Łuk odruchowy

Łuk odruchowy to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. Łuk odruchowy stanowi strukturalny (anatomiczny) element reakcji odruchowej.

    Składa się z 5 zasadniczych elementów:

1) receptora,

2) dośrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego,

3) ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek),

4) odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego,

5) efektora.

Receptory to struktury nerwowe (narząd zmysłowy), w którym dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na impulsy nerwowe;
Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje odpowiednio przetworzony i zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsień lub gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i reakcję lub czynność właściwą dla danego odruchu.
Zatem pobudzenie, które jest impulsem elektrycznym powstającym  w receptorze przenoszone jest nerwami czuciowymi (dzięki rozprzestrzenianiu się fali depolaryzacji w neuronach) do ośrodkowego układu nerwowego ( z reguły rdzenia kręgowego), a z kolei nerwami ruchowymi i autonomicznymi (autonomiczny układ nerwowy) - do efektorów (np. do mięśni, gruczołów), występuje wówczas reakcja na bodziec.

 Efektor  to narząd wykonawczy organizmu żywego, wykonujący lub zmieniający swoją czynność pod wpływem pobudzeń nerwowych (końcowa część łuku odruchowego). Efektorami są np.: mięśnie szkieletowe, mięśnie gładkie  i gruczoły. Efektor wykonuje reakcję - czyli daje efekt po zadziałaniu bodźca.

Bodziec, podnieta, czynnik wywołujący pobudzenie receptorów - pochodzący ze środowiska zewnętrznego lub ze środowiska wewnętrznego.
Bodźce zewnętrzne działają na telereceptory - receptory przystosowane do odbierania bodźców na odległość - np. oko, ucho - i receptory odbierające bodźce przez bezpośredni kontakt (dotyk).
Bodźce wewnętrzne działają poprzez proprioreceptory warunkujące czucie pozycji ciała, ruchu członków ciała oraz intereroreceptory reagujące na zmiany wewnętrznego środowiska organizmu.

Reakcje te mogą być wrodzone tj. nie wymagające uczenia się (odruchy bezwarunkowe), lub nabyte w trakcie uczenia się (odruchy warunkowe).
U organizmów wyższych występują również odruchy, w których bierze udział znaczna liczba neuronów - tzw. złożony łuk odruchowy. Reakcja na odebrany bodziec bywa wtedy bardzo złożona i wielostronna.

Definicja terminu

Łuk odruchowy – droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. W jego skład wchodzą: narząd odbierający – receptor, dośrodkowa droga doprowadzająca do neuronu czuciowego, czyli włókno nerwowe aferentne, ośrodek nerwowy, droga odprowadzająca, czyli włókno nerwowe eferentne oraz narząd wykonawczy – efektor. Łuk umożliwia szybka reakcja obronną, odruch bezwarunkowy

.

Budowa ucha

Podział w budowie ucha : 
ucho zewnętrzne, 
ucho środkowe, 
ucho wewnętrzne. 

Ucho zewnętrzne to małżowina uszna i przewód słuchowy kończący się błoną bębenkową, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. 
Ucho środkowe - podobnie jak ucho wewnętrzne - znajduje się wewnątrz kości skroniowej czaszki. Ucho środkowe jest to system jam powietrznych i składa się na nie: jama bębenkowa z trzema kosteczkami słuchowymi, jama sutkowa z komórkami powietrznymi wyrostka sutkowego i trąbka słuchowa. Kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) działają na zasadzie dźwigni w przenoszeniu dźwięku ze środowiska gazowego (w uchu zewnętrznym i środkowym) do przestrzeni płynowych ucha wewnętrznego. Dwa mięśnie wewnątrzuszne (napinacz błony bębenkowej i mięsień strzemiączkowy) zapewniają prawidłową ruchomość tej konstrukcji i spełniają funkcję akomodacyjną w przenoszeniu dźwięku. Trąbka słuchowa łącząca jamę bębenkową z gardłem wyrównuje ciśnienie w tejże jamie bębenkowej.  Ucho wewnętrzne składa się z błędnika i nerwu statyczno-słuchowego. Błędnik dzieli się na: błędnik kostny i jego odpowiednik, błędnik błoniasty znajdujący się wewnątrz błędnika kostnego. Przestrzeń między błędnikiem kostnym i błoniastym wypełnia ciecz zwana perilimfą, natomiast wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się ciecz zwana endolimfą. W skład błędnika wchodzi: ślimak (nazwany tak od swej budowy w kształcie skorupki ślimaka), wewnątrz którego znajduje się aparat zmysłu słuchu, przedsionek i trzy kanały półkoliste w których znajduje się aparat zmysłu równowagi. Nerw statyczno-słuchowy (VIII nerw czaszkowy) składa się z części słuchowej i przedsionkowej. Droga słuchowa, czyli droga przewodzenia bodźca słuchowego w obrębie układu nerwowego, biegnie do kory płata skroniowego mózgu, a przedsionkowa do móżdżku. 

Budowa ucha

Ucho zbudowane jest z:

• ucha zewnętrznego;

• ucha środkowego;

• ucha wewnętrznego;

Ucho zewnętrzne- zbudowane jest z małżowiny usznej, przewodu słuchowego kończącego się błoną bębenkową, która odgranicza ucho zewnętrzne od ucha środkowego.

Małżowina uszna utworzona jest z chrząstki sprężystej, którą pokrywa cienka warstwa skóry. Przewód słuchowy zewnętrzny wyściełany jest skórą, w początkowym odcinku skóra posiada krótkie, grube włosy oraz gruczoły łojowe. Ściana przewodu usztywniona jest w początkowym odcinku chrząstką sprężystą, która w przechodzi w kość (w dalszym odcinku).

Ucho środkowe- umiejscowione jest w kości skroniowej w jego skład wchodzą:

• jama bębenkowa;

• trąbka słuchowa;

• jamy powietrzne;

Ucho środkowe utworzone jest z systemu jam powietrznych: jamy bębenkowej (spłaszczona przestrzeń wypełniona powietrzem), w której znajdują się trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), jamy sutkowej wyposażonej w komórki powietrzne wyrostka sutkowego oraz trąbki słuchowej (Eustachiusza).Trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową z gardłem i pozwala na wyrównanie ciśnienia między uchem środkowym, a środowiskiem zewnętrznym. Działanie kosteczek dźwiękowych oparte jest na zasadzie dźwigni w przenoszeniu dźwięku ze środowiska gazowego (ucho zewnętrzne i środkowe) do środowiska płynnego, które panuje w uchu wewnętrznym.
Prawidłową ruchomość kosteczek gwarantują: napinacz błony bębenkowej, a także mięsień strzemiączkowy; dbają one o zachowanie funkcji akomodacyjnej przenoszenia dźwięku. Dzięki trąbce słuchowej łączącej jamę bębenkową z gardłem dochodzi do wyrównania ciśnienia w jamie bębenkowej.
Ucho wewnętrzne- w jego skład wchodzi błędnik oraz nerw statyczno- słuchowy. W błędniku wyróżniono: błędnik kostny i błędnik błoniasty. Błędnik błoniasty znajduje się wewnątrz błędnika kostnego. Między tymi dwoma błędnikami znajduje się przestrzeń, którą wypełnia perylimfa; wnętrze błędnika błoniastego wypełnione jest endolimfą.
Błędnik zbudowany jest ze ślimaka we wnętrzu, którego znajduje się aparat słuchu, przedsionek, a także kanały półkoliste ( w liczbie 3), które wyposażone są w aparat zmysłu równowagi.Nerw statyczno- słuchowy jest VIII nerwem czaszkowym w skład, którego wchodzi droga słuchowa i przedsionkowa. Droga słuchowa jest drogą przewodzenia bodźca słuchowego w układzie nerwowym, docierającą do kory płata skroniowego natomiast droga przedsionkowa biegnie do móżdżku.

PRAWA KOBIET RODZĄCYCH W WYBRANYCH KRAJACH UE

( ZAŁĄCZNIK DO KARTY PRAW KOBIETY RODZĄCEJ )

Ad. 1

Kobieta powinna mieć pełne prawo przede wszystkim w zakresie możliwie najszybszego

stwierdzenia ciąży oraz jej prawidłowości. Pewnym wzorcowym przykładem jest w tym zakresie

Belgia i Dania. Zarówno w odczuciu społecznym, jak i lekarzy, położnych i innych specjalistów

w tym zakresie, ciąża i poród to procesy naturalne. Kobieta, chcąc potwierdzić ciążę, ma aż trzy

możliwości - może zwrócić się do położnej, lekarza ogólnego lub ginekologa. Położne są jednak

w niewielkim stopniu zaangażowane w opiekę przedporodową, ponieważ większość kobiet

podczas ciąży zwraca się do ginekologa. W czasie porodu, położna pełni tylko funkcję

pomocniczą, chyba że nieobecny jest lekarz. W takim wyjątkowym wypadku położna prowadzi

poród samodzielnie. Dodatkowo, istotne jest roztoczenie pełnej opieki, a wręcz dostosowanie się

do sytuacji życiowej kobiety ciężarnej. W Finlandii, przedstawiciel personelu medycznego

(najczęściej pielęgniarka lub położna) składa kilka wizyt (ich ilość uzależniona jest od sytuacji)

w domu pacjentki w celu sprawdzenia stanu zdrowia matki i dziecka, przy czym taki rodzaj

opieki ma miejsce w okresie obejmującym aż 8 tygodni od dnia porodu.

Ad. 2

Bezpłatne działania w zakresie szeroko pojętej promocji, edukacji oraz innych działań o tym

charakterze powinny być domeną przede wszystkim państwa i jego władz. W Finlandii już same

władze gminne są odpowiedzialne za zorganizowanie podstawowych usług takich jak: edukacja

oraz opieka społeczna i zdrowotna dla lokalnej społeczności. Najczęściej w krajach europejskich

konkretne działania wykonują położne. We Francji, gdzie położne są uprawnione nawet do

przepisywania środków antykoncepcyjnych i Irlandii położne zajmują się nie tylko edukacją, ale

i faktycznym wspieraniem przyszłych rodziców. Same zaś działania o charakterze szkoleniowym

obejmują edukację w zakresie karmienia piersią, zapobieganie nietrzymania moczu, żywienia i

planowania rodziny, a nawet szkolenia i badania o charakterze naukowym, jak we Włoszech. W

Austrii, w ramach tzw. prewencji pierwszego stopnia zapewniona jest kompleksowa edukacja

obejmująca obowiązek dostarczania zainteresowanym informacji na temat leków, seksualności,

wolności wyboru, ciąży, porodu itp. W Luksemburgu zaś lekarz w trakcie każdego spotkania z

ciężarną pacjentką, uświadamia ją o szkodliwości stosowania takich używek, jak papierosy,

alkohol i narkotyki, analizuje z nią możliwość występowania w jej otoczeniu szkodliwych

czynników, a także przypomina o konieczności zachowywania tzw. higieny ciąży, w

szczególności przestrzegania kompletnej i dobrze opracowanej diety.

- 2 -

Ad. 3

Wymienione działania powinny być obowiązkowe, zaś obowiązek ten wprowadzony na drodze

opracowania odpowiedniego aktu normatywnego. Konieczne jest jednak przede wszystkim

umożliwienie funkcjonowania takich obowiązków w praktyce. To zaś wiąże się bezpośrednio

nie tylko z szeroko zakrojoną akcją edukacyjną, ale także odpowiednio przygotowaną procedurą

logistyczną. Istotne jest zapewnienie specjalistycznej opieki w każdej możliwej dziedzinie.

Przykładowo, w Luksemburgu, kobieta ma prawo m.in. do regularnych i bezpłatnych wizyt

kontrolnych u stomatologa. Nadmienić należy także, iż akcje edukacyjne obejmować powinny

także pełny zakres czynności wchodzących w obręb szeroko pojętej opieki nad dzieckiem. We

Francji odpowiedni personel (najczęściej położne) edukuje przyszłych rodziców w tak

szczegółowych kwestiach, jak karmienie piersią, zapobieganie nietrzymania moczu, czy

żywienie i planowanie rodziny. W Niemczech zaś w czasie ciąży leczy się również wszystkie

schorzenia, jakie mogą wystąpić w trakcie ciąży, jak cukrzyca, nadciśnienie i anemia.

Ad. 4

Prawidłowy przebieg ciąży oraz bezpieczne narodziny dziecka uwarunkowane są przede

wszystkim stałym nadzorem specjalistycznym, który winien rozpocząć się możliwie

najwcześniej. Aby zapewnić taki standard, wskazane jest, wzorem krajów europejskich,

położenie nacisku na rolę położnych, a także wyraźne rozróżnienie ról pełnionych przez

poszczególnych specjalistów. W Portugalii kobieta, po stwierdzeniu ciąży, kieruje się do

położnej w szpitalu lub ośrodku zdrowia. Może także udać się do prywatnego gabinetu

ginekologicznego. Położne i ginekolodzy respektują swoje role w opiece położniczej, dzięki

czemu mogą efektywnie współpracować, zamiast konkurować. Każdy z przedstawicieli tych

zawodów wie dokładnie, jakie są jego obowiązki w każdej fazie ciąży i porodu i jest za nie

odpowiedzialny. W Hiszpanii kobieta podejrzewająca u siebie ciążę może zwrócić się do lekarza

ogólnego. Ten skieruje ją do położnej, ale kobieta może też od razu udać się do położnej w

placówce podstawowej opieki zdrowotnej. W przypadku stwierdzenia powikłań, kobieta zostanie

zaś skierowana do ginekologa - położnika. Jeżeli ciąża przebiega prawidłowo, opieka roztaczana

jest przez położną, która kieruje kobietę na trzykrotne konsultacje z ginekologiem - położnikiem.

W przypadku powikłań, opieką (najczęściej w szpitalu) zajmuje się lekarz położnik, a położna

koncentruje się na edukacji.

Ad. 5

Po pierwsze podnieść należy, iż kobiecie przysługiwać powinien swobodny wybór pomiędzy

porodem szpitalnym a porodem domowym. Jest rzeczą oczywistą, iż niezależnie od podjętej

decyzji, standard porodu przede wszystkim w zakresie poziomu opieki i szczególnej uwagi

- 3 -

personelu prowadzącego, powinien być analogiczny. W Grecji decyzja o miejscu porodu należy

do co prawda lekarza – położnika i zazwyczaj jest to oddział położniczy w szpitalu, o ile jednak

rodzice nie wyrażą zdecydowanie innego życzenia, które zawsze jest honorowane.

Zainteresowanie porodami domowymi było w ostatnich latach stałe. W Holandii w ostatniej

dekadzie, ich odsetek utrzymywał się na poziomie 30%. Aby poród mógł odbyć się w domu,

muszą zostać spełnione dwa warunki: poród musi być fizjologiczny oraz musi istnieć możliwość

szybkiego (w ciągu 15 minut) przewiezienia kobiety do szpitala, w razie powikłań Dobrym

rozwiązaniem byłoby również wprowadzenie miejsc wyspecjalizowanych, jak oddziały

położnicze, ale kładące większy nacisk także na komfort kobiety i jej rodziny. Dobrym

przykładem będzie tu Francja, gdzie planowane jest uruchomienie ośrodków porodowych -

Domów Narodzin, jako alternatywy dla porodów domowych lub zmedykalizowanych porodów

szpitalnych. W ośrodkach tych, kobiety w ciąży niezagrożonej mogłyby rodzić w atmosferze

przypominającej domową, pod osobistą opieką położnej Zaznaczyć należy, iż podobne Domy

Narodzin funkcjonują już z powodzeniem m.in. w Holandii i w Hiszpanii.

Ad. 6

Stwierdzenie tzw. ciąży patologicznej pociągać za sobą powinno niezwłoczne działania o

charakterze diagnostycznym i leczniczym. W Austrii położne uprawnione są do stosowania tzw.

prewencji drugiego stopnia. Oznacza to wczesne rozpoznawanie choroby lub patologii, dzięki

czemu możliwe jest powstrzymanie dalszego rozwoju schorzenia. Najważniejszym zaś zadaniem

położnej jest wykrywanie ciąż podwyższonego ryzyka. Co do zasady, jeżeli nie ma podejrzeń o

możliwej patologii, ciężarna powinna pozostać, jak w Danii, pod opieką położnej. Wówczas, jak

w Belgii, pełna odpowiedzialność spoczywa na położnej. Niemniej jednak, w razie stwierdzenia

podejrzenia wystąpienia ciąży patologicznej, położna zwrócić się powinna niezwłocznie do

specjalisty – ginekologa położnika, który przejmie od tej chwili pełną odpowiedzialność.

Przekonanie o wszechobecnym zagrożeniu patologią znajduje odbicie m.in. we Francji, przez co

zaleca się także, aby co najmniej jedno spotkanie informacyjne odbyło się z anestezjologiem.

Niezwykle istotne jest również wprowadzenie, wzorem Holandii, klarownego podziału między

zadaniami w podstawowej i specjalistycznej opiece położniczej, wynikającego z rozróżnienia

pomiędzy fizjologią a patologią.

Ad. 7

Szczególna opieka roztoczona powinna być również bezpośrednio po porodzie. W Szwecji,

bezpośrednio po porodzie, położna jest odpowiedzialna za opiekę nad matką i noworodkiem,

zarówno w domu, jak i na oddziale położniczym. Położna również opiekuje się matkami i

noworodkami w przypadku często występujących dolegliwości, a także komplikacji

- 4 -

wymagających zabiegów położniczych lub ginekologicznych. W gminnych ośrodkach zdrowia,

opieką nad kobietami po porodzie i noworodkami roztaczają z kolei wyspecjalizowane

pielęgniarki pediatryczne. Wzór ten po raz kolejny zdaje się przesądzać o konieczności

specjalizacji pediatrycznej w każdym zawodzie medycznym mającym kontakt ze zjawiskiem

ciąży. Istotna jest również regularność opieki pediatrycznej i innej specjalistycznej. Nie można

zapominać także o stanie zdrowia matki po porodzie. Tutaj z kolei dobrym przykładem będzie

też Luksemburg, gdzie w przeciągu dziesięciu tygodni od daty porodu (ale nie wcześniej niż po

pierwszych dwóch tygodniach po porodzie) przeprowadza sie szczegółowe badanie kobiety.

Ad. 8

Podnieść należy, iż waga ciąży nie tylko w ocenie społecznej, ale również z punktu widzenia

medycznego i naukowego, powinna przesądzać o konieczności pojmowania opieki położniczej,

jako mającej charakter multidyscyplinarny. We Francji pediatrzy, anestezjolodzy, psycholodzy,

ginekolodzy-położnicy i położne pracują w jednym zespole. Niektóre zadania wykonywane są

ponadto przez radiologów i genetyków. Także lekarze ogólni mają uprawnienia do prowadzenia

działalności na polu opieki położniczej. Istotna jest także dalsza opieka nad dzieckiem, już po

jego urodzeniu. W Luksemburgu, każde dziecko, które urodziło się na terenie tego kraju, musi

mieć przeprowadzone przynajmniej dwa badania krwi oraz cztery badania ogólne w ciągu

pierwszych dwóch lat życia. Dodatkowo przeprowadza się badania okulistyczne w zakresie

niebezpieczeństwa wystąpienia jaskry, przy czym pierwsze odbywa się w ciągu 48 godzin po

urodzeniu, zaś kolejne w okresie od 4 do 6 tygodni od urodzenia, w ciągu 4 do 6 miesięcy od

urodzenia, w okresie od 9 do 12 miesięcy życia, oraz od 21 do 24 miesięcy od urodzenia.

Ad.9

W Holandii, udzielanie wsparcia psychologicznego należy do zadań położnych. Położne

powinny zwracać szczególną uwagę na osobowość oraz społeczne i kulturowe środowisko

kobiety w ciąży. W Austrii działania te podejmowane są w ramach tzw. prewencji trzeciego

stopnia. Położna jest powołana do dawania kobiecie oraz jej partnerowi wsparcia

psychologicznego i emocjonalnego.

Ad. 10

Bardzo dobrym rozwiązaniem charakteryzuje się amerykański system zdrowotny, w odniesieniu

do pacjentów w ogólności, szczególnie zaś w zakresie kobiet ciężarnych. Zapewnienie komfortu

psychicznego oraz zabezpieczenie dóbr osobistych posunięte jest tak daleko, że pacjentka za

każdym razem musi wyrazić zgodę na badanie przez konkretnego lekarza. W każdym szpitalu,

- 5 -

przychodni i innych miejscach świadczących usługi medyczne, udostępniona jest rozbudowana i

szczegółowa karta praw pacjenta, wraz z kompleksowym pouczeniem w zakresie przepisów

prawnych a także swoistym poradnikiem prawnym odnośnie uprawnień, obowiązków i

sposobów ich dochodzenia i realizowania.

Podsumowanie i wnioski. Konieczne jest zapewnienie kompleksowej procedury

obejmującej nie tylko okres przedporodowy i poród ale również opiekę pediatryczną po

urodzeniu się dziecka. Niezwykle precyzyjne i godne poparcia szczegółowe rozwiązania

obowiązują w Luksemburgu. Kobieta podlega obowiązkowej, ale jednocześnie zupełnie

bezpłatnej serii badań, które przeprowadzane są w ramach poszczególnych okresów, przy czym

decydujące znaczenie ma ich systematyka. Pierwsze pięć badań kobieta przechodzi jeszcze przed

końcem trzeciego miesiąca ciąży. W badaniu tym uwzględnia się wiek ciąży oraz

prawdopodobny termin porodu (czterdzieści tygodni od pierwszego dnia ostatniej miesiączki),

masę i wielkość płodu, wywiad chorobowy ( z chorobami serca i nadciśnieniem włącznie) i

wywiad rodzinny (włącznie z chorobami, jakie wystąpiły dotychczas w rodzinie), oraz tzw.

społeczno – biologiczną przyszłość matki (ewentualnie uzupełnione o wizytę lub dochodzenie

przeprowadzoną przez asystenta zdrowia lub opieki społecznej), a także oznacza się poziom

żelaza w surowicy, glukozę we krwi, a nadto przeprowadza się badanie moczu. Dopiero po

zakończeniu tego badania lekarz może wydać matce tzw. książeczkę macierzyństwa. Kolejne

badanie odbywa się nie później niż w drugiej połowie czwartego miesiąca i przebiega

analogicznie, przy czym dodatkowo przeprowadza się badanie macicy i rozwoju płodu. W

międzyczasie przeprowadza się kilkakrotnie badanie serologiczne. Trzecie badanie

przeprowadza się podczas szóstego miesiąca na analogicznych zasadach, jak powyżej, przy

czym sprawdza się dodatkowo obecność ewentualnych zakażeń, a także dokonuje się badania

płodu w obrębie miednicy celem ewentualnego stwierdzenia dysproporcji. Kolejne, czwarte

badanie, przeprowadzane w ciągu pierwszych piętnastu dni ósmego miesiąca ciąży, wygląda

analogicznie, ale dodatkowo przeprowadza się (na co położony jest zdecydowany nacisk)

badanie mające na celu wykrycie ewentualnego zakażenia toxoplasma gondii. Ostatnie badanie

przeprowadzone jest w pierwszych piętnastu dniach dziewiątego miesiąca, na takich samych

zasadach, jak pierwsze badanie, przy czym tutaj już kierunek zmierza przede wszystkim na

zapobieganie późnym zgonom płodów. Jasnym jest, iż w trakcie każdego badania standardem

jest również badanie krwi, ciśnienia tętniczego, masy ciała oraz analiza takich substancji jak

albuminy i glukoza.

( opracowanie: Mgr n. prawnych Jacek Świeca , Warszawa, 1.12.2008)

Współczesne położnictwo. Położna w opiece przedkoncepcyjnej

Dziś wiadomo, jak duży wpływ na zdolności reprodukcyjne ma stan zdrowia kobiety i jej partnera oraz prowadzony przez nich styl życia. W Polsce opieka przedkoncepcyjna to dyscyplina dynamicznie rozwijająca się, a zajmują się nią między innymi położne.  
Opieka przedciążowa dopiero od kilku lat jest przedmiotem zainteresowania współczesnego położnictwa. Przez wiele stuleci lekarze i położne skupiali się nad kobietą w okresie ciąży, porodu, połogu lub chorą ginekologicznie.
Kobieta w fazie prokreacyjnej nie wymagała opieki i uwagi ze strony środowiska medycznego. Jednak szybko postępujący rozwój medycyny sprawił, że w połowie XX wieku zaczęto tworzyć programy opieki przedkoncepcyjnej.
Właściwa opieka nad kobietą i mężczyzną w okresie przed zapłodnieniem znacząco wpływa na przebieg ciąży i rozwój płodu, a przez to na zdrowie przyszłego pokolenia. Opieka przedkoncepcyjna powinna dotyczyć wszystkich kobiet w wieku rozrodczym niezależnie od tego, czy planują ciążę.
Taka opieka to najprostsza promocja zdrowia w społeczeństwie. Jej założeniem jest uświadomienie, jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie przed, w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu.
Ponadto celem opieki jest zmniejszenie występowania wad wrodzonych, porodów patologicznych, które są najczęstszą przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej.
Celem opieki przedkoncepcyjnej jest:
-dobre zdrowie fizyczne i psychiczne przyszłych rodziców,
-urodzenie zdrowego dziecka w odpowiednim miejscu i czasie,
-prowadzenie zdrowego stylu życia,
-przekazanie informacji o szkodliwości picia alkoholu, palenia tytoniu, używania narkotyków i niekontrolowanego stosowania leków,
-odpowiedzialne życie płciowe,
-prewencja chorób przenoszonych drogą płciową; w razie wystąpienia choroby zgłoszenie się do lekarza i przestrzeganie jego zaleceń,
-zgłoszenie się do poradni przedkoncepcyjnej przed planowaną ciążą.   

Działalność edukacyjna
Każdy pragnie mieć zdrowe potomstwo. Nie zawsze jednak ludzie są świadomi, co dla ich dziecka jest najlepsze, dlatego bardzo ważne są działania edukacyjne i promocyjne. Tylko rodzice mający rzetelną wiedzę i umiejętności mogą stworzyć najlepsze warunki do prawidłowego rozwoju dziecka.
Ogromną rolę przypisuje się tu działalności edukacyjnej prowadzonej przez położne zarówno w środowisku, jak i placówkach ochrony zdrowia. Przemiany zachodzące w polityce zdrowotnej państwa wpłynęły na zmianę postaw, świadomości i jakości usług świadczonych przez położne.
Dziś polska położna pracuje zgodnie z nowoczesnymi trendami i standardami wytyczonymi przez kraje Unii Europejskiej. Główny nacisk kładzie się na działalność edukacyjną, promocyjną oraz profilaktyczną.
Do obowiązków położnej należy: świadczenie usług edukacyjno-zdrowotnych w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, nauczanie metod planowania rodziny, ochrona macierzyństwa i ojcostwa oraz świadczenie opieki przedkoncepcyjnej.
Położna powinna być źródłem wiarygodnych i rzetelnych informacji dla przyszłych rodziców. Prawidłowo i fachowo prowadzona przez nią opieka przedkoncepcyjna decyduje o jakości życia i zdrowia przyszłego pokolenia.  
Dokumenty
Ustawa z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej mówi o prowadzeniu przez położne działalności edukacyjno-zdrowotnej w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, metod planowania rodziny oraz ochrony macierzyństwa i ojcostwa.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 2 września 1997 r., położna jest uprawniona do wykonywania samodzielnie świadczeń, które obejmują:
-sprawowanie opieki przedkoncepcyjnej nad kobietą w celu przygotowania jej do świadomego planowania rodziny, w tym także opieki nad noworodkiem i niemowlęciem,
-prowadzenie poradnictwa w zakresie przygotowania rodziny do pełnienia funkcji prokreacyjnej,
-przygotowanie kobiet do prowadzenia samoobserwacji we wszystkich okresach życia w celu wczesnego wykrywania i likwidacji czynników ryzyka schorzeń nowotworowych.
Poradnictwo zdrowotne i edukacja w zakresie opieki przedkoncepcyjnej prowadzone przez położną powinno obejmować kobietę oraz jej partnera.
Do zadań położnej należy rozpowszechnienie wiedzy na temat czynników ryzyka i złego stylu życia wpływającego negatywnie na prokreację.
Położna uczy także naturalnych metod planowania rodziny, sprzyjających poznaniu fizjologii własnego ciała, zapoznaje z nowoczesnymi metodami i technikami zapobiegania ciąży. Pomaga kobietom w przezwyciężeniu lęku i strachu przed ciążą i macierzyństwem.
Wzmacnia przekonania kobiet o korzyściach płynących z właściwego przygotowania się do ciąży. Położna powinna zachęcać pary, głównie młode kobiety, do korzystania z porady przedkoncepcyjnej, nawet jeśli w najbliższej przyszłości nie planują posiadania potomstwa.

Opieka przedkoncepcyjna ma na celu promocję zdrowia kobiet w wieku prokreacyjnym, a tym samym zwiększenie szansy na urodzenie zdrowego dziecka, poprawę wyników opieki perinatalnej, a także zmniejszenie kosztów społecznych związanych z opieką nad matką i dzieckiem.

Planowanie ciąży (Prekoncepcja)

● gotowość i dojrzałość psychiczna małżonków

do podjęcia funkcji rodzicielskich,

● ocena stanu zdrowia kobiety i mężczyzny,

● badanie ginekologiczne, cytologia,

● samoobserwacja– poznanie głównych wskaźników płodności;

prowadzenie kart obserwacji cyklu miesiączkowego,

● profilaktyka wad cewy nerwowej u dziecka (suplementacja

kwasem foliowym),

● ocena przeciwciał przeciw wirusowi różyczki

(ewentualne szczepienie),

● ocena przeciwciał przeciw toxoplazmozie,

● unikanie używek (alkohol, nikotyna), leków,

● badanie antygenu HBs i ewentualne szczepienie,

● unikanie szkodliwych czynników środowiska zewnętrznego,

● unikanie kontaktu z osobami chorymi zakaźnie,

● modyfikacje przyzwyczajeń żywieniowych i unormowanie masy ciała,

● możliwość towarzyszenia dziecku i nawiązywania z nim więzi

psychicznej od pierwszych chwil jego życia.

Edukacyjna rola położnej

Zdrowie to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm - środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska. We współczesnej koncepcji zdrowia podkreśla się także, że zdrowie jest wartością, dzięki której każdy może realizować swoje aspiracje, zasobem gwarantującym rozwój społeczeństwa, a także środowiskiem do codziennego życia umożliwiającym lepszą jego jakość. Największe znaczenie i wpływ na zdrowie ma prozdrowotny styl życia, czyli świadome zachowania sprzyjające utrzymaniu i ochronie zdrowia - aktywność fizyczna, racjonalna dieta, higiena osobista, poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym.

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie. Pojęcie „promocji zdrowia” ukształtowało się pod koniec lat 70-tych i doprowadziło do dynamicznego powstania nowej dziedziny nauki jaką jest promocja zdrowia. Ma ona obejmować wszystkich ludzi i dotyczyć codziennego życia. Za podstawowe działania w zakresie promocji zdrowia zalicza się edukację zdrowotną, zapobieganie chorobom i lokalną politykę zdrowotną. Działalność w dziedzinie promowania zdrowia w Polsce ulega stałemu rozwojowi dzięki zaangażowaniu ludzi pochodzących z różnych środowisk naukowych i zawodowych. W szeregu instytucji i instytutów naukowych resortu zdrowia powstały zakłady promocji zdrowia. W Polsce realizowany jest także Narodowy Program Zdrowia, który ruszył w 1990 roku. Jego celem strategicznym jest poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności. Zawiera także osiemnaście celów operacyjnych do których należą między innymi zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia, zapobieganie występowaniu, skutkom wcześniactwa i małej urodzeniowej masy ciała, usprawnienie wczesnej diagnostyki i zwiększenie efektywności leczenia nowotworów złośliwych szyjki macicy i sutka.

Edukacja pacjenta to proces obejmujący oddziaływania wychowawcze i nauczanie skierowane na niego, którego celem jest wpływanie na kształtowanie motywów i postaw w prozdrowotnym kierunku. Polega na zamierzonym wpływie na osobowość pacjenta przez kształtowanie jego zachowań zdrowotnych, poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie, przez przygotowanie do współpracy w procesie pielęgnowania. Edukacja zdrowotna obejmuje trzy okresy. Pierwszy z nich to uświadomienie sobie przez człowieka problemów z utrzymaniem i wzmacnianiem zdrowia, drugi to podjęcie osobistych decyzji o wprowadzeniu zmian w zachowaniach na bardziej korzystne dla zdrowia. Trzeci to podjęcie zaplanowanych działań zmieniających zachowania zdrowotne i stan środowiska. Edukacja pacjenta obejmuje to, co określamy jako pracę wychowawczą i dydaktyczną wynikającą z funkcji i zadań zawodowych pracowników ochrony zdrowia. w pracy z pacjentami pożądane jest, aby były to oddziaływania zamierzone, celowe, przemyślane.

Dlatego tak duże znaczenie przypisywane jest przygotowaniu położnej do pełnienia funkcji wychowawczej w odniesieniu do podmiotu opieki - położna występuje w roli wychowawczy i nauczyciela. Jednym z zadań pełnionych przez położną jest kształtowanie u podopiecznej poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie, a także za zdrowie swojego dziecka. Kolejnym zadaniem jest przygotowanie kobiety ciężarnej, a także młodej matki do podejmowania działań prozdrowotnych w odniesieniu do siebie i najbliższych osób. Położna uczy i  przygotowuje także do samoopieki - uczy oceniania stanu zdrowia, właściwego postępowania w czasie powikłań, wyjaśnia także jak zapewnić sobie komfort życia codziennego w sferze biologicznej, psychicznej i społecznej. Pomaga w kształtowaniu zachowań sprzyjających zdrowiu poprzez uczenie racjonalnego odżywiania, zasad higieny osobistej, forma aktywnego wypoczynku, prawidłowych zachowań służących ochronie zdrowia.

W profilaktyce odniesieniem jest relacja między zdrowiem a choroba, ustalenie czynników ryzyka i ich eliminowanie. Do zadań funkcji profilaktycznej pełnionej przez położna jest rozpoznawanie zagrożenia zdrowia podopiecznej. Niebezpieczeństwa te wynikają ze schorzeń uznawanych za problemy społeczne np. cukrzyca, rak szyjki macicy. Do położnej należy realizowanie działań profilaktycznych w oparciu o wcześniejszą diagnozę stanu, jak i również planowanie i realizowanie działań ograniczających ryzyko wystąpienia powikłań.

Zawód położnej jest jednym z najstarszych zawodów, a jego początki sięgają korzeni cywilizacji. Jest to zawód samodzielny i chroniony ustawą z 1996 roku. Dotychczas rola położnej w społeczeństwie była postrzegana jako opieka nad macierzyństwem, a w szczególności opieka nad ciężarną, rodzącą, położnicą i oczywiście noworodkiem. Ten stereotyp w części został już przełamany w momencie samodzielnego wykonywania szerszego zakresu opieki. Praca położnej jest przecież nie tylko działaniem leczniczym, pielęgnacyjnym, rehabilitacyjnym, edukacyjnym, lecz również jest to zadanie reorientacji całej rodziny w kategoriach zdrowia, począwszy od noworodka, poprzez dzieci i młodzież, matki i ojców, a czasami także dziadków. Umiejętność komunikacji wielopokoleniowej oraz znajomość sposobów dotarcia do problemów rodziny staje się nieodzownym atutem położnych pracujących samodzielnie, poza zakładem opieki zdrowotnej. Przemiany zachodzące w polityce zdrowotnej państwa wpłynęły na zmianę postaw, świadomości i jakości usług świadczonych przez położne. Dziś polska położna pracuje zgodnie z nowoczesnymi trendami i standardami wytyczonymi przez kraje Unii Europejskiej. Główny nacisk kładzie się na działalność edukacyjną, promocyjną oraz profilaktyczną.

Właściwa opieka przedporodowa pozwala na uniknięcie wielu problemów, zmniejszenie zjawisk patologicznych i częstości wcześniactwa. Wiadomo, że duży wpływ na zdolność reprodukcyjną ma stan zdrowia kobiety i jej partnera oraz prowadzony przez nich styl życia. w Polsce opieka przedkoncepcyjna to dynamicznie rozwijająca się dyscyplina, którą zajmują się przede wszystkim położne. Właściwa opieka nad kobietą i mężczyzną w okresie przed zapłodnieniem znacząco wpływa na przebieg ciąży i rozwój płodu, a przez to na zdrowie przyszłego pokolenia. Opieka przedkoncepcyjna powinna dotyczyć wszystkich kobiet w wieku rozrodczym niezależnie od tego, czy planują ciążę. Taka opieka to najprostsza promocja zdrowia w społeczeństwie. Jej założeniem jest uświadomienie, jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie przed, w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu. Ogromną rolę przypisuje się tu działalności edukacyjnej prowadzonej przez położne zarówno w środowisku, jak i placówkach ochrony zdrowia. Do obowiązków położnej w tej dziedzinie należy przede wszystkim świadczenie usług edukacyjno-zdrowotnych w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, nauczanie metod planowania rodziny, ochrona macierzyństwa i ojcostwa. Planowanie rodziny to sposób myślenia i życia, który jest dobrowolnie zaadaptowany na bazie wiedzy, postawy i odpowiednich decyzji przez jednostki czy pary małżeńskie w celu propagowania zdrowia i dobrobytu rodziny (WHO,1971). Rolą położnej w tej sferze jest odpowiedni dobór metody – sztuczne lub naturalne planowanie, w zależności od preferencji pary. Włściwy dobór środka antykoncepcyjnego są bardzo istotne dla komfortu współżycia. Jednak mimo niezaprzeczalnie rosnącej wiedzy kobiet na temat antykoncepcji,  zapobieganie ciąży nadal stanowi w wielu środowiskach tabu. Świadome macierzyństwo daje więcej godności i swobody. Zapobiega też wielu życiowym tragediom i komplikacjom. Położna w swej pracy wielokrotnie spotyka się z pytaniami o określone środki antykoncepcyjne czy metody planowania rodziny. Powinna poznać lepiej swoją rozmówczynię, jej przeszłość położniczą, plany macierzyńskie, a także poglądy na temat antykoncepcji oraz warunki ekonomiczne, które często decydują o wyborze środka zapobiegającego ciąży.

Ochrona macierzyństwa i ojcostwa to całokształt szczególnych uprawnień dla świeżo upieczonych rodziców. Od 1 stycznia 2009 wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od liczby urodzonych dzieci i wynosi od 20 do 37 tygodni dla matek. Ojcowie mogą mieć przydzielony urlop macierzyński tylko w sytuacji gdy kobieta zrzeka się części urlopu i wraca na stanowisko. Rodzice powinni być poinformowani przez położna na temat urlopu, który im przysługuje, a także na temat ulg im przysługujących.

Edukacyjna rola położnej ważna jest również w Poradniach K, do których zgłaszają się kobiety ciężarne. Głównym zadaniem poradni jest objęcie czynną opieką wszystkich kobiet ciężarnych zamieszkałych w rejonie jej działalności. Systematycznie przeprowadzane badania stanu zdrowia kobiety ciężarnej pozwalają na wczesne ustalenie ewentualnych powikłań w przebiegu ciąży i na natychmiastowe podjęcie skutecznego leczenia w warunkach szpitalnych. Poza tym kobieta w poradni dla kobiet uzyskać może porady z zakresu higieny ciąży, odżywiania, ubioru, higieny osobistej oraz zostanie przygotowana do roli przyszłej matki i zaznajomiona z przebiegiem porodu.

Często położne uczestniczą w tak zwanych pogadankach szkolnych. Dotyczą one głównie zasad higieny intymnej wśród dziewcząt wkraczających w okres prokreacyjny. w ich organizmie zachodzi wiele zmian, z którymi czują się nieswojo. Rolą położnej jest przedstawienie zasad higieny w czasie miesiączkowania, dostępnych rodzajach podpasek i tamponów odpowiednich dla dziewcząt rozpoczynających miesiączkowanie. Rozmowy te mogą również dotyczyć sposobów zabezpieczania się przed niechcianą ciążą wśród nastolatek. Położna ma za zadanie przedstawić dostępne metody antykoncepcyjne dostosowane do wieku uczennic, zapoznać je z zasadami stosowania mechanicznych środków antykoncepcyjnych. Również pogadanki na temat wzrostu ilości zakażeń chorobami przenoszonymi drogą płciową jak na przykład rzeżączka, HIV czy wszawica łonowa.

Pierwsze Szkoły Rodzenia powstały w latach 60-tych w Anglii. Położnicy zastanawiali się jak pomóc kobiecie, aby złagodzić bóle porodowe. w Polsce, pierwsza Szkoła Rodzenia została stworzona w 1957 roku. Głównym założeniem Szkoły Rodzenia jest psychiczne i fizyczne przygotowanie uczestników do czynnego udziału w porodzie, zapewnienie dziecku bezpieczeństwa w przełomowych godzinach jego życia. Zajęcia przeznaczone są dla kobiet i par, które decydują się na poród rodzinny. Dzięki uczestnictwu w szkole rodzenia, przyszli rodzice zdobędą podstawowe na temat fizjologii porodu i połogu, obeznają się z pielęgnacją i opieką nad maleństwem. Także w tej instytucji duże znaczenie ma rola położnej – od jej stosunku do rodziców zależy przyswajanie informacji, chęć uczestniczenia w zajęciach. Do głównych tematów, które zostają poruszone przez położną należą dieta w czasie ciąży, rozpoznawanie symptomów porodu, skuteczne sposoby radzenia sobie w bólem porodowym, pierwsze dni w domu. Ważnym aspektem, który coraz częściej zostaje omawiany jest rola partnera w czasie porodu rodzinnego. Rolą położnej jest zapoznanie mężczyzny z zasadami panującymi na sali porodowej, przygotowanie go do specyficznych warunków panujących na sali porodowej. Partner powinien wiedzieć o tym, że poród rządzi się swoimi prawami i nie należy do estetycznych widoków. Dlatego warto przedyskutować kwestię porodu rodzinnego z mężczyzną, który nie jest pewny swojego udziału w porodzie aby do końca życia nie pozostał on dla niego traumą. Położna może zaproponować ćwiczenia relaksacyjne, w których będzie uczestniczył również przyszły tata, przedstawi schematy zachowań mężczyzn na porodówce. Ważne jest aby również partner brał czynny udział w porodzie i przeżywał go wspólnie z żoną. Również zadaniem położnej w szkole rodzenia jest przygotowanie rodziców do opieki nad dzieckiem. Szczególnie młodzi rodzice nie wiedzą jak postępować z dzieckiem ponieważ wydaje im się, że nawet delikatny dotyk może zaszkodzić ich malutkiemu, kruchemu dziecku. Przedstawienie zasad higieny maluszka jest równie ważne, dlatego że małe dzieci są bardziej podatne na infekcje a nieodpowiednia higiena może potęgować czynniki ryzyka. Współcześnie odchodzi się od zasady „częste mycie skraca życie” i wdrąża się przekonanie rodziców o tym, że noworodki również potrzebują codziennej kąpieli. Także przetrzymywanie dziecka w brudnej pieluszce nie jest dobrym rozwiązaniem z punktu widzenia medycznego. Młode matki mają tendencje do „oszczędzania na pampersach”, co może skutkować u ich pociech odleżynami lub infekcjami skóry.

Położne pracujące na sali porodowej codziennie muszą wykazywać swoje umiejętności edukacyjne ponieważ nie każda kobieta uczęszczała na zajęcia szkoły rodzenia. Do ich kompetencji należy poinstruowanie pacjentki co należy robić w czasie II okresu porodu, nauka prawidłowego oddychania torem brzusznym i nauka parcia. Również kobiety, które korzystały ze Szkoły Rodzenia w tak ważnym momencie zapominają czego się uczyły i potrzebują osoby, która nimi pokieruje w czasie tego ciężkiego okresu. Przyszła matka, która posiada wystarczająco dużo informacji i wie jak powinna się zachowywać w czasie porodu, jakie techniki zastosować aby złagodzić ból ma przyjemniejsze wspomnienia z pobytu na sali porodowej niż kobieta, która została pozostawiona sama sobie i nie wie w jaki sposób może sobie pomóc w trakcie bóli porodowych. Położna także na sali porodowej, a później na oddziale położniczym ma obowiązek wyedukowania młodej mamy w zakresie laktacji i karmienia piersią. Współcześnie wiadomo, że najlepszy pokarm jaki może dostać noworodek to pokarm matki. Owszem istnieje wiele rodzai mleka modyfikowanego jednak żadne nie jest w stu procentach dostosowane do wymagań dziecka. Zdarza się, że położnice mają problem z karmieniem z powodu wklęsłych brodawek lub gdy dziecko nieodpowiednio chwyta brodawkę – rolą położnej jest ukazanie kobiecie innych metod karmienia jak na przykład zastosowanie kapturków lub wykorzystanie modnego obecnie laktatora. Wiele młodych matek nie wie nawet jaka jest odpowiednia pozycja do karmienia lub trzymają tak długo dziecko przy piersi, że zaczynają im pękać brodawki, a co za tym idzie pojawia się stan zapalny w brodawce, który uniemożliwia karmienie dziecka. Położna powinna pokazać odpowiednie pozycje zwracając uwagę zarówno na komfort dziecka jak i matki. Do niej również należy promowanie naturalnego i ekologicznego karmienia dziecka, zarówno w okresie niemowlęcym jak i późniejszym.

Położna rodzinna jest jedynym świadczeniodawcą udzielającym świadczeń medycznych bezpośrednio w domu podopiecznych Zdecydowanie inna jest bowiem atmosfera udzielania świadczeń w poradni czy szpitalu, a inna w domu pacjenta w warunkach domowych można pewniej i skuteczniej dotrzeć do rodziny, pomagając rozwiązać wiele problemów związanych z jej funkcjonowaniem i nie to tylko zdrowotnych. Praca położnej jest przecież nie tylko działaniem leczniczym, pielęgnacyjnym, rehabilitacyjnym, edukacyjnym, lecz również jest to zadanie reorientacji całej rodziny w kategoriach zdrowia, począwszy od noworodka, poprzez dzieci i młodzież, matki i ojców, a czasami także dziadków. Umiejętność komunikacji wielopokoleniowej oraz znajomość sposobów dotarcia do problemów rodziny staje się nieodzownym atutem położnych pracujących samodzielnie, poza zakładem opieki zdrowotnej. w domu rodzinnym, położna może zaobserwować stosunek całej rodziny do nowego jej członka, w jaki sposób reagują inne dzieci na płacz dziecka. Często także położna może poinformować Opiekę Społeczną o skandalicznych warunkach w jakich przebywa noworodek, co często się zdarza w rodzinach patologicznych, których głównym dochodem jest becikowe. Także w zaciszu domowym można dokształcić świeżo upieczonych rodziców co do kąpieli i masażu dziecka, ponieważ może skupić się tylko na jednej rodzinie, zająć się tylko ich problemami.

Duży udział edukacyjny położnej wynika z jej uczestnictwa w programach profilaktycznych Narodowego Funduszu Zdrowia. Jest to głównie profilaktyka raka szyjki macicy. Uświadamianie młodych dziewcząt na temat zarażeń wirusem HPV jest bardzo ważne, ponieważ jest on przenoszony tylko drogą płciową i można mu zapobiec wdrążając w życie racjonalne zachowania seksualne. Częste zmiany partnerów, współżycie bez zabezpieczenia zwiększa ryzyko zarażenia się tym wirusem, co w przyszłości może skutkować rakiem szyjki macicy. Także ukazanie tego, że nie każda zarażona kobieta musi mieć raka ma duże znaczenie. Wiele kobiet postrzega tą chorobę jako wyrok, jednak wykrycie raka szyjki macicy w czesnym stadium może ulec całkowitemu wyleczeniu. Ważnym elementem profilaktyki są regularne badania cytologiczne, które mogą także ułatwić wykrycie innych nieprawidłowości w narządzie rodnym kobiety.

Coraz istotniejsza staje się rola położnej także jako promotora i edukatora zdrowia. Zdrowie kobiety, matki, żony w znacznym stopniu rzutuje bowiem na zdrowie i zachowania zdrowotne rodzin. Te kobiety, które nauczyły się dobrych zachowań prozdrowotnych, z pewnością będą przekazywać dobre nawyki swojej rodzinie. Ponadto wzrasta świadomość konieczności zachowania dobrego stanu zdrowia ze względu na rynek pracy i dłuższe zachowanie aktywności zawodowej. Dlatego tak ważna jest rola i zakres świadczeń wykonywanych właśnie przez położne, których wiedza i umiejętności edukacyjne powinny być systematycznie podnoszone i doskonalone. Edukacja dla zdrowia jest procesem długotrwałym, ustawicznym, równoległym i elastycznym. Prowadzi do kształtowania postaw prozdrowotnych i promowania zdrowego stylu życia, co jest warunkiem sukcesów zawodowych i satysfakcji życiowej we współczesnym świecie. Edukacja pacjenta przyczynia się zatem do zmniejszenia kosztów opieki zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia i jakości życia oraz wzrostu satysfakcji pacjentów z opieki medycznej. Promocję zdrowia należy pojmować nowocześnie, szeroko wykorzystując w niej na nowo zdefiniowane położnictwo. Uważam, że do propagowania zdrowego stylu życia, nieulegania nałogom, które mogą doprowadzić do choroby, w szczególny sposób predysponowana jest położna. Ma szczególne możliwości i okazje do oddziaływań, szczególnie w odniesieniu do pacjentek, ponieważ spędza z nimi więcej czasu niż inni pracownicy ochrony zdrowia, obserwuje w różnych sytuacjach, łatwiej jest jej ocenić potrzeby i gotowość pacjentki do zmiany zachowań i uczenia się. Jest nauczona opieki nad chorym, a z natury swojego wykształcenia ma zajmować się profilaktyką chorób i oświatą zdrowotną - jest to zapisane w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej. Oświata zdrowotna jest domeną zawodu pielęgniarki i położnej dlatego, że są one łącznikiem pomiędzy stanem choroby i stanem zdrowia.

Bibliografia

1. Charońska E.: Zarys wybranych problemów edukacji zdrowotnej. W-wa, 1997, CEM

2. Pschyrembel W.: Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. W-wa, 2008, PZWL

3. Pike S., Forster D.:Promocja zdrowia dla wszystkich. Lublin, 1998. Wyd. Czelej

4. Kraski J.(red): Promocja zdrowia. W-wa, 1994, Sanmedia

5. Bręborowicz H.: Położnictwo. W-wa, 2005, PZWL

Metody naturalnego planowania rodziny często bywają nazywane „naturalną” albo „katolicką” antykoncepcją. Jednak, ściśle rzecz biorąc, w żadnym wypadku nie można zakwalifikować ich jako antykoncepcyjne, bowiem na żadnym etapie nie ingerują one w naturalny rytm płodności ani też nie stawiają barier normalnym procesom związanym z przekazywaniem życia.

Naturalne planowanie rodziny w pytaniach i odpowiedziach.

1. Co to jest naturalne planowanie rodziny?

Tym terminem (zapisywanym często w postaci skrótu: NPR) określa się taki sposób praktykowania odpowiedzialnego rodzicielstwa, na który składają się dwa elementy: systematyczna obserwacja objawów płodności i ich interpretacja (wyznaczenie w cyklu kobiecym: fazy niepłodności przedowulacyjnej, fazy płodności, fazy niepłodności poowulacyjnej) oraz dostosowanie współżycia do tak rozpoznanego rytmu płodności — stosownie do planów prokreacyjnych małżonków. Zatem jeśli pragną oni dziecka, wówczas mogą wybrać czas najbardziej temu sprzyjający, a jeżeli nie planują poczęcia, zachowują w okresach płodności wstrzemięźliwość seksualną, nie podejmując kontaktów genitalnych.

Naturalne planowanie rodziny zakłada zatem samokontrolę, umiejętność świadomego „gospodarowania” płodnością i wzbogaca zwykłą metodę diagnostyczną o swoistą wartość dodaną, jaką jest moralny wymiar postępowania małżonków, kierujących się pragnieniem poszanowania Bożego, naturalnego, ekologicznego porządku w dziedzinie płodności oraz wzajemną miłością i odpowiedzialnością.

Warto przy okazji zauważyć, że naturalnego planowania rodziny nie powinno się utożsamiać z dość częstą obecnie praktyką polegającą na obserwowaniu i interpretowaniu cyklu połączonym ze stosowaniem w okresie płodności antykoncepcyjnych środków barierowych. Taką „metodę mieszaną”, polecaną przez niektórych jako „zdrowa alternatywa dla antykoncepcji hormonalnej”, określa się często skrótem FAM (od angielskiego Fertility Awareness Methods – „metody oparte na świadomości płodności”).

2. Jakie wskaźniki i objawy umożliwiają określenie czasu płodności i niepłodności?

Współczesne metody NPR opierają się na wieloletnich badaniach naukowych potwierdzających miarodajność samoobserwacji czytelnych sygnałów związanych z zachodzącymi w organizmie kobiety procesami hormonalnymi regulującymi cykliczną płodność (pierwsze odkrycia naukowe w tej dziedzinie miały miejsce ponad sto lat temu; obecnie metody NPR są już wszechstronnie zanalizowane w piśmiennictwie medycznym). Współcześnie powszechnie praktykuje się albo samą obserwację zmian w śluzie szyjkowym, albo łączy się ją z interpretacją przebiegu podstawowej temperatury ciała w różnych fazach cyklu kobiecego. Te dwa zasadnicze wskaźniki uzupełnia się niekiedy obserwacją zmian zachodzących w ułożeniu i charakterystyce szyjki macicy (tzw. samobadanie szyjki macicy). W 1981 roku Światowa Organizacja Zdrowia podała, że 93 procent kobiet (niezależnie od poziomu wykształcenia) jest w stanie adekwatnie określać zmiany zachodzące w śluzie szyjkowym w różnych fazach cyklu.

3. Jakie są metody naturalnego planowania rodziny?

Metody te dzielimy na dwie główne kategorie, w obrębie których funkcjonują różne szkoły i ośrodki uczące ich odmian:

a) metody oparte wyłącznie na obserwacji śluzu szyjkowego:

Metoda Owulacyjna Billingsa (opracowana przez małżeństwo lekarzy Johna i Evelyn Billingsów, którzy wykorzystali wyniki badań profesorów Jamesa Browna oraz Erika Odeblada: www.woomb.org),

Model Creightona (stosowana w NaProTechnologii metoda rozwijana od 1981 roku przez American Academy of FertilityCare Professionals: www.aafcp.org),

tzw. Metoda Drugiego Dnia (TwoDay Method – bardzo prosta metoda opracowana przez Institute for Reproductive Health, działający przy amerykańskim Georgetown University: www.irh.org).

b) metody objawowo-termiczne, czyli łączące interpretację śluzu szyjkowego, podstawowej temperatury ciała oraz samobadanie szyjki macicy, np:

Metoda Rötzera (opracowana już w latach 50. XX wieku przez austriackiego lekarza Josefa Rötzera – prekursora metody objawowo-termicznej; uczy jej stowarzyszenie INER: www.iner.org, www.iner.pl),

Metoda CCL (propagowana przez założone w 1971 roku przez Johna i Sheilę Kippleyów stowarzyszenie The Couple to Couple League, posiadające w Polsce swój odpowiednik – Ligę Małżeństwo Małżeństwu: www.ccli.org, www.lmm.pl),

Metoda Objawowo-Termiczna Podwójnego Sprawdzenia (zwana popularnie „metodą angielską”, opracowana przez National Association of NFP Teachers; w Polsce jej kursy prowadzi Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny: www.psnnpr.com),

Zmodyfikowania Metoda Podwójnego Sprawdzenia (tzw. Metoda Niemiecka, rozwijana przez ośrodek badawczy działający przy uniwersytecie w Düsseldorfie: www.sektion-natuerliche-fertilitaet.de, www.nfp-online.de),

metoda opracowana przez nestorkę polskiego NPR-u, Teresę Kramarek: www.milosciodpowiedzialnosc.prv.pl

4. Czy „kalendarzyk małżeński” to to samo co NPR?

„Kalendarzyk małżeński” to potoczna nazwa opracowanej w latach 30 XX wieku metody rytmu. Jej reguły opierały się na odkryciach dwóch naukowców: japońskiego ginekologa-położnika Kyusaki Ogino oraz austriackiego chirurga i ginekologa Hermanna Knausa, którzy niezależnie od siebie zaobserwowali, iż owulacja zachodzi mniej więcej na dwa tygodnie przed kolejnym krwawieniem miesiączkowym. Metoda rytmu polegała na odejmowaniu określonej ilości dni od czasu trwania najkrótszego i najdłuższego z dotychczasowych cykli. Ponieważ współczesne metody NPR pozwalają na wysoce miarodajną interpretację cyklu płodności w oparciu o obserwacje jej objawów, „kalendarzyk” odesłano do lamusa, choć nadal skojarzenie z nim pokutuje w potocznej świadomości, a niestety często również w popularnych publikacjach prasowych. Pewne zmodyfikowane elementy metody rytmu, uzupełnione o obserwacje śluzu szyjkowego, wykorzystuje się nadal w jednej z reguł wyznaczania końca fazy niepłodności przedowulacyjnej.

5. Jak skuteczne jest NPR?

Pojęcie „skuteczności NPR” wprowadza się zazwyczaj w analizach porównawczych różnych metod regulacji poczęć stosowanych w celu uniknięcia poczęcia. Takie spojrzenie zawęża zatem istotny sens metod NPR, które nie są po prostu formą „naturalnej antykoncepcji” (zob. odpowiedź na pytanie 9). Skuteczność metod porównuje się na podstawie tzw. wskaźnika Pearla, czyli, najprościej mówiąc: liczby poczęć w ciągu roku u 100 kobiet stosujących daną metodę.

W większości badań naukowych nad skutecznością NPR stosuje się dwie kategorie: „skuteczność metody” oraz „skuteczność użytkownika” (lub „skuteczność praktyczna”). Pierwszy termin oznacza ilość nieplanowanych poczęć wśród użytkowników dobrze znających metodę i przestrzegających ściśle jej zasad, zaś drugi obejmuje wszystkie przypadki nieplanowanych poczęć w grupie użytkowników metody, niezależnie od stopnia motywacji i stosowania się do reguł. Temat skuteczności metod NPR jest dość skomplikowany, trudno bowiem porównywać różne badania, w których stosuje się rozmaite kryteria doboru uczestników i interpretacji wyników.

Wyniki jednego z pierwszych badań (Marshall, 1968) wykazały skuteczność metody termicznej (opartej wyłącznie na obserwacji podstawowej temperatury ciała) na poziomie 98,8 procenta, podczas gdy jej skuteczność praktyczna wyniosła 93,4 procenta. W najnowszych, opublikowanych w roku 2007 badaniach niemieckich naukowców z uniwersytetu w Heidelbergu skuteczność metody objawowo-termicznej w grupie użytkowników powstrzymujących się od zbliżeń w okresie płodności została określona na poziomie 99,6 procenta. W innych publikacjach skuteczność metody (owulacyjnej lub objawowo-termicznej) oscyluje pomiędzy 97 a 99,8 procenta, natomiast skuteczność praktyczna pomiędzy 84 a 99 procent.

Dla skuteczności metod NPR stosowanych dla uniknięcia poczęcia duże znaczenie ma również motywacja użytkowników. Dla przykładu: w badaniu przeprowadzonym w 1981 roku w Kanadzie skuteczność w grupie osób nie planujących w ogóle ciąży wyniosła 98,9 procenta, zaś w grupie osób jedynie odkładających ją: 83,9 procenta.

Osobna kwestia to skuteczność czy przydatność NPR w sytuacji, w której małżonkowie mają problemy z poczęciem. Umiejętność interpretacji objawów płodności odgrywa fundamentalną rolę w diagnozowaniu przyczyn niemożności zajścia w ciążę oraz ewentualnej niepłodności, jak również pozwala małżonkom określić optymalny czas dla zbliżenia podejmowanego w celu poczęcia dziecka. Dla przykładu: ośrodki NaProTechnologii w pierwszym etapie pracy z małżeństwami zwracającymi się o pomoc w uzyskaniu poczęcia uzyskują bardzo dobre efekty, posługując się metodą obserwacji śluzu szyjkowego według Modelu Creightona. Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Reprodukcyjnej zaleciło w 2008 roku prowadzenie obserwacji cyklu jako jedną z pierwszych procedur pomocy małżonkom zgłaszającymi lekarzowi z problemy z płodnością.

6. Czy NPR można stosować w przypadku cykli nieregularnych?

Pojęcie „nieregularności cyklu” wymagałoby osobnego omówienia i zdefiniowania, bowiem niesłuszne jest przekonanie, że wszystkie cykle danej kobiety powinny mieścić się w określonym typowym schemacie. Poważniejsze zaburzenia przebiegu cyklu nie wykluczają prowadzenia miarodajnych obserwacji objawów płodności, jednak wymagają nieco większego doświadczenia w ich interpretacji, dlatego w takiej sytuacji wskazane byłyby konsultacje z fachowym nauczycielem NPR. Dodatkowym atutem prowadzenia samoobserwacji jest możliwość wstępnego zdiagnozowania wielu przyczyn nietypowego przebiegu cyklu.

7. Czy NPR nie zawodzi w sytuacjach nietypowych (choroba, wcześniejsze stosowanie środków antykoncepcyjnych, czas karmienia piersią)?

Dla każdej z wymienionych sytuacji zostały opracowane szczegółowe reguły interpretacji obserwowanych objawów, których małżonkowie mogą nauczyć się podczas kursów prowadzonych przez uznane organizacje propagujące NPR. Ścisłe praktykowanie metod NPR w tego typu przypadkach może być związane z wymaganiem zachowania dłuższej wstrzemięźliwości.

8. Jaki wpływ ma NPR na więź małżeńską?

NPR nie jest czarodziejską różdżką uszczęśliwiającą praktykujące je małżeństwa. Nie są one wolne od problemów, konfliktów, wątpliwości; muszą pracować nad swoimi relacjami, podjąć wysiłek wspólnego nauczenia się metody, wziąć wspólną odpowiedzialność za jej stosowanie, pracować nad sobą w sferze współżycia małżeńskiego, walczyć z egoizmem.

Wśród pozytywnych skutków praktykowania NPR małżonkowie wymieniają najczęściej: pogłębienie relacji (nie tylko w sferze seksualnej) i lepsze wzajemne zrozumienie, radość ze wspólnej odpowiedzialności za planowanie rodziny, większy szacunek do współmałżonka. Podkreślają także lepszą znajomość fizjologii i orientację w przebiegu cyklu, przewartościowanie spojrzenia na seks, otwarcie się na głębokie znaczenie i świętość współżycia małżeńskiego. Dla wielu małżeństw odkryciem jest również przeżywanie okresów powstrzymywania się od zbliżeń i związane z tym świeże podejście do czułości oraz intymności. Praktykowanie NPR z motywów religijnych łączy się często z pogłębieniem życia duchowego. Gdy chodzi o kwestie duchowe, małżonkowie przyznają również, że praktykowanie NPR czyni ich bardziej otwartymi na posiadanie większej liczby dzieci, nawet jeśli wcześniej nie planowali dalszego powiększania rodziny.

Z kolei odczuwany przez niektóre małżeństwa dyskomfort związany ze stosowaniem NPR dotyczy na ogół trzech głównych kwestii: napięć we współżyciu seksualnym wynikających z wymagania okresowej wstrzemięźliwości, pogorszenia się relacji małżeńskich, problemów z samą metodą.

9. Czy można mówić o NPR jako jednej z metod antykoncepcji?

NPR często bywa nazywane „naturalną” albo „katolicką” antykoncepcją. Jednak ściśle rzecz biorąc, metod tych w żadnym wypadku nie można zakwalifikować jako antykoncepcyjne, bowiem na żadnym etapie nie ingerują one w naturalny rytm płodności ani też nie stawiają barier normalnym procesom związanym z przekazywaniem życia.

Poza tym istotą naturalnego planowania rodziny jest bardziej całościowe spojrzenie na płodność i związaną z nią odpowiedzialność pary małżeńskiej. W obrębie tego świadomie przyjętego stylu życia pojawiają się bowiem kwestie takie jak: otwartość na dzieci, poszanowanie i akceptacja naturalnego porządku płodności, budowanie lepszych relacji małżeńskich, zdolność do podyktowanej bezinteresowną miłością okresowej wstrzemięźliwości.

Osobny i szeroki temat stanowi motywacja małżonków, którzy teoretycznie rzecz biorąc, mimo iż praktykują NPR, mogą być zamknięci na przekazywanie życia, choć nie mają autentycznych przeciwwskazań dla dalszego powiększenia rodziny.

10. Jakie jest stanowisko Kościoła katolickiego na temat NPR?

Kościół katolicki (podobnie jak i prawosławny) podtrzymuje niezmiennie tradycyjną naukę chrześcijańską odrzucającą wszelkie formy antykoncepcji. Papieże wielokrotnie wypowiadali się na temat etyki małżeńskiej i seksualnej – oto ważniejsze dokumenty Magisterium:

• Katechizm Kościoła Katolickiego (1992)

• Pius XI: encyklika Castii Connubii (1930),

• Pius XII: przemówienie Kwestia moralna życia małżeńskiego (1951),

• Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (1965),

• Paweł VI: encyklika Humanae vitae (1968),

• Jan Paweł II: encyklika Evangelium vitae (1995), adhortacja Familiaris consortio (1981), katechezy środowe Mężczyzną i niewiastą stworzył ich (1979-1980),

• Kongregacja Wychowania Seksualnego: deklaracja Persona humana (1975),

• Kongragacja Nauki Wiary: instrukcja Donum vitae (1987)

Papieska Rada ds. Rodziny: Ludzka płciowość: prawda i znaczenie, Vademecum dla spowiedników o niektórych zagadnieniach moralnych dotyczących życia małżeńskiego (1997)

•