Definicja kosztu

Koszty – są to wydatki poniesione przez przedsiębiorstwo na wytwarzanie dóbr i usług w jakimś czasie.

ANALIZA KOSZTÓW W KRÓTKIM OKRESIE

Krótki okres - to czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki wytwórcze do nowych warunków. (może wydłużyć, skrócić czas trwania zmiany roboczej; więcej czasu natomiast zajmuje zatrudnienie pracowników).

Koszty produkcji – to wydatki jakie ponosi producent za zakup siły roboczej ,maszyn, urządzeń, budynków, surowców, energii itp.

Ze względu na stopień zależności kosztów od wielkości produkcji, wyróznia się koszty stałe oraz koszty zmienne.

Rozpatrując podział kosztów na koszty stałe i zmienne należy uwzględnić następujące kwestie:

• Czynnik czasu

• Przedział wielkości produkcji

• Sposób ujęcia kosztów (koszty całkowite, koszty jednostkowe)

KOSZTY STAŁE
Sa to koszty, które nie są zależne od wielkości produkcji, czyli ich wielkość nie zmienia się wraz ze zmianą produkcji. Koszty te występują nawet jeśli produkcja wynosi 0. Dzieje się tak ponieważ:

1. Jeżeli przedsiębiorstwo nie potrafi szybko uzupełnić posiadanych czynników produkcji to musi ponosić koszty amortyzacji budynku, płacić odsetki od pożyczek zaciągniętych itp.

2. Przedsiębiorstwo nie może w krótkim okresie w pełni dostosować się do nowych warunków jego koszty produkcji w tym okresie muszą być wyższe.

Oznaczenie : KS lub z angielskiego (FC)

gdzie Q to wielkość produkcji

Krzywa kosztów stałych ma kształ lini poziomej, ponieważ niezależnie od rozmiarów prodkucji poziom tych kosztów jest w przedsiębiorstwie cały czas jest jednakowy

W obrębie kosztów stałych wyróżnia się :

• Koszty bezwzględnie stałe – sa to koszty całkowicie niezależne od skali produkcji. Nie podlegają więc żadnym zmianom przy zmianach wielkości produkcji. Takich kosztów w praktyce jest niewiele: jest nim m.in koszt amortyzacji ustalony metodą liniową.

• Koszty skokowo stałe – zachowują jednakowy poziom tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom, na którym znowu występuje pewna ich stabilizacja do okreslonej wielkości produkcji.

KOSZTY ZMIENNE

Są to koszty, które zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. (np. płace robotników, koszty zużycia surowców).

Oznaczenie KC lub z angielskiego VC.

Początkowo koszty zmienne rosną mniej niż proporcjonalnie, następnie jednak zgodnie z prawem malejących przychodów, każde kolejne powiększenie rozmiarów produkcji wymaga coraz większych kosztów.

Krzywa kosztów zmiennych do pewnego punktu tj punktu przegięcia jest wklęsła, a po przekroczeniu tego punktu staje się wypukła.

W obrębie kosztów zmiennych wyróżnia się najczęściej:

• Koszty zmienne proporcjonalne – wzrostowi wielkości produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów.

Dla których wskaźnik zmienności kosztów wynosi 1

• Koszty zmienne progresywne – koszty te rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji.

Dla których wskaźnik zmienności kosztów wynosi powyżej 1.

• Koszty zmienne degresywne – koszty te występują wtedy, kiedy wraz ze wrostem wielkości produkcji następuje przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od przyrostu produkcji.

(wolniej niż rozmiary produkcji).

Dla których wskaźnik zmienności kosztów oscyluje w przedziale od 1 do 0.

KOSZTY CAŁKOWITE
Stanowią one wartość zużytych czynników produkcji. O poziomie kosztu całkowitego decyduje metoda produkcji i ceny czynników produkcji ( ziemia, praca, kapitał)

Metody produkcji rozróżnia się na pracochłonne i kapitałochłonne.

• Technologie wymagające stosowania dużej ilości kapitału i mniejszej ilości pracy określamy miarą kapitałochłonnej.

• Technologie zużywające dużo pracy i relatywnie mało kapitału – to technologie pracochłonne.

Są sumą kosztów stałych i kosztów zmiennych,

Oznaczenia: KC lub TC

KC = KS + KZ

Krzywa kosztów całkowitych ma kształ identyczny jak krzywa kosztów zmiennych z tą tylko różnicą, że jest ona na wykresie przesunieta wyżej ( o wielkośc kosztu stałego).

Krzywa kosztu całkowitego jest funkcją rosnącą.

Znajomość kosztów stałych i zmienny jest podstawą wielu decyzji w przedsiębiorstwie, takich jak:

• Ile należy wytworzyć wyrobów aby pokryć koszty zmienne i koszty stałe.

• Ile należy wytworzyć wyrobów aby zapewnić przedsiębiorstwu określoną kwotę zysku.

• O ile należy zwiększyć wielkość produkcji, aby obniżyć koszty przeciętne o osiągnąć zakładany przyrost zysku

• Czy do osiągnięcia pożądanego wzrostu wielkości produkcji należy zakupić dodatkowe maszyny i urządzenia produkcyjne

Przejdziemy teraz do analizy kosztów przecietnych (jednostkowych)

PRZECIETNY KOSZT STAŁY

Jest on obliczany poprzez podzielenie całkowitych kosztów stałych przez liczbę wyprodukowanych produktów.

Oznaczenie : ks lub KSP lub AFC

KSP = $\frac{\mathbf{\text{KS}}}{\mathbf{Q}}$

Im większe będą rozmiary produkcji, tym mniejszy będzie koszt stały przypadający na jednostkę produktu.

Krzywa przeciętnych kosztów stałych ma kształ opadający ze względu na to, że całkowite koszty stałe rozkładają się na coraz większą liczę produktów.

PRZECIĘTNY KOSZT ZMIENNY

Otrzymujemy dzieląc koszty zmienne przez liczbę wytworzonych produktów.

Oznaczenie: kz lub KZP lub AVC

KZP = $\frac{\mathbf{\text{KZ}}}{\mathbf{Q}}$

Koszty te maleją wraz ze wzrostem produkcji, a po przekroczeniu pewnej wielkości rosną.

PRZECIĘTNY KOSZT CAŁKOWITY

To koszty całkowite przypadające na jednostkę wyrobu.

KCP = $\frac{\mathbf{\text{KC}}}{\mathbf{Q}}$ = $\frac{\mathbf{\text{KS}}}{\mathbf{Q}}$+ $\frac{\mathbf{\text{KZ}}}{\mathbf{Q}}$= KSP + KZP

Zmniejszają się one wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

KOSZT KRAŃCOWY (marginalny)

Definiuje się jako zmianę kosztu całkowitego, wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostę ( przyrost kosztów wywołany wytworzeniem kolejnej jednostki produktu).

KK = $\frac{\mathbf{\Delta}\mathbf{\text{KC}}}{\mathbf{\Delta}\mathbf{Q}}$
Kiedy krańcowy produkt pracy wzrasta, każdy kolejny pracownik, przyczynia się w większym stopniu do wzrostu produkcji niż poprzedni. Skoro dodatkowe koszty zwiększenia produkcji obniżają się to krótkookresowe koszty krańcowe maleją, ale dopóki wzrasta krańcowy produkt pracy.

Koszty krańcowe początkowo maleją, gdyż wyprodukowanie pierwszych jednostek wyrobu wymaga poszerzenia relatywnie małych proporcjonalnych nakładów czynników zmiennych.

Następnie jednak technologiczne wymogi procesu produkcji sprawiają, że uzyskanie kolejnych jednostek produkcji wiąze się z coraz większymi nakładami tych czynników.

Na rysunku przeciętne koszty stałe ciągle maleją, ponieważ ta sama wielkość kosztów stałych jest rozłożona na coraz większą produkcję, co zmniejsza poziom przeciętnych kosztów stałych.

Przeciętny koszt zmienny może początkowo spadać, ale nie musi. Ostatecznie jednak zacznie rosnąć, jeżeli występują czynniki stale ograniczające produkcję.

Przeciętny koszt całkowity początkowo będzie spadał z tytuły spadku kosztów stałych na jednostkę produkcji ale potem rośnie z powodu rosnących przeciętnych kosztów zmiennych.

Koszt marginalny i przeciętny koszt zmienny są takie same dla pierwszej jednostki produkcji.

Koszt marginalny – leży poniżej krzywych kosztów przeciętnych w czasie kiedy koszty te spadają i powyżej krzywych kosztów przeciętnych, kiedy koszty te rosną.

Zależności miedzy kosztem marginalnym, a kosztami przeciętnymi .

Krzywa kosztu marginalnego przecina krzywe przeciętnego kosztu zmiennego i przeciętnego kosztu całkowitego w punktach, w których osiągają one minimum.

Dla jakichkolwiek wielkości produkcji wysokość krzywej KCP jest sumą pionową krzywych KSP I KZP.

Zawsze gdy spadek KSP jest większy od wzrostu KZP, to KCP będzie spadać.

KZP osiąga w pewnym punkcie minimum, następnie rośnie. Jeżeli wzrost jest większy od spadku KSP, to KCP zaczyna wzrastać. Z tego wynika, że KZP osiąga minimum poniżej KCP.

ANALIZA KOSZTÓW W DŁUGIM OKRESIE

Długi okres czasu to czas niezbędny do dostosowywania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie. W długim okresie mogą się zmienić rozmiary produkcji przedsiębiorstwa, może być wprowadzona nowa metoda produkcji.

W długim okresie nie występuje kategoria kosztów stałych, ponieważ wszystkie koszty są traktowane jako zmienne. Nie działa w tym okresie także prawo malejących przychodów.

W długim okresie relacje między kosztami przeciętnymi, a rozmiarami produkcji mogą układać się różnie

Krzywa długookresowych kosztów całkowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki wytwórcze.

• Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu przeciętnego opada – koszty przeciętne obniżają się. Oznacza to , że przedsiębiorstwo osiąga korzyści skali.

• Jeżeli koszty całkowite rosną szybciej niż rozmiary produkcji, wtedy przedsiębiorstwo osiąga niekorzyści skali. Wówczas długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

• Może wystąpić też taka sytuacja, że koszty całkowite i rozmiary produkcji powiększają się w tym samym tempie. Długookresowy koszt przeciętny będzie stały.

Korzyści skali mogą wynikać z uwarunkowań technologicznych, marketingowych lub finansowych.

Technologiczne źródła korzyści skali uzasadnione są tym, że:

• Duże przedsiębiorstwa mogą lepiej wykorzystywać umiejętności i doświadczenie pracowników, co prowadzi do wzrostu wydajności pracy

• Niektóre czynniki produkcji są niepodzielne i mogę być efektywnie wykorzystane tylko w dużych przedsiębiorstwach ( np. piece hutnicze mogę być też wykorzystywane w małych przedsiębiorstwach, ale ich koszty eksploatacji są duże w stosunku do uzyskanych efektów)

• Przy produkcji na dużą skalę istnieje możliwość bardziej racjonalnego wykorzystania odpadów

• Duże przedsiębiorstwa dysponują większymi środkami na prowadzenie prac badawczo – rozwojowych, mogą finansować własne laboratoria czy wprowadzać nowe rozwiązania technologiczne, co zwiększy konkurencyjność firmy na rynku.

Marketingowe źródła korzyści skali wiążą się z tym, że:

• Przy hurtowych zakupach dużej ilości materiałów można wynegocjować niższe jednostkowe ceny zakupu oraz korzystniejsze warunki płatności

• Przy dużej skali produkcji opłacalne staje się zatrudnienie wysoko wykwalifikowanych pracowników

• Koszty marketingowe, takie jak utrzymanie działu sprzedaży, rozeznanie w sytuacji rynkowej, reklamy z reguły są niższe w dużych przedsiębiorstwach

Finansowe źródła korzyści skali wiążą się z tym, że:

• Duże przedsiębiorstwa mogą łatwiej i na korzystniejszych warunkach uzyskać kredyt bankowy na finansowanie działalności oraz cele rozwojowe

• Duże przedsiębiorstwa mogą korzystać z wielu źródeł finansowania swojej działalności ( cieszą się one lepszym zaufaniem niż stosunkowo częściej bankrutujące małe firmy). Chętniej nabywane są akcje, obligacje.

Spadek przeciętnych kosztów produkcji wynikający ze zwiększenia rozmiarów firmy określa się jako wewnętrzne korzyści skali.

Wzrostu rozmiarów produkcji całej gałęzi przemysłu prowadzi do obniżki kosztów w poszczególnych przedsiębiorstwach określa się jako zewnętrzne korzyści skali. (przyczyna obniżki kosztów jest zewnętrzna w stosunku do rozmiarów produkcji). Mówimy o niej wtedy kiedy przedsiębiorstwo korzysta z tanich surowców, z taniego systemy dystrybucji produktów, serwisu i innych elementów.

Korzyści skali nie mogą trwać w nieskończoność. Ciągłe powiększanie rozmiarów firmy i skali produkcji może prowadzić do narastania trudności, co prowadzi do pojawienia się niekorzyści skali i wzrostu kosztów przeciętnych.

Źródła niekorzyści skali

Menedżerskimi niekorzyściami skali:

• Trudności związane z zarządzaniem dużą firmą. ( wiele szczebli zarządzania, koordynacja działań różnych działów jest coraz bardziej skomplikowana i zbiurokratyzowana).

• Pracownicy mogą się czuć wyobcowani, co słabo wpływa na ich mobilizację do pracy i odbija się na wynikach firmy .

• Rozluźnienie relacji między kierownictwem i personelem.

Czynniki geograficzne mogą być powodem niekorzyści skali
np. coraz bardziej rozrastająca się cukrowania musi zaopatrywać się w buraki z coraz dalej położonych rejonach (koszty transportu).

Krzywa długookresowych kosztów przecietnych

Początkowo dzięki korzyściom skali wraz ze zrostem rozmiarów produkcji koszty przeciętne obniżają się. Następnie przez pewien okres koszty przecietne utrzymują się na stałym poziomie. Wreszcze w wyniku dalszego powiększania rozmiarów produkcji zaczynają przeważać niekorzysci skali co prowadzi do wzrostu poziomu kosztów przeciętnych.

Utarg przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie, na ogół w ciągu jednego roku.

Utarg całkowity – jest to po prostu cena pomnożona przez ilość sprzedanego dobra.

Utarg krańcowy – jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

O wielkości utargu i zysku całkowitego przesądzają czynniki, które przedsiębiorstwo, bierze pod uwagę przy podjęciu decyzji o wielkości produkcji:

• Poziom cen

• Możliwość oddziaływania na zmiany cen

• Chłonność rynku

• Stopień konkurencyjności

Czynniki te umożliwiają racjonalne podjęcie decyzji dotyczących rozmiarów produkcji.

Utarg krańcowy i koszt krańcowy jest wykorzystywany do okrelenia wielkości produkcji ( zwiększyć, zmniejszyć).

TABELA!

Jeżeli utarg krańcowy uzyskany ze sprzedaży kolejnych jednostek produkcji jest wyższy od kosztu krańcowego, to przedsiębiorstwu będzie się opłacać zwiększyć rozmiary produkcji, ponieważ prowadzi to do zwiększenia ogólnej kwoty zysku.

Jeżeli utarg krańcowy jest niższy niż koszty krańcowe związane ze zwiększeniem rozmiarów produkcji oznacza to że nie warto zwiększać rozmiary produkcji, gdyż prowadziło by to do zmniejszenia zysku całkowitego.

UTWRG KRANCOWY PRZYJMUJE WARTOSCI DODATNIE OZNACZA TO, ŻE UTARG CAŁKOWITY ROŚNIE . JEŻLI NATOMIAST TARG KRAŃCOWU MA WARTOŚCI UJEMNE TO UTARG CAŁKOWITY SPADA.

Utarg całkowity osiąga maksimum tam gdzie utarg krańcowy jest równy zero.

Przedsiębiorstwo dążące do wyznaczenia optymalnych rozmiarów produkcji, powinno wybrać takie rozmiary produkcji przy których koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym .

Oprócz podziału na koszty produkcji ( czyli koszty stałe, zmienne, całkowite, koszty przeciętne) wyróżnia się też inne podziały kosztów, według różnych kryteriów.

Koszty własne przedsiębiorstwa mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów, lecz najczęściej sprowadza się koszty do trzech zasadniczych układów:

1. Układ rodzajowy

2. Układ funkcjonalny ( według miejsc powstania)

3. Układu kalkulacyjnego

UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW

Koszty w tym układzie charakteryzują się tym, że obejmują całkowitą sumę kosztów danej kategorii w przedsiębiorstwie, bez względu na to, w jakim miejscu powstały i w jakim celu zostały poniesione.

W tym układzie koszty można podzielić na następujące kategorie:

1. Zużycie materiałów i energii

2. Usługi obce ( remontowe , transportowe )

3. Podatki i opłaty ( podatki od środków transportu, od nieruchomości, podatek VAT)

4. Wynagrodzenia za pracę ( a także składki na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy)

5. Świadczenia na rzecz pracowników ( koszty BHP, odpis na fundusz świadczeń socjalnych )

6. Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych
   AMORTZACJA : utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

7. Pozostałe koszty ( koszty usług bankowych, podróży służbowych, reklam)

Wyróżnia się też podział kosztów na:

1. Koszty rzeczowe są to
   *koszty związane ze zużyciem surowców, materiałów i energii potrzebnej do prawidłowego procesu produkcji w przedsiębiorstwie,
   ( amortyzacja maszyn i urządzeń, zużycie materiałów, surowców, energii )

2. Koszty osobowe odnoszą się one do nakładów ludzkiej pracy i obejmują wynagrodzenia i narzuty na płace, odpisy na fundusz świadczeń socjalnych.

UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW:

Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. Miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa. Wyróżnia się więc:

1. Koszty zakupu materiałów ( związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w surowce i materiały)

2. Koszty produkcji ( obejmują koszty wydziałów produkcji podstawowej, koszty wydziałów pomocniczych oraz koszty utrzymania zarządu przedsiębiorstwa)

3. Koszty sprzedaży ( obejmujące koszty związane ze sprzedażą gotowych wyrobów, koszty reklamy, opakowania, transportu itp. )

UKŁAD KALKULACYJNY KOSZTÓW:

Odgrywa dużą rolę w ustalaniu kosztu jednostki wyrobu i wskazuje konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Wyróżnia się:

1. Koszty bezpośrednie: są to takie koszty które można wyliczyć na konkretny produkt , na podstawie dokumentacji źródłowej bez dodatkowych przeliczeń. Są to głównie koszty:
   * materiałów bezpośrednich
   *płac bezpośrednich

2. Koszty pośrednie : są to takie koszty które nie dotyczą wprost wytwarzanego produktu. Należy je wtedy odpowiednio przeliczyć według z góry określonego kryterium ( za pomocą kluczy podziałowych),. Są to takie koszty jak:
   *koszty sprzedaży,
   *koszty transportu
   *koszty wydziałowe

Do tego rodzaju zaliczają się też koszty stałe i koszty zmienne.

Wyróżnia się też podział kosztów ze względu na stopień złożoności (struktura wewnętrzna kosztów):

1. Koszty proste jeden rodzaj kosztów nie można podzielić w danej jednostce na elementy prostsze ( wynagrodzenia, amortyzacja)

2. Koszty złożone obejmują kilka rodzajów kosztów, które można podzielić na koszty proste.
   * koszty produkcji podstawowej składają się koszty amortyzacji wynagrodzeń, usług obcych

Wyróżnia się też podział kosztów według charakteru działalności:

1. Koszty działalności operacyjnej dotyczą normalnej działalności gospodarczej określonej jednostki. Działalność ta może mieć charakter wytwórczy, usługowy, handlowy.

2. Pozostałe koszty operacyjne obejmują koszty zdarzeń nietypowych, nie wynikających z normalnej działalności, ponoszone przez osoby trzecie. (koszty przywrócenia krajobrazu, koszty związane z przywróceniem ludzkiego zdrowia)

3. Koszty finansowe związane z działalnością finansową, należą do nich takie pozycje jak:
   *płacone przez jednostkę odsetki
   *prowizje od pożyczek i kredytów
   *wartość sprzedanych udziałów i papierów wartościowych

Wyróżnia się również podział ze względu na miejsce (dział) w którym one powstają:

1. Koszty produkcji podstawowej

2. Koszty produkcji pomocniczej

3. koszty sprzedaży

4. koszty marketingu

5. koszty działalności badawczej

6. koszty administracji itp.

Istnieje również podział ze względu na możliwość kształtowania (wpływania na poziom) kosztów:

1. koszty zależne (kontrolowane) – może je kształtować dana jednostka (np. organizacja procesu produkcji, poziom wydajności pracy, potencja rynku )

2. koszty niezależne zalicza się do nich warunki naturalne, wielkość przedsiębiorstwa, zamiany taryf, podatków itp.

Występują również podział według analizy kosztów:

1. koszty rzeczywiste : koszty faktycznie poniesione w danym okresie np. . w ciągu 1 roku, kwartału czy miesiąca.

2. Koszty planowane: koszty przewidywane w okresie objętym planowaniem, wynikającym ze strategii rozwoju przedsiębiorstwa.

Koszty przesądzone – koszty wywołane decyzjami wcześniejszymi, których nie można zmienić na etapie bezpośrednich decyzji. Są one nieodwracalne (koszty zapadłe).

Koszty przyszłe (koszty nieprzesądzone, niezapadłe) - które przedsiębiorstwo może uniknąć. Są one zależne od rodzaju podjętych decyzji i dlatego są ważne w procesie podejmowania decyzji.

W procesie decyzyjnym posługujemy się kategorią kosztów utraconych korzyści:
- nie są one ujęte w systemie ewidencyjnym przedsiębiorstw,
- są ważne przy podejmowaniu wielu decyzji.

Należy je kojarzyć jako deficyt zasobów przedsiębiorstwa, które poświęcone na realizację jakiegoś celu zmniejszają stopień realizacji celu innego.

W przedsiębiorstwie w długim okresie występują również koszty utopione, ponoszone w związku z koniecznością wejścia na dany rynek.

Koszty utopione to koszty, których nie można odzyskać, stąd nie powinny być one uwzględniane przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Są to m.in.
*koszty szkoleń personelu
*koszty badania nowego rynku

Dlatego decyzje o dalszej realizacji przedsięwzięcia powinno się podejmować, wyłączając z rachunku koszty utopione i biorąc po uwagę jedynie koszty zmienne.