ARKUSZ SAMOPOZNANIA (IPAT ANXIETY SCALE) CATTELL

Arkusz Samopoznania Cattella powstał na bazie 16 - czynnikowego kwestionariusza osobowości tegoż autora. Badając wyróżnione przez siebie wymiary osobowości (czynniki), Cattell doszedł do wniosku, że bieguny niektórych wymiarów korelują wysoko z nasileniem reakcji lękowych, ocenianych u tych samych ludzi za pomocą innych technik. Korelacje te dotyczyły takich biegunów wymiarów osobowości, jak Q3- (niska samoocena, niedostateczna kontrola „ja”), C- (niezrównoważeni emocjonalne, słabe ego), L+ - (podejrzliwość, nieufność), O+ - (skłonność do obwiniania siebie, poczucie winy), Q4+ (wysokie napięcie wewnętrzne). Po przeanalizowaniu pytań kwestionariusza, które składały się na te wymiary i obliczeniu ich mocy dyskryminacyjnej Cattell pozostawił te pytania, które miały najwyższą wartość diagnostyczna. Efektem tego postępowania było wyłonienie 40 twierdzeń, które złożyły się na skalę do badania lęku, niepokoju zwaną zarówno w wersji oryginalnej, jak i w polskim tłumaczeniu Arkuszem Samopoznania. Cattell traktuje lęk jako wielowymiarowy konstrukt, w którym każdy wymiar związany jest z określonym, hipotetycznym źródłem lęku. Liczba twierdzeń w poszczególnych czynnikach waha się od 4 do 12.

- Q3 - 8 pytań, C- - 6 pytań, L - 4 pytania, O - 12 pytań, Q4 - 10 pytań

Metoda mierzy niepokój jawny (symptomy niepokoju to: niespokojny sen, poczucie winy, wzburzenie, napięcie, utrata energii, nerwowość), taki, z którego jednostka zdaje sobie sprawę i niepokój ukryty (nagłe zmiany w zainteresowaniach ludźmi, bóle serca, zazdrość, złość na ludzi, bóle głowy, przyjmowanie opinii innych, pragnienie rozpoczęcia życia od nowa), który przejawia się w postaci symptomów zachowania niewidocznych, takich, które przeciętny człowiek uważa nie za lęk, a za przejawy jakichś innych cech osobowości (Siek 1982).

Pierwszych 20 pytań kwestionariusza dotyczy tzw. lęku ukrytego. Pytania skonstruowane są w taki sposób, aby ich cel był trudny do uchwycenia przez badanego. Następnych 20 pytań ma na celu uchwycenie tzw. lęku jawnego. Cel tych pytań jest dla badanego bardziej oczywisty. Celem tak dokonanego podziału była z jednej strony chęć ustalenia, w jakim stopniu badany zdaje sobie sprawę z przeżywanych lęków, a z drugiej strony wykrycie ewentualnych prób zafałszowań odpowiedzi. Obie skale zawierają symetrycznie rozmieszczone i reprezentowane przez taką samą liczbę pytań czynniki (Q4, C, L, O, Q3). Odpowiedzi badanego na poszczególne pytania oceniane są zgodnie z kluczem, przypisuje się im wagę 0, 1 lub 2 punkty. Uzyskane w ten sposób wyniki surowe zamieniane są następnie na wyniki stenowe, dzięki czemu staje się możliwe porównywanie miedzy sobą wyników w poszczególnych skalach (Matkowski 1983). Wyniki badania tym kwestionariuszem trzeba oceniać ostrożnie i krytycznie, ponieważ nie ma on obliczonej na materiale polskim trafności i rzetelności oraz norm dla różnych grup badanych osób. Podane przez Hirszla tablice przeliczeniowe i normy dla obliczania różnych grup reakcji lękowych są normami obliczanymi i przeznaczonymi dla populacji amerykańskich (Siek 1982).

Arkusz Samopoznania oceniany był pod względem rzetelności, trafności przez wielu autorów i za pomocą różnych metod. W Polsce Siek (patrz Matkowski 1983) badając dużą grupę studentów i powtarzając to badanie po kilku tygodniach, otrzymał współczynnik stałości rzędu 0.91. Wysokie, choć nieco niższe, współczynniki stałości uzyskano, analizując wyniki w obrębie poszczególnych czynników. Współczynnik rzetelności testu, obliczony dla grup pytań poszczególnych czynników, wyniósł: 0.74 (Q3-), 0.77 (C-), 0.70 (L+), 0.85 (O+) i 0.86 (Q4). Jak widać z przytoczonych danych ocena rzetelności całego kwestionariusza jest zdecydowanie pozytywna. Oceny te stają się mniej jednoznaczne przy analizie subskal niepokoju jawnego i ukrytego (Matkowski 1983).

Trafność teoretyczną skali oceniano miedzy innymi korelując jej wyniki z wynikami innych testów uznawanych za dobre miary lęku. Korelacja wyników Arkusza Samopoznania z wyodrębnionym przez Cattella czynnikiem II stopnia (czynnik niepokoju - integracji) wyniosła 0.98. Wysoka korelacja wystąpiła też pomiędzy wynikami testu Cattella i skali STAI Spielbergera. Powyższe dane potwierdzają pogląd, że arkusz Samopoznania Cattella jest narzędziem pomiaru o wysokiej trafności teoretycznej. Jego dodatkowym atutem jest przy tym wysoki stopień jednorodności (homogeniczności) skali, jak i jej czułość (Matkowski 1983).

Q3-

wysokie wyniki - brak integracji, duża rozbieżność między tym czym jest, a tym kim chciała by być, skłonność do marzeń, do martwienia, przemyśliwania co by było gdyby, niedojrzałość, dziecinność, martwi się tym co myślą inni, pobudzenie, podejmuje wiele zadań, ale trudno jest jej to spełnić, łatwo ją zranić, wrażliwa.

C-

wysokie wyniki, słabość ego, niedojrzałość, lękliwość, napięcie - wewnętrzne pobudzenie, niecierpliwość, częste skargi, wrażliwa wyobraźnia, silna potrzeba współczucia, uznania, mała tolerancja na frustrację, zatroskanie, skłonna do reakcji gniewnych, drażliwych, ma poczucie niskiej wartości.

L+

osoba podejrzliwa, nieufna, zazdrosna, samowystarczalna - trzyma się na uboczu, wstydliwa, krytyczna, oziębła, napięta, obwiniająca innych za swoje niepowodzenia, krytyczna, ekscentryczna, wroga, przyjmuje wszystko z rezerwą, niekonwencjonalna, inteligentna.

O+

martwi się często, osamotniona, wrażliwa, ma trudności w koncentracji uwagi, ma poczucie nieadekwatności, towarzyszyć temu może brak ambicji, może być agresywna do siebie, skłonna do płaczu, widzi i przewiduje trudności, niezależny jej na uznaniu, jest lojalna w przyjaźni, w grupie na uboczu, nieśmiała.

Q4+

mała tolerancja na frustrację, duże aspiracje a mniejsze możliwości, duże wymagania super ego równocześnie przy dużym nacisku popędów, brak dobrego przystosowania, trudności w połączeniu się z grupą, wewnętrzne napięcie, niepokój, poczucie niższości, brak wiary we własne możliwości, łatwość rezygnacji z celów, walki, niezadowolenie z siebie, różne lęki i obawy.

Badanie Arkuszem Samopoznania Cattella daje nam wskaźnik lęku - poziom lęku. Możliwość obliczenia wyniku ogólnego (wynik surowy waha się w granicach 0-80) i wyniku dla poszczególnych skal - wskaźników.

Normy stenowe, odpowiedzi typu - TAK, ?, NIE - za odpowiedź diagnostyczną zgodną z kluczem osoba uzyskuje 2 pkt. za odpowiedź pośrednią 1 pkt.

STENY

1-3 - wskazują na stabilność emocjonalną, wysoki próg tolerancji na frustrację, brak motywacji

4-7 sten - przeciętne wyniki norma

8-10 - wysoki niepokój

Zliczając wyniki na poszczególne skale - ze względu na brak norm związanych z płcią i wiekiem musimy nanieść poprawki:

1. W czynniku C - odejmujemy 1 pkt. kobietom od WS i dopiero zamieniamy na steny.

2. W czynniku O - dodajemy 1 pkt. kobietom za każde 10 lat życia - od 20 lat wzwyż.

3. Q4 - dodajemy 1 pkt. za każde 10 lat od 20 lat wzwyż - kobiety i mężczyźni.

Wynik ogólny - oddzielne normy dla K i M - poprawki ze względu na wiek.

15-18 lat - odjąć 1 pkt. od WS

19-22 lata - bez zmian

23-24 lata - dodajemy 1 pkt.

28-32 lata - dodajemy 2 pkt.

33-37 lat - dodajemy 3 pkt.

38 lat w górę - dodajemy 4 pkt.

Metoda przeznaczona dla dorosłych można badać od 14 r.ż.

1

---