DomEla, spotkanie 1.
3.10.2011r.
Znak – symbol pewnej rzeczywistości.
Znaki:
Proste: morfemy (najmniejsze jednostki językowe posiadające znaczenie)
Złożone: grupy wyrazowe, zdania.
Język – system znaków służący do porozumiewania się. Jest systemem znaków dwuklasowych i fonemowych.
Fonem – najmniejszy segment formy językowej.
System językowy – zbiór wszystkich znaków językowych oraz reguł ich łączenia.
Język wyróżnia się spośród innych systemów znaków tym, że jest systemem dwuklasowym. Znaczy to, że jego elementami są znaki proste i reguły ich łączenia w znaki złożone.
Podsystemy:
Leksykalny – słownik – uporządkowany przez kulturę społeczną zbiór wyrazów danego języka
Fonetyczny
Synonim - wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście.
Homonimia - relacja wyrażania różnych znaczeń za pomocą identycznych form językowych.
Polisemia - zjawisko polegające na tym, że jednemu wyrażeniu językowemu (morfem, wyraz, zwrot, zdanie) odpowiada więcej niż jedno znaczenie, np. róg (ulicy i krowi).
Antonimia - w językoznawstwie przeciwstawność znaczeń wyrazów: W ścisłym, lingwistycznym znaczeniu antonimia to tylko przeciwstawienie stopniowalne, tj. takie jak między wyrazami: ciepły – zimny, wysoki – niski, nie zaś np. takie jak:kręgowy – bezkręgowy, góra – dół.
Słowotwórstwo – dział językoznawstwa zajmujący się sposobami powstawania nowych wyrazów w języku.
wyraz podstawowy – wyraz od którego utworzony został wyraz pochodny
wyraz pochodny – wyraz utworzony od wyrazu podstawowego
peryfraza słowotwórcza – opis wyjaśniający znaczenie wyrazu pochodnego i zawierający wyraz podstawowy
formant – słowotwórcza część wyrazu, dodana do jego rdzenia
podstawa słowotwórcza – część wyrazu pochodnego, która zostaje po odcięciu formantu
Rdzeń – najmniejsza, niepodzielna, podstawa słowotwórcza
Rodzina wyrazów – grupa wyrazów pochodnych mająca ten sam rdzeń z zasady powiązania też wspólnym, ogólnym znaczeniem
Wyrazy pokrewne – wszystkie wyrazy mają ten sam rdzeń.
Frazeologia – Dział nauki (językoznawstwa) zajmujący się analizą i opisem istniejących w języku utrwalonych połączeń wyrazów.
Ze względów gramatycznych klasyfikacja ta wyróżnia trzy typy związków frazeologicznych
wyrażenie – ośrodkiem jest zwykle rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, przysłówek – przykład: "dużo opadów", "czerwone i czarne"
fraza – są to zdania, które mają charakter mniej lub bardziej utarty, są często powtarzane i są silnie zespolone znaczeniowo. Są to związki mające postać zdania lub równoważnika zdania. Do fraz zalicza się przysłowia, maksymy, sentencje
zwrot – ośrodkiem jest tutaj czasownik lub imiesłów przysłówkowy – przykłady: "kochać się na zabój", "biorąc pod uwagę".
Ze względu na stopień zespolenia znaczeniowego związki frazeologiczne dzieli się na:
luźne – każdy człon zachowuje swoje znaczenie, są to połączenia wyrazowe, których znaczenie jest wypadkową wyrażeń składników i których składniki możemy zmieniać zależnie od treści tego co chcemy za ich pomocą wyrazić np. "drewniany dom"
stałe – związki, których składniki nie mogą ulegać zmianie, bo zmieni się ich treść np. "drzeć z kimś koty", "patrzeć przez różowe okulary"
łączliwe – połączenia wyrazowe, których składniki są w silnym stopniu powiązane znaczeniowo, są to połączenia bardziej utarte niż połączenia luźne, ale jeszcze nie zawierające składników o zatartym znaczeniu; o łączliwości decyduje częstość jego użycia oraz bliższa łączność treściowa składników niż w związkach luźnych np. "dobić targu".
frazeologizmy mają podstawę w zjawiskach przyrody cechach ludzkich, fizycznych i psychicznych
frazeologizmy pochodzące z dzieł literackich, religijnych, filmowych
frazeologizmy zwyczajowe – powstające i popularne w grupach zawodowych i charakterystyczne dla subkultur
frazeologizmy świadomie tworzone i upowszechniane przez rynek reklam.
Współcześnie, nowe frazeologizmy powstają głównie w grupach zawodowych i subkulturach oraz są generowane przez producentów reklam i filmy.
Neosemantyzacja– nadawaniewyrazom nowych znaczeń. Oprócz neosemantyzacji dokonującej się pod wpływem obcym rozwija się neosemantyzacja rodzima. Takimi nowszymi neosemantyzmami są w języku polskim np. określenia "nagłośnić", "wyciszyć sprawę", "wnioskować o coś", "komórka" (telefon komórkowy).
Kultura języka wyraża się przede wszystkim w bardzo dobrej jego znajomości oraz umiejętności przestrzegania wszystkich reguł i zasad nim rządzących. Ujawnia się w konkretnych sytuacjach tworzonych przez miejsce, cel, temat rozmowy oraz status jej uczestników.
Norma językowa – sposób posługiwania się językiem uświęcony powszechnym zwyczajem. (Wątpliwości rozstrzygają wydawnictwa i wypowiedzi językoznawców.) Odstępstwo od normy to błąd językowy.
Dialekt, gwara – terytorialne odmiany języka.
Dialekt:
kaszubski
małopolski
mazowiecki
śląski
wielkopolski
Gwara – przede wszystkim język ludzi wsi, mówimy jednak również o gwararch miejskich czy środowiskowych.
Regionalizmy – inaczej prowincjonalizmy, polega na określeniu tej samej rzeczy inaczej w różnych dialektach.
Styl – takie ukształtowanie formy językowej wypowiedzi mówionej i pisanej, które odznacza się swoistymi, łatwo dla czytelników lub słuchaczy zauważalnymi właściwościami.