Relacje między nauczycielem a uczniem w procesie kształcenia.

Nawiązywanie relacji międzyludzkich to niezbędna część naszego życia. Człowiek jest istotą społeczną. Do prawidłowego funkcjonowania psychiki konieczne jest utrzymywanie właściwych kontaktów z innymi ludźmi.

Relacje między nauczycielem a uczniem rozwijają się w wyniku obserwacji i oceny zachowań. Dobre stosunki między nauczycielami i uczniami powodują zmianę stosunku do szkoły i klasy. Bardzo ważnym aspektem w pracy nauczyciela jest osobisty kontakt z uczniami i wypracowanie sobie autorytetu.

W procesie wychowawczym autorytet rodziców i nauczycieli ulega zmianie, często na korzyść nauczycieli. Jednak on sam musi na niego zapracować na wyznaczonym stanowisku. Własną pracą powinien dochodzić do wyników, dzięki którym środowisko uzna go za osobowość i utrwali swój autorytet.

Każde dziecko, przed podjęciem nauki, stwarza sobie własny obraz nauczyciela. Najczęściej, w pewnej mierze, ukształtowany przez rodziców, media, kolegów. Oferują oni elementy, z który dziecko buduje wizerunek wychowawcy. Obraz ten ma wpływ na pracę dziecka w szkole. Jeśli jest korzystny, wpływa na aktywność, systematyczność, chęć uczestniczenia w zajęciach i oczywiście daje pozytywne efekty. Jeżeli jest negatywny, przyczynia się do wagarowania, stresu, bierności, braku motywacji, a także nie daje pożądanych rezultatów.

Nauczyciel w procesie kształcenia nie tylko naucza, ale również wychowuje podopiecznych .Często ,,ciała pedagogiczne” są wzorami dla dzieci, szczególnie dla młodszych. To co powiedzą, czy zrobią, jest uważane za najważniejsze. Odmienne poglądy czy też zazdrość przetwarzają się w konflikty rodziców z nauczycielami. . ¹,,Tak jak dobry poeta to poeta czytany, tak dobry nauczyciel to nauczyciel szanowany.’’

Dlatego ważne jest, aby nauczyciel współdziałał z rodziną, by wartości i przekonania nie odbiegały znacznie od siebie, aby dziecko się nie pogubiło.

Uczeń uczęszczający do szkoły powinien zdobywać wiedzę potrzebną do rozwijania osobowości. Nauczyciel powinien nad tym czuwać, pomagać w samodoskonaleniu, tworzyć warunki do rozwijania poczucia własnej wartości. Mamy tutaj do czynienia z odpowiedzialnością jednostki za drugiego człowieka.

W celu osiągnięcia sukcesów w procesie dydaktycznym uczniowie i nauczyciele powinni ze sobą współpracować. Konieczność ich współdziałania wytwarza pewne relacje, które zachodzą między nimi. Wyniki w nauce nie zależą wyłącznie od wiedzy z zakresu danego przedmiotu. Dużą rolę odgrywa wzajemna współpraca i współdziałanie. Nauczyciel, od pierwszych chwil dziecka w szkole, powinien stworzyć przyjazną atmosferę. Wychowankowie chcieliby czuć się bezpiecznie. Od tego zależy dalsze nastawienie dzieci i młodzieży do szkoły i jej pracowników. Ważny jest także wygląd zewnętrzny, schludny i taktowny strój, a także uśmiech na twarzy.

Bez wątpienia, z każdym inaczej się pracuje. Są osoby, z którymi działa się z ochotą i daje nam to radość. Ale są i takie, które nie są skłonne do współpracy i utrudniają zajęcia. Kontakty nauczycieli z uczniami zdolnymi do wspólnej pracy są otwarte, występuje wspólne porozumienie, są także pożądane efekty zarówno dydaktyczne jak i wychowawcze. Uczniowie zamknięci w sobie lub niechętni do współdziałania gorzej przyswajają wiedzę.

Między nimi i nauczycielem jest napięcie, trudno jest się porozumieć. Wielu uczniów przeszkadza na lekcji, ponieważ próbują w ten sposób zaimponować kolegom lub zdobyć ich uznanie. Jeśli zachowanie ucznia nie podoba się nauczycielowi i wywołuje w nim uprzedzenie i zdenerwowanie, to jest w pewnym stopniu wina nauczyciela, ponieważ nie potrafi zainteresować ucznia swoją pracą. Nauczyciel powinien tak przeprowadzić zajęcia, by zachęcić podopiecznych do twórczego myślenia i samodzielności, by nie było czasu na wygłupy i popisy. Wielu uczniów nie próbuje nawet zabrać głosu na lekcji, bo uważają, że to, co powiedzą jest nieważne lub głupie. Brak im wiary w siebie i swoje możliwości. Takim osobom trzeba pomóc w otworzeniu się przed innymi, chwalić za rzeczywiste osiągnięcia. Doceniając wysiłek, zdolności i zalety osobiste, dajemy uczniowi możliwość uwierzenia w samego siebie. Są podopieczni, których nauczyciel nie ma za co pochwalić, ponieważ łamią normy zachowania. Mają oni bowiem taki sposób bycia, który uniemożliwia im odniesienie sukcesu. Jednak ich także trzeba chwalić za realne osiągnięcia. Po jakimś czasie zaczną robić postępy ²,,[…]nauczyciel to ktoś, kto ułatwia przejście innym, sam pozostając w miejscu.’’ Każdego należy traktować sprawiedliwie. Nie należy wybierać faworytów ponieważ inne osoby mogą poczuć się urażone i niepotrzebne. Poprzez to zmieni się stosunek do nauczyciela. Wzajemne kontaktowanie się między sobą powinno być pozbawione uprzedzeń, a także warto starać się nie kierować emocjami. Często jest tak, że nauczyciele, którym coś nie wyszło w życiu osobistym lub zawodowym, przychodzą zdenerwowani na zajęcia i odbija się to na uczniach. Panuje nieprzyjazna atmosfera. Ma to wpływ na prowadzenie lekcji i przyswajanie danego materiału przez uczniów.

Nauczyciel jest zobowiązany do stawiania określonych wymagań w stosunku do uczniów. Nie mogą być one zbyt wysokie dla uczniów słabszych, ponieważ nie poradzą z tym sobie edukacyjnie. Mogą przestać lubić nauczyciela i zajęcia. Wobec uczniów bardziej uzdolnionych wymagania powinny być wyższe, aby nie zmarnować ich talentu. Należy pozwolić i pomagać im w rozszerzaniu wiedzy. Nauczyciel, od początku procesu nauczania, zobowiązany jest do zapoznania się z możliwościami uczniów i zapewnieniem im dogodnych warunków.

Ucznia ocenia się w różnych skalach. ³,,Obowiązek selekcji zmusza nauczyciela do różnicowania szans życiowych uczniów[…]’’ Nauczycielem powinien oceniać ich w sposób obiektywny. Jest to trudne zadanie, ponieważ znacznie łatwiej jest ocenić ucznia zdolnego, współpracującego i nienagannie zachowującego się, niż mającego mniejsze możliwości i starającego się coś osiągnąć. Jeżeli mają bardzo podobne wyniki, trzeba uważać, aby nikogo nie skrzywdzić. Uczeń zdolniejszy, otrzymujący taką samą ocenę co uczeń mniej zdolny i mający równe wyniki może stwierdzić, że niepotrzebnie się starał. Zniechęci się. Uczeń mniej zdolny otrzymujący słabsza ocenę stwierdzi, że bezcelowo wkładał wiele wysiłku, skoro nie został on doceniony. ⁴ ,,Niektóre takie sytuacje wymuszają bezpośrednią rywalizację z innymi, a w efekcie ktoś zostaje zwycięzcą, ktoś inny przegranym.’’

Konflikty nauczyciel-uczeń zdarzają się dosyć często. Ważniejsze jest jednak to, jak je rozwiązać, niż skupiać się na nich. Nauczyciele często nie skupiają się na rozwiązaniu sporów, lecz na pokazaniu uczniom swojej wyższości. Traktują to jako grę. Walczą o władzę. Uczniowie traktują ich jak wrogów. Ginie tu wzajemny szacunek i współpraca. Uczeń nie ma poparcia. Przychodzi zestresowany na zajęcia w obawie o otrzymaniu niskiej oceny, ponieważ nauczyciel chce się na nim zemścić. Również z tego samego powodu może unikać zajęć.

Zachowania destruktywne nauczyciela, np. krzyk, groźba, kpina, obraza mają powstrzymać ucznia od działań, których nie akceptuje wychowawca. Jednak są one czynnikiem zniechęcającym do działania i nauczyciela, a także ucznia. Kiedy nauczyciel zachowuje się obojętnie wobec ucznia, nie budzi zainteresowania, wychowanek może odebrać to jako niechęć do siebie.

Postawa i dystans dziecka wobec nauczyciela zmienia się wraz z wiekiem. Uczniowie młodszych klas widzą w nauczycielu rodziców. Zaś w okresie dorastania stosunek staje się bardziej krytyczny. Podopieczni dostrzegają nie tylko dodatnie, ale i ujemne aspekty zachowania nauczyciela. Mogą one wynikać z indywidualnych doświadczeń lub niewłaściwego odczytania zachowań. W okresie dojrzewania młodzież jest wrażliwa, bardzo krytyczna i wymagająca. Bacznie obserwuje nauczycieli. W dużej mierze dzięki nim się zmieniają i radzą sobie w życiu. Nauczyciel powinien wyznaczyć pewne granice, ponieważ odpowiedni dystans musi zostać zachowany. Uczniowie muszą znać zasady, swoje miejsce w szkole. Jeżeli nie zostanie on wyznaczony, będą oni zdezorientowani i nie będą wiedzieli, jak mają postępować, czego się od nich oczekuje.

Dialog między nauczycielem a uczniami jest bardzo ważny. Dający pozytywne rezultaty, pozwala na wzajemne otwarcie się, na przekazanie szczerych informacji o odczuciach, przeżyciach i myślach. Zależy on od wiedzy i doświadczeń nauczyciela, jego cech osobowości, a także od sukcesów i porażek uczniów w nauce i życiu osobistym. Uczniowie często blokują się przed otwartą komunikacją, ponieważ boją się przykrych konsekwencji. Nie mają zaufania do nauczyciela, są nieśmiali i zamknięci w sobie.

Władza nauczyciela wiąże się także z nagradzaniem i karaniem. Poprzez kary i nagrody nauczyciele próbują mobilizować uczniów. ⁵,, sam nauczyciel może być najwartościowszym narzędziem motywowania, jeżeli nawiąże bliskie kontakty z uczniami i stanie się w ich oczach kimś, kto wspiera i pomaga.’’ Uczeń odbiera jako nagrodę pochwały, zainteresowanie jego potrzebami, akceptację jego zachowań, a także dobre oceny. Nagrody pobudzają go do aktywności i pracy. Taki uczeń jest pewny siebie, nie boi się angażować w pracę na lekcji. Uczeń znacznie odbiegający od oczekiwań nauczyciela jest narażony na kary. Nie otrzymuje mobilizacji, jest zniechęcony do dalszej pracy. Nie zgadza się z oceną wychowawcy, odrzuca ją i modyfikuje własną.

Relacji nauczyciel-uczeń jest wiele. Gdy nauczyciel traktuje uczniów jak partnerów, darzy ich zaufaniem, akceptuje ich takich, jakimi są, nawiązuje przyjazne stosunki, daje im możliwość uwierzenia w siebie, podwyższa ich samoocenę. Kiedy nauczyciel dobrze wykonuje swoją pracę, sprawiedliwie ocenia uczniów, nie ingeruje w ich życie prywatne, a także nie nawiązuje bliższych kontaktów, stosunki są wtedy oficjalne. Taka atmosfera nie sprzyja wzajemnej współpracy i więzi emocjonalnej. Gdy nauczyciel podchodzi do uczniów obojętnie, nie interesują go wyniki w nauce, praca podopiecznych ani indywidualne problemy, uczniowie nie mają szans rozwijać się intelektualnie i społecznie. Podopieczni nie biorą udziału w zajęciach, nie dążą do samorealizacji. W tej sytuacji również nie ma żadnej więzi emocjonalnej uczniów z nauczycielem. Podczas relacji konfliktowych trwa ciągła walka. Nauczyciel narzuca normy, zasady, decyzje, nie liczy się z poglądami uczniów. Wychowankowie stale czują się zagrożeni.

Nauczyciele różnie zachowują się wobec podopiecznych. Na pewno każdy z nich miał i dobre i złe stosunki z uczniami. Postawa nadmiernie rodzicielska trochę utrudnia pracę, ponieważ wychowankowie mogą traktować nauczyciela jak kolegę, czyli równego sobie. A przecież pewne granice powinny być zachowane. Również są przyzwyczajeni do poparcia ze strony nauczyciela. Zatem, gdy ich poglądy nie będą podobne, uczeń może się rozczarować i w szybkim tempie zniechęcić się do wychowawcy.

Kiedy dystans zostanie zwiększony przez nauczyciela, wychowanek odczuwa jego zależność, obawia się zachowań wychowawcy, nie odczuwa potrzeby bycia, nie czuje się bezpiecznie.

Wolno twierdzić, że im lepsze i bardziej prawidłowe stosunki nauczyciela z uczniami, tym większe zaangażowanie wszystkich.

Bibliografia

1. Okoń W., 2003, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej,

Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”, Wydanie V, Warszawa, ISBN

83-86770-21-X.

2. Konarzewski K., 2005, Szkoła w: Sztuka nauczania, Wydawnictwo

Naukowe PWN SA, Wydanie VII, Warszawa, ISBN 83-01-14240-5.

3. Konarzewski K., 2005, Czynności nauczyciela w: Sztuka nauczania,

Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie VII, Warszawa, ISBN

83-01-14239-1.

4. Brophy J., 2004, Edukacja dzisiaj w : Motywowanie uczniów do

nauki, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie II, Warszawa,

ISBN 83-01-13655-3.

5. Maciejewska B.: Chwalmy naszych uczniów, Pomagamy uczyć,

2008, nr. 2, s. 36-37.

6. Czechowski J.: Czy nauczyciel powinien być przyjacielem ucznia?,

Życie szkoły, 2002, nr. 6, s. 352-354.

---

1. Konarzewski K., 2005, Szkoła w: Sztuka nauczania, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie VII, Warszawa, Cz.1, t.2, s. 166.↩

2. Konarzewski K., 2005, Szkoła w: Sztuka nauczania, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie VII, Warszawa, Cz. 1, t.2, s. 170.↩

3. Konarzewski K., 2005, Szkoła w: Sztuka nauczania, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie VII, Warszawa, Cz. 1, t.2, s. 168.↩

4. Brophy J., 2004, Edukacja dzisiaj w: Motywowanie uczniów do nauki, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie II, Warszawa, s. 58↩

5. Brophy J., 2004, Edukacja dzisiaj w: Motywowanie uczniów do nauki, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Wydanie II, Warszawa, s. 200.↩