RACHUN. ZARZĄDCZA- niekiedy określana mianem rachun. menadżerskiej- to jeden ze zbiorów rachunkowości obok rachun. finansowej i podatkowej.

RACHUN. ZARZĄDCZA- to system gromadzenia, opracowania i prezentacji informacji finansowych i niefinansowych dotyczących przeszłych i przyszłych zjawisk gospodarczych w celu wspomagania kierownictwa w planowaniu, podejmowaniu decyzji i kontroli. Rachun. zarządcza obejmuje tematykę kosztowo- wynikową.

ROLA RACHUN.ZARZĄDCZEJ W PROCESIE DECYZYJNYM:

- identyfikacja problemu

-pomiar informacji

-gromadzenie informacji

-przetwarzanie informacji

-przekazywanie informacji użytkownikom

RACHUN.FINANSOWA A ZARZĄDCZA

KRYTERIUM	RACHU.FINANSOWA	RACHU.ZARZĄDCZA
Cel	Dla odbiorców wewnętrznych i zewn.	Dla odbiorców wewnętrznych
Regulacje prawne	Obligatoryjna	Nie obowiązują
Zasady prowadzenia	Stabilne, uregulowane przepisami	Elastyczne w zależności od problemu
Postać urządzeń i sprawozdań	Urządzenia zgodne z ustawą i pełen kont sprawozdania wg wzoru	Dowolna postać urządzeń i sprawozdań
Częstotliwość prowadzenia	Regularność , periodyzacje	Zróżnicowania wg potrzeb
Horyzont czasowy	O przeszłości (ex post)	O przeszłości i przyszłości ( ex post i ex ante)
Metody wyceny	Jednolite wg przepisów	Zróżnicowane
Dane	Wartościowe i w ograniczeniu ilościowe	Ilościowe, wartościowe, jakościowe
Kontrola	Zewnętrz, wewn.	Wewnętrz.
Procedury	Odgórnie ustalone techniki ewidencji i techniki rozliczeń	Dowolne techniki i metody, np. analizy matematycznej i logicznej

INFORMACJA:

-musi być użyteczna

-istotna

-ma swoją wartość

-kosztuje i nie może być droższa od uzyskanych korzyści

INFORMACJE DOSTARCZANE PRZEZ RACHUN.ZARZĄDCZĄ SŁUŻĄ:

-wyjaśnieniu wątpliwości np. co do sposobu działania

-wyborze tych zadań, na których przedsiębiorstwo powinno skupiać uwagę

-rozwiązywanie problemu, czyli znalezieniu najlepszego z możliwych sposobów wykonania zadania

-kontroli zarówno przebiegu poszczególnych procesów, jak i realizacji planów i budżetu

FUNKCJA RACHUN. ZARZĄDCZEJ:

-f. planistyczna-polega na dostarczeniu informacji zmniejszających stopień ryzyka przy dokonywaniu wyboru oraz danych potrzebnych do podejmowania decyzji w procesie zarządzania jednostką pomagających zbudować wzorce kosztów, stanowiące podstawą oceny podjętych działań.

-f. organizacyjna- rachun. zarządcza znajduje swój wyraz w strukturze, która definiuje podporządkowanie, odpowiedzialność i specjalizację; zakreśla granicę pomiędzy ośrodkami odpowiedzialności, wskazuje zadania i kompetencje decyzyjne kierowników ośrodków.

- f. kontrolna- wskazuje różnicę między wielkościami planowanymi, a rzeczywiście osiągniętymi; identyfikuje odchylenia pod kątem miejsc ich powstania, przyczyn i osób odpowiedzialnych.

-f. komunikacyjna- zapewnia należyty system komunikacji poprzez odpowiednie formy i metody przepływu informacji (sprawozdania, raporty, polecenia i instrukcje).

ZADANIA RACHUN. ZARZĄDCZEJ:

-dostosowanie przedsiębiorstwa do zmiany otoczenia

-prowadzenie polityki, produkcji i sprzedaży

-decydowanie o poziomie cen

-wzbudzenie aktywności zatrudnionych

-tworzenie skutecznych systemów planowania i kontroli

-sterowanie płynnością środków pieniężnych

-rozwiązywanie szczegółowych problemów decyzyjnych

ISTOTA KOSZTÓW W ZARZĄDZANIU RACHUN.ZARZĄDCZEJ:

Koszty stanowią przedmiot zainteresowania rachun. zarządczej przez pryzmat problemów decyzyjnych, których rozwiązanie powinno być podporządkowane kryterium globalnej, efektywności jednostki gospodarczej( efektywne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji).

Koszty są jednym z najważniejszych mierników gospodarczych. Decydują nie tylko o wyniku finansowym, ale również mają kluczowe znaczenie przy wyborze najkorzystniejszego wariantu zaangażowania zasobów do osiągania założonych celów.

Poziom posiadanych kosztów determinuje efektywność wykorzystywania zasobów rzeczowych, finansowych, ludzkich i informacyjnych. Wpływa na wysokość osiągniętej marży i kondycji finansowej przedsiębiorstwa oraz decyduje o możliwości bądź braku dalszego rozwoju podmiotu gospodarczego w przyszłości.

Koszty pozwalają ocenić zmiany jakie zachodzą w podmiocie, określić jakość pracy oraz stopień wykorzystywania czynników produkcji.

PODSTAWOWE KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZTÓW:

- koszty dla celów sprawozdawczych

-koszty dla celów zarządczych:

• koszty dla podejmowania i optymalizacji decyzji gospodarczych

• koszty dla celów kontrolnych

KLASYFIKACJE KOSZTÓW W RACHUNKU SYSTEMATYCZNYM:

KRYTERIA	RODZAJE KOSZTÓW
Rodzaj zużytego środka gospodarczego	-amortyzacja -zużycie materiałów i energii -usługi obce -produkt i opłaty -wynagrodzenia -ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia -pozostałe koszty
Rodzaj zużytych zasobów	-koszty materialne -koszty niematerialne
Rodzaj działalności operacyjnej	-koszty wydziałów podstawowych -koszty wydziałów pomocniczych -koszty zarządu przedsiębiorstwa -koszty zakupu materiałów -koszty sprzedaży produktów
Charakter działalności	-koszty działalności operacyjnej -pozostałe koszty operacyjne -koszty finansowe
Związek z osiągniętymi przychodami wg przepisów o podatku dochodowym	-koszty uzyskania przychodów -koszty i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów
Możliwość przypisania kosztu do obiektu	-koszty bezpośrednie -koszty pośrednie (okresowe)
Związek z przychodami ze sprzedaży	-koszty produktów -koszty okresu
Stan ukończenia działalności	-koszty produkcji zakończonej -koszty produkcji w toku

- Do grupy KOSZTÓW MATERIALNYCH zalicza się amortyzacje , zużycie materiałów i energii oraz usługi obce materialne. Pozostała cześć kosztów należących to KOSZTY NIEMATERIALNE stanowiące część wartości nowowytworzonej w danej jednostce gospodarczej.

Na podstawie analizy relacji pomiędzy poszczególnymi składnikami kosztów materialnych i niematerialnych można ocenić stan techniczny przedsiębiorstwa oraz poziom materiałochłonności i pracochłonności jego produkcji.

-KOSZTY PRODUKTÓW- są identyfikowane z wytworzonymi produktami (np. materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie i pośrednie, koszty produkcyjne) lub nabytymi towarami przeznaczonymi na sprzedaż.

-KOSZTY OKRESU- są to koszty odnoszące się do okresu, w którym zostały poniesione. W skład tych kosztów wchodzą te koszty, które nie są bezpośrednio związane z produkcją i nie biorą udziału w wycenie zapasów oraz koszty produktów sprzedażowych w danym okresie.

- KOSZTY BEZPOŚREDNIE- są to koszty, które można bezpośrednio przyjąć do produktu wg dokumentów księgowych. Do kosztów tych należą koszty materiałów bezpośrednich, robocizna bezpośrednia oraz inne koszty bezpośrednie.

-KOSZTY POŚREDNIE- obejmują tą cześć kosztów własnych produkcji, których bezpośrednie ustalanie za pomocą dokumentów źródłowych jest niemożliwe lub nieistotne i w związku z tym rozlicza się je pośrednio na podstawie umownych kluczy podziałowych(są to koszty: wydziałowe, ogólnozakładowe, zakupu i sprzedaży).

KLASYFIKACJA KOSZTÓW NA POTRZEBY ZARZĄDZANIA:

KRYTERIUM	RODZAJE KOSZTÓW
Związane z rozmiarami produkcji	-koszty stałe -koszty zmienne -koszty semizmienne ( mieszane)
Możliwość kontroli ( kształtowania)	-koszty kontrolowane (zależne) -koszty niekontrolowane ( niezależne)
Sposób ujmowania w dokumentach	-koszty pojedyncze -koszty wspólne
Struktura wewnętrzna	-koszty proste -koszty złożone
Wycena kosztów(produkcji) w czasie	-koszty historyczne -koszty odtworzeniowe -koszty planowane
Rola w rozwiązywaniu produktów	-koszty istotne (decyzyjne, znaczące) -koszty nieistotne ( niedecyzyjne, nieznaczące)
Stan dokonania	-koszty przesądzone ( zapadłe, nieodtwarzanle) -koszty nieprzesądzone ( niedokonane)
Decyzyjne	-koszty utracone -koszty do uniknięcia -koszty nie do uniknięcia -koszty utraconych korzyści -koszty krańcowe
Ekonomiczności	-koszty inżynierskie -koszty swobodne ( menadżerskie) -koszty ciągnione
Fazy cyklu życia produktu	-koszty fazy projektowania -koszty fazy wytwarzania -koszty fazy posprzedażnej

-KOSZTY ZMIENNE- wykazują korelacje z rozmiarami produkcji( np. materiały bezpośrednie i płace bezpośrednie) i są skutkiem podejmowania decyzji krótkookresowych w przedsiębiorstwie.

-KOSZTY STAŁE- nie wykazują reakcji na zmiany pewnym przedziale wolumenu produkcji( np. amortyzacja, ustalone metodą liniową, koszty czynszu administracji) , ale reagują na zmiany innych czynników (np. inflacje czy stopień wykorzystania zdolności wytwórczych ) i są wynikiem decyzji długookresowych, inwestycyjnych, które kształtują posiadany potencjał produkcyjny.

KOSZTY STAŁE MOŻNA PODZIELIĆ WG STOPNIA WYKORZYSTANIA ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH NA:

a) KOSZTY UŻYTECZNE- odnoszą się do tej części kosztów stałych, które dotyczą zdolności produkcyjnych , uruchomionych do realizacji produkcji w danym okresie.

b) KOSZTY PUSTE- związane są z tą częścią kosztów stałych, które są ponoszone w związku z posiadaniem i utrzymaniem potencjału wytwórczego w stanie gotowości w sytuacji, gdy część tego potencjału nie będzie wykorzystana. Z uwagi na to, że koszty tę nie przyczyniają się do tworzenia nowych wartości (wyrobów) często określone są jako koszty nieużyteczne.

-KOSZTY SEMIZMIENNE- składają się z części stałej i zmiennej np. remonty i konserwacje maszyn, niezależne od poziomu produkcji(część stała) oraz zależne od czasu pracy maszyn, a tym samym od poziomu produkcji(część zmienna).

-KOSZTY KONTROLOWANE- to koszty będące przedmiotem racjonalnej regulacji menadżera, czyli takie na których wielkość kierownik ma wpływ, (np. materiały,wynagrodzenia, podatki).

-KOSZTY NIEKONTROLOWANE- to koszty, na których kształtowanie się zarządzających ośrodkiem odpowiedzialności nie może oddziaływać.

Koszty, które nie są kontrolowane na danym poziomie zarządzania są kontrolowane na wyższych poziomach odpowiedzialności to znaczy, że wszystkie koszty są kontrolowane na określonym szczeblu władzy i w określonym czasie.

-KOSZTY POJEDYNCZE to te, które ujmowane są relatywnie, pojedynczo przy pomocy dokumentu na nośnik kosztów ( sztuka, tona, metr, robotogodziny) na klienta, na stanowisku, kosztów na zamówienie itp.

-KOSZTY WSPÓLNE- charakteryzują się tym, że można ich przypisać odpowiednim celem działania: produktom, procesom, obszarom sprzedaży czy też grupom odbiorców. Do kosztów tych zalicza się: płace pracowników pośrednio produkcyjnych, materiały pomocnicze.

-KOSZTY PROSTE- czyli takie, które nie dadzą się rozłożyć na elementy prostsze ( obejmują zużycie pierwotnych czynników pracy w przedsiębiorstwie).

- KOSZTY ZŁOŻONE- składają się z kilku pozycji kosztów prostych ( koszty produktów wytwarzanych przez wydziały produkcji pomocniczej, zużytych w działalności podstawowej).

-KOSZTY HISTORYCZNE- to koszty, które zostały już poniesione i nie ma możliwości wpływu na ich zmianę.

-KOSZTY ODTWORZENIOWE- są związane z odtworzeniem wyrobu lub usługi wg aktualnie obowiązujących cen.

-KOSZTY PLANOWANE- odnoszą się do przyszłych kosztów, które dopiero będą poniesione, więc mogą być różne w zależności od przyszłych kierowników działania przedsiębiorstw.

-KOSZTY UTRACONYCH KORZYŚCI- są rodzajem kosztów alternatywnych informujących o tym co przedsiębiorstwo traci na skutek odrzucenia lub ograniczenia alternatywnego wariantu działania. Występują one w przypadku ograniczonych zdolności produkcyjnych.

-KOSZTY UTOPIONE- odnoszą się do tych pozycji kosztów, które zostały już poniesione i podjęcie decyzji niezależnie od jej rodzaju nie zmieni tego faktu.

-KOSZTY KRAŃCOWE- powstają, gdy wytwarzana jest dodatkowa jednostka produktu. W doniesieniu do kosztów zmiennych są to główne koszty robocizny i materiałów bezpośrednich. Zwiększanie działalności o kolejną jednostkę może wywołać także potrzebę zakupu dodatkowego urządzenia, czyli wzrost kosztów stałych.

-KOSZTY ISTOTNE (DECYZYJNE)- to te przyszłe koszty, których wysokość ulegnie zmianie w wyniku podjętej decyzji.

-KOSZTY NIEISTOTNE (NIEDECYZYJNE) - to koszty, które nie wywierają żadnego wpływy na podjętą decyzję niezależnie od danego projektu, czyli przedsięwzięcia, wiec nie powinny być brane pod uwagę w procesie podejmowania decyzji. Kosztami nieistotnymi będą to składniki kosztów, które wystąpiły w tej samej wysokości w różnych wariantach decyzyjnych.

-KOSZTY PRZESĄCZONE- to te koszty, które zostały wołane przeszłymi decyzjami, więc nie można już na nie wpłynąć bieżącymi decyzjami.

-KOSZTY NIEPRZESĄCZONE( NIEDOKONANE)- dotyczą tych pozycji kosztów, które pod wpływem danej decyzji mogą jeszcze zostać zmienione. Są to koszty jeszcze niezapadłe, których można uniknąć ponieważ, nie są związane ani z wcześniejszymi zobowiązaniami ani zaangażowaniem środków.

-KOSZTY INŻYNIERSKIE- są to koszty, których niezbędna do poniesienia wysokość można właściwie oszacować ( np. koszty materiałów bezpośrednich ustalonych na podstawie norm zużycia ilości materiałów na jednostkę produkcji).

-KOSZTY SWOBODNE ( MENADŻERSKIE) - są to koszty, których wysokość może być kształtowana dowolnie w granicach szerokich limitów przyznanych osobie zarządzającej danym ośrodkiem odpowiedzialności (np. koszty ogólne i administracyjne, koszty działalności marketingowej).

-KOSZTY CIĄGNIONE- są konsekwencją wcześniej podjętych decyzji ( np. place pracowników zatrudnionych na zasadzie umowy o pracę, amortyzacje wcześniej nabytego środka trwałego).

-KOSZTY FAZY PROJEKTOWANIA- obejmują koszty ponoszone na prace badawcze, przygotowanie prototypu, przeprowadzenie prób i testów.

-KOSZTY FAZY WYTWARZANIA- to koszty związane z wytworzeniem produktu, jego promocją i sprzedażą.

-KOSZTY FAZY POSPRZEDAŻNEJ- obejmują między innymi koszty przeglądów gwarancyjnych, likwidacji i linii technologicznych wykorzystywanej do produkcji danego wyrobu.

ROZLICZANIE KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ I SOCJALNEJ:

1. Świadczenie usług transportowych, remontowych, komputerowych itp. na rzecz innych komórek danej jednostki.

2. Wytwarzanie na własne potrzeby energii materiałów i narzędzi.

3. Wykonywanie we własnym zakresie inwestycji.

4. Świadczenie usług mających na celu zaspokojenie potrzeb bytowych i socjalnych pracowników (prowadzenie stołówki, domów mieszkalnych czy też hoteli robotniczych).

SPOSOBY ROZLICZANIA DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ PRZY WYSTĘPOWANIU WZAJEMNYCH SWIADCZEŃ MIĘDZY WYDZIAŁOWYCH:

SPOSÓB 1 . Zakłada się , iż odrębne wydziały pomocnicze nie świadczą sobie nawzajem usług. Takie założenie powoduje zniekształcenie wielkości kosztów poszczególnych wydziałów i jest możliwe tylko w warunkach, gdy wzajemne świadczenia mają niewielkie rozmiary i sporadyczny charakter.

SPOSÓB 2. Zakłada się stało kolejność jednokierunkowego rozliczenia kosztów pomocniczych. Przyjmuje się , że ten wydział, którego koszty rozlicza się w pierwszej kolejności nie przyjmują usług od innych wydziałów, a jedynie sam świadczy usługi na rzecz tych wydziałów, zaś wydział którego koszty rozliczane są na końcu traktuje się jako otrzymujące usługi od wszystkich rozliczanych wcześniej wydziałów pomocniczych.

ETAPY ROZLICZENIA KOSZTÓW WSPÓLNYCH:

ETAP 1 . Grupowanie kosztów wydziałowych na wydziały produkcyjne i pomocnicze wg grupy podziałowej:

RODZAJ KOSZTU	GRUPY PODZIAŁOWE
-dzierżawa i inne opłaty -energia elektryczna i ogrzewanie -ubezpieczenie budynku	-powierzchnia
-nakłady związane z zatrudnieniem	-liczba pracowników
-amortyzacja -ubezpieczenie środków trwałych	-forma wartości

ETAP 2. Rozliczanie kosztów wydziałów pomocniczych na wydziały produkcyjne.

Wydziały pomocnicze to te wydziały, które utworzono w celu świadczenia usług na rzecz innych jednostek, np. magazyn, wydział remontowy. Suma kosztów magazynowania może być rozliczana na podstawie liczby dowodów wydania z magazynu, zaś koszty wydziału remontowego mogą być rozliczane na podstawie czasu pracy pracowników tego wydziału na rzecz innych wydziałów.

ETAP 3. Obliczanie odrębnych stawek kosztów wydziałowych dla każdego wydziału produkcyjnego.

Dla wydziału produkcyjnego stosuje się godziny robocizny. bezpośredniej lub płace bezpośrednie zaś dla wydziału zmechanizowanego ustala się narzut na podstawie czasu pracy maszyn.

ETAP 4. Obciążanie zadań (zleceń) produkcyjnych kosztami wydziałowymi.

Zlecenie Nr 50 wymaga 3 godzin pracy w wydziale A, gdzie narzut kosztów wydziałowych wynosi 2 zł za godzinę oraz 5 godzin w wydziale B, gdzie narzut wynosi 6 zł za godzinę. Obciążenie zlecenia kosztami wspólnymi wyniesie zatem:

A 3 godziny x 2 zł/godz = 6 zł

B 5 godzin x 6 zł/godz= 30 zł

RAZEM: 36 zł

PRÓG RETOWNOŚCI- oznacza taka wielkość sprzedanych produktów, przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania. W tym punkcie nie osiąga się zysku i nie ponosi straty, zaś poniżej tego punktu produkcja i sprzedaż są nieopłacalne, ponieważ przynoszą stratę, natomiast po jego przekroczeniu każde zwiększenie sprzedaży zapewnia przedsiębiorstwu zysk.

Wykres

Próg rentowności ilościowy (Pri)- informuje ile (szt) trzeba sprzedać, aby nie ponosić starty.

Wzór

Próg rentowności wartościowy (Prw)- informuje jaka ma być wartość przychodów ze sprzedaży( zł), aby przedsiębiorstwo nie poniosło strat.

Wzór

W celu ustalenia wielkości sprzedaży pozwalającej na osiągnięcie zaplanowanego zysku korzysta się ze wzoru:

Wzór

Marża brutto(Mb) -jest to różnica między przychodami , a kosztami zmiennymi. Służy do pokrycia kosztów stałych i zysku.

Wzór x2

Marża bezpieczeństwa(Mbe)- inaczej zwana strefą bezpieczeństwa. Jest to różnica miedzy przychodami ze sprzedaży faktycznej(Pf), a przychodami progu rentowności(Prw) ,informuje o ile można obniżyć sprzedaż, aby działalność firmy nie zaczęła przynosi strat.

Wzór x2