Promieniowanie jonizujące - wszystkie rodzaje promieniowania, które wywołują jonizację ośrodka materialnego, tj. oderwanie przynajmniej jednego elektronu od atomu lub cząsteczki albo wybicie go ze struktury krystalicznej.

Promieniowanie alfa, beta, gamma i X działają jonizujące, to znaczy, że w efekcie powstaje wolny rodnik, szczególnie nadtlenek wodoru, który powoduje nadmierna oksydację (utlenianie) środowiska wodnego żywej komórki a w efekcie jej śmierć.

Promieniowanie jonizujące uszkadza syntezę DNA i RNA, oraz kod genetyczny komórki.

Powstawanie promieniowania jonizującego:

• spontaniczny rozpad jąder atomowych

• rozczepienie jąder atomowych

• gwałtowna utrata energii rozpędzonych cząstek.

Ze względu na różnice między liczbą neutronów w atomach danego pierwiastka, wyróżniamy izotopy. Są to odmiany tego samego pierwiastka mające identyczną liczbę protonów, ale inną liczbę neutronów, czyli różniące się liczbami masowymi (A).

Promieniowanie α

Cząstki α są jądrami helu, jest to zatem promieniowanie korpuskularne:

Promieniowanie β

Cząstki β są elektronami (negatonami albo pozytonami). Jest to również promieniowanie korpuskularne.

Promieniowanie γ

Promieniowanie γ jest falą elektromagnetyczną. W większości przypadków promieniowanie γ towarzyszy promieniowaniu α lub β.

Promieniowanie γ nie posiada ładunku, nie jest więc odchylane przez pole elektryczne lub magnetyczne. Słabiej niż α lub β oddziałuje z materią i dlatego jego zasięg jest duży.

Przenikliwość promieniowania

Promieniowanie wykazuje różny stopień przenikliwości przez materię. I tak do pochłonięcia promieniowania alfa wystarczy cienka warstwa materiału np. kartka papieru. Cząstki alfa przebywają w powietrzu drogę nie dłuższą niż kilka centymetrów. Promieniowanie beta pochłaniają grubsze materiały np. folia aluminiowa, a do pochłonięcia promieniowania gamma należy użyć grubszych osłon z ołowiu. Inaczej jest z neutronami, które ulegają rozproszeniu w ciałach stałych. Do ich pochłonięcia stosuje się więc osłony wodne tak jak w przypadku reaktorów jądrowych.

Źródła promieniowania

Źródła naturalne:

     izotopy promieniotwórcze w skorupie ziemskiej,

     promieniowanie kosmiczne,

    izotopy promieniotwórcze powstające w wyniku reakcji jądrowych w atmosferze pod wpływem promieniowania kosmicznego.

Wzmożone promieniowanie naturalne:

radon w budynkach,

wydobycie i przeróbka rud uranu

wydobycie i przeróbka innych surowców mineralnych

spalanie paliw kopalnych

stosowanie niektórych nawozów sztucznych.

Źródła sztuczne:

produkcja i zastosowanie izotopów promieniotwórczych w medycynie itp.

odpady promieniotwórcze,

próbne wybuchy jądrowe,

eksploatacja reaktorów jądrowych,

awarie reaktorów,

niektóre przedmioty codziennego użytku np. odbiorniki TV, zegarki świecące.

Czynniki wpływające na efekt napromieniowania organizmu

• wielkość dawki pochłoniętej,

• wielkość dawki w czasie,

• rodzaj promieniowania,

• napromieniowanie całego ciała czy jego części,

• wielkość napromieniowanego obszaru, ciała,

• jaki narząd lub tkanka zostały napromieniowane,

• napromieniowanie zewnętrzne czy wewnętrzne,

• wiek, płeć, czy stan zdrowia, wrażliwość osobnicza gatunku.

Dawka letalna (LD50/30) została wprowadzona w związku z faktem, iż jednakowe dawki promieniowania wywierają na różne organizmy różne skutki. Dawkę letalną określa się dla danej populacji i jest to jednorazowa dawka promieniowania, jaka jest potrzebna do zgonu 50% osobników danej populacji w ciągu 30 dni od napromieniowania.

Dawka letalna 100% (LD100) najmniejsza dawka promieniowania, prowadząca do zgonu 100% organizmów danej populacji w 30 dni od ekspozycji jednorazowej. Dawkę tę mierzy się, podobnie jak dawkę LD50/30 w jednostkach dawki równoważnej.

Dawka graniczna: największa dawka promieniowania ponad tło naturalne która jest uznawana za bezpiecznie małą. Dla większości społeczeństwa wynosi ona 1 mSv/rok, dawniej było to 5 mSv/rok. Dla ludzi zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące przyjmuje się dawkę graniczną 50 mSv/rok.

Zasady ochrony radiologicznej

Podstawową zasada ochrony radiologicznej jest ALARA (ang. As Low As Reasonably Achievable) oznacza, że wszystkie działania maja na celu ograniczenie kontaktu z materiałami promieniotwórczymi na tyle na ile tylko jest racjonalnie osiągalne.