XXVIII. WIELKA WOJNA OJCZYŹNIANA
17 września 1939 – napaść zbrojna ZSRR na Polskę, która była już w stanie wojny z III Rzeszą od 1 września. ZSRR nie wypowiedziało oficjalnie wojny. Był to jeden z elementów kampanii wrześniowej – pierwszej kampanii II wojny światowej.
Blitzkrieg – niem. wojna błyskawiczna – przetestowana przez Niemców już na Zachodzie i w Polsce taktyka, polegająca na wyparciu linii obrony prąc naprzód (kliny pancerne, lotnictwo), uniemożliwiając im jej odtworzenie. Niemcy postanowili wykorzystać tę taktykę i w Rosji. Wraz z sojusznikami (Włochami, Węgrami, Rumunią, Finlandią, Słowacją i Chorwacją) zaatakowali ZSRR nad ranem 22 czerwca 1941 roku również bez wypowiedzenia wojny, i z założenia miała być to właśnie wojna błyskawiczna. „Plan Barbarossa” zakładał opanowanie Leningradu, Moskwy i Kijowa, następnie wyjście na linie Archangielsk-Astrachań, oraz zniszczeniu Armii Czerwonej w zaledwie 6 tygodni. Jednak sprawy potoczyły się nie do końca po ich myśli.
Oblężenie Leningradu.
Mimo przewagi liczebnej Armii Czerwonej, ich dezorganizacja przyczyniła się do pasma porażek z wojskami Rzeszy przez pierwsze pół roku wojny. Niemcy byli bardzo zorganizowani, początkowo ich plan szedł sprawnie. Stalin zaś mieszał się w sprawy wojskowe, taktyczne, a nie znał się na tym i jego złe decyzje pociągnęły za sobą setki tysięcy, nawet miliony ofiar i jeńców, np.
- front zachodni, bitwa pod Mińskiem – ponad 340 tysięcy.
- bitwa pod Smoleńskiem – od początku lipca do 10 września – 490 tysięcy.
Front północno-zachodni – Nadbałtyk bez problemu zdobyty przez siły niemieckie. Koniec sierpnia, wojska niemieckie dotarły pod Leningrad. Oblężenie, bez prób szturmu. Pełna blokada miasta trwała do sierpnia 1943 roku, za to oblężenie o rok dłużej – aż 900 dni. Na rozkaz Stalina nie ewakuowano ludności cywilnej – ok. 1,2 miliona osób zginęło w wyniku głodu, zimna oraz bombardowania.
Oblężenie Kijowa – Stalin kazał bronić miasta za wszelką cenę – 665 tysięcy ofiar. Ostatecznie Niemcy zwyciężyli, ale znacznie spowolniło to ich szturm na Moskwę. Spadek morali w wojsku rosyjskim.
Obrona Moskwy
30 września wojska niemieckie (gen. Von Bock) rozpoczęły operację „Tajfun”, czyli ofensywę na Moskwę. Klęski Armii Czerwonej w bitwach na froncie zachodnim. Przeniesiono urzędy centralne z Moskwy do Kujbyszewa (w pierwszej kolejności wywieziono tam mumię Lenina).
15-16 października – wielka panika i anarchia w Moskwie. Sam Stalin gotów był proponować zawieszenie broni na każdych warunkach. Ich sytuację uratowała rosyjska chlapa. Drogi stały się nieprzejezdne. Zatrzymało to Wehrmacht aż do pierwszych mrozów. W tym czasie sytuacja w Moskwie ustabilizowała się. Zaczęto wprowadzać nowe porządki w armii, podwyższano morale (np. żołnierzom na froncie przyznano dzienne normy spirytusu/wódki).
Połowa listopada – Niemcy wznawiają uderzenie. Napotkali się na mrozy sięgające 35 stopni poniżej zera, nie byli na to przygotowani – brak odzieży i smarów do silników. Spotkali się także z dużym oporem wojsk rosyjskich pod dowództwem generała Żukowa.
5 grudzień 1941 – kontruderzenie, szczególnie wyróżnił się komendant Andrzej Własow. Do końca stycznia odparto wroga o 150-200 km od Moskwy. Obrona miasta miała wielkie znaczenie psychologiczne, odrodziło ducha walki w Rosjanach.
Upadek morali w wojsku niemieckim, chęć wycofania się, jednak Hitler stanowczo odmawia, dymisjonując wielu generałów. Bitwy trwały dalej, jednak pozostały nierozstrzygnięte.
Wiosna 1942 roku, przygotowania u obu stron do generalnej ofensywy. Stalin postanowił atakować w centrum frontu, wciąż obawiając się o bezpieczeństwo Moskwy, Hitler zaś chciał uzyskać dostęp do roponośnego zagłębia bakijskiego (południe).
Armia Czerwona próbowała atakować, jednak odniosła porażki, m.in. wojska radzieckie rozbite pod Leningradem.
Armia niemiecka zdobywa Sewastopol.
Porażki wojsk radzieckich na Ukrainie. KONIEC REZERW.
Stalin – 28 lipiec 1942, rozkazuje walczyć „do ostatniego naboju”, jeńców karać, wszelkimi środkami karać przejawy paniki, i to surowo. Poskutkowało, żołnierze walczyli bardziej zażarcie, rzadziej oddawali się do niewoli.
Podział wojsk niemieckich – część zmierza na Kaukaz, część ku Wołdze. Na Kaukazie powstrzymane, a ku Wołdze po drodze Hitler nakazał zdobycie Stalingradu, a Stalin koniecznie chciał go obronić – względy propagandowe i ambicjonalne, małe znaczenie taktyczne miasta.
Od połowy sierpnia 1942 miały miejsce liczne bezcelowe bitwy, żadna ze stron nie była w stanie pokonać wroga. Była to bitwa na wyniszczenie dla obu stron, wszystkie siły były tam skupione.
Rosja z rozpoczęciem zimy przechodzi do kolejnej kontrofensywy, zmienia taktykę. Zakończone fiaskiem, 500 tys. ofiar (operacja „Mars”) – porażkę zatuszowano.
Niespodziewany sukces operacji „Uran” – otoczenie i pokonanie wojsk niemieckich, które na rozkaz Hitlera miały walczyć do końca. Kolejne sukcesy sowietów, m.in. odzyskanie lotniska zaopatrującego Stalingrad.
Kapitulacja Niemiec 2 luty 1943 (z gen. Paulusem na czele)
Znaczenie Stalingradu i operacji kurskiej
Bitwa stalingradzka NIE stanowiła zwrotnego punktu wojny. Co prawda, Niemcy utracili wiele jednostek, chwilowo utracili inicjatywę, ale losy na froncie wschodnim nie zostały jeszcze rozstrzygnięte.
Wiosna 1943 – jednostki sowieckie odzyskują Woroneż, Kursk, Białogród, ale tracą Charków wraz z 45 tys. ludzi.
Rosja – eksploatacja siły roboczej, mobilizacja wszelkich zasobów materialnych, lepsza organizacja od Niemców. Dalszy los wojny zależy coraz bardziej od czynników ekonomicznych.
Druga bitwa pod Charkowem, w efekcie której powstaje tzw. Łuk kurski. Niemcy chcieli w ten sposób zmusić Stalina do poddania się i rokowań. Jednak Stalin został uprzedzony o operacji „Cytadela” czyli ataku na Kursk dzięki swojemu wywiadowi, dobrze przygotowany do obrony.
5 lipca 1943 – natarcie na Kursk. Powodzenie wojsk niemieckich, choć walki były bardzo zażarte.
Wielka pancerna bitwa po Prochorkową 12 lipca 1943 – rozstrzygająca. Wielka porażka sowietów – brak wykwalifikowanego wojska.
10 lipca Hitler zostaje powiadomiony o wojnie alianckiej na Sycylii i odsyła wojska do Włoch, przerwanie ofensywy pod Kurskiem. Kontrnatarcie sowietów – Rosjanie odbijają Charków, Białogród i Orzeł.
Stalin nakazał sfałszować obraz bitwy pod Prochorkową jako wielkie zwycięstwo rosyjskie
Odbicie Kijowa i reszty Ukrainy, także Krymu z Sewastopolem.
Wielka Wojna Ojczyźniana w optyce społeczeństwa radzieckiego
Na Ukrainie, Donie i Kubaniu, w Nadbałtyce, na Białorusi, w republikach narodowych , np. tatarskiej wojska niemieckie były odbierane jak wyzwolicielskie. Nawet sami Rosjanie liczyli na interwencję Niemców. Jednak Hitler nie zamierzał wykorzystać tej przewagi, nie miał bowiem na celu pomagać Rosjanom w żaden sposób.
Masowe egzekucje ludności żydowskiej – często z pomocą ludności miejscowej. Łącznie wymordowano ponad milion Żydów.
Rosjanie pod okupacją mogli znowu chodzić do cerkwi, na nowo je otwarto, sprowadzono popów. To zmusiło Stalina do kompromisu – wrzesień 1943 – w zamian za poparcie dla Stalina (zamiast niemieckiego okupanta) zgodził się na obsadzenie stanowiska patriarchy i utworzenie Świętego Synodu. ZAKOŃCZENIE WALKI Z RELIGIĄ.
! Przez cały okres wojny do niewoli niemieckiej dostało się 5,75 mln czerwonoarmistów, z czego 3,22 mln zmarło. Ci, którzy przeżyli zostali zwerbowani do różnych robót , potem część wcielili do wojska na Bałkanach i froncie Zachodnim.
Rosja - Terror i represje wobec kogokolwiek, kto chciałby współpracować z niemieckim okupantem. Po odzyskaniu terenów liczne wyroki śmierci i deportacje całych nacji – np. Tatarów krymskich, Czeczenów, wiele Ukraińców.
Zwycięska koalicja antyfaszystowska – Teheran, Jałta, Poczdam.
Atak niemiecki na ZSRR zmusił Stalina do szukania sojuszników.
Koalicja antyhitlerowska = Wielka Trójka – Wielka Brytania, USA, Rosja.
Układ Sikorski-Majski 30 lipca 1941 r. w Londynie – bezprecedensowa amnestia wobec Polaków więzionych na terenie ZSRR oraz utworzenie Armii Polskiej.
Gdy odnaleziono groby katyńskie , Stalin zerwał stosunki z rządem Rzeczypospolitej.
KONFERENCJE. Stalin bardzo dobrze przygotowany dzięki wywiadowi.
Konferencja w Teheranie – od 28 listopada do 1 grudnia 1943 – Stalin, prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Z inicjatywy Churchilla powstała tzw. linia Curzona, tworząca granice polsko-radzieckie. Wielka Brytania chciała powiększyć wpływy polskie aż po Lwów, jednak Stalin nie zgodził się, a USA nie chciało naciskać na Stalina, bo byli uwikłani w konflikt z Japonią, Roosevelt skłonny zaproponować bardzo wiele w zamian za interwencję ZSRR na Dalekim Wschodzie.
Konferencja w Jałcie – od 4 do 11 lutego 1945 – ten sam skład: Stalin, Roosevelt, Churchill.
Konferencja w Poczdamie – od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 – ten sam skład, tylko 28 lipca Churchilla zmienił nowy premier Wielkiej Brytanii Clement Attlee. Doprecyzowali wcześniejsze ustalenia podziału Niemiec i reparacji wojennych.
odpowiedzialnością za II wojnę światową obarczone zostały Niemcy hitlerowskie
demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja, decentralizacja oraz dekartelizacja (rozbicie wielkich organizacji przemysłowych) Niemiec
odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy
wschodnia granica Niemiec nie została ustalona
15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miała otrzymać Polska