Wykład VIII Czynnikowe koncepcje osobowości
Czynnikowe koncepcje osobowości;
Wieloczynnikowa koncepcja Cattela
Nadczynnikowa koncepcja Eysencka
Model Wielkiej Piątki
Psychologia różnic indywidualnych w badaniach nad osobowością:
Odkrycie struktury to najlepszy sposób poznania osobowości
Utożsamienie pojęcia cechy psychicznej i różnicy indywidualnej - do wyodrębniania tych cech używają analizy czynnikowej
W konsekwencji formułują czynnikowe koncepcje osobowości
Standaryzacja testu służącego do badania: ujednolicenie dla wszystkich badanych, ustalenie norm rzetelności i trafności, wyniki w jednostkach określających pozycję badanego w populacji
Przyjmuje się, że rozkład cechy jest normalny (krzywa Gaussa)
Strelau wylicza z dziedziny różnic indywidualnych te cechy, które dla badaczy osobowości są najważniejsze:
Motywacyjne, charakterologiczne, wartości, przekonania, ogólne cechy osobowościowe: siła ego, sterowność, poziom zdrowia psychicznego
Obecnie nie da się przeprowadzić ostrej linii podziału między cechami zdeterminowanymi biologicznie (genetycznie) i tymi, które są wynikiem procesów uczenia
Cecha psychiczna jako dyspozycja jednostki do zachowań określonej kategorii (parametr rozkładu prawdopodobieństwa wystąpienia u danej osoby określonego typu zachowania)
Pomija się z reguły w tym ujęciu cechy bardzo szczegółowe i cechy bardzo ogólne
Dzieli się cechy na opisowe (powierzchniowe) i wyjaśniające (głębokie, źródłowe). Pierwsze ustala się w wyniku nie idącej zbyt daleko obserwacji i introspekcji. Pierwsze to np. pamięć cyfr lub nazwisk. Pojęcia cech głębokich wynikają z hipotetycznych mechanizmów psychologicznych (rozmaitych hipotez na temat funkcjonowania człowieka), których poznanie wymaga wyrafinowanych metod eksperymentalnych.
Osobowość jest więc tutaj ujmowana jako układ cech psychicznych. Jakie cechy przy opisie tak pojmowanej osobowości należy uwzględniać: (1) wszystkie o dostatecznie dużym poziomie ogólności (2) intelektualne i nieintelektualne czyli zdolności i style poznawcze oraz pozostałe cechy psychiczne
POTOCZNE CHARAKTERYSTYKI LUDZI
Ukryte, prywatne teorie osobowości - mądry, głupi = a więc ujęcie dychotomiczne
Lub stopniowanie mało, przeciętnie, bardzo bystry
W tym potocznym ujmowaniu cech psychicznych z reguły brak ostrych granic
PIERWSZE TESTY PSYCHOLOGICZNE w celach
Selekcja dzieci do szkół specjalnych (Binet)
Pracowników (Munsterberg)
Diagnoza psychiatryczna (Kreapelin).
Z reguły proste zadania na czas, lub skomplikowane z ograniczeniem czasowym oraz element próby psychomotorycznej
Początek XX w Heymans i Wiersma określenie cech temeramentlanych (aktywność, emocjonalność, perseweratywność)
Pod koniec I wojny światowej Woodworth pierwszy kwestionariusz objawów nerwicowych
Dobór pozycji testowych zależał w testach tego typu od inwencji badacza, który dokonywał jednak pewnej obserwacji przejawów cechy, którą podejmował się badać. Woodworth np. podchodził do sprawy w ten sposób, że im więcej odpowiedzi wskazujących na występowanie objawu nerwicowego, tym większe prawdopodobieństwo nerwicy, którą można stwierdzić już po przekroczeniu pewnej arbitralnie ustalonej granicy.
„Rozwój metody testowej w pierwszych dziesięcioleciach XX w. Polegał na konstruowaniu i stosowaniu procedru statystycznych, służących obliczaniu norm (określenie na podstawie wyniku testowego miejsca osoby w populacji pod względem mierzonej cechy), rzetelność narzędzia (na ile poszczególne zadania, powtórne badania, szacowanie wykonania przez oceniających, badanie w innych warunkach lub prowadzone przez różne osoby, dają podobne wyniki) i jego trafności empirycznej (trafnej diagnozy lub prognozy wybranego zachowania) lub treściowej (czy zadania lub pytania testu są treściowo zgodne z pojęciem mierzonej cechy).
Rozwija się teoria psychometrii dotycząca sposobu obliczania wyniku surowego skali. Modele Rasha, skalogram Guttmana „Modele te odnoszą się do relacji pomiędzy wynikiem skali a cząstkowymi wynikami jej poszczególnych itemów”. Zmiana procedur obliczeniowych na podstawie teorii zbiorów rozmytych.
1950 Gullikson pierwsza formalna teoria testów psychologicznych (obejmująca matematyczny model ich rzetelności)
W latach 70 Cronbach stworzył teorię generalizacji - uwzględniającą wiele technik pomiaru tej samej cechy.
Rozwój teorii wpływa na poglądy odnośnie struktury cech psychicznych - wiąże się to wszystko z pojęciem trafności teoretycznej metod testowych
„Ch. Spearman w latach dwudziestych zaproponował formalny sposób sprawdzenia istnienia cechy psychicznej, oparty na analizie matematycznej współczynników korelacji liniowej (statystycznych miar wzajemnego związku zmiennych), dając początek rozwoju analizy czynnikowej. Mocno podkreślał możliwość podlegania tzw. złudzeniu lingwistycznemu, tj. przekonaniu, że istnienie pojęcia jakiejś cechy jest równoznaczne z jej występowaniem. Wszystkie przejawy w zachowaniu realnie istniejącej cechy są skorelowane, tj. na ogół występują z podobnym nasileniem u poszczególnych osób z danej populacji (grupie odniesienia, na tle której określa się natężenie cechy konkretnej jednostki). Jeżeli warunek ten nie jest spełniony, to pojęcie danej cechy jest puste. Znaczna część pojęć cech opiera się na zewnętrznych, powierzchniowych podobieństwach zachowań pod jakimś względem, tymczasem przejawy realnie istniejącej cechy nie muszą być do siebie zewnętrznie podobne, natomiast muszą być związane tym samym mechanizmem. Analiza czynnikowa Spearmana umożliwia weryfikację hipotezy, że zbiór testów (wyodrębnionych lub skonstruowanych w celu pomiaru różnych przejawów cechy) mierzy to samo. Ten rodzaj analizy czynnikowej nosi nazwę konfirmacyjnej”
„W latach 30 Thurstone stworzył pierwszą wersję eksploracyjnej analizy czynnikowej (explanatory factor analysis). Umożliwiała ona zastępowanie zbioru wielu skorelowanych ze sobą cech mierzonych za pomocą testów, kwestionariuszy lub skal ocen niewielkim zbiorem hipotetycznych czynników, którym można nadać interpretację cech podstawowych. Doskonalenia analizy czynnikowej poprzez proponowanie coraz doskonalszych jej modeli matematycznych trwa do dzisiaj, - cluster analizy, anliza skupień, skalowanie wielowymiarowe
„Z grubsza rzecz biorąc wszystkie te metody mają za zadanie analizę współzależności między testowymi wskaźnikami cech osobowości w celu określenia trafności teoretycznej testów (czasami także ich rzetelności, gdy do analizy teoretycznej testów wprowadza się jednocześnie więcej wersji technik służących do pomiaru tych samych cech), z drugiej zaś odkrycia struktury cechy, rozumianej jako uporządkowany zbiór korelacji pomiędzy wymiarami podsawowymi (cechami źródłowymi, latentnymi) oraz cechami mierzonymi przez testy.
Cattell analizy czynnikowe I stopnia - cech powierzchniowe dla różnego typu danych (kwestionariusze, obserwacja) wyróżnił sferę temperamentalną (związaną z emocjami) i motywacyjną, oddzielnie potraktował psychopatologię
Badania nad zdolnościami
W efekcie uzyskał ok. 80 czynników (primary factors)
Na drodze semantycznej wyodrębnił 4500 cech sprowadził je do ponad 60 skupień, później w różnych krajach poszukiwano cech źródłowych. Nazwy dwubiegunowej: wykryto w efekcie 12 czunników powtarzających się w różnych populacjach:
A Cyklotymia - schizotymia (wygodny, łatwy - obstrukcyjny, kłótliwy, adaptujący się - sztywny, ciepły - zimny)
B Ogólna zdolność umysłowa - defekt umysłowy
C Emocjonalna stałość - neurotyzm
D Temperament flegmatyczny - pobudliwy
E Dominacja - submisywnośc
F Surgencja - desurgencja
G Charakter pozytywny - charakter zależny (wytrwały - rezygnujący)
H Awanturnicza cyklotymia - wycofująca schizotymia
I Wrażliwy, infantylny, z rozbudzoną przez wyobraźnię emocjonalnością - dojrzały, o niewzruszonej równowadze
J Zeppia vs coasthenia (indywidualista - lubiący bywać w grupie)
K Uspołeczniona kulturalna umysłowość - gburowatość
L Ufna cyklotymia - paranoja
M Cygańska niefrasobiliwość - konwencjonalna praktyczność
N Sofistycznośc - prostota
O Niekłopotliwa adekwatność - poczucie winy (martwiący się, niespokojny - ufny, śmiały)
P Sangwiniczna obojętność - ostrożna bierność (sangwiniczny - melancholiczny)
Eysenck - biologiczny charakter naddczynników osobowościowych, funkcjonalne, odrębne, uwarunkowane genetycznie mech. Fizjologiczne, drugie założenie - związek z nimi chorób psychicznych, trzecie - brak różnicy między chorobą a zdrowiem psychicznym (ciągłe przejścia). Od tego wyszedł, skonstruował skale mające różnicować:
Ekstrawersja
Neurotyzm
Psychotyzm
Inteligencja
Analiza poprzednich badań doprowadziła Robera McCrae'a i Paula T. Costę z Balitmmor do zaproponowania następujących cech
Neurotyzm - stałość emocjonalna
Ekstrawersja - surgencja
Otwartość na doświadczenie
Ugodowość vs antagonizm
Sumienność- nieukierunkowanie