjokulturowych. Żądania większego zaangażowania środków publicznych na niwelowanie różnic potencjałów regionalnych. Regiony powinny samodzielnie określać cele i strategie, środki przy wykorzystaniu potencjału regionu – rozwój endogeniczny.

Teoria rozwoju i wykorzystania potencjału endogenicznego – potencjał to możliwe do ujawnienia, dodatkowe możliwości rozwoju regionu. Szukamy ich w czynnikach produkcji, potencjalne inwestycyjnych obszarów peryferyjnych, obiegu wewnątrz regionalnym i i innowacyjności środowiska lokalnego.

Współczesne teorie rozwoju akcentują: wiedzę, technologie, innowację, informację, współpracę, decentralizację, partycypacje i kulturę.

Teoria polityk strukturalnych – rząd w ramach polityki przemysłowej powinien podejmować starania w kierunku wycofania starych gałęzi przemysłu i wprowadzenia nowych.

1.Teoria nieadekwatności rynków – model trwałej równowagi nie sprawdza się w rzeczywistości, potrzebne są interwencje rządowe, np. ochrona nowych gałęzi przemysłu przed konkurencją międzynarodową do czasu ich umocnienia się.

2. Teoria cyklu wzrostu ( cyklu koniunkturalnego)- interwencja rządu potrzebna nie tylko dla ochrony nowych gałęzi przemysłu. Ochrona sektora w okresie redukcji mocy przerobowych, zastrzeganie zamówień rządowych, wspieranie inwestycji, innowacji, ulgi restrukturyzacyjne dla przedsiębiorstw.

Teoria uczącego się regionu – (Samuelson, Nordhaus) – dominującym czynnikiem rozwoju gospodarki jest innowacyjność technologiczna.

Region uczący się to – region, którego głównym motorem rozwoju jest nieustanna innowacja i umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych. W procesie uczenia się biorą udział różni aktorzy rozwoju regionalnego: przedsiębiorstwa, administracja publiczna, uczelnie, instytuty badawcze, organizacje społeczne.

Uczenie się – wzajemne oddziaływanie i współpraca poprzez stwarzanie warunków sprzyjających rozwojowi wiedzy i innowacji.

Inny nurt współczesny- nowe dystrykty przemysłowe. Wg A. Marshalla dystrykt przemysłowy stanowi przestrzennie wydzielony obszar, na którym koncentrują swoją działalność zakłady przemysłowe. Struktura gospodarki regionalnej jest oparta na małych i średnich przedsiębiorstwach, produkujących głównie na rynek regionalny. Cechą charakterystyczną dystryktu jest duża mobilność siły roboczej. Pracownicy są bardziej związani z regionem niż konkretnym przedsiębiorstwem. Zaplecze wykwalifikowane instytucje usługowe przystosowane do obsługi specjalistycznej produkcji regionalnej. W ramach tego zaplecza funkcjonują także instytucje finansowe – długookresowe kredytowanie. Kluczowa rola w sukcesie dystryktu – lider zmian ( przedsiębiorstwo, centrum usługowe, stowarzyszenie zawodowe). Trzecia Italia.

Dystrykt przemysłowy może przyjąć specyficzną formę dystryktu technologicznego ( technopol).

Sieć regionalna przedsiębiorstw. Sieć przedsiębiorstw nie zawsze muszą być związane z określonym terytorium, mają jednakże duże znaczenie dla konkurencyjności regionu i działających tam przedsiębiorstw. Mimo wyraźnych tendencji ku globalizacji zauważalna jest także równoległa tendencja do regionalizacji. Wzrasta znaczenie miejsca, terytorialnej bliskości między różnymi podmiotami działającymi w regionalnej sieci.

Przykłady klastrów: - Dolina Krzemowa ( mikroprocesory); - Grenoble ( energetyka nuklearna, biotechnologia); - Cambridge ( biotechnologia, przemysł komputerowy i informatyczny); - Austin, Montpellier ( telekomunikacja, oprogramowanie, biotechnologia); - Technolopis Oulu w Finlandii (telekomunikacja); - Emilia Romania w północnych Włoszech ( ceramika łazienkowa)

Przykłady klastrów w Polsce: quasi – klaster automatyki przemysłowej w Gdańsku, klaster poligraficzny w Warszawie, klaster budowlany w regionie świętokrzyskim, Taranowski klaster przemysłowy Plastikowa Dolina, klastry wiejskie na Lubelszczyźnie agroturystyka. Regionalne sieci nie koniecznie wywodzić się muszą z przemysłów wysoko zaawansowanych. Jednakże sama bliskość geograficzna jest niewystarczająca, decydujący jest charakter więzi między podmiotami. Typową cechą wszystkich regionalnych stref jest fakt usytułowania w nich dużej liczby małych i średnich przedsiębiorstw aktywnie współpracujących między sobą. Sieci regionalne składają się z małych i średnich przedsiębiorstw, które są powiązane ze sobą dzięki terytorialnej przynależności do aglomeracji. Często tworzą one tzw. dustery. MSP tworzą ze sobą luźne formy organizacyjne zlokalizowane w danym regionie licząc, że wspólnie działając zdołają nadrobić braki wynikające z wielkości. Głównym motywem wzajemnej współpracy są oczekiwania osiągnięcia dużych korzyści dzięki wzajemnie wspomaganemu dążeniu do innowacyjności. Bardzo często powstanie regionalnej sieci przedsiębiorstyw inicjowane i wspierane jest przez siły rządowe. Sprzyja rozwój dużych ośrodków badawczych, ośrodków akademickich.

Przedstawiając grona badawcze tego problemu wskazują na kilka ważnych cech charakterystycznych dla zagadnienia. Są nimi: - koncentracja geograficzna ( bliskość sprzyja współpracy i dyfuzji innowacji), - współpraca a konkurencja (wzmacniają efekt synergii), - koncentracja sektorowa (przedsiębiorstwa mogą pochodzić z sektorów pokrewnych), - specjalizacja (występuje duża różnorodnośc wyspecjalizowanych firm i organizacji) , - współzależność (interakcje między przedsiębiorstwami są dynamiczne i intensywne).

Grono jest zatem geograficznie zakreślonym zbiorem firm z pokrewnych sektorów, które współpracują ze sobą w procesie produkcyjnym, w łańcuchu tworzenia wartości. Pomiędzy nimi nawiązują się powiązania sieciowe, a przynależność do grona w istotny sposób wpływa na indywidualną konkurencyjność. M.E. Porter definiuje je jako terytorialnie usytułowane skupiska przedsiębiorstw i ich wyspecjalizowanych dostawców, organizacji świadczących usługi oraz firm z sektorów pokrewnych i związanych z nimi instytucji. Działają się one w poszczególnych dziedzinach w ten sposób, że odpowiednio łączone relacje pionowe między firmami na określonym terytorium tworzą łańcuch.

Typową zatem cechą gron jest terytorialne, a nie sektorowe ich wyróżnienie. Struktury gron są bardzo skomplikowane. Podstawowym poziomem, trzonem, są zbliżone co do wielkości przedsiębiorstwa, wokół których skupiają się inne o podobnym profilu działalności, podobnych technologiach. Pozwala to na wyodrębnienie i identyfikację sektorów należących do określonego grona.

Kolejną grupą podmiotów są różnego typu instytucje zabezpieczające przedsiębiorstwa skonsolidowane w gronie w kapitał, specjalistyczną wiedzę, informacje oraz umiejętności. Są to także firmy tworzące infrastrukturę. Koniecznym dopełnieniem są zaś jednostki administracji rządowej i lokalnej, których głównym zadaniem jest tworzenie sprzyjającego klimatu do rozwoju grona.

Grona swą przewagę konkurencyjną kreują przede wszystkim dzięki: - zwiększeniu wydajności należących do niego firm i sektorów, - wzmocnieniu ich zdolności do innowacji, a także w ślad za tym rosnącej wydajności, - zachęcaniu do tworzenia nowych firm, co rozszerza sieć i sprzyja efektywności, - efektom zewnętrznym; wzrost dostępności specjalistycznych usług okołobiznesowych, inwestycje w infrastrukturę, wzrost dochodów społeczności lokalnej i regionalnej, motor rozwoju gospodarki lokalnej i regionalnej. Nie każda koncentracja powiązanych ze sobą firm lokalnych może pretendować do określenia jej mianem grona. Analizując dustry i sieci można wyróżnić pewne wzory struktur organizacyjnych.

Włoski model klastra. Model ten obserwowany jest w pewnych częściach Włoch zwanych Terza Italia. Zauważono tam fenomen rozkwitu przemysłowego w „ nietypowych’’ północno – wschodnich regionach Włoch, w prowincji Emilia Romana, Toscana i Vento. Cechami charakterystycznymi są: brak formalnej struktury, powiązań kapitałowych, wyodrębnionej jed. koordynującej oraz fakt nawiązywania wzajemnych kontaktów przez właścicieli. Specyficzne dla włoskiego modelu są takie bliskie związki rodzinne i wysoki stopień lokalnej tożsamości.

Duński model klastra-broker sieciowy- 6x firma. Powielanie modelu włoskiego ze względu na jego specyfikę było dość trudne. Z inicjatywy zatem duńskiego programu rządowego opracowany został odpowiedni model. Podstawowy nacisk położono tu na zewnętrzne stymulowanie tworzenia więzi kooperacyjnych, co stał się zadaniem brokera sieciowego.

Holenderski model klastra. B+R – broker -5x firma. (badanie+ rozwój) W modelu tym położono duży nacisk na pobudzanie innowacyjności i ścisłą współpracę w dziedzinie B+R inicjowaną aktywną polityką rządu.

Regionalizacja w warunkach globalizacji. Definicja Socjologiczna. M. Waters wiąże pojęcie globalizacji z głębokimi procesami społecznymi związanymi z faktem zanikania geograficznych przeszkód w przemieszczaniu wzorców kulturowych oraz zauważaniem tego procesu przez ludzi. R. Robertson mówi, że globalizacja to swoiste „ kurczenie się’’ świata spowodowane rozwojem elektronicznych środków komunikacji międzyludzkiej oraz upodobaniem się kultury, szczególnie w sferze kultury masowej, którym towarzyszy rosnąca świadomość o świecie jako jednolitej całości.

Globalizacja - oznacza, że w coraz większym stopniu wszyscy żyjemy w „ jednym świecie’’ a co za tym idzie jednostki, grupy i narody są coraz silniej wzajemnie od siebie uzależnione. Marshall McLuhana twórca koncepcji globalnej wioski zauważa, że dzięki nowoczesnym technologiom i możliwościom natychmiastowej komunikacji ludzie na całym świecie są świadkami ważnych wydarzeń i wspólnie w nich uczestniczą.

Definicje Ekonomiczne. Z kręgu definicji ekonomicznych warto przytoczyć pogląd Anny Zorskiej wskazujący, iż: Globalizacja stanowi wyższy, bardziej złożony i zaawansowany etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej. Jest to długofalowy proces integrowania gospodarek narodowych, sektorów, rynków i przedsiębiorstw dzięki rozszerzaniu oraz intensyfikowaniu ponad granicznych powiązań handlowych, instytucyjnych, kooperacyjnych oraz informacyjnych co prowadzi do tworzenia się coraz silniejszych współzależności w gospodarce światowej. Joseph E. Stiglitz pod pojęciem globalizacja rozumie ściślejszą integrację państw oraz ludzi na świecie spowodowaną ogromną redukcją kosztów transportu i telekomunikacji oraz zniesieniem sztucznych barier w przepływach dóbr, usług, kapitału, wiedzy i (w mniejszym stopniu) ludzi z kraju do kraju. Globalizacji towarzyszy tworzenie nowych instytucji, które obok już istniejących zaczęły prowadzic działalnośc przekraczającą granice państw. Z kolei D. Levy sądzi, że globalizacja oznacza postępującą integrację gospodarek narodowych, która postępuje głównie przez handel międzynarodowy i zagraniczne instytucje bezpośrednie. W miarę zaś, jak kapitał staje się bardziej mobilny, technologie umożliwiają nieograniczone komunikowanie się, granice państw przestają być jakąkolwiek barierą dla rozwoju działalności gospodarczej w skali międzynarodowej.

Wielość definicji pozwala na wskazanie najczęściej pojawiających się w nich elementów: - Kompresja czasu i przestrzeni; - Erozja granic i zniesienie barier geograficznych w przepływie towarów, usług, kapitału, inwestycji, technologii i informacji; - Rozciągnięcie działalności ekonomicznej poza granice; - Przyspieszenie globalnych interakcji; - Intensyfikacja powiązań międzynarodowych; - Pogłębienie współzależności; - Rosnąca integracja rynków towarowych, usług finansowych; -Działanie korporacji transnarodowych, które w coraz większym stopniu penetruję gospodarki narodowe i zwiększają stopień ich współzależności. Internacjonalizacja – międzynarodowa integracja gospodarcza – globalizacja.

Internacjolizacja gospodarki oznacza powstanie powiązań międzynarodowych między względnie niezależnymi gospodarkami i przedsiębiorstwami. Jest to w zasadzie proces ilościowy dotyczący wzrostu handlu zagranicznego czy przepływu kapitału. Globalizacja wnosi nową jakośc w procesy internacjonalizacji gdyż oprócz poszerzenia geograficznego więzi niesie ze sobą funkcjonalną integrację rozrzuconych po całym świecie działań. Wzrost współzależności oraz przechodzenia od form pośrednich do bezpośrednich powiązań.

Międzynarodowa integracja gospodarcza jest częścią składową globalizacji. Globalizację traktować można jako proces nasilonej integracji międzynarodowej przejawiająca się scalaniem rynków, zacieraniem granic między rynkami krajowymi i międzynarodowymi. Podstawy gospodarki światowej, jak i wyrosłej z niej globalizacji tworzyły kolejne rewolucje przemysłowe.

Powstanie gospodarki światowej wiąże się z pierwszą rewolucją przemysłową – żelaza, węgiel i para.

Internacjonalizacja – wiąże się z drugą rewolucją przemysłową inaczej z rewolucją naukowo – techniczną – stal, energia elektryczna i ropa naftowa.

Globalizacja – wiąże się natomiast z trzecią rewolucją przemysłową – energia atomowa, obwody scalone i internet.

Regionalizacja – długofalowy proces integrowania krajów i gospodarki określonego regionu dzięki intensyfikacji oraz pogłebieniu powiązań ekonomicznych (społecznych i kulturalnych), co prowadzi do tworzenia się silnie współzależnego systemu w danym regionie. Regionalizacja to proces szerszy niż tworzenie i działanie regionalnych ugrupowań integracyjnych. W procesie integrowania się regionów znacznie mają też czynniki socjologiczne –wspólne wartości, dążenie społeczeństw, poczucie tożsamości dziedzictwo kulturowe, historyczne.

Współczesny proces regionalizacji toczy się jednocześnie na 3 poziomach, które są tworzone przez stopniowe integrowanie krajów i ich gospodarki.

I poziom – w danym regionie (kontynentalnym, w jego ramach).

II poziom – między regionami (czasem z innych kontynentów) przez naciśnięcie relacji różnych ugrupowań, czy też przyłączenie krajów spoza innych ugrupowań.

III poziom – ponad regionami (i kontynentem) jako części składowe formującej się gospodarki globalnej.

Regionalizacja – realny proces, polityka, realizowany projekt.

Regionalizm – ideologia koncepcji lub projektu (pojęcia węższe, stanowi komponent regionalizacji).

Główne cele ekonomiczne to: - przyspieszenie wzrostu gospodarczego (lepsze wykorzystanie zasobów czynników wytwórczych w regionie zwiększenie skali produkcji na rynek ugrupowania). – aktywizacja handlu zagranicznego w ramach ugrupowania dzięki efektom przesunięcia i kreacji handlu na obszarze zliberalizowanej wymiany; - realizacje reform gosp. dostosowujących gospodarkę do innych państw ugrupowanie, realizacja zasad wspólnej polityki integracyjnej; - wsparcie rozwoju krajowych przedsiębiorstw przez otwarcie możliwości ekspansji regionalnej formowanie się nowych specjalizacji w produkcji i eksporcie; - przyciąganie ZIB, zarówno z krajów ugrupowania, jak i spoza; - zwiększenie spójności ekonomicznej i socjalnej w kraju i regionie; - podnoszenie konkurencyjności gospodarczej w regionie i na świecie; - zwiększenie bezpieczeństwa kraju i regionu; - zmniejszenie zagrożenia marginalizacją w stosunkach międzynarodowych.

W XX w. odnotowano 3 fale regionalizacji: I - lata 30-te okres Wielkiego Kryzysu, regionalne porozumienie integracyjne służyły wycofaniu się krajów z udziału w objętej kryzysem gospodarki światowej. II – lata 50-60-te, porozumienie integracyjne stworzyły poszczególnym grupom krajów możliwości stymulowania wzrostu gospodarek poprzez ukierunkowanie działalności przedsiębiorstw do wew. regionu w warunkach liberalizacji handlu na rynku ugrupowania. III – lata początek 80-tych, nasilenie lata 90-te wyraz dążenia krajów do ukierunkowania działalności gospodarczej na zewnątrz poprzez eksport a w rezultacie do poprawy pozycji krajów i ugrupowania w gospodarce światowej. Na wymianę w ramach 3 najbardziej znaczących handlowo ugrupowań na świecie UE, FTAA, APEC przypada około 72 % światowego eksportu. UE -27 (2007r); FTAA –(1994r); LPIA- (1980); MERCOSUR- (1991), NAFTA(1994);UE -27 (2007r.)- ma 27 członków; APEC –(1987r.) –USA, Wietnam.

Nowy regionalizm – lata 90-te XX w. Nowy regionalizm – nowe podejście do kolektywnych i kompleksowych działań państw regionu w celu sprostania zagrożeniom, dostosowaniom i wyzwaniom w dobie globalizacji. Jest to koncepcja i strategia przygotowania i realizowanie przez państwa regionu wykorzystująca mechanizm szerokiej współpracy w sferze ekonomicznej, politycznej, społecznej, do umocnienia spójności i konkurencyjności regionu oraz zwiększenia korzyści i zmniejszenia zagrożeń związanych z globalizacją. W rozważanych o nowym regionalizmie KTN są określone jako „globalni aktorzy biznesowi” global business „actors”, a ich działalnośc jako „rynkowo zorientowane źródło władzy. Świat konkurujących regionów widzianych jako komponenty formującej się globalnej gospodarki, jest –wizją optymalną dla interesów globalnie działających KTN. Koncepcje nowego regionalizmu, dośc zróżnicowane i wyraźne nie tylko przez przedstawicieli globalnego biznesu zakładają rozwijanie wszechstronnych kontaktów i stałych powiązań między istniejącymi ugrupowaniami regionalnymi. Ugrupowanie regionalne zapoczątkowały interregionalizm – np. stosunki rozwijające się od 1995r. między UE a MERCOSUR. Wykraczają one poza wzajemne ułatwienie w przepływach towarów i czynników, a jako zadanie do współpracy postawiono długotrwałe stymulowanie wzrostu, poprawe warunków socjalnych oraz budowę społeczeństwa obywatelskiego w MERCOSUR. Formuje się też inna koncepcja – transregionalizm - zakłada on ujednolicenie zasad ekonomicznych, zaciśnienie powiązań między regionami i krajami o zbliżonych interesach, lecz leżących na różnych kontynentach – przykładem jest działalnośc w ramach APEC leżących na różnych kontynentach 20 państw.

Od początku lat 90 XXw. utrzymuje się następujące tendencje regionalizacji. 1. Intensyfikacja zawieranie nowych, regionalnych porozumień integracyjnych, rozszerzenie istniejących ugrupowań krajów na wszystkich kontynentach. 2. Rozszerzenie zakresu porozumień regionalizmu poza liberalizację handlu, włączanie nowych zagadnień: przepływ ZIB, ochrona własności intelektualnej, standardy techniczne itp. 3. Rozwój porozumień para - integracyjnych, jak np. umowy stowarzyszeniowe, umowy o partnerstwie i współpracy. 4. Wzrost zainteresowania krajów rozwijających się oraz Japonii regionalnymi i bilateralnymi porozumieniami. 5. Formowanie się grup krajów powiązanych porozumieniami integracyjnymi a z ośrodkiem (kraj – USA, ugrupowanie UE) który dominuje, decyduje o tempie, zakresie integracji. 6. Pojawienie się transregionalizmu. 7. Wzrost zainteresowania państw regionalnymi i dwustronnymi porozumieniami o liberalizacji wymiany gospodarczej (w wyniku spowolnienia działań liberalizacji z ramienia WTO. 8. Narastanie administracyjnych komplikacji w stosowaniu różnych zasad, regulacji i procedur w następstwie dużej liczby różnorodności nakładających się porozumień. 9. Akceptacja przez WTO rozwoju handlu preferencyjnego opartego na regionalnych dwustronnych porozumieniach, oprócz klauzuli KNU między członkami tej organizacji. Na świecie jest podpisanych ok. 290 umów o integracji regionalnej, tylko niewielka część wykracza poza porozumienie dotyczące liberalizacji handlu (strefa wolnego handlu, unia celna).

GLOCAL - termin połączenie 2 wyrażeń global i local. Globalizacja i regionalizacja są ściśle oddziałującymi na siebie, ale przebiegającymi różnymi drogami.

Dwa nurty poglądów na ten temat: a) regionalizację traktuję się jako proces odwrotny do globalizacji jako odmienny sposób alternatywny wspomagający rozwój gosp. chodzi o ograniczenie negatywnych skutków globalizacji poprzez ugruntowanie własnych sił makroekonomicznych nięzbędnych do odparcia globalnej konkurencji poprzez instytucję nadzorujące ochronę gosp.regionalnej – samodzielnośc i uniezależnienie się od trendów globalnych. b) regionalizacja – traktowana jest jako wynik i częściowe uzupełnienie procesu globalizacji (odrzuca się pogląd, że region może być samodzielny). Regionalizację i globalizację wzajemnie się wspierają. Regionalizacja to etap globalizacji tzn. uczestnictwo w ugrupowaniu regionalnym można traktować jako etap przed pęłną integracją z gospodarką światową.