System ekonomiczny (def.)
Zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek działających wg określonych zasad, bodźców, zakazów, nakazów w dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług
System ekonomiczny określają:
Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy najemni, gospodarstwa domowe, przedsiębiorcy, organizacje gospodarcze: spółki, zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarządowe organizacje non-profit, fundacje, państwo - największy podmiot gospodarczy i przedsiębiorca
Relacje między podmiotami: wzajemne współzależności, określone przez stosunki własności, stosunki współzawodnictwa, kooperacji, współzależności, podległości, zależności
Zasady postępowania: reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy; instytucję jako zasady funkcjonowania
Pieniądza funkcje, zadania, jakie spełnia pieniądz w procesie swojego obiegu. Pieniądz jest:
1) miernikiem wartości - za pomocą ceny pozwala różnorodne towary sprowadzić do porównywalności, wyrażając ich wartość w tych samych jednostkach.
2) środkiem cyrkulacji (obiegu) - pośredniczy w transakcjach, w których następuje równoczesne wzajemne przekazanie towaru i pieniądza między ich uczestnikami.
3) środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia skarbu, rezerw.
4) środkiem płatniczym - w sytuacji regulowania zobowiązań typu transferowego (płatności transferowe) lub w transakcjach wymiennych, w których przepływ towaru i pieniądza nie jest jednoczesny (opłaty za energię elektryczną, gaz, telefon, wypłata wynagrodzeń itp.).
5) pieniądz niektórych wysoko rozwiniętych krajów może być również pieniądzem światowym (międzynarodowym), co oznacza wypełnianie przez niego wymienionych wcześniej funkcji w odniesieniu do transakcji i rozliczeń pomiędzy krajami (np. dolar amerykański).
Wzrost gospodarczy – zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Jeśli w kolejnym roku w całej gospodarce uda się sprzedać więcej towarów i usług niż w roku poprzednim – mamy do czynienia ze wzrostem gospodarczym. Kiedy jesteśmy w stanie więcej zarobić, źródłem wzrostu jest nasza praca. Ale jeśli w tym samym czasie, gdy wzrosły nasze zarobki, o tyle samo podniosły się ceny towarów, które kupujemy, mieliśmy do czynienia tylko ze wzrostem nominalnym. Nie możemy bowiem kupić więcej niż poprzednio. Dlatego cieszyć się można tylko z wzrostu realnego, czyli po uwzględnieniu inflacji. Wzrost gospodarczy odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.
ZALETY GOSPODARKI RYNKOWEJ
Umożliwia efektywną alokację zasobów,
Sprzyja lepszemu zaspokojeniu potrzeb nabywców,
Efektywny system motywacyjny,
Duża innowacyjność gospodarki,
WADY GOSPODARKI RYNKOWEJ
Sprzyja rozwarstwieniu społecznemu,
Występowanie tzw. efektów zewnętrznych,
Konkurencja między podmiotami może sprzyjać rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr,
Skłonność do proliferacji produkcji,
Społeczny koszt dochodzenia gospodarki do równowagi rynkowej.
Własność – najszersze, podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób (w jego ramach właściciel korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy). Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy (pożytki rzeczy – naturalne, np. płody, jabłka z sadu i cywilne, np. czynsz z tytułu dzierżawy lub najmu, odsetki od pożyczki albo leasingu itp.) oraz dysponowania faktycznego rzeczą (przetwarzanie rzeczy, zużycie, a nawet zniszczenie).
Jedną z najbardziej rozpowszechnionych miar rozwoju gospodarczego jest produkt narodowy brutto (PNB). Stanowi on wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym czasie w gospodarce. Może on być wyrażony w cenach bieżących istniejących w okresie wytwarzania dóbr i usług, najczęściej jednak wyrażany w dolarach, bądź w cenach stałych uwzględniających wskaźnik inflacji. Jeśli wartość PNB pomniejszymy o koszty amortyzacji, a więc zużycie techniczne środków trwałych otrzymujemy produkt narodowy netto (PNN). Pomniejszenie PNN o podatki pośrednie daje dochód narodowy. Inną miarą rozwoju gospodarczego jest produkt krajowy brutto (PKB), który stanowi część produkcji globalnej, a więc dóbr materialnych i usług, pozostających po odliczeniu wskaźnika NPA, czyli dochodu netto z tytułu posiadania własności lub pracy za granicą. Istotny jest fakt, że produkt narodowy brutto obejmuje tylko te dobra i usługi, które wytwarzane są w bieżącym okresie. W obliczeniach nie można brać pod uwagę sprzedaży używanych produktów, np. aut, urządzeń budowlanych czy mieszkań, gdyż były one uwzględniane przy obliczaniu PKB już wcześniej.
Ekonomia – nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję, dystrybucję oraz konsumpcję dóbr. Słowo „ekonomia” wywodzi się z języka greckiego i tłumaczy się jako oikos co znaczy dom i nomos, czyli prawo, reguła. Starożytni Grecy stosowali tę definicję do określania efektywnych zasad funkcjonowania gospodarstwa domowego.
Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.
Popyt (ang. demand) – funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus).
Monopol (z grec. monos – jeden i poleo – sprzedaję) – struktura rynkowa charakteryzująca się:
występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy lub producenta danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;
występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);
unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego lub bliskiego substytutu).
Monopol może mieć charakter:
państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);
wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;
naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).
W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.
Oligopol – forma struktury rynkowej, różna od doskonałej konkurencji, gdzie występuje znaczna liczba małych konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi.
Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.). Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier. Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia. Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej, charakteryzuje się najwyższym stopniem monopolizacji.
Mikroekonomia – dziedzina ekonomii zajmująca się badaniem wyborów ludzkich w warunkach rzadkości dóbr, w tym w szczególności badaniem zachowań indywidualnych konsumentów i przedsiębiorstw oraz interakcji między tymi zachowaniami na poszczególnych rynkach. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących produkcji oraz wymiany (zakupu i sprzedaży) dóbr.
Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego, a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami i bilansem płatniczym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej państwa.
System gospodarczy - jeden z podstawowych elementów systemu społecznego, wynikający z pierwotnej konieczności wytwarzania dóbr[1]. W dzisiejszych czasach budowany jest poprzez system prawny, który reguluje i kształtuje rzeczywistość gospodarczą.
Podstawowym i ostatecznym celem działalności gospodarczej jest zaspokajanie potrzeb, a te mogą być zaspokojone poprzez wytwarzanie produktów, czyli towarów i usług. Do produkcji wspomnianych niezbędne są zasoby gospodarcze, które zasadniczo możemy podzielić na: ziemię, kapitał i pracę (czasem dodaje się także technologię)[2].
System ekonomiczno-finansowy, zbiór określonych prawem instrumentów, zasad i rozwiązań regulujących działalność podmiotów gospodarczych. Jego charakter uzależniony jest od systemu ekonomiczno-społecznego danego kraju, a w jego ramach - od branżowej specyfiki działalności podmiotów gospodarczych oraz od form ich własności.
stopa bezrobocia - procent pracowników niepracujących ale poszukujących pracy.
stopa inflacji - procentowa zmiana przeciętnej ceny wszystkich dóbr w gospodarce.
stopa procentowa - suma pobierana przez bank lub innego kredytodawcę, wyrażona jako odsetek.
realna stopa procentowa - stopa procentowa pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji.
recesje - okresy słabnącej aktywności gospodarczej.
produkt krajowy brutto - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
PKB w cenach rynkowych - miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.
PKB w cenach czynników wytwórczych - miara produkcji rynkowej z pominięciem podatków pośrednich.
nominalny PKB - jest miarą produkcji w cenach bieżących, natomiast realny w cenach stałych.
deflator PKB - wskaźnik ogólnego poziomu cen, stosowany do wprowadzenia korekty z tytułu inflacji.
PKB per capita - realny PKB podzielony przez liczbę mieszkańców.
wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.
dobra finalne - dobra nabyte przez ostatniego użytkownika.
dobra pośrednie - dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach.
inwestycje - zakupy nowych dóbr kapitałowych.
oszczędności - niewydatkowana część dochodu.
zapasy - dobra trzymane w przedsiębiorstwie na poczet przyszłej sprzedaży.
amortyzacja - spożycie kapitału trwałego.
Produkt Narodowy Brutto (Gross National Product-GNP) - są to całkowite dochody obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usługi.
Dochód Narodowy - jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce.
Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce to:
rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);
rola regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;
rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa;
rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca elementem systemu państwa opiekuńczego);
rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku (przedsiębiorstw państwowych).
Pieniądz to powszechnie akceptowalny towar za pomocą którego dokonuje się wymiany towarów i usług (pieniądz - towar, który jest ekwiwalentem wszystkich innych towarów).
Funkcje pieniądza
środek wymiany
miernik wartości produktów i usług
środek płatniczy (zapłata następuje później niż dostarczenie usługi czy produktu)
środek tezauryzacji (nagromadzenia kapitału)
System pieniężny
Współczesne systemy pieniężne charakteryzują się następującymi cechami:
pieniądz jest powszechnie akceptowany
pieniądz jest łatwo przenośny
pieniądz jest łatwo podzielny na mniejsze jednostki (określając wartość jednostki pieniężnej państwo określa skalę cen tzn. ustala nazwę podstawowej jednostki pieniężnej i sposób jej dzielenia na mniejsze części)
pieniądz musi być trudny do podrobienia
Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery „siły napędowe” wzrostu). Są to:
Praca (w ujęciu ilościowym – podaż pracy, jak i jakościowym – dyscyplina pracy, wykształcenie, kwalifikacje, motywacja)
Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)
Kapitał – środki wykorzystywane w procesie produkcji
kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi)
kapitał finansowy
kapitał ludzki
Technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość)
Zależność pomiędzy czynnikami wzrostu gospodarczego przedstawia funkcja produkcji:
Q=A f(K,L,R), gdzie:
Q – produkcja
K – produkcyjne użycie kapitału
L – nakłady pracy
R – nakłady zasobów naturalnych
A – poziom technologii w gospodarce
f – funkcja produkcji
Gospodarka światowa - system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.
Rozwój międzynarodowego podziału pracy, specjalizacji i wymiany międzynarodowej wykształca system trwałych związków, obejmujących coraz większą liczbę krajów, tworząc międzynarodowe rynki, regionalne i światowe.
Innymi słowy gospodarka światowa to zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji, które funkcjonują na poziomach krajowych oraz na szczeblu międzynarodowym, prowadzących działalność gospodarczą (pośrednią lub bezpośrednią) oraz które są ze sobą powiązane w pewien całościowy system za pomocą sieci międzynarodowych stosunków ekonomicznych.
Elementami gospodarki światowej są:
podmioty (np. przedsiębiorstwa krajowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe, gospodarki narodowe wraz z instytucją państwa, ugrupowania integracyjne, organizacje międzynarodowe)
stosunki, czyli powiązania ekonomiczne (przepływy towarowe, usługowe, kapitałowe, siły roboczej, myśli naukowo-technicznej).
Gospodarka światowa jest kategorią dynamiczną (gdyż podlega zmianom w czasie) i historyczną (gdyż pojawiła się na pewnym etapie rozwoju historycznego).
Światowe PKB w 2007 wynosiło ponad 65 bilionów dolarów.