16 – CZYNNIKOWY KWESTIONARIUSZ OSOBOWOŚCI R. B. CATTELLA
Osobowość należy traktować jako zbiór cech, z których każda jest nazwą pewnej klasy współzmiennych zachowań. Osobowość jest wszystkim tym, co pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w określonej sytuacji.
Cattell dążąc do zoobiektywizowania sposobu opisu osobowości, za najwłaściwszą metodę ustalenia liczby i treści cech będących składowymi osobowości uznał analizę czynnikową. Analiza czynnikowa jest metodą pozwalającą na wyodrębnianie w zjawiskach psychologicznych ich podstawowych elementów składowych.(nie odkrywanie!) W tym sensie pozwala ona na uporządkowanie faktów (danych empirycznych). Z tego względu analizą czynnikową posługujemy się jako metodą wstępnej klasyfikacji.
Przyjąwszy, że w zakres osobowości wchodzą wszystkie zachowania, założył, że każde może być określone za pomocą odpowiedniego przymiotnika. Korzystając z listy Allporta, zawierającej ponad 4000 cech, wyeliminował synonimy, uzyskując w efekcie 171 przymiotników pozwalających opisać wszystkie aspekty lub sfery osobowości.
Dostrzegając pewne specyficzne podobieństwa i różnice między niektórymi przymiotnikami, Cattell wyróżnił trzy klasy czynników: Q (questionnaire data) – zmienne samoobserwacyjne, L (life data) – zmienne obserwacyjne(z życia), oraz T (test data) – obiektywne zmienne testowe.
Analizę czynnikową Cattell przeprowadził oddzielnie dla danych Q, L i T. Dokonując w ten sposób taksonomii zmiennych osobowościowych, wyodrębnił 16 cech wspólnych, które pozwalały na wyczerpujący i dostatecznie dokładny opis wszystkich aspektów osobowości. Kiedy wykonano analizę czynnikową na macierzy interkorelacji 16 cech podstawowych, okazało się, że można wyodrębnić mniejszą liczbę czynników II stopnia, wśród których dwa objaśniały największy procent zmienności wyników: introwersja – ekstrawersja oraz niepokój – integracja.
Pierwsze wydanie 16 – czynnikowego Kwestionariusza Osobowości ukazało się w 1950 roku. Kwestionariusz składa się z dwóch równoważnych wersji – liczących po 184 pozycje oraz po 3 pytania buforowe. W obydwu wersjach występuje od 20 do 26 pozycji odnoszących się do każdego z 16 czynników. Wyniki końcowe są wyrażone w skali stenowej. Każdy czynnik jest oznaczony symbolami literowymi i liczbowymi, a ponad to posiada nazwę psychologiczną i potoczną.
Każdy z czynnikow ma charakter dwubiegunowy. Każdy z biegunów został scharakteryzowany przez odpowiedni zestaw przymiotników. Spośród 16 czynników mierzonych w tym kwestionariuszu – cztery (Q1, Q2, Q3, Q4) były reprezentowane przez tylko w zmiennych samoobserwacyjnych.
Rzetelność skal 16 – CO oceniono na podstawie ich wewnętrznej zgodności (współczynniki wahały się w granicach od 0,71 do 0, 93) oraz stabilności bezwzględnej (przy dwutygodniowym odstępie czasu współczynniki wynosiły od 0,38 do 0, 73).
Wyniki w 16 – CO zestawione w postaci profilu można interpretować zwracając uwagę bądź na ich aspekt ilościowy, bądź na aspekt jakościowy. W tym ostatnim przypadku charakterystyki osoby badanej dokonujemy na podstawie analizy tak zwanych układów czynników.
NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW
WEDŁUG CATTELLA (16 PF-5)
| Czynnik | Niski wynik (-) | Wysoki wynik (+) |
|---|---|---|
| A | Serdeczność | Powściągliwy, z rezerwą, oficjalny, z dystansem, chłodny |
| B | Myślenie | Konkretny |
| C | Zrównoważenie emocjonalne |
Nadwrażliwy, pobudliwy, zmienny emocjonalnie |
| E | Dominacja | Pełen szacunku, uległy, współdziałający, unikający konfliktów |
| F | Żywość | Poważny, przyhamowany, uważny |
| G | Świadomość reguł | Nastawiony na cel, nonkonformista, nieprzestrzegający zasad |
| H | Śmiałość Społeczna | Nieśmiały, mimozowaty, bojaźliwy |
| I | Wrażliwość | Nastawiony utylitarnie, obiektywny, niewzruszony |
| L | Czujność | Ufny, łatwowierny, akceptujący |
| M | Abstrakcyjność | Stąpający twardo po ziemi, praktyczny, poszukujący rozwiązań, nastawiony na zadania |
| N | Skrytość | Szczery, autentyczny, naturalny |
| O | Bojaźliwość | Pewny siebie, spokojny, zadowolony z siebie |
| Q1 | Otwartość na zmiany | Tradycjonalny, przywiązany do tego, co znane |
| Q2 | Samowystarczal- Ność |
Nastawiony na aktywność grupową, przyjazny, stowarzyszający się |
| Q3 | Perfekcjonizm | Pobłażliwy wobec nieprawidłowości, tolerujący brak porządku, niewymagający, elastyczny |
| Q4 | Napięcie | Zrelaksowany, spokojny, cierpliwy |
| Czynnik | Niski wynik (-) | Wysoki wynik (+) |
|---|---|---|
A Serdeczność |
Tendencja do bycia ostrożnym w zaangażowaniu się i przywiązaniu do innych. Osoby te mogą odczuwać dyskomfort w sytuacjach, które wymagają szerokich interakcji społecznych bądź bliskości emocjonalnej. Wolą pracować samotnie, często preferują zajęcia związane z zainteresowaniami mechanicznymi, intelektualnymi i artystycznymi |
Osoby te są zainteresowane innymi ludźmi i preferują zajęcia związane z kontaktem z ludźmi. Czują się swobodnie w sytuacjach, które wymagają bliskich kontaktów z innymi |
B Myślenie |
Osoby te ujawniają niskie umiejętności rozwiązywania problemów przez rozumowanie i są raczej skłonne do myślenia konkretnego. | Osoby te ujawniają wysokie umiejętności rozwiązywania problemów poprzez myślenie abstrakcyjne |
C Zrównoważenie emocjonalne |
Osoby te odczuwają pewien brak kontroli nad swoim życiem. Charakteryzuje je skłonność do przeżywania silnych wahań nastroju, mają poczucie, że ich potrzeby nie są zaspokajane oraz, że nie potrafią radzić sobie wtedy, gdy sprawy nie układają się po ich myśli. |
Osoby te spokojnie podchodzą do życia i radzą sobie ze zdarzeniami i emocjami w sposób zrównoważony, przystosowany. Dobrze radzą sobie z problemami i charakteryzuje je poczucie satysfakcji z własnych dokonań. |
E Dominacja |
Osoby te charakteryzuje tendencja do dostosowywania się do życzeń innych. Są skłonne do unikania konfliktów oraz zamazywania swojej tożsamości i pragnień, ażeby odsunąć na bok swoje uczucia i pragnienia. | Osoby te charakteryzuje tendencja do wywierania wpływu na innych, do podporządkowywania sobie innych. Osoby te są skłonne do przekonywania, wygłaszania w sposób wyraźny swoich pragnień i opinii, nawet wtedy, gdy nie są o to proszone. Są natarczywe w domaganiu się tego co chcą. Czują się swobodnie w krytykowaniu innych i próbują kontrolować zachowania innych. |
F Żywość |
Osoby charakteryzuje skłonność do traktowania życia bardziej poważnie, są bardziej spokojne, ostrożne i mniej żartobliwe. Mają tendencje do hamowania własnej spontaniczności, czasami mogą sprawiać wrażenie ograniczonych lub ponurych. | Osoby te są entuzjastyczne, spontaniczne i poszukujące uwagi, pełne życia i chętne do stwarzania sytuacji społecznych. W związku z zabieganiem o uwagę i żywiołowością mogą przyjmować postawy nieadekwatne w odniesieniu do pewnych sytuacji. |
G Świadomość norm |
Osoby te mają skłonność do wystrzegania się norm i reguł. Mogą czynić to albo z uwagi na słabo rozwiniętą zdolność odróżniania dobra od zła, albo przestrzegają zasad, które nie są oparte wyłącznie na konwencjonalnych wartościach społecznych. Osoby te mogą mieć trudności z przystosowaniu się do środowiska, w którym obowiązuję surowe standardy postępowania. |
Osoby te mają tendencję do postrzegania siebie jako ściśle trzymających się norm, pryncypialnych i z dobrymi manierami. Podkreślają wagę podporządkowywania się normom i regułom, są jednocześnie do nich przywiązani oraz świadomych i wytrwałych w ich realizacji. Mogą być spostrzegane jako nieelastyczni i dogmatyczni. |
|---|---|---|
H Śmiałość społeczna |
Osoby te mają tendencję do bycia społecznie bojaźliwymi, ostrożnymi i nieśmiałymi. Uważają występowanie przed grupą za trudne doświadczenie | Osoby te spostrzegają siebie jako śmiałych i odważnych w grupie społecznej, przejawiają małe obawy przed sytuacjami społecznymi. Mają skłonność do inicjowania kontaktów społecznych i są śmiali w obliczu nowego otoczenia społecznego. |
I Wrażliwość |
Osoby te są nastawione bardziej użytecznie (praktycznie), w związku z czym wykazują niską sentymentalność. Są raczej skoncentrowane na użyteczności i obiektywności, mniejsza wagę przywiązują do ludzkich uczuć. Mogą mieć trudności z radzeniem sobie z sytuacjami, które wymagają wrażliwości, gdyż nie są skłonne do pobłażania słabościom. | Osoby te są czułe i delikatne. Mają skłonność do opierania swoich przekonań na osobistym „smaku” i wartościach estetycznych. Polegają na empatii i wrażliwości w swoich rozmyślaniach. |
L Czujność |
Osoby te charakteryzuje skłonność do oczekiwania uczciwego traktowania, lojalności i dobrych intencji. Ufność ta wyraża się w łączeniu dobrego funkcjonowania z zadowalającymi relacjami z innymi. | Osoby te spodziewają się być niezrozumianymi lub wykorzystanymi przez innych. Są nieufne. |
M Abstrakcyjność |
To osoby konkretne, które skupiają się bardziej na obserwowalnych danych niż na procesach myślowych czy wyobrażeniach. Charakteryzuje je myślenie dosłowne i konkretne, które może hamować zdolność do wymyślania możliwych rozwiązań. | Osoby te są bardziej zorientowane na wewnętrzne procesy myślowe oraz idee niż na praktyczność. Są skoncentrowane na myśleniu, wyobrażeniach i fantazjach i często gubią się we własnych myślach. Mają trudności w kontrolowaniu swojej uwagi i sytuacji, dlatego też często zdarzają im się różnego rodzaju „wpadki” wynikające z nadmiernego zaabsorbowania czymś. Takie myślenie abstrakcyjne często owocuje bogatym generowaniem pomysłów. |
N Skrytość |
Osoby te są skłonne do ujawniania swoich zamiarów, są chętne do mówienia o sobie, są szczere i otwarte | Osoby te nie ujawniają swoich zamiarów, nie chętnie mówią o sobie, są skryte i zamknięte. |
O Bojaźliwość |
Osoby te są pewne siebie, nie są skłonne do obaw ani do bycia zmieszanym. Przedstawiają się jako zadowolone z siebie nawet w sytuacjach dostarczających krytyki pod adresem ich samooceny. | Osoby te mają tendencję do zamartwiania się o wiele spraw oraz odczuwania obaw. Cechy te sprzyjają przewidywaniu niebezpieczeństw oraz spostrzeganiu konsekwencji własnych działań. |
Q1 Otwartość na zmiany |
Osoby te preferują tradycyjne sposoby rozpatrywania wielu spraw. Najlepiej czują się wtedy, gdy ich życie jest w pełni ustabilizowane i przewidywalne, nawet wówczas, gdy nie jest do końca dla niech satysfakcjonujące. | Osoby te mają tendencję do obmyślania sposobów ulepszania rzeczy i lubią eksperymentować. Jeśli uważają, że ich dotychczasowe życie jest mało satysfakcjonujące są skłonne do zmiany |
Q2 Samodzielność |
Osoby te są nastawione na funkcjonowanie w grupie, preferują przebywanie z ludźmi i lubią wykonywać różne czynności wraz z innymi. W skrajnych przypadkach, kiedy pomoc innych nie jest dostępna, osoby te mogą być całkiem bezradne. |
Osoby te lubią spędzać czas samotnie i wolą same decydować o sobie. Mogą mieć trudności we współpracy z innymi, z trudem przychodzi im prosić kogoś o pomoc, nawet wówczas gdy jest im ona potrzebna. W skrajnych przypadkach osoby te są skłonne lekceważyć aspekty interpersonalne i konsekwencje swoich działań |
| Q3perfekcjonizm tolerujący nieporządek | Osoby te w większej liczbie rzeczy zdają się na przypadek, wydają się czuć dobrze w zdezorganizowanym otoczeniu. Mogą nie być zdolne do uzyskania wyraźnej motywacji do zachowania zaplanowanej lub zorganizowanej drogi, zwłaszcza w tych zachowaniach, które są dla nich ważne. | Osoby takie pragną wszystko wykonywać poprawnie. Mają skłonności do bycia zorganizowanym, trzymania rzeczy we właściwych miejscach i planowania z wyprzedzeniem. Wydają się czuć lepiej w dobrze zorganizowanych i przewidywalnych sytuacjach i mogą uważać za trudne dla siebie radzenie sobie z rzeczami nieprzewidzianymi. W skrajnych sytuacjach mogą być postrzegani jako mało elastyczni. |
| Q4 napięcie odprężenie | Mają tendencje do odczuwania stanów relaksowania i spokoju. Są cierpliwe i trudno podlegają frustracji. W skrajnych przypadkach niski poziom pobudzenia może demotywować. Ponieważ są to osoby wygodne, mogą nie mieć ochoty do dokonywania zmian lub mobilizowaniu siebie. | Osoby uzyskujące wysokie wyniki mają tendencje do niespokojnej energii oraz bycia niespokojnym, kiedy muszą czekać. Skrajnie wysokie napięcie może prowadzić do niecierpliwości i drażliwości. |
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA RÓŻNYCH GRUP ZAWODOWYCH WEDŁUG WYNIKÓW TESTU 16 PF-5
(badania amerykańskie)
| Grupa | Charakte- rystyczne cechy |
Interpretacja |
|---|---|---|
| Piloci | E+ (9,2) H+ (9,0) Q2+(7,9) C+ (7,5) |
Dominacja, agresywność, pewność siebie Śmiałość, odwaga, gotowość do ryzyka Niezależność myślenia, samodzielność Odporność emocjonalna |
| Księża | N- (1,8) Q1- (2,9) C+ (7,7) O- (3,4) I+ (7,5) |
Naturalność, sentymentalizm, prostota Konserwatyzm, przywiązanie do tradycyjnych wartości Odporność emocjonalna Wysoka samoocena, brak poczucia winy Wrażliwość uczuciowa |
Profesorowie uniwersyteccy |
B+ (8,0) Q2+ (7,8) Q1+ (7,5) F- (2,6) G- (3,1) E- (3,5) |
Wysoka inteligencja Niezależność myślenia, samowystarczalność Nonkonformizm i liberalizm w postawach społecznych Powaga, ograniczony kontakt i inicjatywa Mała sumienność i wytrwałość Tendencja do podporządkowania, ugodowość |
| Sprzedawca | M- A+ F+ N+ B C+ E+ G+ L- |
Praktyczny Kontaktowy Energiczny Przenikliwy i racjonalny Inteligentny Zrównoważony emocjonalnie Dominujący Sumienny Ufny |
NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW OGÓLNYCH
EKSTRAWERSJA
| Introwersja | Waga wyniku | Ekstrawersja |
|---|---|---|
(A-) Z rezerwą (F-) Poważny (H-) Nieśmiały (N+) Skryty (Q2+) Samodzielny |
0,3 0,3 0,2 0,3 0,3 |
Serdeczny (A+) Żywy (F+) Śmiały społecznie (H+) Otwarty (N-) Nastawiony na grupę (Q2-) |
LĘK
| Niski lęk | Waga wyniku | Wysoki lęk |
|---|---|---|
(C+) Zrównoważony emocjonalnie (L-) Ufny (O-) Samodzielny (Q4-) Rozluźniony |
0,4 0,3 0,4 0,4 |
Nadwrażliwy (C-) Czujny (L+) Bojaźliwy (O+) Napięty (Q4+) |
CHŁODNY RACJONALIZM
| Wrażliwy | Waga wyniku | Chłodny racjonalizm |
|---|---|---|
(A+) Serdeczny (I+) Wrażliwy (M+) Abstrakcyjny (Q1+) Otwarty na zmiany |
0,2 0,5 0,3 0,5 |
Z rezerwą (A-) Praktyczny (I-) Konkretny (M-) Tradycjonalista (Q1-) |
NIEZALEŻNOŚĆ
| Podległość | Waga wyniku | Niezależny |
|---|---|---|
(E-) Pełen szacunku (H-) Nieśmiały (L-) Ufny (Q1-) Tradycjonalista |
0,6 0,3 0,2 0,3 |
Dominujący (E+) Śmiały (H+) Czujny (L+) Otwarty na zmiany (Q1+) |
SAMOKONTROLA
| Niezdolny do samokontroli | Waga wyniku | Zdolny do samokontroli |
|---|---|---|
(F+) Żywy (G-) Nastawiony na cel (M+) Abstrakcyjny (Q3-) Tolerujący chaos |
0,2 0,4 0,3 0,4 |
Poważny (F-) Świadomy reguł (G+) Konkretny (M-) Perfekcjonista (Q3+) |
NISKIE:
N- - badana jest towarzyska, łatwo nawiązuje kontakty z drugą osobą, cechuje ją wysoka emocjonalność i romantyczność, działa spontanicznie oraz szybko i łatwo angażuje się jeśli chodzi o związek
C- - wg wykresu badaną cechuje brak stabilności emocjonalnej, aczkolwiek występuje u niej tylko zniecierpliwienie, co wiąże się z rozdrażnieniem i zdenerwowaniem.
E- - badana jest osobą dość uległą, ale na prośby; woli współpracować w grupie niż być przywódcą chociaż czasem wychodzi z założenia, że jeśli nikt nie chce nim być to ostatecznie i ona może to robić; nie umie ukrywać swoich uczuć.
WYSOKIE:
Q2+ - badana nie lubi się podporządkowywać i to zwłaszcza kiedy ktoś z góry jej coś narzuca w dodatku podniesionym tonem.
A+ - jest bogata uczuciowo i łatwo wyraża swoje uczucia, łatwo nawiązuje kontakty z innymi ludźmi, posiada miękkie serce, ufa innym i na ogół jest radosna.
M+ - badaną cechuje pomysłowość i niekonwencjonalność w zachowaniu, lubi sobie pomarzyć nawet jeśli zabiera jej to zbyt wiele czasu, jest twórcza i ma bogata wyobraźnię.
A+ F+- H+- - osoba badana jest ambiwertykiem co oznacza, że nie jest ani ekstrawertykiem ani introwertykiem. Jest osobą ciepłą, uprzejmą, przyjacielską, cechuje ją bogata uczuciowość. W zależności od sytuacji, w której się znajduje raz jest aktywna, pełna życia, śmiała, skłonna do ryzyka a niekiedy poważna, rozważna, nieśmiała i bojaźliwa.
L+ O+ - osoba badana przejawia zachowania agresywne w stosunku do siebie, być może jest za bardzo krytyczna i zbyt wiele od siebie wymaga.
C- I+ N- - badana jest zdecydowanie nadwrażliwa, neurotyczna, w życiu w dużej mierze kieruje się uczuciami. Zwraca wielką uwagę na działanie swojego organizmu, jest pogrążona w marzeniach, ma żywą wyobraźnię oraz jest romantyczna. Badana łatwo angażuje się w kontakty osobiste i jest osobą zależną od innych.
O+ Q3- G+- - być może obecnie osoba badana znajduje się w sytuacji kryzysowej aczkolwiek potrafi sobie z nią poradzić.
G+- Q3- Q4+ - badana słabo kontroluje swoje emocje, w sytuacjach gdzie czuje się zdenerwowana i spięta staje się gwałtowna, porywcza.
L+ C- O+ Q3- Q4+ - badana może często bez określonej przyczyny odczuwać nieuzasadniony niepokój, jest osobą lękliwą i bojaźliwą.
LITERATURA:
Kucharski, T.(2004). 16 czynnikowy Kwestionariusz Cattella. Podręcznik do Kwestionariusza.
Oleś, P. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Scholar.
Pervin, L.A., John, O.P.(2001) Osobowość. Teoria i badania .Wyd .Uniw .Jagiellońskiego
Sanocki, W. (1976). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa: PWN.
Siek, S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa: ATK.