Wychowanie( w szerszym znaczeniu) rozumiemy oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.
Wychowanie – przedsięwzięcie złożone: bardziej sztuka niż zaprogramowane z góry oddziaływanie; zwykle pojmowane jako:
proces – swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych starszego pokolenia na młodsze (może też obejmować dorosłych, człowiek rozwija się nieustannie); ujęcie częstsze – i to w wąskim rozumieniu – odnoszącym się do sfery emocjonalno-motywacyjnej wychowanków, mniej do intelektualnego ich rozwijania;
wynik tego rodzaju oddziaływań (wychowanie = wydobywanie na jaw tego, umożliwienie zobaczenia tego, co skrywa natura ludzka, jej duchowego bogactwa: człowieczeństwa i osobowości; dzięki temu staje się ona osobą świadomie realizującą siebie).
Cechy wychowania:
intencjonalność-wiemy co chcemy osiągnąć, świadomość celów wychowania
interakcyjność- proces wychowawczy ma miejsce w sytuacji interakcji tj. współdziałanie
długotrwałość- wychowanie trwa przez całe życie
relatywność- trudność w przewidywaniu skutków wychowania (nie wiadomo co ogląda czyta, rodzina)
systematyczność- wychowanie ciągłe rozłożone w czasie
złożoność- wielorakie uwarunkowania zewnętrzne (typ rodziny, miejscowość, status) i wewnętrzne (temperament, potrzeby, aspiracje); wychowanek nabywa zasady i wprowadza je z życie
S. Kunowski wyróżnił cztery grupy definicji:
a) definicje prakseologiczne, według których wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem na wychowanków, czyli z ich “urabianiem”;
b) definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywania przez niego doświadczenia;
c) definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi;
d) definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.
Możemy wyróżnić następujące podstawowe dziedziny wychowania:
1. Wychowanie przez pracę - praca podobnie jak każdy inny rodzaj działalności człowieka może odgrywać dużą rolę w wychowaniu. Efektywność w zakresie wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, czy wychowanek pracuje, ile od tego, w jaki sposób został do pracy wdrążony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy. Pierwsza praca zawodowa jest pierwszą szkołą samodzielnego życia. Może ona uczyć poszanowania porządku dobrej organizacji pracy.
2. Wychowanie przez naukę - nauka, wiedza o świecie i prawdach nim rządzących. Dziś nauka stała się niezwykle istotnym odcinkiem życia społecznego, zaś wiedza naukowa przedmiotem masowej informacji, stała się elementem środowiska życiowego współczesnych ludzi. Wiedza naukowa oraz jej praktyczne zastosowania stały się rzeczywistością, która otacza każdą jednostkę ludzką od początku jej psychicznego rozwoju.
3. Wychowanie przez kolektyw - podstawową właściwością współczesnego wychowania jest to, że przebiega ona przede wszystkim w formach grupowych. Oznacza to, że wychowawca nigdy nie ma do czynienia z pojedyńczym wychowankiem, lecz z członkiem określonej grupy, która może wywierać na niego bardzo różny wpływ.
4. Wychowanie przez sport i wypoczynek - dziedzina ta, bywa różnie określana. Tradycyjna nazwa „ wychowanie fizyczne „ jest dziś coraz częściej zastępowana pojęciem szerszym, a mianowicie pojęciem „wychowanie zdrowotne „. W życiu człowieka właśnie szeroko rozumiany sport stanowi ten rodzaj aktywności, w którym kształtuje się on i rozwija pod względem fizycznym, i w którym manifestuje swą fizyczną sprawność oraz tężyznę.
5. Wychowanie przez sztukę - mówiąc o nim, można by sądzić, że zawężamy jego treść w stosunku do tego, co dotąd zwykło się nazywać wychowaniem estetycznym. Ta dziedzina ma ogromne znaczenie w życiu każdej jednostki. Odnosi się ona bowiem nie tylko do relacji zachodzących między jednostką a innymi ludźmi, lecz także, i przede wszystkim, spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki.
SAMOWYCHOWANIE – czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek sam wybiera sobie cele i wartości.
Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi.
KSZTAŁCENIE – to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie, a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej. W procesie kształcenia człowieka wyrabiają się odpowiednie do celów kształcenia postawy i przekonania. Kształcenie może odbywać się w instytucjach jak i przybierać formę samokształcenia. Wynikiem kształcenia jest wykształcenie.
Można wyodrębnić:
Kształcenie ogólne - umożliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej.
Kształcenie zawężone - zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.
SOCJALIZACJA jest procesem, w czasie którego Twoje dziecko uczy się reguł działania w otoczeniu. Poznaje zasady jego funkcjonowania i normy w im obowiązujące. Proces socjalizacji pozwala zakodować w naszym umyśle określone wzory zachowań, które funkcjonują w obrębie naszej kultury; uczymy się nawyków społecznie akceptowalnych, zdobywamy podstawowe umiejętności społeczne.
Socjalizację zazwyczaj dzieli się na dwa poziomy:
socjalizację pierwotną
socjalizację wtórną
Socjalizacja pierwotna to proces, w którym uczymy się podstaw życia społecznego. Ma to miejsce w okresie dzieciństwa, kiedy to poznajemy zasady posługiwania się językiem, rozpoznajemy gesty, odczytujemy znaki i symbole, charakterystyczne dla naszego społeczeństwa czy grupy.
EDUKACJA według Zbigniewa Kwiecińskiego to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjających takiemu ich rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i własnego JA poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych [...] to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym poziomom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji, tożsamości i podmiotowości”
DZIESIĘCIOŚCIAN EDUKACYJNY wg. Kwiecińskiego
globalizacja – sprawy światowe, zagrożenia
etatyzacja – edukacja dla problemów państwa
nacjonalizacja – problemy narodu, edukacja dla narodu – wielość w jedności, wielokulturowość
kolektywizacja – sprawy klas społecznych, socjalizacja wtórna – solidarność, przekonania, więź
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – sprawy organizacji i administracji
socjalizacja – uspołecznienie pierwotne – rozwój edukacyjny – wychowanie – rozwój osobowości, wychowanie wchodzi w świat socjalizacji
inkulturacja – wchodzenie w problemy kultury, racjonalny współtwórca, odbiorca i twórca i personalizacja – jednostka zamieniana w osobę
wychowanie i jurydyfikacja – połączenie dwu ścian, bo: w naszym kraju z wychowaniem prawnym jest źle, nie ma edukacji w sensie prawnym, edukacja w duchu prawa ma na celu wychowanie obywatela
kształcenie i humanizacja – połączenie dwu ścian ponieważ humanizacja jest wciąż niedostateczna, a paradygmat pozytywistyczny przeważa nad humanistycznym
hominizacja – sfera ciała ludzkiego, zdrowie, strona fizyczna, higiena, wychowanie zdrowotne
Dziesięciościan edukacyjny (patologie nadmiaru)
globalizacja – kosmopolityzm, globalizm, marginalizacja procesów społeczności lokalnych
etatyzacja – kult państwa, zamiana wychowania w tresurę, etatyzm – zamknięcie życia społecznego w granicach administracji, indoktrynacja, nadkontrola,
nacjonalizacja – nacjonalizm, nazizm, rasowość, zamknięcie w światopoglądach narodu
kolektywizacja – kolektywizm, panowanie mniejszości nad większością, wyrzekanie się państwa na rzecz partii
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – uległość, rozłamywanie osobowości
socjalizacja – nadmierna wiara w socjalizację pierwotną, zamknięcie, ograniczenie horyzontów
inkulturacja i personalizacja – oderwanie od realiów, koncentracja na sobie
wychowanie i jurydyfikacja – jednostka zewnątrzsterowna, ciasny styl funkcjonowania
kształcenie i humanizacja – akademizm, ozdobność, konserwatyzm
hominizacja – kwietyzm, narcyzm, k’sobność, naturyzm
DZIESIĘCIOŚCIAN (patologie niedoboru)
globalizacja – partykularyzm, poczucie wyizolowania, analfabetyzm kulturowy
etatyzacja – anarchia, prywata, przestępczość, przedmiotowość, upadek świadomości prawnej, delegitymizacja
nacjonalizacja – tomizm, kosmopolityzm, wykorzenienie, upadek dumy
kolektywizacja – indywidualizm, egocentryzm
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – indywidualizm, aspołecznośc, alienacja
socjalizacja – rozchwianie systemu wartości, ubogi repertuar ról, wykraczanie przeciw normom
inkulturacja i personalizacja – analfabetyzm kulturowy, analfabetyzm funkcjonalny, po powierzchni, zachwianie systemu wartości
wychowanie i jurydyfikacja – utrata tożsamości, człowiek jako zjadacz chleba, zahamowanie procesów demokracji, zahamowanie rozwoju państwa prawa
kształcenie i humanizacja – praktycyzm, deprecjacja, wyalienowanie, upraktycznenie, paradygmat technokratyczny, użytkowość
hominizacja – upadek kultury ciała, skarlenie człowieczeństwa
KULTURA (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") – termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).
SZEŚĆ TYPÓW DEFINICJI KULTURY (akcentują one różne aspekty kultury).
Definicje opisowo-wyliczające (nominalistyczne) - sprowadza się tutaj do wyliczania jej części składowych. Słabość definicji: dlaczego takie a nie inne dziedziny kultury zostały wyliczone?
Definicje historyczne - kładą one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego, które konstytuuje kulturę i człowieczeństwo. Dla określenia kultury używa się tutaj takich określeń jak: dziedziczenie, dorobek, tradycja.
Definicje normatywne - akcentują podporządkowanie zachowań człowieka normom, wzorom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości ludzkiej i warunkujących jej trwanie.
Definicje psychologiczne - skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują zatem mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest tu położony na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Rozpatrywanie kultury jako rezultatu psychologicznych mechanizmów (kojarzenia idei, naśladownictwa, tworzenia się motywów działania, kryteriów wartościowania itd.) poszerza zakres pojęcia kultury o problematykę badawczą z obszaru filozofii społecznej i psychologii.
Definicje strukturalne- starają się uwypuklić strukturę konkretnej kultury i ukazać wzajemne powiązania jej elementów. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.
Definicje genetyczne - kładzie się nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury. Można tu wyróżnić dwie grupy definicji. Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga grupa dotyczy problemu wyłaniania się kultury z natury Kładzie nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury: Jak w ogóle kultura powstała, jak wyłoniła się z natury.
Płaszczyzny zjawisk kulturowych
Płaszczyzna materialna. To materialny aspekt zjawisk kulturalnych. Wszystkie zjawiska kulturalne mają jakiś wymiar materialny (płótno, farby, instrument muzyczny, papier z partyturą, czy nawet własne ciało - taniec)
Płaszczyzna behawioralna. Zjawiska kulturowe są nierozerwalnie związane z zachowaniami motorycznymi. Są nimi wszystkie czynności związane z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego. Czy uczę się tańczyć, czy też maluję, śpiewam, recytuję wiersz, to zawsze się jakoś poruszam.
Płaszczyzna psychologiczna, to wartościowanie, ocenianie, postawy wobec różnych obiektów kultury, to nadawanie przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom znaczenia.
(Poruszyć w tym miejscu problem dziedzictwa kulturowego i jego korelatów wg. St. Ossowskiego).
Płaszczyzna aksjonormatywna. To normy i wartości. Niektórzy autorzy normy i wartości interpretują w kategoriach indywidualnych przeżyć, emocji i przekonań, innymi słowy, sprowadzają je do płaszczyzny psychologicznej. Inni utrzymują, że wartości i norm nie można określać tylko w kategoriach psychologicznych. Dlatego wyodrębniają nadto w kulturze płaszczyznę aksjonormatywną.
SUBKULTURA (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itd.
W. Okoń określa rodzinę jako: „...małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych, rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi - więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie”.
M. Ziemska natomiast określa rodzinę jako: „...małą, naturalną grupę społeczną, składającą się z małżonków i ich dzieci, stanowiącą ciągłość względnie trwałą, lecz jednocześnie podlegającą dynamicznym przekształceniom, związanym głównie z biegiem życia wchodzących w jej skład jednostek”.
Z. Tyszka wyróżnia cztery grupy funkcji pełnionych przez rodzinę, a w ich obrębie funkcje składowe:
I. funkcje biopsychiczne - prokreacyjna i seksualna.
II. funkcje ekonomiczne - materialno-ekonomiczna oraz zabezpieczająco-opiekuńcza.
III. funkcje społeczno - wyznaczające - klasowa oraz legalizacyjno - kontrolna.
IV. funkcje socjalizacyjno - wychowawcza
- kulturalna
- rekreacyjno - towarzyska
- emocjonalno - ekspresyjna.
Podobne stanowisko zajmuje M. Ziemska wyróżnia następujące funkcje rodziny:
I. funkcja prokreacyjna - dostarcza nowych członków nie tylko do swojej grupy (rodziny) ale i całego społeczeństwa.
II. funkcja produkcyjna - dostarczając społeczeństwu nowych członków wzmaga siły twórcze i wytwórcze.
III. funkcja usługowo - opiekuńcza - zapewniając codzienne usługi (wyżywienie, czystość) oraz opiekę tym członkom, którzy nie są w pełni samodzielni ze względu na wiek, chorobę, kalectwo.
IV. funkcja socjalizująca - wprowadzająca w społeczeństwo, przekazująca obyczaje, zwyczaje, wzory zachowań itd.
V. funkcja psychohigieniczna - zapewniająca poczucie stabilizacji, równowagę emocjonalną.
Czego uczymy się w procesie socjalizacji?
-integracji ze społeczeństwem
-zaadoptowania przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania, obowiązującego systemu wartości i ideałów, przekonań i wierzeń
-adoptowania się do warunków środowiskowych, w których przypadło nam żyć na co dzień
-uczy nabywania różnych umiejętności społecznych wśród których na szczególną uwagę zasługuje opanowanie języka ojczystego
-dzięki niej nawiązują się specyficzne relacje emocjonalne między ludźmi
-człowiek angażuje się we własny rozwój
Rodzina jako wspólnota:
wpływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy społecznej. U jej podstaw leży naturalny podział ludzi na dwie płci, zróżnicowanie wiekowe, popędy seksualne, instynkt ojcowski i macierzyński;
wymaga od swoich członków (gł. małżonków) integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej konieczności;
rządzi się miłością, a nie prawem, które ma tu zastosowanie jedynie jako konsekwencja i ochrona miłości;
daje swym członkom wiele radości i przyjemności istotnie wspólnotowych, zupełnie różnych od radości i przyjemności gwarantowanych przez inne grupy społeczne;
Uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi są rezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej.
Rodzina jako zrzeszenie:
ujawnia swe oblicze rozumu i woli arbitralnej. Ono leży u podstaw jej bytu, prawnego ustanowienia;
posiada określoną strukturę prawną, która gwarantuje jej trwałość oraz określa w sposób formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami;
posiada własną organizację wewnętrzną określającą prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony, współdziałających w ramach jedności;
realizuje wiele celów drugorzędnych, nadających im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.
Z przytoczonych względów rodzina jest grupą o niepowtarzalnym charakterze. Jest jedyną grupą społeczną bazującą na czynnikach biologicznych i naturalnych, w której więzy miłości i pokrewieństwa nabierają najwyższego znaczenia. Jest też jedyną grupą zbudowaną z miłości, gdzie prawo interweniuje wyjątkowo dla umocnienia więzów wspólnoty. Tworzy najmniejszą społeczną ludzkość, najbardziej naturalną, a zarazem konieczną, wcześniejszą od państwa czy innych grup zarówno w porządku czasowym, jak i logicznym.
Rodzina jako instytucja, to jest te, które dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznych:
Prokreacyjna albo biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa;
Ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie;
Opiekuńcza, zabezpieczająca członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaradzić swym potrzebom;
Socjalizacyjna, polegająca na wprowadzaniu członków rodziny (poczynając od chwili urodzenia) w życie społeczne i przekazywaniu im wartości kulturowych;
Stratyfikacyjna, to znaczy gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczając ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej;
integracyjna, która jest funkcją społecznej kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny, w tym zachowań seksualnych małżonków, a także dorastających dzieci.
Skutki błędu wychowawczego można podzielić na doraźne i odległe w czasie. Skutki doraźne dotyczą zerwanej lub zaburzonej interakcji oraz negatywnej oceny zdarzenia przez wychowanka, powodują przeniesienie ocen i zachowań na inne sytuacje wychowawcze lub życiowe. Skutki odległe w czasie wywołują negatywne zmiany osobowości oraz jej zaburzenia.
POSTAWY RODZICIELSKIE – czyli tendencje do charakterystycznych zachowań wobec własnych dzieci – mogą sprzyjać lub utrudniać zaspokajanie potrzeb dziecka.
Postawy niewłaściwe według M. Ziemskiej to:
Postawa unikająca - charakteryzuje ją nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dziecka
Postawa odtrącająca - to nadmierny dystans uczuciowy i jednocześnie dominacja rodziców
Postawa zbyt wymagającą, zmuszająca, korygująca — nadmierne skoncentrowanie się na dziecku oraz dominacja w postępowaniu wobec dziecka
Postawa nadmiernie chroniąca- nadmierne skoncentrowanie się na dziecku, ale z cechami uległości wobec niego
Postawy właściwe to
O postawie akceptacji mówi się wtedy, gdy rodzice przyjmują swoje dziecko takim, jakie ono jest. Akceptując je dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.
Współdziałanie to postawa, którą charakteryzuje pozytywne zaangażowanie i zainteresowanie rodziców zarówno jego zabawą, pracą jak i niepowodzeniami, ale także wciąganie dziecka w sprawy rodziny i domu, na miarę jego możliwości rozwojowych.
Postawa - "dawanie rozumnej swobody" jest wtedy, gdy rodzice uznając i rozumiejąc właściwości wieku dziecka, wiedzą, że w miarę wzrastania fizycznie się ono od nich oddala. W miarę dorastania rodzice dają coraz większy zakres swobody i pozwalają na zabawę, pracę z dala od nich. Dając duży margines swobody jednocześnie potrafią utrzymać autorytet i potrafią, nie tracąc zaufania, kierować dzieckiem w takim zakresie, jakim jest to pożądane.
Uznawanie praw dziecka polega na tym, że rodzice potrafią uznać prawa dziecka w rodzinie, jako równego jej członka, nie przeceniają i niedoceniają jego roli. Pozwalają na odpowiedzialność za własne działanie, a nawet oczekują, że dziecko będzie w sposób partnerski, ale jednocześnie dojrzały się zachowywało.
Szkoła - instytucja oświatowa-wychowująca, zajmująca się kształtowaniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zasad oraz koncepcji oświatowych i programów, osiąganiu tych celów służy odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa oraz zabezpieczenie budżetowe ze skarbu państwa, samorządów lokalnych i innych źródeł;
budynek lub budynki, w których mieści się taka instytucja;
kierunek w nauce, sztuce, literaturze, wychowaniu, sporcie, itp., którego przedstawicieli łączą wspólne założenia i metody.
Współczesny system szkolny opiera się na zasadzie demokratyczności, powszechności, tj., dostępu do szkół wszystkich typów, obowiązku nauki i szkoły, bezpłatności jednolitości i szerokiego profilu kształcenia. Jednakże w wielu krajach istnieje dualizm dróg kształcenia, z których jedna - dla uprzywilejowanych warstw społecznych, druga zaś - dla dzieci z rodzin niezamożnych, która - kończy się na szkole podstawowej lub zawodowej. W systemie tym szkoła dzieli się ze względu na:
szczebel kształcenia - przedszkola, szkoły podstawowe (elementarne), szkoły (gimnazja, ponadgimnazjalne, pomaturalne, policealne), szkoły wyższe (uniwersytety, akademie, politechniki i zawodowe);
rodzaje kształcenia - szkoły ogólnokształcące, zawodowe i mieszane;
organizacje nauczania - szkoły stacjonarne, wieczorowe, zaoczne korespondencyjne, eksternistyczne i telewizyjne;
płeć uczniów - szkoły żeńskie, męskie i koedukacyjne.
Wyróżnia się też szkoły o specjalnym charakterze jak, np., szkoły eksperymentalne, szkoły ćwiczeniowe, szkoły środowiskowe, itp.
Funkcje zewnętrzne szkoły
1. Przygotowanie do życia w społeczeństwie dzieli ją z rodziną, organizacjami społecznymi oraz innymi czynnikami życia społecznego. Obejmuje ta funkcja wiele szczegółowych zadań szkoły jak i te o charakterze podstawowym. Należy do nich wychowanie młodego człowieka na:
świadomego obywatela
członka społeczeństwa demokratycznego
człowieka uspołecznionego.
2. Przygotowanie do życia indywidualnego nierozdzielnie związana z przygotowaniem młodzieży do życia w społeczeństwie. Jednostka wnosi do życia społecznego tyle, ile sama jest warta, a wartość ta zależy od jej umiejętności komunikowania się z innymi, jej zdrowia, potrzeb kulturowych, wiedzy, doświadczeń, zdolności inicjatywy i twórczości, zaangażowania i charakteru. Szkoła jest w stanie zapewnić swoim uczniom nabycie wiedzy i doświadczeń w obrębie różnych przedmiotów nauki szkolnej, opanowania komunikacji językowej, umocnienie zdrowia oraz rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań twórczych.
3. Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze szkoła umożliwia wrastanie młodego człowieka w kulturę w toku całej edukacji, a więc poprzez nauczanie przedmiotów artystycznych, technicznych i wszelkich innych oraz przez różne formy wychowania zbiorowego i indywidualnego. W szkole kontakt z różnymi dziedzinami sztuki umożliwi nie tylko nauczanie literatury oraz innych przedmiotów artystycznych, lecz także bogate formy pracy pozalekcyjnej, działalności kół zainteresowań i organizacji młodzieżowych, uczęszczanie młodzieży do teatru i kina, odwiedzanie wystaw, wycieczki, eksponowanie osiągnięć twórczych młodzieży we własnej szkole i w szerszym środowisku.
4. Przygotowanie do życia w środowisku funkcja ta polega na przysposobieniu młodego pokolenia do niezbędnych przemian związanych z ograniczaniem i stopniowym likwidowaniem "niebezpieczeństwa ekologicznego" i jego skutków społecznych, a także ma włączyć młode pokolenie do czynnego udziału w pracach zapewniających już nie tylko ochronę środowiska, lecz bezpieczeństwo ekologiczno - społeczne. Wymaga to nowego podejścia do zadań szkoły na kolejnych szczeblach jej funkcjonowania, nowego opracowania programów edukacji środowiskowej, zapewniających gruntowne poznanie najbliższego środowiska oraz współudział w jego kształtowaniu poprzez różnorodne prace na rzecz środowiska. Niezbędny jest również rozwój ruchu ekologicznego wśród młodzieży, kształtujący poczucie odpowiedzialności za własne środowisko.
Przygotowanie do życia zawodowego właściwy program przygotowania do pracy, ukazuje jego założenia, treści, metody i formy organizacyjne na kolejnych szczeblach szkoły. Program tego przygotowania obejmuje: położenie w programie szkolnym nacisku na technikę i technologię, nauczanie o zawodach, poznawania charakteru pracy i nabywanie doświadczenia na stanowisku pracy, kształcenie zawodowe, w którym specjalizacja pojawi się w trakcie szerokiego wykształcenia podstawowego. Wielką pomocą może się tu okazać współpraca szkoły z domem, z organizacjami społecznymi i zakładami pracy. Funkcje szkoły nie są oczywiście równoznaczne z funkcjami systemu oświaty, który oprócz systemu szkolnictwa obejmuje także system wychowania rodzinnego, kształcenia ustawicznego i wychowania równoległego. W tym układzie system szkolnictwa ma do odegrania pionierską rolę. Sprowadza się ona do pełnienia przez całe szkolnictwo funkcji ukierunkowanych na obecne i przyszłe potrzeby i aspiracje całego społeczeństwa, całego kraju i całego narodu, pozostających zarazem w harmonii z potrzebami i aspiracjami innych krajów i narodów.
Funkcje wewnętrzne szkoły
1. dydaktyczne
2. wychowawcze
3.opiekuńcze
ZJAWISKA ZACHODZĄCE W ZESPOLE WYCHOWANKÓW: struktura klasy szkolnej – formalna i nieformalna, normy klasy szkolnej, przywództwo, spoistość.
Grupy formalne-zorganizowane są przez odpowiednie instytucje, mają określone zadania i system kontroli. Są nimi np. społeczność szkolna, wchodzące w jej skład klasy, samorząd uczniowski, organizacje dziecięce funkcjonujące zarówno na terenie szkoły, jak też poza nią.
Grupy nieformalne- powstają spontanicznie. Nie są one organizowane w sposób planowy i zamierzony. Spontaniczność tych grup przeważnie przesądza o ich krótkotrwałości; odznaczają się one tym samym niskim stopniem organizacji, tzn. nader prostą strukturą. Niewielkie jest zróżnicowanie ról i pozycji społecznych.
Normy klasy szkolnej- normy wypracowane przez uczniów które są układem odniesienia i reguluje ich zachowanie w różnych sytuacjach. To wspólnie podzielany pogląd uczniów na temat sposobu ich postępowania. wg Janowskiego:*reguluja metody i sposoby postępowania *reguluja interakcje w grupie *mówią jakie postawy są pożądane *dot zewnętrznych zachowań
Spoistość- silne poczucie przynależności do grupy, „my” „nasi”; wzajemna życzliwość i serdeczność wszystkich uczestników; dążenie do osiągnięcia tego samego celu i ponoszenie współodpowiedzialności; gotowość do obrony przed atakiem z zewnątrz