Budowa Geologiczna

Karkonosze są górami starymi. Pod względem
geologicznym należą one do jednostki zwanej blokiem
karkonosko - izerskim. Są wytworem skomplikowanych
procesów górotwórczych jakie zachodziły tu od
prekambru ( 1.2 mld lat temu). Trzon budowy
geologicznej ukształtował się znacznie później w trakcie
wielkich ruchów górotwórczych , które objęły prawie
całą ówczesną Europę. Obecne ukształtowanie
Karkonoszy jest wynikiem waryscyjskich ruchów
górotwórczych w karbonie, sprzed około 320 mln lat. W
tym

okresie

w

istniejące

kompleksy

skał

metamorficznych wdarła się z wnętrza Ziemi wielka masa gorącej magmy, która po
zastygnięciu dała skały granitowe. To granity budują niemal cały główny grzbiet
Karkonoszy.

Granit karkonoski występuje w kilku odmianach: od
drobno,

do

gruboziarnistych,

nawet

z

kilkunastocentymetrowej długości kryształami skaleni
potasowych. W trakcie stygnięcia granit pękał wzdłuż
trzech prostopadłych do siebie kierunków, co dało
charakterystyczną kwadrową oddzielność skały, zwanej
ciosem. Można ją łatwo zaobserwować na licznych w
Karkonoszach

skałkach

i

ścianach

kotłów

polodowcowych. W powstające spękania wnikała
jeszcze magma w postaci różnego rodzaju żył , z których
na uwagę zasługują żyły pegmatytowe. Maja one skład
granitu, ale zbudowane są ze znacznie większych
kryształów dochodzących do 20 cm długości. Były one
eksploatowane głównie na potrzeby przemysłu
szklarskiego, a pozostałości po wydobyciu są rozrzucone
po całych Karkonoszach w postaci wyrobisk i płytkich

sztucznych jaskiń w Szklarskiej Porębie, Karpaczu, Zachełmiu. Wdarcie się granitu w płytsze
partie skorupy ziemskiej wywarło duży wpływ na starsze serie skalne. W zetknięciu z gorącą
magmą uległy one przemianie w hornfelsy - skały bardzo twarde i odporne na niszczenie. Z
tym okresem związane jest powstanie większości kruszców wokół granitów: rud żelaza,
miedzi, złota, srebra, arsenu i uranu. Były one intensywnie eksploatowane. Obecnie złoża te
są praktycznie wyczerpane. Granitowy masyw karkonoski został odsłonięty na powierzchni
Ziemi już w permie ( 290 - 245 mln lat temu) i od tego czasu nie był już później przykrywany
żadnymi młodszymi skałami czy zalewany przez morze. Można więc stwierdzić, że od tego
momentu rozpoczęło się kształtowanie obecnego krajobrazu Karkonoszy. Dominowało
obniżenie i zrównywanie terenu, w wyniku czego dawny obszar górski został zmieniony w
środkowym trzeciorzędzie ( 25 - 20 mln lat temu) w falistą i dość monotonną równinę , z
której miejscami sterczały bardziej zarysowane szczyty zbudowane z hornfelsów. Reliktem

tego okresu jest obecnie Równia pod Śnieżką.

Gwałtowne przekształcenia Karkonoszy miały miejsce w młodszym trzeciorzędzie ( 2 - 1.5
mln lat temu), kiedy to całe Sudety zostały ponownie poddane silnym ruchom
tektonicznym, a niektóre partie - nierównomiernemu wypiętrzeniu , rozczłonkowaniu i
ukształtowaniu w ich obecnej postaci zrębowej, i charakterystycznym wyglądem szerokiego
grzbietu o cechach równi szczytowej. Z tego okresu pochodzi również bazalt. Najbardziej
znanym i ciekawym, także pod względem przyrodniczym, miejscem występowania bazaltu
jest wulkaniczny komin ( tzw. żyła bazaltowa ) w Małym Śnieżnym Kotle na jego zachodniej
ścianie. Jest to jedno z najwyżej położonych stanowisk bazaltu w środkowej Europie. Po
zakończeniu trzeciorzędowych ruchów górotwórczych (około 2 mln lat temu ) można
przyjąć, że krajobraz Karkonoszy był podobny do dzisiejszego, mimo że ruchy tektoniczne
nie wygasły całkowicie i przez okres czwartorzędowy trwają do dzisiaj. Kształtowanie się
rzeźby Karkonoszy w czwartorzędzie było zdeterminowane warunkami klimatycznymi.

Wyraźny wpływ na rzeźbę Karkonoszy wywarła epoka lodowcowa ( plejstocen ), która
rozpoczęła się około 1.5 mln lat temu , a zakończyła niedawno, bo około 10 tys. lat temu.
Nastąpił okres intensywnej erozji. Kilkakrotne ochłodzenie klimatu spowodowało powstanie
lokalnych górskich lodowców, których w Karkonoszach było kilkanaście. Na przykład - jeden
z lodowców wypełnił Kocioł Łomniczki (Karkonoski Park Narodowy - strona polska ), który to
wraz z lodowcem po drugiej stronie Karkonoszy w dolinie Upy ( Krkonosski narodni park- po
stronie czeskiej) przyczynił się do zaakcentowania kulminacji Śnieżki. Intensywny proces
erozyjny w czasie zlodowaceń spowodował powstanie najbardziej atrakcyjnych form rzeźby
, które nadały Karkonoszom - jako jedynemu pasmu Sudetów - cechy gór typu alpejskiego.
Najbardziej zauważalnymi "śladami '' tamtego okresu są kotły polodowcowe, opadające
pionowymi ścianami , u których podnóża leżą stożki usypowe i napływowe , moreny denne ,
brzeżne i czołowe, stawki oraz jeziora polodowcowe znajdujące się w Kotle Wielkiego
Stawu, Kotle Małego Stawu, Wielkim Śnieżnym Kotle oraz torfowiska średnie i wysokie w
rejonie np. Równi pod Śnieżką.

Wysokogórski, niemal polarny, klimat oraz wietrzenia spowodowały powstanie wieńców
gruzowych , kopców darniowych, gołoborzy, rynien gruzowych, a także wiele fantastycznie
ukształtowanych skałek rozsianych po całych Karkonoszach.

Obecna rzeźba Karkonoszy też podlega intensywnym zmianom, co najbardziej widoczne jest
na stromych ścianach Kotłów polodowcowych w postaci obrywów skalnych i w stałym
wzroście stożków usypiskowych.