Powstanie i budowa geologiczna Tatr

Tatry stanowią najwyższe pasmo górskie Karpat. Mają 52 km długości i 17 km szerokości.
Nie należą do gór wysokich.Wysokość wielu szczytów Tatr przekracza 2000 m.n.p.m
Do Polski należy tylko północna część Tatr,w której najwyższym szczytem są Rysy (2499m n.p.m) południowa część Tatr, z najwyższym szczytem Gerlach (2655m n.p.m), należy do Słowacji. Masyw Tatr otaczają kotliny, od północy Orawska i Nowotarska, a od południa, należące do Słowacji, kotliny Liptowska i Spiska. Tatry są górami młodymi, gdyż wypiętrzyły się dopiero we wczesnym trzeciorzędzie tj. około 15mln lat temu. Ruchy górotwórcze trwały tu od późnej kredy po młodszy trzeciorzęd. Tatry mają budowę geologiczną typową dla gór fałdowania alpejskiego. W budowie geologicznej Tatr można wyróżnić trzy główne jednostki tektoniczne:
1. Trzon krystaliczny (intruzja granitowa) z parautochtniczną pokrywą skał osadowych.
2.Fałdy wierchowe(tatrydy)
3.Granidy- dwie pokrywy płaszczowin reglowych.
Trzon krystaliczny Tatr zbudowany jest z różnych odmian granitu i skał metamorficznych, przy czym granity i dioryty kwarcowe przeważają we wschodniej części Tatr, a gnejsy i różnego rodzaju łupki krystaliczne w cześci zachodniej. Metamorfoza paleozoiczna trzonu Tatr nastąpiła pod wpływem wielkiej intruzji magmy granitowej jeszcze w okresie orogenezy hercyćskiej. Magma granitowa przy krzepnięciu utworzyła potężne ławice, które wykazują poprzeczne i podłużne spękania oraz dyslokacje, mające swoje odbicie w układzie dolin i rzeźbie zbudowanych ze skał krystalicznych części Tatr. Wypietrzenie i obniżenie trzonu krystalicznego zaznaczają się z kolei w rozmieszczeniu serii wierchowych, które zachowały się w depresjach krystalicznego podłoża, a zostały wyprasowane na elewacjach przez przesuwające się ponad nimi płaszczowiny reglowe. W Tatrach Zachodnich na osi poprzecznej depresji Goryczkowej na parautochtenicznej pokrywie skał osadowych zachowały się szczątki dwóch obalonych ku północy fałdów: Czerwonych Wierchów i Giewontu. Charakterystycznym rysem tego ostatniego jest granitowe jądro, nasunięte na dolomity i wapienie fałdu Czerwonych Wierchów, a następujące w Kasprowym Wierchu , na Goryczkowych Czubkach i w postaci tektonicznych "czap" na Czerwonych Wierchach. W Tatrach Wschodnich podobny charakter ma leżący fałd Szerokiej Jaworzyńskiej (również z jądrem granitowym), ulokowanym w depresji między elewacjami Koszystej i Jagnięcego Szczytu. Na północnym skraju Tatr zachowały się szczątki przesuniętych z odległości
kilkudziesięciu kilometrów płaszczowin reglowych: dolnej i górnej, czyli choczańskiej.
Pierwsza z nich występuje z nich na wschód od Doliny Kościeliskiej, druga, dominująca w Górach Choczańskich, na zachód od tej doliny. Płaszczowina reglowa dolna składa się z łusek, ułożonych w dwóch seriach. Układ tych elementów tektonicznych, znajduje swoje odbicie w rozmieszczeniu skał o różnej odporności morfologicznej. Wapienie i dolomity
tworzą szczyty i grzbiety, podczas gdy w dolnotriasowych pstrych łupkach
kajprowych (górny trias) i dolnokresowych marglach powstały przełęcze i subsekwente dolinki.

Budowla geologiczna Tatr jest urozmaicona w wyniku wielu kolejnych procesów geologicznych:

-tworzenie się osadów morskich w morzu (geosynklinie Tetydy) istniejącym na obszarze dzisiejszych Karpat
-fałdowanie osadów morskich (pod koniec kredy)
-wdarcie się intruzji granitowej w płaszcz osadów mezozoicznych i wytwarzanie się
trzonu krystalicznego
-wydźwignięcie się i fałdowanie gór ( na początku paleogenu)
-nasunięcie (od południa) fałdów, przesuniecie ich i obalenie ponad trzonem krystalicznych, powstanie płaszczowin (wierchowej i reglowej, czyli choczańskiej)
-wzmożenie się procesów erozji i denudacji
-działalność lodowców górskich (plejstoceńskich)
-współczesne procesy wietrzenia (holoceńskie).
Współczesny obraz Tatr ma bezpośredni związek z budową geologiczną skał
i został ukształtowany w wielu procesach fizykochemicznych. Z geologicznego punktu widzenia Tatry jako masyw górski są tworem stosunkowo młodym. Jednak skały, z których są zbudowane, mają o wiele dłuższą historię. Skały budujące Tatry wytworzyły się przez
wiele miliony lat, a forma gór, jako dziś widzimy, została im nadana w ciągu ostatnich kilku tysięcy lat.

Skały tatrzańskie mają różne pochodzenie:
1.magmowe - formowały się z magmy zastygającej w głębi skorupy ziemskiej
2.osadowe - powstały z osadów gromadzących się na dnie mórz, których głębokości
i zasięg uległy w czasie wielokrotnym zmianom.
3.przeobrażone - powstały na skutek przeobrażeń skał wcześniej utworzonych
Najstarszymi skałami znanymi z Tatr są gnejsy i łupki krystaliczne, występujące obecnie w górnych częściach dolin Tatr Zachodnich. Są to skały metamorficzne, tzw. powstałe z innych skał, które głęboko pod powierzchnią Ziemi zostały poddane działaniu wysokiej temperatury i ciśnienia. Przypuszcza się, że przeobrażonymi skałami były piaskowce i łupki ilaste. Oznaczenia wieku bezwzględnego gnejsów pozwoliły powiązać proces ich tworzenia z hercyńskimi ruchami tektonicznymi , które pod koniec ery paleozoicznej w dewonie i karbonie, a więc 320-300 mln lat temu, dotknęły rozległe obszary kuli ziemskiej. Przeobrażone piaskowce i łupki musiały być zatem starsze, choć do dziś nie wiadomo jak bardzo.

W karbonie w przeobrażone już skały wcisnęła się w głębi ziemi magma, która po ochłodzeniu i zastygnięciu utworzyła dzisiejszy granitowy masyw Tatr wysokich. Na przełomie karbonu i permu nastąpiły procesy, które doprowadziły do wyniesienia w permie skał krystalicznych powstałych podczas orogenezy hercyńskiej w postaci lądu na początku ery kenozoicznej, we wczesnym paleogenie, na obszar Tatr ponownie wkroczyło morze.

W płytkim zbiorniku tworzyły się głównie zlepieńce,wapienie i dolomity. Pod koniec paleogenu całe Tatry były już górami w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, choć ich wygląd zewnętrzny był zdecydowanie różny od obecnego. W raz z początkiem neogenu rozpoczął się ostatni proces trwający do czasów współczesnych-okres kształtowania się masywu tatrzańskiego.
Mimo intensywnej erozji, Tatry nadal pozostają wysokimi górami. Wynika to m.in. z faktu, że okres, który upłynął od początku neogenu, kiedy został zapoczątkowany ostatni silny impuls dźwigający masyw tatrzański, jest w skali czasu geologicznego na tyle krótki, że erozja nie zdążyła doprowadzić do wyrównania tego obszaru. Ponadto podnoszenie masywu tatrzańskiego, nie ustało całkowicie, a jego tempo jest szacowane na kilka milimetrów rocznie.