SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 1.06.2010

SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA, TERYTORIALNA I GOSPODARCZA UE NA POZIOMIE PAŃSTW I REGIONÓW

Jednym z podstawowych problemów dla każdego systemu gospodarczego jest problem wewnętrznej równowagi. Każdy system pracuje prawidłowo, gdzie jest wewnętrznie zrównoważony, gdy nie ma dysproporcji między elementami współpracującego ze sobą systemu. Jeżeli są duże różnice to efekty całości są słabe, gorsze od możliwych do osiągnięcia.

Efektywność integracji europejskiej wymaga spójności. Jeśli integracja ma być procesem efektywnym w sensie ekonomicznym i społecznym to powinniśmy w miarę możliwości zadbać o spójność UE. O zmniejszenie zróżnicowań, dysproporcji dzielących poszczególne państwa członkowskie oraz poszczególne regiony.

Poziom rozwoju poszczególnych państw członkowskich i regionów miarę możliwości powinien być wyrównywany. Nie powinno być w nim dużych zróżnicowań. Jeśli one istnieją to obniża to efektywność funkcjonowania całego systemu.

W UE problem spójności bardzo się nasilił po ostatnich posiedzeniach, dawniej występował w mniejszej skali. Kraje Europy były zbliżone do siebie pod względem rozwoju.

Problem spójności został już zauważony

• w traktatach rzymskich z 1957 roku. Mówiono o zbliżeniu polityki gospodarczej państw członkowskich i harmonijnym rozwoju całej wspólnoty.

• Dalszy rozwój spójności obserwujmy po utworzeniu specjalnego organu po nazwie Dyrekcja Generalna Do Spraw Polityki Regionalnej 1968 rok – zajmuje się koordynacją polityki regionalnej; jest do działanie na rzecz spójności.

• Utworzono Europejski System Rozwoju Funduszu Regionalnego – w całości jest źródłem finansowania działań w kierunku spójności na rzecz regionów; stanowi główne źródło finansowania polityki spójności.

• Jednolity Akt Europejski 1986 – stanowił nowelizację traktatów rzymskich. Ustalono podstawy funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego, tzw. cztery swobody jednolitego rynku:

  • Przepływu towarów

  • Przepływu usług

  • Przepływu osób

  • Przepływu kapitału

• Spójność znalazła szerokie miejsce w traktacie z Maastricht 1993 – używa pojęcia spójność gospodarcza, społeczna, ale także wprowadza po raz pierwszy nowy rodzaj spójności – terytorialną. Poszerza on na sprawy terytorialne zagospodarowanie przestrzenne państw i regionów członkowskich

• Pośrednio spójności służy Europejski Fundusz Społeczny – zgłasza spójności społecznej, a także środki pozabudżetowe, którymi UE dysponuje, np. środki europejskiego banku inwestycyjnego. Dzięki temu następuje spójność

Wskaźnik ilustrujący spójność i niespójność to PKB w przeliczeniu według standardu siły nabywczej na jednego mieszkańca. Nie jest idealny, ma wiele wad, ale jest łatwo dostępny i nie ma innych lepszych wskaźników.

Najlepszy wskaźnik ma Luksemburg a najniższy Bułgaria.

Spójność polega na zmniejszaniu zróżnicowań.

ZASADY POLITYKI SPÓJNOŚCI

• Jest prowadzona w dużym, przeważającym stopniu jako polityka regionalna, bo chodzi o wyrównywanie regionów.

• Poziom krajowy jest niewystarczający dla polityki spójności dlatego musi ona chodzi w dół do regionów. Sprawowana ona jest za pomocą ?nutz 2? – są one nadal na duże dla państw dlatego trzeba zejść do regionów nutz 3 (subregiony) – są nie administracyjne, służą tylko dla polityki regionalnej i danych statystycznych.

• Im mniejsza skala przestrzenna tym większa możliwość obserwacji zróżnicowania przestrzennego. Na poziomie kraju może ona być ograniczona.

• Jest bardzo bliska, a nawet identyczna z polityką regionalną

• Wyrównuje regiony

• Polityka spójności, strukturalna i regionalna są to synonimy lub określenia bardzo bliskoznaczne

Istnieje też pojęcie polityki strukturalnej – chodzi o wyrównywanie struktury, poszczególnych elementów UE . elementami są państwa, regiony i podregiony. W zasadzie jest tym samym co polityka regionalna i spójności.

Zasady generalne polityki spójności

• Subsydialności – jest odzwierciedleniem praktycznej realizacji zasady pomocniczości. Nie wyręcza podmiotów w ich własnej działalności i w ich obowiązkach samodzielnego rozwiązywania ich problemów, może tylko pomóc, nie może wyręczyć i zastąpić. W polityce spójności zasada pomocniczości przejawia się w zasadzie subsydialności. Problemy rozwoju regionalnego pozostają w gestii danego regionu oraz państwa, do którego on należy. UE ingeruje w ten rozwój jedynie pomocniczo pozostawiają jak najwięcej swobody regionom i reprezentującym ich organom. Każdy podmiot i każdy człowiek musi samodzielnie załatwiać swoje sprawy.

• Koordynacji – dotyczy:

  • Zintegrowania dostępnych instrumentów finansowych – stosowania kompleksowych rozwiązań.

  • Koordynowania przez UE polityk regionalnych krajów członkowskich – ma na celu przeciwdziałanie nieuczciwej, zniekształconej konkurencji. Poprzez politykę spójności może zaistnieć zniekształcanie stosunków wolnej konkurencji.
    np. Dużą deformacją jest tworzenie specjalnych dużych stref ekonomicznych.

  • Harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej – chodzi o przeciwdziałanie żywiołowemu zagospodarowaniu przestrzennemu

• Elastyczności – respektowanie zróżnicowania regionów oraz ich specyfiki

Zasady organizacji polityki spójności

• Zasada programowania – konieczność opracowania odpowiednich programów rozwoju na poziomie strategicznym wyznaczających pewne długofalowe cele. Opracowanie długofalowych programów strategicznych i dostosowywanie poszczególnych zadań do tych programów

• Zasada partnerstwa – politykę spójności należy prowadzić w miarę możliwości we współpracy z różnymi organami władzy, organizacjami społecznymi, podmiotami gospodarczymi, z różnymi osobami / konkretnymi ludźmi. Jest tu mowa o współpracy między władzami samorządowymi. Realizacja prawa publiczno-prywatnego.

• Zasada kompatybilności – polityka spójności ma być zgrana z innymi politykami wspólnoty, np. z polityką rolną. Działanie nie ma być sprzeczne z innym działaniem na tym samym terytorium.

Zasady finansowania polityki spójności

• Zasada koncentracji – skupienie środków finansowych na pewnych priorytetach, które mają podstawowe znaczenia dla danego regionu bądź państwa. Fundusze powinny być przeznaczone na realizację ograniczonej liczby celów.

• Zasada doda walności – związana z zasada subsydialności. Jeżeli UE ma tylko pomagać, to nie powinna niczego finansować w 100%, tylko część. Zasada mówi, że działania w zakresie polityki spójności są tylko dofinansowane przez UE przy częściowym wykorzystaniu środków własnych tego podmiotu, którego dotyczą.

Zasady oceny realizacji programów

• Zasada monitorowania – śledzenie przebiegu realizacji programu. W trakcie realizacji następuje monitoring, do którego są wyznaczone specjalne osoby, których zadaniem jest obserwować jak następuje realizacja danego programu.

• Zasada oceny wstępnej (ex ante), bieżącej(mitter) i następczej(expost) – aby oceniać w trakcie to ocena bieżąca, poza kończeniu działania następuje końcowa ocena.

• Zasada kontroli finansowej – kontrola finansowa spoczywa pierwszym rzędzie na państwach członkowskich i dlatego państwa odpowiadają za wykorzystanie środków finansowych. Jeśli państwo się nie wywiązuje z tego zadania, nie kontroluje właściwie środków, to komisja może zmniejszyć przydzielone wcześniej fundusze lub może całkowicie je wstrzymać. Tak się niekiedy dzieje.

Instrumenty polityki spójności

• Środki finansowe – źródłami ich są fundusze strukturalne, którymi są obecnie Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rozwoju regionalnego (1975) poza tym fundusz spójności (1993). Traktowane są jako twarde instrumenty

Środki pozabudżetowe – są małe, pełnią niewielką rolę

• Instrumenty miękkie – albo miękki rozwój ekonomiczny:

  • Wsparcie informacyjne

  • Wsparcie doradcze

  • Wsparcie Edukacyjne

  • Wsparcie Szkoleniowe

  • Wsparcie Badawcze

  • Metody promocji, tzw marketingu terytorialnego – kursy, szkolenia, pomoc ekspercka, środki promocji, wystawy, targi, wydawnictwa promocyjne

• Plany zagospodarowania przestrzennego – są tworzone na różnym poziomie:

  • miejscowe – na poziomie poszczególnych miejscowości. Regulują w sposób dokładny wykorzystanie określonego terenu. Jest szczegółowy. Za niewykonanie planu ponosi się sankcje karne.

  • Obejmujące regiony

  • Obejmujące państwa

  • Obejmujące UE
    Są mniej ogólne. Nie ma sankcji pranych za ich niewykonanie. Decydują o lokalizacji sieci infrastruktury. W całej UE istnieje przestrzenne zagospodarowanie państw – ułatwia w sensie fizyczny dotarcie do każdego regionu.

• Przepisy prawa – regulujące określone aspekty rozwoju przestrzennego i regionalnego, np. prawo budowlane nakłada określone obowiązki na inwestorów, wyznacza szczegółowe warunki jakie muszą być spełnione, prawo wodne szczegółowo reguluje kwestie dostępu do wody.

Spójność finansowa – konwergencja. Swoista spójność o innych charakterze niż wyżej wymienione instrumenty. Dotyczy państw nie regionów, lecz państw członkowskich, ponieważ ona obejmuje finanse publiczne, czyli budżet państwa tzw. skonsolidowany – obejmujące również budżety samorządów terytorialnych jeśli takie istnieją. Jako kryteria tej spójności mamy:

• Kryteria z Maastricht – są wymagane w szczególności przy rozszerzaniu strefy euro. Kryteria:

  • Inflacja – roczny wskaźnik inflacji w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w 3 krajach o najniższych pod tym względem wskaźnikach.

  • Wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB – czyli nadwyżka wydatków publicznych.

  • Wysokość długu publicznego tzw. skumulowanego nie może przekroczyć 60% PKB w skali roku – z dowolnego poprzedniego okresu

  • Wysokość średniej nominalnej stopy procentowej – nie może przekroczyć 2% ponad średnio nominalną długookresową stopę procentową o 3 krajach o najniższym rocznym wskaźniku inflacji

  • Państwo powinno przez co najmniej dwa lata zachować normalny przedział kuru walut
    Te warunki są trudne do spełnienia. W tej chwili tylko Estonia spełnia te warunki, aby móc przyjąć euro w swoim kraju.