1. PROSZĘ WYJAŚNIĆ POJĘCIA pedagogika i pedagogia
PEDAGOGIKA - jest nauka zajmującą się zagadnieniami wychowania człowieka. Przedmiotem jej zainteresowań jest działalność wychowawcza mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa a w szczególności młode pokolenie w wiedzę, sprawności ogólne zawodowe, zainteresowania, system wartości, postawy i przekonania oraz oddziaływania na swój własny rozwój.
Działy: pedagogia, hebagogika, andragogika, genatologia.
Podstawową problematyką pedagogiki jest:
Istota rola i funkcje wychowania w życiu społecznym
formułowanie celów i zadań wychowawczych w odniesieniu do społeczeństwa jako całości i instytucji np. cele wychowania – to postulowane zmiany u wychowanka wyrażane w kategorii nawyków, postaw, cech osobowości, które ukierunkowują działalność wychowania np. kształcenie odpowiedzialności, uczciwości i sumienności.
Tworzenie form organizacyjnych , metod, sposobów i środków które umożliwiają realizacje założonych celów.
Nazwa pedagogika wywodzi się z języka greckiego. Pochodzi od słowa paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w drodze do szkoły i ze szkoły do domu; dosłownie oznacza "prowadzący dziecko". Pedagogika podobnie jak matematyka traktowana była refleksja nad działalnością praktyczną (wychowawczą). Wraz z rozwojem kultury zadania paidagogosa było nauczanie początków czytania i pisania, recytacji. Z opiekuna na boisku stał się wychowawcą.
PEDAGOGIA oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności pedagogicznych, wychowawczych np. pedagogia szkolna, rodzinna, kościoła. Może ona być twórczym działaniem na dzieci i młodzież płynącym z talentu wychowawcy albo rzemieślniczym naśladowaniem wzorów postępowania zależnych od nabytej wprawy i rutyny. W pierwszym wypadku wychowanie graniczy ze sztuką a nawet staje się „sztuką sztuk” gdyż działa na trudnym materiale ludzkim, który przejawia dążenia do samodzielności. w drugim przypadku jest techniką pedagogiczną postępowania z dziećmi i młodzieżą, którą można przekazać innym w kształceniu kandydatów na wychowawców.
2. CHARAKTERYSTYKA PEDAGOGIKI JAKO NAUKI
Do końca XIX wieku pedagogika nie była traktowana naukowo (pedagogika spekulacyjna, przednaukowa). Pedagogika naukowa pojawiła się w wieku XIX – tym, za sprawą tego, że jej teoria oparta została o metodologiczny pragmatyzm pozytywizmu i scjentyzmu.
Pragmatyzm – zbiór ostatecznych przesłanek służących wyjaśnieniu danego obszaru rzeczywistości przyjętych w społeczności uczonych, a następnie upowszechnionych wśród innych użytkowników nauki.
Pragmatyzm pozytywistyczny i scjentyzmu – światopogląd, który cechuje bezgraniczna ufność w naukę i oczekiwanie od niej odpowiedzi na wszystkie pytania z którymi może zetknąć się człowiek. Nauka powinna być oparta na faktach które poznajemy przez doświadczenie. Zadaniem nauki jest badanie tych faktów i wykazywanie związków przyczynowo skutkowych między nimi. Jedną z podstawowych teorii scjentyzmu głosiła że metody stosowane w naukach przyrodniczych mogą być stosowane w badaniu nad zachowaniem człowieka. Nauki humanistyczne tak jak ścisłe miały szukać niezmiennych i uniwersalnych praw rządzących procesami zakładając że między nimi zachodzą relacje przyczynowo – skutkowe. Jednak w kwestii zachowań i uczuć ludzi jest to podejście błędne.
Za twórcę naukowej pedagogiki uznano Herbarta niemieckiego filozofa i psychologa. Oparł on swoją pedagogikę o filozofię pozytywistyczną , wprowadzając do niej pomiar, eksperyment, zasady io prawidłowości procesu nauczania i wychowania, wyznaczył funkcje nauczyciela(autorytetu ) i ucznia(bierny). W jego pedagogice najważniejsze są efekty nauczania
Pedagogika to nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego jego życia. W skład tej dziedziny wchodzi:
- wychowanie i kształcenie jako oddziaływanie bezpośrednie lub pośrednie na człowieka w ciągu całego życia
- samokształcenie – samowychowanie, samodoskonalenie człowieka w ciągu całego życia
Pedagogika jest dyscypliną naukową gdyż posiada:
Przedmiot badań(wychowanie) oraz podmiot badań(człowiek , wychowanek)
Metody badań(monograficzna, eksperymentalna, sondażowa, indywidualnych przypadków, socjometryczna)
Teorie czyli dorobek
Pedagogika jest dyscypliną naukową
teoretyczną i praktyczną – opisuje rzeczywistość wychowawczą , tworzy teorie pedagogiczne aby udoskonalać praktykę
opisową – stwierdza jak przebiegają procesy wychowania
normatywną – ustala jak procesy wychowania powinny przebiegać
empiryczną (indukcyjną) – proces odkrywania wiedzy biegnie od szczegółu od ogółu
Funkcje pedagogiki
diagnostyczna – określa stan rzeczy
wyjaśniająca – dąży do określenia związków i zależności
prognostyczna – przewiduje rozwój danej sytuacji
praktyczna – formułowanie dyrektyw praktycznego funkcjonowania
Zadania Pedagogiki
Opis i uogólnianie doświadczeń pedagogicznych
Dążenie do wyjaśnienia wzajemnych związków, jakie zachodzą pomiędzy procesami wychowawczymi a innymi zjawiskami społecznymi (wytyczne i ustalenie przyczyn i warunków takiego a nie innego przebiegu procesu wychowania)
Formułowanie norm, zasad oraz zespół praktycznego postępowania dotyczące treści metod i środków wychowania
Działy Pedagogiki
Pedagogika Ogólne - ustala i definiuje pojęcia, określa cele i zadania nauczania kształcenia i wychowania, opisuje warunki, w jakich odbywa się wychowanie, określa jego skutki, określa treści działalności wychowawczej oraz metody oddziaływania wychowawczego.
Teoria nauczania i uczenia się (Dydaktyka) - bada prawidłowości nad procesem nauczania i uczenia się, analizuje ich przebieg oraz formułuje wskazania dla działalności nauczyciela, określane mianem zasad środków metod i organizacji procesu nauczania.
Teoria wychowania - określa treści pracy wychowawczej, rodzaje metod oddziaływania wychowawczego, środki i organizacje wychowania szkolnego i pozaszkolnego, formy współpracy szkoły z rodzicami i opiekunami dziecka, oraz szerszym środowiskiem.
Teoria organizacji szkolnictwa i polityka oświatowa (historia wychowania) - organizacja różnych typów szkół, normowaniem zakresu obowiązków kierownictwa, rad pedagogicznych, oraz nadzoru pedagogicznego.
3. WYCHOWANIE W UJĘCIU ANTROPOLOGICZNYM
Z antropologicznego punktu widzenia wychowanie to proces w toku którego występuje intencjonalny przekaz kolejnym pokoleniom tego zasobu wiedzy, umiejętności idei obyczajów i wartości, które składają się na sposób życia zbiorowości czyli na jej kulturę. Wychowanie jest ważne dla zbiorowości jak i poszczególnych jednostek. bez niego NIK nie może istnieć sensie biologicznym, jako członek wspólnoty i indywidualna osobowość. Poprzez wychowanie przekazywane są istotne części kultury niezbędne do biologicznej i społecznej aktywności człowieka. Przychodzimy na świat z określonym zasobem informacji genetycznych , regulują one przebieg procesów życiowych w organizmie są bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania osobnika ale nie są wystarczające dla przetrwania i rozwoju jednostki. Człowiek jedynie jako członek grupy społecznej może rozwijać się, informacje zostają przekazane poza genowo w postaci kultury tj. wyuczonych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie wzorów zachowań. Ważne dla człowieka jest nabywanie w czasie życia społecznego doświadczenia (kultury), która uzupełnia niedostatki wyposażenia genetycznego. Ten proces przyswajania kultury nazywamy inkulturacją jest on składową procesu hominizacji ( kształtowanie się jednostki jako przedstawiciela gatunku). Inkulturacja nazywana jest także socjalizacją. To całościowy proces uczenia sie jednostki obejmuje zarówno wpływ sytuacji społecznej, w której zachodzą procesy uczenia się jak i planowe oddziaływanie o charakterze kształcącym.
Wychowanie zinstytucjonalizowane jest to ta część procesu Inkulturacja, która jest specjalnie organizowana dla uzyskania specyficznych efektów dydaktycznych lub wychowawczych. Jest ona ujednolicona, społecznie unormowana i kulturowo kontrolowana. Rozwój wybranych cech jednostki jest zaplanowany, nie jest efektem przypadkowych wpływów. Pojawia się ono wszędzie tam gdzie istnieje konieczność wyeliminowania przypadkowości w przekazywaniu pewnych części kultury .
4. WYCHOWANIE W UJĘCIU PEDAGOGIKI HUMANISTYCZNEJ to wyzwolenie zachowań zgodnych z oczekiwaniami i normami społecznymi, usuwanie wpływów zagrażających naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi dzieci i młodzieży, pobudzeniu aktywności własnej wychowanków. Wychowanie polega na dyskretnym czuwaniu i jednoczesnym wspomaganiu.
Według niej proces wychowania określany jest jako spotkanie jednostki ludzkiej- osoby- z obiektywnymi warunkami, dobrami kultury. Człowiek bierze udział w ich tworzeniu, a tym samym wzbogaca swe siły duchowe i tworzy nowe wartości.
Głównym celem wychowania humanistycznego jest pojmowanie szeroko pojmowanej zmiany w człowieku i świecie, a nie powstrzymanie zastanego świata. Polega na organizowaniu sytuacji umożliwiających wychowanką poznawanie i realizowanie własnych indywidualnych potrzeb możliwości.
W wychowaniu humanistycznym unika się narzucania wychowankowi sposobu życia według ustalonych z góry sposobów postępowania. Daje się dzieciom prawo do wyrażania własnych poglądów, opinii i podejmowania decyzji w ważnych sprawach. Szanuje się indywidualność dziecka i nie traktuje się ich przedmiotowo. Dziecko traktowane jest podmiotowo, a główną formą kontaktów jest dialog. Przedstawiciele: m.in. B. Nawroczyński, B. Suchodolski
5. WYCHOWANIE W UJĘCIU PEDAGOGIKI TRADYCYJNEJ
Przez ostatnie stulecie toczył się spór o kierunek oddziaływań wychowawczych – został ujęty hasłem „ Między przymusem a swobodą w wychowaniu”. Utrwalił się podział na 2 pedagogiki i dwa sposoby wychowania:
pedagogika adaptacyjna (przystosowanie – wychowanie urabiające(tradycyjne)
pedagogika emancypacyjna(wyzwolenia) - wychowanie wyzwalające(humanistyczne)
Pedagogika tradycyjna pojmuje wychowanie jako proces polegający na oddziaływaniu na psychikę i zachowania człowieka. Te oddziaływania rozumiane są jako zewnętrzny wpływ na zmiany i przeobrażenia zachodzące w człowieku. Głównym celem tego wychowania jest rozwój i adaptacja wychowanka do zaistniałych warunków życia. Zadaniem wychowawcy jest kształtowanie wychowanka według obowiązujących w danym społeczeństwie wzorów i standardów kulturowych. Celem wychowania jest ukształtowanie określonego modelu osobowościowego, obejmującego rejestr określonych cech. W wychowaniu tym zbyt duży nacisk kładzie się na kierowanie rozwojem człowieka co może skutkować manipulacją i narzucaniem. Podejście oparte na przymusie prowadzi do tego że wychowanek traktowany jest przedmiotowo. Takie wychowanie narzuca jedynie słuszne myślenie i postępowanie. Stosowane są także naciski psychiczne i fizyczne służące do wypełniania przez wychowanka zaleceń wychowawcy. Wychowawca jest traktowany jako osoba nieomylna, zaś wychowanek jest bierny i podporządkowany.
6. KONCEPCJA wychowania Kunowskiego
WYCHOWANIE – to świadoma zorg. działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany związane są z poznaniem rzeczywistości, umiejętnością oddziaływania na nią oraz kształtowaniem stosunku do świata i ludzi, jego przekonań i postaw. Ze zorganizowaną działalnością wychowawczą człowiek styka się przez całe życie.
Składniki wychowania wg Kunowskiego
BIOS- (życie, pęd życiowy, dynamizm) do naturalnego psychicznego rozwoju organizmu wyrażający się w rozmachu życiowym. Z biosem wiążą się wszelki stany somatyczne (ciała) i psychiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeń oraz utrzymywanie równowagi zdrowia fizjologicznego i psychicznego.
ETHOS – (obyczaj, norma, przyzwyczajenia, działanie społeczne) – jego moc polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych oraz szerszych organizacji państwowych (moralność powiązana z obyczajem np. przysięga Hipokratesa u lekarzy). W sytuacjach wychowawczych wytwarza się poczucie obowiązku, odpowiedzialności związanego z solidarnością grup i upodabnianiem się przez naśladownictwo innych. W sytuacjach społecznych kształtuje się etos pracy i zabawy, samorządu, nauki, sztuki i kultury. Na skutek działania etosu w różnorodnych dziedzinach życia następuje w wychowaniu tzw. dziedziczenie społeczne lub kulturowe.
AGOS (siły pozytywne – działanie wychowawcze) – nawet zupełnie zdrowy psychicznie i fizycznie wychowanek może ulec wykolejeniu wychowawczemu gdy wejdzie w demoralizujące środowisko, wobec tego zagrożenia w kształtowaniu biosu przez etos nie może zabraknąć korygującego działania wychowawcy nastawionego w kierunku szlachetnych ideałów. Wychowawcy mają wprowadzić wychowanka do wyższej kultury, zbliżyć go do ideału, doskonalić we wszechstronnym rozwoju – siłę tę nazywamy agosem.
LOS – siła niewymierna nie dająca się przewidzieć wpływa „swoimi ciosami” albo „uśmiechami fortuny” na życie, jego rozwój i wychowanie każdego człowieka. Może być traktowana różnorodnie: fatalistycznie jako nieubłagany los przeznaczony nam, wobec którego jesteśmy bezradni; deterministycznie – człowiek ma możliwość wpływania na swój los; indeterministycznie gdy los pojmujemy jako działanie nieszczęśliwego przypadku a nie konieczności – stąd człowiek sam wybiera „Jestem kowalem własnego losu”
Te 4 składniki wychowania działają równocześnie, dlatego wychowanie to wypadkowa działania tych sił w ramach danej sytuacji losowej i jej zmienności.
7. SIEDEM GŁÓWNYCH KRYTERIÓW klasyfikacji nauk pedagogicznych S. Kawuli:
1. Kryterium celów działalności edukacyjne - np. dydaktyka
2. Kryterium metodologiczne - 2 obszary:
analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki – pedagogika ogólna,
analizy akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych, czyli oddziaływanie różnych środowisk wychowawczych i socjalizujących - pedagogika społeczna
3. Kryterium rozwojowe - można uszeregować kolejno subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego oddziaływaniom
edukacyjnym, np. pedagogika prenatalną, dzieci, młodzieży(hebagogika), andragogika, gerontologia
4. Kryterium dewiacji i efektów rozwojowych człowieka – wyróżniona została pedagogika
specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi: pedagogika rewalidacyjna (oligofrenopedagogika -osoby upośledzone, surdopedagogika - osoby niedosłyszące i głuche, tyflopedagogika- osoby niewidome i słabo widzące, patologopedia, pedagogika terapeutyczna) , pedagogika resocjalizacyjna(normy społeczne)
5. Kryterium instytucjonalne - badanie organizacji szkolnictwa, monitorowanie wprowadzanych innowacji, krytyczne analizowanie programów szkolnych itd. np. pedagogika przedszkolna, szkolna, szkoły wyższej, wojskowa, domu kultury, biblioteki, różnych stowarzyszeń i organizacji np. ZHP
6. Kryterium problemowe - można wyróżnić subdyscypliny ze względu na typ problematyki
edukacyjnej, np. polityka oświatowa, kształcenia zawodowego, ekologiczna, pedagogika porównawcza, pedeutologia
7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej - nawiązuje do rodzajów działalności człowieka,
które pedagogika obejmuje polem badawczym np. pedagogika pracy socjalnej, opiekuńcza,
wychowawcza, terapeutyczna, czasu wolnego , pracy, sportu, sztuki itp.
8. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH subdyscyplin pedagogicznych
PEDAGOGIKA OGÓLNA – jest to dział który zajmuje się tworzeniem i wyjaśnianiem pojęć pedagogicznych tj. wychowanie, socjalizacja, samowychowanie, kształcenie, wykształcenie, samouctwo, uczenie się . Zajmuje się podstawą metodologiczną badań problemów pedagogicznych. Stosuje te same narzędzia badań co inne nauki tj. filozofia i socjologia. Wykorzystuje metody, środki, formy i cele oraz zadania wychowania intelektualnego, zdrowotnego, społeczno – moralnego, ekologicznego. Zajmuje się problematyką nauczyciela i ucznia, trudnościami i niepowodzeniami dydaktycznymi. Zajmuje się opisem i analizą działalności podstawowych instytucji wychowawczych i dydaktycznych np. dom dziecka i szkoła. Tworzy podstawy badawcze w zakresie różnych zjawisk dotyczących wychowania człowieka. Zajmuje sie również systemem kształcenia oraz dokształcania nauczyciela.
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA nauka zajmująca się środowiskowymi uwarunkowaniami wychowania i różnymi czynnikami wpływającymi na rozwój i życie człowieka i grup ludzi. Trzeba jednak pamiętać że układ ten i jego efektywność jest zależna od wielu czynników jak poziom ich występowania oraz tym czy jednostka i grupa będą chciały współdziałać z poszczególnymi elementami tego układu. Obok warunków społeczno – kulturowych istotnym dla efektywności oddziaływań środowiskowych jest aktywność własna jednostki. Pedagogika społeczna rozwinęła się na zachodzie w połowie XIX wieku. W Polsce jej rozwój przypada na okres międzywojenny. Twórczynią pedagogiki społecznej jest Helena Radlińska uważała że człowiek albo przystosuje się do środowiska i wtedy ulega jego wpływa albo posiada siłę przekształcania środowiska.
Główne pojęcia to:
Wychowanie – świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno- motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Socjalizacja (od łac. Socialis –społeczny) - ogół zmian zachodzących zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
ŚRODOWISKO wg H. Radlińskiej, stanowi zespół warunków w środowisku, których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, jest ono zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. H.Radlińska odróżnia środowisko ( nadaje mu cechy względnej stałości czasowo – przestrzennej) od otoczenia( uznaje za strukturę zmienną, krótkotrwałą).
PEDAGOGIKA SPECJALNA jest to subdyscyplina pedagogiki która zajmuje się opieka , terapia , wychowaniem i nauczaniem osób odbiegających od norm w sensie psycho – fizycznym lub społecznym bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności i ograniczeń.
Normalny to taki który nie odbiega od typowej najczęściej występującej w danej populacji zachowań
Działy pedagogiki społecznej
Pedagogika zdolnych uzdolnionych – wybitnie zdolni i uzdolnieni
pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna
oligofrenopedagogika – upośledzenie umysłowe
tyflopedagogika – upośledzenie wzroku
surdopedagogika - wady słuchu
Pedagogika leczenia terapeutyczna – choroby przewlekłe, niesprawności ruchowe, odmienności somatyczne(zniekształcenia), autyzm, choroby psychozo podobne, starość.
Pedagogika resocjalizacyjna – niedostosowanie społeczne, demoralizacja, przestępczość
Pedagogika korekcyjna – trudności w uczeniu się , parcjalne zaburzenia rozwoju, zaburzenia mowy, zaburzenia emocjonalne
PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA dział pedagogiki zajmujący się teorią działalności opiekuńczo wychowawczej, przedmiotem jej działania jest problematyka opieki nad dziećmi( młodym pokoleniem powierzona pieczy dorosłych.
Opieka to całokształt działań o charakterze materialnym i niematerialnym w celu zapewnienia potrzeb życiowych i rozwojowych podopiecznych. Polega ona na zapewnieniu: środków materialnych, miejsca do nauki i wypoczynku, wypoczynku od obowiązków szkolnych, opieki medycznej, transportu do szkoły, poczucia bezpieczeństwa, kontroli nad wynikami w nauce, wsparcia w samorealizacji. Ten całokształt opieki jest kierowany do 4 grup:
osób niezdolnych do samodzielności z punktu widzenia swojego rozwoju
osób dotkniętych jakimś klęskami – wymagających szczególnych zabiegów
osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo
Opieka może podzielić ze względu na:
kryterium zagrożenia
profilaktyka opiekuńcza
opieka interwencyjna – polega na ratowaniu, obronie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia
opieka kompensacyjna – wyrównywanie, usuwanie skutków zdarzenia
kryterium podejmowania
konstytucjonalna - prawo dziecka do opieki, które gwarantuje mu konstytucja, kodeks rodzinny i opiekuńczy
solidarność społeczna – opieka społeczna (chronimy słabszych)
humanitarna – opieka filantropijna
wyznaniowa – opieka z przesłanek religijnych
kryterium środków i czynności – opieka materialna, zdrowotna, moralna, prawna, wychowawcza
kryterium widzianego zakresu
całkowita – dom rodzinny, dom dziecka, rodzino podobne formy opieki
częściowe – realizowane np. w szkole, świetlicy
kryterium form opieki
otwarta – instytucje, organizacje dostępne dla wszystkich i dobrowolne
zamknięta – instytucjonalna związana z orzeczeniem sądowym
ze względu na czas – doraźna, okresowa, stała
TEORIA WYCHOWANIA jedna z podstawowych nauk pedagogicznych zajmuje sie problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania. Wyróżniamy teorie wychowania: moralnego, społecznego, fizycznego i umysłowego
TEORIA KSZTAŁCENIA (dydaktyka ) koncentruje się na procesach nauczania, uczenia się(uczenie intencjonalne). Analizuje funkcjonowanie dotychczasowych systemów dydaktycznych w światowej myśli pedagogicznej(opisuje wady i zalety systemów). Interesuje się problematyką doboru treści kształcenia, tworzy własne teorie . Okreąla cele, zadania dydaktyki jako nauki i stara się je zweryfikować w praktyce. Interesuje się w szczególności rola nauczyciela i ucznia w procesie uczenia się i nauczania. Zajmuje sie systemem kształcenia, doskonalenia i samokształcenia nauczyciela . Interesuje się problematyką ucznia w różnych aspektach. Zainteresowana jest problematyka trudności i niepowodzeń dydaktycznych.
9. CHARAKTERYSTYKA ETAPU PRZEDNAUKOWEGO w rozwoju pedagogiki
Do końca XIX wieku pedagogika nie była traktowana naukowo (pedagogika spekulacyjna, przednaukowa). Pedagogika naukowa pojawiła się w wieku XIX – tym, za sprawą tego, że jej teoria oparta została o metodologiczny pragmatyzm pozytywizmu i scjentyzmu.
Starożytność: wpływ kultury greckiej i rzymskiej na systemy wychowania krajów europejskich. Ateny – człowiek wszechstronnie rozwinięty. Sparta – surowe wychowanie obywatelskie. Od tamtych czasów – wychowanie demokratyczne vs totalitarne. Tylko szkoła i wychowanie demokratyczne wartością bezcenną, podlegającą permanentnym przemianom zgodnie z „duchem czasów”, kształtującą nowe wartości i wytyczającą perspektywiczne kierunki rozwoju.
Średniowiecze: ustrój feudalny – wychowanie zależy od grupy społecznej, systemy wychowawcze:
wychowanie rycerskie (dzielność w boju, miłość Boga i ojczyzny, pogarda dla pracy fizycznej);
wychowanie mieszczańskie (pobożność, solidność w zawodzie, uczciwość);
wychowanie chłopskie (pobożność, pracowitość, posłuszeństwo);
kościelny ideał wychowania (modlitwa i kontemplacja, umartwianie się, pogarda dla bogactw).
Pierwsze uniwersytety: Bolonia – 1119, Paryż – 1200, Cambridge – 1209, Oxford – 1214, Padwa – 1222, Praga – 1348, Kraków – 1364.
Renesans i Oświecenie: nawiązanie do starożytnego ideału wychowania (Prawda, Dobro, Piękno), doskonalenie praktyki szkolnej (system klasowo-lekcyjny); wszechstronny rozwuj człowieka
wychowanie demokratyczna (J. A.Komeński) – rodzimy się z pewnymi naturalnymi predyspozycjami do rozwoju, wiara w moc nauczania i wychowania, domaga się powszechnego nauczania i wychowania niezależnie od płci, pochodzenia społecznego czy miejsca zamieszkania, opracowuje system jednolitego szkolnictwa dla całej ludności.
wychowanie dżentelmena (J.Locke) – rodzimy się jako biała karta, naszą osobowość kształtuje środowisko
wychowanie naturalistyczne (J.J.Rousseau,) – wyzwolenie naturalnych sił
w rozwoju osobowości dziecka, człowiek rodzi się dobry, wychowanie należy oprzeć o jego wrodzone cechy.
wychowanie narodowe – oparte na pierwiastkach narodowych poprzez naukę jęz. ojczystego
W Polsce: Komisja Edukacji Narodowej (1773) – praktyczną wykładnią postępowych przeobrażeń w stosunku do praktyki szkolnej. XIX w. – umasowienie nauczania początkowego, opracowanie teorii nauczania początkowego (J. H. Pestalozzi, 1746-1827). Nowy typ szkół wyższych – politechniki.
10. PEDAGOGIKA NAUKOWA - CHARAKTERYSTYKA
Pedagogika to nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego jego życia. W skład tej dziedziny wchodzi:
wychowanie i kształcenie jako oddziaływanie bezpośrednie lub pośrednie na człowieka w ciągu całego życia
samokształcenie – samowychowanie, samodoskonalenie człowieka w ciągu całego życia
Pedagogika jest dyscypliną naukową gdyż posiada:
1. Przedmiot badań(wychowanie) oraz podmiot badań(człowiek , wychowanek)
2. Metody badań (monograficzna, eksperymentalna, sondażowa, indywidualnych przypadków, socjometryczna)
3. Teorie czyli dorobek
Funkcje pedagogiki
diagnostyczna – określa stan rzeczy
wyjaśniająca – dąży do określenia związków i zależności
prognostyczna – przewiduje rozwój danej sytuacji
praktyczna -
Działy pedagogiki
Pedagogika Ogólne - ustala i definiuje pojęcia, określa cele i zadania nauczania kształcenia i wychowania, opisuje warunki, w jakich odbywa się wychowanie, określa jego skutki, określa treści działalności wychowawczej oraz metody oddziaływania wychowawczego.
Teoria kształcenia (Dydaktyka) - bada prawidłowości nad procesem nauczania i uczenia się, analizuje ich przebieg oraz formułuje wskazania dla działalności nauczyciela, określane mianem zasad środków metod i organizacji procesu nauczania.
Teoria wychowania - określa treści pracy wychowawczej, rodzaje metod oddziaływania wychowawczego, środki i organizacje wychowania szkolnego i pozaszkolnego, formy współpracy szkoły z rodzicami i opiekunami dziecka, oraz szerszym środowiskiem.
Teoria organizacji szkolnictwa i polityka oświatowa (historia wychowania) - organizacja różnych typów szkół, normowaniem zakresu obowiązków kierownictwa, rad pedagogicznych, oraz nadzoru pedagogicznego
11. GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU W pedagogice xx wieku
PEDAGOGIKA PSYCHOLOGICZNA to nurt w pedagogice, który zrodził się z oddziaływań nauk empirycznych prowadzonych na gruncie psychologii oraz takich kierunków jak: psychologia humanistyczna, psychoanaliza i behawioryzm na pedagogikę. Wyrosła ona jakby w opozycji do funkcjonujących powszechnie szkół o tradycji herbertowskiej. Johan Friedrich Herbart na początku XIX wieku nadał pedagogice charakter naukowy. Wniósł wiele do pedagogiki, jednak w procesie nauczania i wychowania przeceniał znaczenie metody, pomijając indywidualne potrzeby uczniów, dobrą atmosferę, materiał do nauczania. Pedagogika uważa psychologię za naukę pomocniczą. Pedagogika psychologiczna podkreśla, w procesie wychowania, psychiczną stronę wychowanka: jego osobowość, potrzeby, rozwój indywidualny, zaburzenia. Do jej powstania przyczyniły się rozwijające się badania nad psychicznym rozwojem dzieci i młodzieży, a także osiągnięcia kierunków psychologii - behawioryzmu, psychoanalizy i psychologii humanistycznej.
PEDAGOGIKI SOCJOLOGICZNE
„ Człowiek staje się człowiekiem jedynie dzięki społeczności ludzkiej”
Człowiek jest częścią społeczeństwa, p.s. kładła nacisk na wdrożenie młodego człowieka do społeczeństwa. Proces wychowania rozumiano jako kształtowanie psychiki jednostki do modelu funkcjonującego i akceptowanego przez daną zbiorowość(grupę społeczną). Tak rozumiane wychowanie ogranicza indywidualizm na rzecz dobra wspólnego. Konieczne jest oddziaływanie międzypokoleniowe pokolenie starsze ma przekazywać młodszemu wartości. Mówiono że wychowanie człowieka nie jest możliwe poza społeczeństwem. Każda jednostka ludzka jes związana historycznie ze swoim środowiskiem, i ta więź ma ogromne znaczenie dla jej psychicznego i moralnego rozwoju. Ważnym przedstawicielem tego kierunku był E. Durkheim stworzył on socjologiczną teorie wychowania. Patrzył na wychowanie jako na fakt społeczny. Uważał że każde społeczeństwo tworzy ideał człowieka, różni się on w zależności od środowiska lub grupy społecznej. Wychowanie powinno być jednolite gdyż wymaga tego życie społeczne.
PEDAGOGIKA KULTURY jako zadanie ma przygotować jednostkę do czynnego udziału w życiu kulturalnym poprzez wprowadzanie jej w świat wartości obowiązujących dane środowisko, należy także rozwijać swoje życie duchowe . Przeciwstawia się ona indywidualizmowi , i mówi że przyswajane wartości kulturowych z danej epoki mające wpływ na życie jednostki. Uważa że proces wychowania nie jest zdominowany przez czynniki biologiczne (genetyczne) lecz ważne są sprawy duchowe i doznania jakie można przeżyć w trakcie kontaktów z wartościami tj. dobro, piękno, sprawiedliwość. Krytykuje wychowanie rozumowe to jest przekazywanie treści . w zamian proponuje wychowanie oparte na przeżywaniu i interpretacji kultury zmierzające do zrozumienia i kształtowania człowieka. Sprzeciwia się również indywidualizmowi procesu nauczania oraz pedagogice psychologicznej i socjologizmowi, gdyż pomijały w wychowaniu sferę wartości.
Podstawowym założeniem pedagogiki kultury jest to, że człowiek przede wszystkim jest istotą kulturalną, a więc uczestniczy on w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury, oraz wytwarzania nowych, który to proces dokonuje się na drodze przeżyć w świadomości człowieka. Kultura składa się z dwóch głównych elementów: wartości kulturalnych (czyli dóbr kultury) oraz procesów duchowych (te odbywają się na podstawie przeżywanych dóbr). Głównym zadaniem wychowania w tym nurcie jest więc przygotowywanie młodego pokolenia do czynnego oraz twórczego udziału w tworzeniu nowych wartości, w oparciu o już istniejącą kulturę. Pedagogika kultury jest przeciwstawna w stosunku do indywidualizmu pedagogicznego (naturalizmu), gdyż ukazuje zależność jednostki od rzeczywistości kulturowej. Również przeciwstawia się podporządkowującemu jednostkę społeczeństwu i państwu socjologizmowi, gdyż głosi prawa indywidualnej osobowości ludzkiej; jedynie przedmiotowe wartości kulturalne mogą zostać urzeczywistnione.
PEDAGOGIKA MARKSISTOWSKA
Poglądy Marksa i Engelsa na wychowanie są częścią całego systemu ich poglądów na powstanie komunizmu. Powstała wtedy naukowa pedagogika proletariatu, a zagadnienia wychowania zostały związane z walką klasy robotniczej o pełne zlikwidowanie wyzysku i walką o komunizm.
Marks i Engels w naukowy sposób oświetlili problem roli wychowania w życiu społecznym i rozwoju człowieka. Dokonali tego w oparciu o materializm dialektyczny. Wielkie znaczenie dla unaukowienia teorii pedagogicznej miało sformułowanie przez marksizm prawa o klasowym, historycznym charakterze wychowania. Na tej podstawie dokonali analizy i krytyki klasowego charakteru wychowania burżuazyjnego. W związku z tym powstał program konkretnych żądań w dziedzinie oświaty ludowej: - żądano wydania praw normujących pracę dzieci w fabrykach i zapewniających im przynajmniej wykształcenie początkowe; - upowszechnić nauczanie początkowe itp.
Twórcy marksizmu uważali, że rozwój wielkiego przemysłu wysuwa konieczność przechodzenia od wychowania rodzinnego do społecznego. Przed wychowaniem w ustroju socjalistycznym Marks i Engels stawiali zadanie przygotowania wszechstronnie rozwiniętych członków nowego społeczeństwa. Wg nich zasadnicze składowe wychowania komunistycznego to wychowanie umysłowe, fizyczne, kształcenie techniczne. Wychowanie komunistyczne powinno kształtować moralne oblicze człowieka, obejmuje więc wychowanie umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne i kształcenie politechniczne. W pedagogika marksistowska dawała nowe, laickie spojrzenie na istotę człowieka i pożądanego ładu społecznego.
Krytyka – popełniano błędy pedagogiczne, nie kształtowano społeczeństwa elastycznego, brak indywidualności poszczególnych ludzi, nurt ten cechował się praktycyzmem edukacyjnym (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy), odrzucenie tradycji i poderwanie tożsamości narodowej, do nurtu tego przylgnęło określenie pedagogiki dworskiej (wąski krąg potakiwaczy formułował twierdzenia dla polityków)
12. PEDAGOGIKA PSYCHOLOGICZNA to nurt w pedagogice, który zrodził się z oddziaływań nauk empirycznych prowadzonych na gruncie psychologii oraz takich kierunków jak: psychologia humanistyczna, psychoanaliza i behawioryzm na pedagogikę. Wyrosła ona jakby w opozycji do funkcjonujących powszechnie szkół o tradycji herbertowskiej. Johan Friedrich Herbart na początku XIX wieku nadał pedagogice charakter naukowy. Wniósł wiele do pedagogiki, jednak w procesie nauczania i wychowania przeceniał znaczenie metody, pomijając indywidualne potrzeby uczniów, dobrą atmosferę, materiał do nauczania. Pedagogika uważa psychologię za naukę pomocniczą. Pedagogika psychologiczna podkreśla, w procesie wychowania, psychiczną stronę wychowanka: jego osobowość, potrzeby, rozwój indywidualny, zaburzenia. Do jej powstania przyczyniły się rozwijające się badania nad psychicznym rozwojem dzieci i młodzieży, a także osiągnięcia kierunków psychologii - behawioryzmu, psychoanalizy i psychologii humanistycznej.
13. PEDAGOGIKI SOCJOLOGICZNE
Człowiek jest częścią społeczeństwa, p.s. kładła nacisk na wdrożenie młodego człowieka do społeczeństwa. Proces wychowania rozumiano jako kształtowanie psychiki jednostki do modelu funkcjonującego i akceptowanego przez daną zbiorowość(grupę społeczną). Tak rozumiane wychowanie ogranicza indywidualizm na rzecz dobra wspólnego. Konieczne jest oddziaływanie międzypokoleniowe pokolenie starsze ma przekazywać młodszemu wartości. Mówiono że wychowanie człowieka nie jest możliwe poza społeczeństwem. Każda jednostka ludzka jest związana historycznie ze swoim środowiskiem, i ta więź ma ogromne znaczenie dla jej psychicznego i moralnego rozwoju. Ważnym przedstawicielem tego kierunku był E. Durkheim stworzył on socjologiczną teorie wychowania. Patrzył na wychowanie jako na fakt społeczny. Uważał że każde społeczeństwo tworzy ideał człowieka, różni się on w zależności od środowiska lub grupy społecznej. Wychowanie powinno być jednolite gdyż wymaga tego życie społeczne.
14. PEDAGOGIKA KULTURY jako zadanie ma przygotować jednostkę do czynnego udziału w życiu kulturalnym poprzez wprowadzanie jej w świat wartości obowiązujących dane środowisko, należy także rozwijać swoje życie duchowe . Przeciwstawia się ona indywidualizmowi , i mówi że przyswajane wartości kulturowych z danej epoki mające wpływ na życie jednostki. Uważa że proces wychowania nie jest zdominowany przez czynniki biologiczne (genetyczne) lecz ważne są sprawy duchowe i doznania jakie można przeżyć w trakcie kontaktów z wartościami tj. dobro, piękno, sprawiedliwość. Krytykuje wychowanie rozumowe to jest przekazywanie treści . w zamian proponuje wychowanie oparte na przeżywaniu i interpretacji kultury zmierzające do zrozumienia i kształtowania człowieka. Sprzeciwia się również indywidualizmowi procesu nauczania oraz pedagogice psychologicznej i socjologizmowi, gdyż pomijały w wychowaniu sferę wartości. Podstawowym założeniem pedagogiki kultury jest to, że człowiek przede wszystkim jest istotą kulturalną, a więc uczestniczy on w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury, oraz wytwarzania nowych, który to proces dokonuje się na drodze przeżyć w świadomości człowieka. Kultura składa się z dwóch głównych elementów: wartości kulturalnych (czyli dóbr kultury) oraz procesów duchowych (te odbywają się na podstawie przeżywanych dóbr). Głównym zadaniem wychowania w tym nurcie jest więc przygotowywanie młodego pokolenia do czynnego oraz twórczego udziału w tworzeniu nowych wartości, w oparciu o już istniejącą kulturę. Pedagogika kultury jest przeciwstawna w stosunku do indywidualizmu pedagogicznego (naturalizmu), gdyż ukazuje zależność jednostki od rzeczywistości kulturowej. Również przeciwstawia się podporządkowującemu jednostkę społeczeństwu i państwu socjologizmowi, gdyż głosi prawa indywidualnej osobowości ludzkiej; jedynie przedmiotowe wartości kulturalne mogą zostać urzeczywistnione.
15. POJĘCIE EDUKACJA. Dziesięciościan edukacyjny Kwiecińskiego
EDUKACJA według Zbigniewa Kwiecińskiego to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjających takiemu ich rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i własnego JA poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych [...] to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym poziomom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji, tożsamości i podmiotowości”
Dziesięciościan edukacyjny Kwiecińskiego
globalizacja – sprawy światowe, zagrożenia ekologiczne
etatyzacja – edukacja dla problemów państwa np. suwerenność, sojusznicy, ustrój.
nacjonalizacja – problemy narodu, edukacja dla narodu – wielość w jedności, wielokulturowość
kolektywizacja – sprawy klas społecznych, socjalizacja wtórna – solidarność międzyludzka, przekonania o szczególnym miejscu własnej klasy, więź klasowych
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – sprawy organizacji i administracji
socjalizacja – uspołecznienie pierwotne – rozwój edukacyjny – wychowanie – rozwój osobowości, wychowanie wchodzi w świat socjalizacji
inkulturacja – wchodzenie w problemy kultury, racjonalny współtwórca, odbiorca i twórca i personalizacja – jednostka zamieniana w osobę
wychowanie i jurydyfikacja – połączenie dwu ścian, bo: w naszym kraju z wychowaniem prawnym jest źle, nie ma edukacji w sensie prawnym, edukacja w duchu prawa ma na celu wychowanie obywatela
kształcenie i humanizacja – problemy osoby ludzkiej, wiedza światopogląd, umiejętności i nawyki, wartości i godność, kształtowanie potrzeb wtórnych
hominizacja – sfera ciała ludzkiego, zdrowie, strona fizyczna, higiena, wychowanie
16. PATOLOGIE EDUKACYJNE NADMIARU
globalizacja – kosmopolityzm, globalizm, marginalizacja procesów społeczności lokalnych
etatyzacja – kult państwa, zamiana wychowania w tresurę, etatyzm – zamknięcie życia społecznego w granicach administracji, indoktrynacja, nadkontrola,
nacjonalizacja – nacjonalizm, nazizm, rasowość, zamknięcie w światopoglądach narodu
kolektywizacja – kolektywizm, panowanie mniejszości nad większością, wyrzekanie się państwa na rzecz partii
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – uległość, rozłamywanie osobowości
socjalizacja – nadmierna wiara w socjalizację pierwotną, zamknięcie, ograniczenie horyzontów
inkulturacja i personalizacja – oderwanie od realiów, koncentracja na sobie
wychowanie i jurydyfikacja – jednostka zewnątrzsterowna, ciasny styl funkcjonowania
kształcenie i humanizacja – akademizm, ozdobność, konserwatyzm
hominizacja – kwietyzm, narcyzm, k’sobność, naturyzm
17. PATOLOGIE EDUKACYJNE niedobór
globalizacja – partykularyzm, poczucie wyizolowania, analfabetyzm kulturowy
etatyzacja – anarchia, prywata, przestępczość, przedmiotowość, upadek świadomości prawnej, delegitymizacja
nacjonalizacja – tomizm, kosmopolityzm, wykorzenienie, upadek dumy
kolektywizacja – indywidualizm, egocentryzm
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – indywidualizm, aspołecznośc, alienacja
socjalizacja – rozchwianie systemu wartości, ubogi repertuar ról, wykraczanie przeciw normom
inkulturacja i personalizacja – analfabetyzm kulturowy, analfabetyzm funkcjonalny, po powierzchni, zachwianie systemu wartości
wychowanie i jurydyfikacja – utrata tożsamości, człowiek jako zjadacz chleba, zahamowanie procesów demokracji, zahamowanie rozwoju państwa prawa
kształcenie i humanizacja – praktycyzm, deprecjacja, wyalienowanie, upraktycznenie, paradygmat technokratyczny, użytkowość
hominizacja – upadek kultury ciała, skarlenie człowieczeństwa
18. CHARAKTERYSTYKA KRYZYSU edukacyjnego we współczesnym świecie
Proces przemian współczesnego świata zmienił nasze spojrzenie na otoczenie i strukturę społeczna poprzez naukowe odkrycia. Współczesna epoka nazywana jest erą pluralizmu , erą postmodernizmu, kładącą nacisk na wielość, wieloznaczność, nieokreśloność. Pluralizm światopoglądowy to nie tylko zaprzeczenie dualizmu i dogmatyzmu ale rezygnacja z poszukiwania prawdy na rzecz wielopostaciowej rozmaitości. Te radykalne zmiany doprowadziły do tego że obecnie musimy zmienić nasze podejście do kultury. Mamy problemy z zaszeregowaniem napotkanych zjawisk, nie wiemy co jest dobre a co złe. Pluralizm zostawia nas samym sobie w świecie wieloznaczności, sprawia wrażenie że wszystko jest dozwolone i ma jednakową wartość. Żyjemy w czasie przenikania się kultur niosących często odmienne systemy wartości. Widzimy że na tą samą sytuacje można spojrzeć z różnych stron. W wieku XIX i XX nastąpił znaczny rozwój społeczni – gospodarczy, przeskoczyliśmy z cywilizacji rolniczej do społeczeństwa przemysłowego a w ostatnim czasie mamy do czynienia ze społeczeństwem informatycznym.
Na początku dziejów człowiek utrzymywał sie dzięki zbieractwu i myślistwu- ten osiągał sukces który najlepiej polował lub zbierał dary natury. W cywilizacji rolniczej pomyślność zaczęła zależeć od areału Zaś w cywilizacji przemysłowej dobrobyt był uzależniony od najlepszego sposobu wytwarzania towarów lub kapitału. Przejście od jednej cywilizacji do drugiej zmieniła nie tylko gospodarkę ale także kulturę i życie społeczne ludzi. W c. rolniczej przeszłość nadawała kształt teraźniejszości(zdobywanie umiejętności). W epoce uprzemysłowionej potrzebowano specjalisty wynikało to z nowego podziału pracy, oświata masowa miała w tym pomóc. Obecnie znajdujemy się w podobnej sytuacji, następują głębokie przemiany społeczno – gospodarcze . Również teraz rola edukacji jest znaczna musi przygotować młode pokolenie do wejścia w cywilizacje informacyjną. Społeczność ta oparta jest na wiedzy, dziś zwycięża ten który ma dostęp do informacji i umiejętność jej zastosowania i przetwarzania. Wiedza to obecnie największa wartość.
Przemiany współczesnego świata i ich wpływ na edukację:
1. Nastąpił wyraźna zmiana charakteru pracy i organizacji produkcji
praca jest bardziej samodzielna i urozmaicona, a nie rutynowa i powtarzalna
wzrosła rola wiedzy i jest ona największym kapitałem
wyraźnie widać wzrost znaczenia takich kompetencji jak : intuicja , kreatywność, plastyczność, otwartość, wyobraźnia
ważnym zagadnieniem jest zagospodarowanie czasu wolnego gdyż praca zajmuje mniej czasu
większość miejsc pracy w sektorze usług i symboli niż w rolnictwie i przemyśle
2. Rośnie znaczenie mas mediów i środków komunikacji masowej
3. Rewolucja naukowo – techniczna mimo dobrobytu przyniosła także problemy:
natury etycznej (biotechnologia, techniki informacyjne)
problemy zbrojeń i konfliktów
degradacja przyrody
wiedza ludzka przyrasta w tempie wykładniczym – podwaja się co 6 lat, a nawet w niektórych dyscyplinach potraja się co 3 lata
4. Wzrost napięć ekonomicznych i społecznych
DEFINICJE:
Samowychowanie – samorzutna praca człowieka nad ukształtowanie własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości, stosownie do założonych kryteriów, wzorców oraz ideałów, rozwijane w procesie wychowania rodzinnego czy szkolnego, motywacji pobudzającej dzieci i młodzież do pracy nad sobą; jest działaniem, które zwielokrotnia wpływ wychowawczy rodziny i szkoły (Wincenty Okoń)
Opieka - ,,oznacza zapewnianie elementarnych warunków egzystencji ludziom z jakiś powodów nieszczęśliwym, najczęściej biednym, chorym, starym kalekim.( Zdzisław Dąbrowski )
Edukacja – to ogół czynności drugiego człowieka i jego własnej aktywności, osiąganie pełnych i swoistych dla niego możliwości, ogół wpływów i funkcji ustanawiających, regulujących osobowość człowieka i jego zachowań.( Teresa Hejnicka-Bezwińska)
Socjalizacja to ogół wpływów środowiska społecznego na jednostkę, w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim powszechnie obowiązujących ról. Tak rozumiana socjalizacja obejmuje swym zakresem zarówno wpływy niezamierzone jak i zamierzone, a wiec wychowanie w szerokim znaczeniu.( Heliodora Muszyńskiego)
Samokształcenie (W.Okoń) – jest takim rodzajem kształcenia, którego cele, treści, warunki i środki zależą od samego podmiotu. Jest ono zatem procesem całkowicie samodzielnego uczenia, zależnym od osoby je podejmującej. Samokształcenie kierowane jest względnie samodzielnym uczeniem się pod kierunkiem innej osoby ( nauczyciela bądź instruktora ), które ingeruje, czy to w cele tego uczenia się czy w jego treści, metody, lub formy.
Samouctwo – można pojmować jako uzupełnienie wykształcenia podstawowego przez jednostkę, która z jakiegoś powodu nie mogła go nabyć wcześniej w szkole.
Osobowość (H. Muszyński )- posiadany przez jednostkę system dyspozycji wyznaczających w sposób stały jej zachowanie. Dyspozycje te są powtarzalne ale ich zestawienie w jednej osobowości jest unikalne.
Uczenie się- proces ,w toku którego na podstawie doświadczenia poznania, ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy nabyte wcześniej. W.Okoń
Kształcenie (nauczanie)- przekształcanie intelektualnej strony człowieka czego rezultatem ma być wykształcenie. Współczesna teoria wiąże je z rozwojem całej osobowości. Może być organizowane przez instytucję, zakłady, osoby, rodzinę. Ma charakter planowy i czasowy. W.Okoń