AGRESJA

Agresja jako wielopoziomowe zjawisko funkcjonowania człowieka

1. Agresja a poziomy regulacji zachowań

• Poziom biologiczny

• Poziom psychologiczny

• Poziom społeczny

Przemawiają za tym ważne względy:

• agresja nie pojawia się w izolacji

• wymaga kontekstu innych ludzi

• potrzebuje odniesienia do licznych warunków społeczno-kulturowych

1. Poziom biologiczny agresji

Argumenty za znaczeniem czynników biologicznych:

• względnie stały poziom agresji jednostki

• różnice indywidualne w poziomie agresywności ludzi

Obszary mózgu odpowiedzialne za agresję:

• Obszary stymulacji:

• jądro migdałowe

• części podwzgórza

• części śródmózgowia i ośrodkowej istoty szarej

• Obszary hamowania zachowań agresywnych:

• Obręcz półkuli mózgowej

• Otoczenie przegrody

• Jądro ogoniaste

• Organiczne uszkodzenia mózgu

• Nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD)

• Poziom testosteronu (męski hormon płciowy)

- większość przestępstw popełniają mężczyźni

- poziom testosteronu odpowiada za zachowanie drażliwe, niepokój, wybuchowość, czujność i podatność na
prowokacje u chłopców (Olweus 1998;)

- zmiany zachowania u dziewcząt poddanych terapii hormonalnej (Witt 2010)

• Temperament

- W. Carey ( 1986 ) wyodrębnił czynnik ryzyka TCR jako konstelację cech zwiększających pojawianie się zachowania
zaburzonego

- J.Kagan (1998) koncepcja jednego wymiaru temperamentu

• Wrodzona tendencja do przewodzenia

1. Temperament a socjalizacja

Rezultaty procesu socjalizacji dokonującego się w dzieciństwie czy młodości są w istotny sposób zdeterminowane wymiarami temperamentu (Rothbart, Bates 1998).

Koncepcja jednego wymiaru temperamentu J. Kagana (1998)

• Dzieci wyraźnie zahamowane

Są spójnie bojaźliwe, lękliwe, wstydliwe, emocjoanlnie przygaszone w sytuacjach nieznanych, boją się obcych, nowych zadań. Rano – podwyższony poziom kortyzolu, rozszerzone źrenice, podwyższone tętno. Skłonność do zachowań introwertywnych.

• Dzieci wyraźnie niezahamowane

Są spójnie towarzyskie, spontaniczne, mają pozytywną postawę wobec znajomych i nieznajomych, zdarzeń. Skłonność do zachowań ekstrawertywnych.

1. Koncepcja jednego wymiaru temperamentu (Kagan 1998)

Skrajnie zahamowane (15%) i niezahamowane (15%) dzieci tworzą dwa odrębne genetycznie typy, mają też różne poziomy progów reaktywności w układzie limbicznym w mózgu.

• Dzieci zahamowane

mają niższy próg reaktywności, łatwiej i szybciej osiągają wysoki poziom pobudzenia i reagują na nie wycofywaniem. Jest to zachowanie nieświadome. Wykazują większą neuronalną aktywację prawego płata czołowego.

• Dzieci niezahamowane

mają wyższy próg reaktywności, wolniej osiągają wysoki poziom pobudzenia (tylko silne bodźce). Wykazują neuronalną aktywację lewego płata czołowego.

1. Poziom biologiczny agresji

• Zachowanie agresywne jest cechą jakościową, nie zależy od wyizolowanych czynników. Są to tylko czynniki ryzyka, ale żeby zadziałały muszą trafić na odpowiedni grunt. Dopiero interakcja z innymi elementami życia dziecka mogą spowodować ich nasilenie i utrwalanie (Frączek 1993; Stepień 2002; Strelau 1996).

• Czynniki biologiczne nie są usprawiedliwieniem dla zachowania nieaprobowanego społecznie. Są zaledwie sygnałem dla dorosłych o możliwych problemach i zagrożeniach. Można im skutecznie zapobiegać.

Według J. Reykowskiego (2002) biologiczne mechanizmy powstawania agresji można rozpatrywać dwojako:

• Jako skłonność do agresji wywołaną procesem nadawania znaczenia emocjonalnego dodatniego lub ujemnego konkretnym czynnościom czy sytuacjom (gwałtowna mobilizacja sił, użycie mięśni szkieletowych czy innych efektorów przydatnych w walce).

• Przez emocjonalne znaczenie niektórych efektów czynności agresywnych (nagrodą, wzmocnieniem dla czynności niepożądanych może być widok reakcji na wyrządzoną krzywdę).

Reasumując:

• Wrodzone mechanizmy biologiczne zaledwie wyjaśniają skłonność do agresji.

• Dzięki rozwojowi procesów poznawczych, uczeniu się, oddziaływaniu otoczenia można zaobserwować proces wyhamowywania agresji lub odreagowywanie negatywnych emocji przy pomocy zachowań zastępczych.

1. Poziom psychologiczny agresji

Zachowania człowieka nie da się analizować w oderwaniu od czynników psychologicznych. To one decydują o:

• przyczynach

• formach

• rozmiarach zachowań niepożądanych.

Należą do nich: procesy poznawcze, wrażliwość emocjonalna jednostki, uwewnętrznione zasady i normy postępowania w otoczeniu społecznym, wykształcone w toku rozwoju umiejętności i nawyki (Frączek 1996; Reykowski 2002; Wolińska 2000).

Procesy psychiczne i struktury poznawcze są odpowiedzialne za:

• odbiór

• przechowywanie

• reprodukowanie

• budowanie wiedzy o otaczającym świecie.

Dzięki nim jednostka rozumie i interpretuje rzeczywistość, w której żyje.

To czy zachowanie agresywne dojdzie do skutku, będzie zależało od tego, jakie znaczenie przypisuje się danej sytuacji (teoria atrybucji).

1. Ogólny model agresji (Anderson i Bushman, 2002)

Poziom rozwoju moralnego buduje standardy postępowania w życiu, które pomagają w socjalizacji i kontrolowaniu zachowania nieaprobowanego (znaczenie wartości życiowych i ich kryzys).

Umiejętność radzenia sobie z problemami

(zasoby osobiste):

• kompetencje intelektualne

• samoocena

• mała elastyczność

(tu agresja może być reakcją obronną, często towarzyszy jej tendencja do nadinterpretacji)

Agresja może służyć realizacji różnych celów!

1. Funkcjonalna typologia agresji (Mattaini i in. 1996)

Sześć potencjalnych funkcji agresji:

• zmiana sytuacji awersyjnej;

• wzmocnienie pozytywne (osiągnięcie konkretnego celu);

• wyładowanie negatywne pobudzenia afektywnego;

• rozwiązanie konfliktu;

• zdobycie szacunku;

• atak na zdefiniowanego kulturowo „wroga”.

Dla skutecznej kontroli zachowań niepożądanych dzieci i młodzieży znaczenie funkcji agresji jest sprawą podstawową. Pozwala na rozumienie agresji i stwarza możliwość zaspokajania celów bez odwoływania się do zachowań nieakceptowanych społecznie.

(Mattaini, McGowan, Williams 1996; Mattaini, Twyman Chin, Lee1996; Patterson i Yoerger 2002)

1. Poziom społeczny agresji

Agresja jest niejednokrotnie wywoływana przez procesy grupowe. Dla analizy zjawiska niezbędne są jej uwarunkowania socjalizacyjne (czynniki społeczno-kulturowe i właściwości grupy).

Są to:

• potrzeba utożsamiania z własną grupą

• odczuwanie wrogości wobec grup obcych

Wspólnota pochodzenia a symbole (flagi, hymny, obrzędy). Grupa, państwo budują własne systemy normatywne!

Społeczny kontekst zachowań niepożądanych odwołuje się do wielu aspektów. Są to:

• zasady i normy najbliższego otoczenia jednostki

• przejawy agresji przypisane wyłącznie aktywności grupy odniesienia (kibice)

• modelowanie agresji przez negatywne wzorce

• wpływ grupy, w jakiej funkcjonuje jednostka

• współwystępowanie agresji z innymi patologiami społecznymi

(Frączek, Stępień 1996; Frączek 2002; Pietrzak 1996; Pospiszyl 1994)

1. Podsumowanie

Wyodrębnienie podanych regulatorów to zabieg teoretyczny – mogą współwystępować.

Konstelacja szczególnie ważnych czynników:

• predyspozycje temperamentalne i osłabione mechanizmy kontroli;

• osobiste doświadczenia jednostki, które kształtują percepcję i ocenę rzeczywistości jako frustrującej;

• nawyki reagowania zachowaniem agresywnym w różnych sytuacjach.