Łuk odruchowy

Łuk odruchowy to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. Łuk odruchowy stanowi strukturalny (anatomiczny) element reakcji odruchowej.

    Składa się z 5 zasadniczych elementów:

1) receptora,

2) dośrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego,

3) ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek),

4) odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego,

5) efektora.

 

 

 

    Receptor

    Receptory to struktury nerwowe (narząd zmysłowy), w którym dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na impulsy nerwowe;

Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje odpowiednio przetworzony i zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsień lub gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i reakcję lub czynność właściwą dla danego odruchu.

Zatem pobudzenie, które jest impulsem elektrycznym powstającym  w receptorze przenoszone jest nerwami czuciowymi (dzięki rozprzestrzenianiu się fali depolaryzacji w neuronach) do ośrodkowego układu nerwowego ( z reguły rdzenia kręgowego), a z kolei nerwami ruchowymi i autonomicznymi (autonomiczny układ nerwowy) - do efektorów (np. do mięśni, gruczołów), występuje wówczas reakcja na bodziec.

    Efektor

Efektor  to narząd wykonawczy organizmu żywego, wykonujący lub zmieniający swoją czynność pod wpływem pobudzeń nerwowych (końcowa część łuku odruchowego). Efektorami są np.: mięśnie szkieletowe, mięśnie gładkie  i gruczoły. Efektor wykonuje reakcję - czyli daje efekt po zadziałaniu bodźca.

    Bodziec

Bodziec, podnieta, czynnik wywołujący pobudzenie receptorów - pochodzący ze środowiska zewnętrznego lub ze środowiska wewnętrznego.

Bodźce zewnętrzne działają na telereceptory - receptory przystosowane do odbierania bodźców na odległość - np. oko, ucho - i receptory odbierające bodźce przez bezpośredni kontakt (dotyk).

Bodźce wewnętrzne działają poprzez proprioreceptory warunkujące czucie pozycji ciała, ruchu członków ciała oraz intereroreceptory reagujące na zmiany wewnętrznego środowiska organizmu.

 

Reakcje te mogą być wrodzone tj. nie wymagające uczenia się (odruchy bezwarunkowe), lub nabyte w trakcie uczenia się (odruchy warunkowe).

U organizmów wyższych występują również odruchy, w których bierze udział znaczna liczba neuronów - tzw. złożony łuk odruchowy. Reakcja na odebrany bodziec bywa wtedy bardzo złożona i wielostronna.

Układ współczulny, układ sympatyczny (łac. systema sympathica) - część autonomicznego układu nerwowego, odpowiadająca za przygotowanie organizmu do walki bądź ucieczki. Jest on aktywny w czasie stresu i powoduje następujące reakcje organizmu:

• wydzielanie małej ilości gęstej śliny^[1],

• szybsza praca serca,

• zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie,

• rozszerzenie źrenic,

• rozkurcz mięśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji),

• stroszenie włosów,

• wydzielanie potu na dłoniach,

• reakcja "walcz albo uciekaj",

• rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki moczowej (trzymanie moczu),

• pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki),

• wzmaga skurcz mięśni gładkich,

• zwiększa agregację płytek krwi (trombocytów),

• zahamowanie perystaltyki jelit,

• podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych,

• rozkurcz mięśni gładkich naczyń skórnych (skóra ciepła i czerwona),

• skurcz mięśni gładkich naczyń mięśni szkieletowych (szybsze zaopatrywani mięśni w tlen),

• zwiększenie oporu obwodowego w naczyniach tętniczych,

• wydzielanie łez,

• rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach,

• zwiększenie wydzielania reniny,

Po zniknięciu zagrożenia, układ ten wyłącza się, a efekty jego pobudzenia są likwidowane przez układ przywspółczulny.

Neurotransmiterem układu we włóknach przedzwojowych jest acetylocholina, która działa na receptory nikotynowe. W odpowiedzi włókna zazwojowe wydzielają noradrenalinę, a przy długotrwałym działaniu także adrenalinę, które z kolei działają na receptor adrenergiczny.

Ośrodki układu współczulnego znajdują się w istocie szarej pośrednio-bocznej rdzenia kręgowego. Włókna wychodzące z rdzenia tworzą wzdłuż przełyku pnie współczulne, które zawierają zwoje. Składają się na nie:

Układ przywspółczulny, parasympatyczny, cholinergiczny, (łac. systema parasympathica) - podukład autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialny za odpoczynek organizmu i poprawę trawienia. W uproszczeniu można powiedzieć, że działa on antagonistycznie (odwrotnie) do układu współczulnego. Włókna nerwowe układu przywspółczulnego wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym, dochodząc do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby itp. W układzie tym, podobnie jak w układzie współczulnym, występują zwoje, leżące w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach oraz sploty (np. splot sercowy, płucny), natomiast w przeciwieństwie do niego układ przywspółczulny nie reaguje jako całość, lecz aktywizuje tylko te funkcje, które są niezbędne w danym czasie.

Neurotransmiterem układu jest wyłącznie acetylocholina (zarówno we włóknach przed- jak i zazwojwych), która pobudza receptory muskarynowe i nikotynowe.

Ośrodki układu przywspółczulnego znajdują się w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego (S₂-S₄) oraz w jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych III, VII, IX i X.

Czynności układu [edytuj]

• zwężanie źrenicy,

• wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny^[1],

• hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu),

• zwężanie oskrzeli,

• rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi,

• nasilanie skurczów przewodu pokarmowego,

• kurczenie pęcherza moczowego,

• wzrost wydzielania insuliny,

Substancje pobudzające czynność tego układu nazywa się parasympatykomimetykami, natomiast substancje hamujące układ przywspółczulny nazywa się parasympatykolitykami (cholinolitykami). Niektóre z nich, zarówno pobudzające jak i hamujące, stosuje się w lecznictwie.

---