Konflikty w byłej Jugosławii i ich implikacje dla sytuacji w Europie

Geneza konfliktu

Jugosławia  to kraj sztucznie stworzony po II wojnie światowej.nalezal do bloku socjalistycznego.zamieszkały był przez kilka narodowości.Rządzony był przez przywódcę Josspi Broz Tiyo.byl przywódca jugosławii.do XIXw. teren jugosławii był pod panowaniem imperium osmańskiego(czyli wiara-islam).od 1991 r. rozpoczął sie rozpad jugosławii.na poszczególne odrebnosci narodowe powstały:chowacja,bośnia i hercegowina,slowenia,serbia i czarnogóra(dziś odrebne 2 państwa).macedonia.po 1991r. zaczęły się walki narodowo-wyzwoleńcze ponieważ obszar byłej jugosławii zamieszkiwało kilka narod,ów o róznych wyznaniach.serbia i czarnogóra to byli wyznawcy prawosławia,bosnia i hercegowina to wyznawcy islamu(wtedy kosowo wchodziło w skład serbii,zamieszkiwane przez albańczyków),albanczycy wyznaja islam a  chorwacja i slowenia to kraje katolickie.Oni wszyscy zamieszkiwai jedno państwo:3 religie,kilka narodów.Był zróznicowany narodościowo,każdy naród dążył do stworzenia niepodległego państwa.doprowadzilo to do walk i czystek etnicznych,czyli każdy naród dążył do  stworzenia państwa jednonarodościowego,czyli dochodziło do mordów i wypedzania wyznawców  innych religii niż dominująca na danym terenie. Były wielkie migracje ludności,ludno,ść przemeiszczała sie do terenów gdzie przeważała. trwało to przez kilka lat aż potem każde państwa z tych po kolei ogłaszały swoją niepodległość.interweniowało NATO. kosowo było częścią serbii jednak bylo więcej albanczyków,więc stworzono odrebne państwo nazwane kosowem.pod koniec lat 90-tych wyzwoleńcza armia kosowa prowadziła działania terrorystyczne przeciwko serbom.serbowie wprowadzili czystki etniczne w odpwoiedzi pzreciw albańczykom. wtedy NATO interweniowalo,które zmusiło serbów do przyznania labańczykom z kosowa większej autonomii i stali sie regioenm  autonomicznym.

Problemy etniczne

Jugosławia stanowiła mozaikę trzech narodów– Serbów, Chorwatów i Bośniaków. Serbowie i Chorwaci mieli wyraźne poczucie odrębności narodowej. Inaczej było z Bośniakami – istniejące w średniowieczu Królestwo Bośni nie zdołało w nich takiego poczucia wyrobić. Po najeździe tureckim przeważająca część Bośniaków przyjęła islam, a niektórzy z nich zrobili oszałamiające kariery na dworze sułtańskim w Stambule. Od 1908 stała się prowincją monarchii austro–węgierskiej. Oderwanie Bośni i Hercegowiny od Turcji było dla Bośniaków prawdziwym szokiem.

Problem Bośni i Hercegowiny

Problem Bośni i Hercegowiny
4 Była tworem dużo bardziej sztucznym niż Jugosławia- utw. po II w. św. przez komunistów jugosł. by zapobiec sporom teryt. Serbów z Chorw. i umożliwić zgodne współżycie różnych pod względem narod. i wyznaniowym społ.
4 Jako tradycję państwowości przywołuje się średniowieczne p. bośniackie, lecz nie mogą na to powoływać się muzułmanie, bo ich tam nie było
• Po zdobyciu w XV w tych ziem przez Turków- szybki proces islamizacji miejscowych+ napływ ludności niesłowiańskiej Muzuł.
• P. bośniackie istniało zbyt krótko by zapoczątkować proces narodotw.
• 1878 mon. Habsburgów zajmuje BiH (1908- formalna aneksja)- nie udają się próby ukształtowania bośniackiej tożsamości
4 problem przynależności nar. muzułmanów- nie uważają się ani za Chorw., ani Serbów (choć mówią po serbsko-chorw.); do XIX w określali się jako Turcy, wielu dziś uważa się za odrębny nar. ale jest to kwestionowane
• Brak im wielu cech z def. narodu, nie są nar. w takim stopniu jak Serbowie czy Chorw., lecz mają silne poczucie tożsamości (gł. wyznaniowej) oraz odrębności od S. i CH.
4 W 1931 r prawosławni- 44,25%, muzuł. 30,9%, katolicy 23,58%
• Między 1948 a 1981 nastąpił b. duży przyrost muzułm.
4 Rozmieszczenie ludności- znaczną cz. zamieszkują przemieszani Serbowie i muzuł. a Chorw. zamieszkują zwarcie ter. przy granicy z Chorwacją, w Zach. Hercegowinie i reg. miasta Mostar.
• Serb. przeważają we Wsch. Herceg., poważna cz. jest skupiona na obszarach graniczących z Chorw.
• Muzuł. przeważają w większości miast a we wsiach- Serb.
4 W okresie tureckim, mimo tolerancji relig., muzuł. byli uprzywilejowani, w mon. Habsburgów większą sympatią cieszyli się Chorw., potem włączono BiH do Jugosławii
4 Tragiczny okres 1941-5- ludobójstwo Serbów we włączonej do ustaszowskiej Chorw. BiH
• Chorw. uważali bośniackich muzuł. za cz. narodu chorw. i chcieli pozyskać ich sympatię, co się udało
4 Antyserbskość muzuł. wynikała z :
• XIX w- antychrześcijańskości muzuł. towarzyszyła serbofobia, w XX-leciu pogłębiło się to za sprawą serbskich nacjonal. i reformy rolnej godzącej w wielką (muzuł.)własność ziemską a korzystnej dla chłopów- Serbów.
4 Muzuł. wspomagali Chorw. w „oczyszczaniu” BiH z Serbów- fizyczna eksterminacja, wysiedlanie i zmuszanie do przejścia na katolicyzm.
• W odp. Serbowie też dokonywali mordów
4 Nieliczni muzuł. współpracowali z Serbami, inni głosili autonomię BiH pod protektoratem III Rzeszy ( z bośniackich muzuł. utw. 1 dywizję SS)
4 By BiH mogła być niepodległa potrzeba było zgody 2 największych społ.- Serbów i muzuł.- ale S. zbojkotowali w ‘92 referendum o opuszczeniu federacji (za było 99% ale głosowało tylko 62%), nowe p. miało być unitarne
• 04.92 reprezentacja Serbów proklamowała niepodległość Rep. Serbskiej Bośni i H.
• wtedy rozpoczęły się walki i trwały 3,5 l. gł. Serb.≠muzuł., Chorw.≠Serb. i Chorw. ≠muzuł., sprzymierzonymi muzuł. i Chorw. ≠Serb. a nawet między muzuł.
4 bezpośrednio w walki zaangażowały się USA, UE, ONZ, NATO po str. muzuł. i Chorwatów,
• na nową Jugosławię (Serbia +Czarnogóra) nakładano coraz dotkliwsze sankcje, pod presją USA utw. federację muzuł.-chorw. i skonfederowano ją z Chorw.
• zaangażowanie uzasadniano dążeniem do zachowania BiH jako jednolitego p. wielokulturowego, możliwe unicestwienie muzuł. lub powstanie ośrodka terroryzmu muzuł. w Europie.
4 Pod presją USA (przed wyborami Clinton potrzebował sukcesu) – poroz. w Dayton 11.95 między wszystkimi stronami, walki się skończyły, BiH została odrębnym p.
• Prof. uważa iż ten sukces USA był pozorny- pokój oparty jest na b. kruchych podst., sztuczna i skomplikowana konstrukcja ustrojowa
• próby stworzenia więzi między federacją chorw.- muzuł. a Rep. Serbską podejmowano pod presją z zewn.⇒ugrupowania opowiadające się za p. multikult. w wyborach ’96 – 12%, a wyniki wyborów z ’98 uznano za klęskę Zachodu
• BiH nie jest nawet p. sztucznym- jest protektoratem USA
4 Po secesji Słow. i Chorw. Zachód wybrał najgorsze rozwiązanie- niepotrzebnie tworzył niepodległą BiH, mniejszym złem, wg prof., byłby podział tego kraju
4 Jeśli ingerencja Zachodu miała doprowadzić do ogr. konfliktów, ustanowienia demokracji i praw mniejszości to (poza Słow.) osiągnęli skutki odwrotne do zamierzonych
• Katastrofalne skutki miała interwencja NATO przeciw Jugosł.- na temat jej prawdziwych przyczyn są różne opinie, a wg prof. interwencja ta była pyrrusowym zwycięstwem

Problem Kosowa

Oddziały UÇK rozpoczęły wojnę partyzancką, przeprowadzając serię ataków partyzanckich na serbskie siły porządkowe, reprezentantów władzy oraz zamachów terrorystycznych wycelowanych w domniemanych kolaborantów. W tej sytuacji w 1998 na pomoc serbskiej policji przyszła regularna armia jugosłowiańska, przeprowadzając szeroko zakrojoną akcję zbrojną, wymierzoną w UÇK. W przeciągu następnych kilku miesięcy zginęły setki ludzi, a około 200 tysięcy uciekło z miejsca zamieszkania; większość z nich stanowili Albańczycy. Z drugiej strony przemoc Albańczyków skierowana była również wobec Serbów – raport Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców z marca 1999 informuje, że zostali oni usunięci z około 90 wiosek na terenie prowincji. Serbowie przemieszczali się do innych części prowincji lub decydowali się na ucieczkę do Serbii. Jugosłowiański Czerwony Krzyż szacuje, że w opisywanym okresie z miejsca zamieszkania uciekło około 30 tysięcy nie-Albańczyków.

Ruiny domu kosowskich Albańczyków w pobliżu granicy z Albanią zniszczonego przez armię Federalnej Republiki Jugosławii

Sytuacja w Kosowie skomplikowała się jeszcze bardziej we wrześniu 1998 roku, kiedy w lesie drenickim odkryto groby czterdziestu Albańczyków. W tym samym miesiącu doszło do szczególnie brutalnego ataku na ludność albańską, podczas którego serbskie siły policyjne i wojskowe zamordowały m.in. 20-osobową rodzinę i 13 innych mężczyzn^[21]. Wraz z eskalacją przemocy w Kosowie rozpoczęła się ucieczka ludności albańskiej do Macedonii, Albanii, i częściowo do Czarnogóry^[22]. 29 września Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęła rezolucję numer 1199 potępiającą działalność Serbów w objętej kryzysem prowincji^[22].

Pomimo ostrzeżeń ze strony NATO i powołanej w międzyczasie do prowadzenia negocjacji pokojowych międzynarodowej Grupy Kontaktowej, siły jugosłowiańskie kontynuowały represje wobec ludności cywilnej w Kosowie. Kryzys osiągnął apogeum 15 stycznia 1999 roku, gdy w miejscowości Raczak odkryto 45 ciał cywilów pochodzenia albańskiego^[21]. Albańczycy oskarżyli Serbów o dokonanie masakry w Raczaku, zaś 30 stycznia Rada Północnoatlantycka NATO zażądała postawienia sprawców tej tragedii przed trybunałem i zagroziła przeprowadzeniem przez Sojusz uderzeń lotniczych^[21].

W wyniku odrzucenia przez Serbów planu, przygotowanego przez Grupę Kontaktową na konferencji w Rambouillet, 24 marca 1999 Sojusz Północnoatlantycki rozpoczął operację reagowania kryzysowego pod nazwą Allied Force, mającą zmusić prezydenta Serbii Slobodana Miloszewića do zaprzestania czystek etnicznych w Kosowie, wycofania z prowincji jednostek wojskowych oraz umożliwienia wprowadzenia do niej lekko uzbrojonych międzynarodowych sił pokojowych. Rozkaz rozpoczęcia nalotów uzależniony był od decyzji politycznych i militarnych Rady Północnoatlantyckiej. Operacja Allied Force podzielona została na fazy:

• FAZA 0 – 20 stycznia 1999, na podstawie decyzji politycznej większości państw NATO, siły powietrzne Sojuszu rozmieszczone zostały na przewidzianych lotniskach, skąd miały wziąć udział w nalotach.

• FAZA I – prowadzenie ograniczonych działań powietrznych przeciwko z góry wytypowanym celom o znaczeniu militarnym. Faza ta rozpoczęła się 24 marca atakami wymierzonymi w jugosłowiańską obronę przeciwlotniczą (wyrzutnie rakietowe, punkty radarowe, urządzenia kontrolne, lotniska i samoloty) na terenie całej Jugosławii.

• FAZA II – zaczęła się 27 marca na skutek braku reakcji rządu jugosłowiańskiego, która do tego czasu nie podjęła inicjatywy pokojowej. Cele nalotów zostały rozszerzone na infrastrukturę wojskową oraz bezpośrednio w siły wojskowe stacjonujące w Kosowie (główne kwatery dowodzenia, koszary, instalacje telekomunikacyjne, magazyny broni i amunicji, zakłady produkcyjne i składy paliw). Rozpoczęcie tej fazy operacji było możliwe dzięki jednogłośnej decyzji członków Paktu Północnoatlantyckiego.

• FAZA III – hasłem do niej był szczyt NATO w Waszyngtonie w kwietniu 1999. W fazie tej doszło do znacznego rozszerzenia powietrznych działań przeciwko szczególnie ważnym celom o znaczeniu wojskowym na północ od 44 równoleżnika na obszarze całej Jugosławii. Po miesiącu powietrznej kampanii dla NATO stało się oczywiste, że dotychczasowa strategia nie była skuteczna. W kwietniu 1999. na szczycie NATO w Waszyngtonie zdecydowano się na większą elastyczność w atakowaniu nowych celów w ramach fazy 1 i 2, które były konieczne, aby osiągnąć cele taktyczne w Kosowie i strategiczne na terenie Jugosławii.

• FAZA IV – wsparcie działań stabilizacyjnych w Kosowie.

• FAZA V – przegrupowanie sił i powrót wojsk do baz. Równocześnie na terenie Kosowa obie strony prowadziły liczne działania zbrojne. Organizacje międzynarodowe alarmowały głównie o czystkach etnicznych prowadzonych przez Serbów. W wyniku tych działań, szereg wysokich urzędników jugosłowiańskich, w tym prezydent Slobodan Milošević, zostało postawionych w stan oskarżenia przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (ang.: ICTY). Wiele z tych spraw przekazano pod jurysdykcję Międzynarodowego Trybunału Zbrodni Wojennych w Hadze. Porozumienie o warunkach wycofania wojsk serbskich z Kosowa oraz wejścia do prowincji sił międzynarodowych KFOR podpisano 9 czerwca 1999 w Kumanovie.

Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, że w czasie działań wojennych na terenie Kosowa, w okresie od marca 1998 do kwietnia 1999, z rejonu tego uciekło lub zostało przeniesionych około 340 tysięcy Albańczyków. Większość z nich udało się do Albanii, Czarnogóry i Macedonii. Siły rządowe niszczyły dokumenty tożsamości uciekającej ludności. Działania te określane są dziś mianem czystki tożsamości. W znacznym stopniu utrudniły one identyfikację i kontrolę powracających po wojnie ludzi. Strona serbska twierdzi, że od czasu zakończenia wojny, na teren Kosowa przeniosło się około 300 tysięcy ludzi, podających się za byłych mieszkańców regionu. Z racji braku spisów śmierci i narodzin, sprawa nie może być rozstrzygnięta.

Materialne straty poniesione w przeciągu 11 tygodni bombardowań oceniono na większe od tych poniesionych podczas II wojny światowej. Serbscy ekonomiści z tzw. G-17 oszacowali szkody spowodowane nalotami NATO na łączną kwotę 1,2 mld dolarów, zaś straty ekonomiczne na około 29,6 mld dolarów, choć oficjalne źródła rządowe mówią nawet o 200 mld dolarów.

Integracja europejska krajów Bałkanów Zachodnich

Była Jugosławia czerpała korzyści z umowy o współpracy z UE od 1980 r. W czerwcu 1990 r. Komisja zaproponowała wprowadzenie środków mających na celu poprawę stosunków, jednak rozpad państwa w 1990 r., wojna i różne konflikty całkowicie zmieniły sytuację. Stosunki polityczne, handlowe i finansowe UE z tym regionem koncentrowały się na zarządzaniu kryzysowym oraz odbudowie, co wynikało z aktualnych potrzeb tych państw. Środki udostępnione w ramach programów pomocy UE były znaczne i w sumie wyniosły około 5,5 mld euro. Gdy trudny okres w regionie się zakończył, zaszła potrzeba opracowania bardziej długoterminowego podejścia do rozwoju. Z inicjatywy UE dnia 10 czerwca 1999 r. w Kolonii przyjęto pakt stabilności dla Europy Południowo-Wschodniej (obejmujący państwa Bałkanów Zachodnich, inne państwa z tego regionu, UE oraz kilka innych państw, międzynarodowych instytucji finansowych i inicjatyw regionalnych). Głównym wkładem UE w pakt stabilności było uruchomienie w 1999 r. procesu stabilizacji i stowarzyszenia dla państw Bałkanów Zachodnich (SAP). Rada Europejska na posiedzeniach w Feira i w Nicei (czerwiec i grudzień 2000 r.) uznała, że wszystkie państwa Bałkanów Zachodnich (Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Federalna Republika Jugosławii, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii) mają możliwość stać się potencjalnymi kandydatami do członkostwa w UE. Stwierdzono, że państwa Bałkanów Zachodnich mają jasne perspektywy przyszłej akcesji po spełnieniu odnośnych warunków. Na następnych posiedzeniach Rada Europejska potwierdzała, że przyszłość Bałkanów Zachodnich jest w Unii Europejskiej. Agenda z Salonik, przyjęta w 2003 r. przez UE i państwa Bałkanów Zachodnich, odzwierciedlała ewolucję wzajemnych stosunków. Kraje te stopniowo przechodziły od stabilizacji i rekonstrukcji w kierunku umacniania stabilności, zrównoważonego rozwoju, stowarzyszenia i integracji ze strukturami europejskimi. Unia Europejska potwierdziła swoją determinację, aby wspierać te państwa w ich wysiłkach w zakresie wdrażania reform mających na celu umacnianie demokracji i stabilności oraz promowanie rozwoju gospodarczego i współpracy regionalnej. W ten sposób unijna polityka stabilizacji i stowarzyszenia, w tym układy o stabilizacji i stowarzyszeniu, wzbogacona o elementy związane z procesem rozszerzenia, stanowi obecnie ogólne ramy europejskiego kursu dla państw Bałkanów Zachodnich w kierunku ich przyszłej akcesji.