Niewydolność wychowawcza rodzin przyczyną zachowań dewiacyjnych
Słowa kluczowe: rodzina[1], wychowanie[2], zachowania dewiacyjne[3]
Wstęp
Rodzina odgrywa ważną rolę w wychowaniu każdego człowieka. Stanowi ona pierwszą i podstawowa grupę społeczną, w której dziecko przychodzi na świat, rozwija się fizycznie i psychicznie, od pierwszych chwil życia dziecka uczestniczy w procesie jego wychowania i dostarcza mu wzorów zachowań. To właśnie rodzina w znacznym stopniu warunkuje rozwój społeczny malca i często kreuje jego przyszłe życie. Od warunków i atmosfery w rodzinie, od uznawanych i preferowanych przez nią wartości w dużym stopniu zależy poziom osiąganych postępów rozwoju i stan emocjonalny dziecka.[4] Niewłaściwy klimat uczuciowy i czynniki patologiczne w strukturze rodziny, oraz w stosunkach między jej członkami stanowią jedną z przyczyn, nierzadko główną zaburzeń w zachowaniu dziecka.[5]
Wychowanie w rodzinie
Wychowanie potomstwa, dbałość o jego rozwój fizyczny, psychiczny i duchowo- religijny jest w pewnym sensie konsekwencją rodzicielstwa. Rodzice mają naturalne prawo i obowiązek wychowania swoich dzieci. Dzieci muszą wynieść z domu rodzinnego podstawowe wychowanie społeczne i chrześcijańskie. Gdyż rodzice są tymi, którzy kształtują najgłębsze i najtrwalsze pokłady duszy, a braków w wychowaniu w domu rodzinnym nic nie jest w stanie nadrobić[6]. Wychowanie nie było nigdy czymś łatwym, jak uważa wiele osób o poglądach liberalnych. Zawsze wymagało ono poświęcenia i trudu. Od jakości wychowania zależy bowiem jakość życia poszczególnych osób i rodzin, a także całych społeczeństw. Być wychowawcą to jednak coś znacznie więcej niż posiadać teoretyczną wiedzę o poszczególnych sferach ludzkiego życia. Być wychowawcą to odnieść najpierw sukces w wychowaniu samego siebie. Odpowiedzialny wychowawca to ten, kto nie tylko posiada bogatą wiedzę o człowieku, lecz kto jednocześnie rozwinął w sobie bogate człowieczeństwo. Wychowanek bowiem rozwija się nie tylko na skutek przekazywanych mu informacji przez wychowawcę, ale przede wszystkim na zasadzie kontaktu z nim samym i obserwacji jego zachowania.[7] Wychowanie człowieka jest procesem złożonym i trudnym. Wymaga poświęcenia i współpracy wielu osób, głównie rodziców, w celu ukształtowania dojrzałej osobowości ludzkiej, zdolnej do podejmowania odpowiedzialnych zadań i decyzji w życiu osobistym, oraz w rodzinie i społeczeństwie. Wychowanie wypływa z troski o człowieka. Jest procesem koniecznym, bowiem zaniechanie troski o człowieka prowadzi do cierpienia, a nawet do zamierania całych cywilizacji.[8]
Zagrożenia życia rodzinnego
Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla rozwoju każdego człowieka. Jako pierwsza i podstawowa zarazem grupa społeczna oddziałuje na jednostkę najdłużej i najskuteczniej.[9] W funkcjonowaniu niemal każda rodzina natrafia jednak na różnego rodzaju destabilizatory jej równowagi i harmonii. Zakłóceniu ulegają więc wzajemne relacje pomiędzy członkami rodziny, ich więzi emocjonalne, style komunikowania się, systemy wartości regulujące zachowania dzieci i dorosłych w rodzinie, oraz poza nią. Jeśli zakłócenia te mają charakter przejściowy, to nie powodują poważniejszych skutków, a nawet uczą, jak radzić sobie z sytuacjami kryzysowymi i jak je skutecznie przezwyciężać. Gdy zaś stają się zjawiskiem bardziej trwałym, stanowią podatny grunt dla rozwoju różnorodnych patologii.[10] Niewydolność wychowawcza rodzin oraz ich dysfunkcje powodują zachowania dewiacyjne wśród dzieci i młodzieży. Chodzi tu o takie zjawiska jak: ucieczki z domu, wagarowanie, częste kontakty ze środowiskiem zdemoralizowanych kolegów, dokonywanie kradzieży, picie alkoholu, nadużywanie środków odurzających, demoralizację seksualną, wandalizm, zachowania agresywne, zamachy samobójcze, samookaleczenia i uciekanie przed nauką i pracą[11]. Przykłady licznych badań nad rodziną świadczą o niekwestionowanej jej roli w modelowaniu zachowań dzieci. Sposób pełnienia przez rodzinę funkcji wychowawczych, siła więzi emocjonalnej, prezentowane postawy rodzicielskie czy stopień poczucia bezpieczeństwa dziecka w rodzinie rzutuje na efekty oddziaływań wychowawczych[12].
Niewłaściwe postawy rodzicielskie przyczyną negatywnego funkcjonowania dziecka
1. Postawa odtrącająca - dziecko jest odczuwane jako ciężar. Często rodzice poszukują zakładu, który by przejął ich obowiązki i uwolnił ich od wychowania, które ogranicza ich swobodę lub możność robienia szybkiej kariery. Nie kochają dziecka, żywią wobec niego uczucie rozczarowania, zawodu i urazu. Opiekę nad nim uważają za odrażającą lub przekraczającą ich siły[13]. Postawa odtrącająca sprzyja kształtowaniu się u dziecka cech takich jak: agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość i kłamliwość. Skutkiem reprezentowanej przez rodziców postawy są kradzieże, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych u dziecka, zachowania aspołeczne, a nawet antyspołeczne[14].
2. Postawa unikająca - charakteryzuje ją ubogi stosunek uczuciowy między rodzicami a dzieckiem, wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, a czasem bywa odczuwane, jako trudne. Wówczas rodzice są bezradni i nie wiedzą, co z nim robić.[15] Gdy rodzice wykazują postawę unikającą wobec dziecka, może być ono niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, a więc uczuciowo niestałe, nastawione antagonistycznie także do społeczeństwa i jego instytucji, zmienne w swych planach, niezdolne do obiektywnych ocen, skłonne do przechwałek, może też czuć się prześladowane. Często bywa, że dziecku brakuje wytrwałości i koncentracji w nauce. Mogą też wystąpić u niego lżejsze objawy wykolejenia się.[16]
3. Postawa nadmiernie wymagająca – polega na wytworzeniu przez rodziców wzoru dziecka, jakie chcieliby posiadać, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami w ramach fazy rozwojowej, w jakiej się znajduje. Rodzice z góry zakładają dostosowanie się dziecka do stawianych wymagań, a dziecko znajduje się pod ciągłą presją, aby dorównać idealnemu wzorowi.[17] Cechująca rodziców postawa nadmiernie wymagająca sprzyja kształtowaniu się u dziecka takich cech jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie i uległość, brak zdolności do koncentracji. Mogą pojawić się trudności w szkolne, czy trudności w przystosowaniu społecznym.[18]
4. Postawa nadmiernie ochraniająca – podejście do dziecka jest wtedy bezkrytyczne, a ono samo uważane się za wzór doskonałości. Ten typ postawy złożonej zawiera takie postawy cząstkowe jak np. traktowanie dziecka jak dzidziusia, przesadna opiekuńczość i nadmierna pobłażliwość[19]. Rodzicielska postawa nadmiernie chroniąca może powodować u dziecka opóźnienie dojrzałości społecznej, zależność dziecka od matki, jego bierność, brak inicjatywy, ustępliwość lub zachowanie typu ,,rozpieszczone dziecko”, a wiec nadmierna pewność siebie, poczucie większej wartości, zuchwalstwo, zarozumiałość, awanturowanie się, tyranizowanie matki, nastawienie egoistyczne[20]. Postawy rodzicielskie uznawane za negatywne przyczyniają się do niezaspokojenia potrzeb dziecka i wpływają na rozwój określonych form jego zachowania. Generalnie można stwierdzić, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na występowanie u dzieci różnego rodzaju zaburzeń.[21]
Wnioski
Badania dowodzą, że zdecydowana większość nieletnich przestępców wychowuje się w rodzinie o skumulowanych czynnikach negatywnych: przestępcze wzorce zachowań, alkoholizm rodziców lub rodzeństwa, brak pozytywnych wzorców stosunku do pracy i realizowania ról społecznych, brak emocjonalnej więzi rodzinnej, zachowania agresywne, porzucenie rodziny przez jednego z rodziców. Do tego dochodzą takie negatywne zjawiska jak: prostytucja i narkomania, stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych (niekonsekwencja i rygoryzm, niewłaściwe zaspokajanie potrzeb dziecka),złe pożycie rodziców, niski poziom wykształcenia rodziców i niski poziom kultury rodziny, pozbawienie opieki, brak środków materialnych (wzrastające dziś bezrobocie), brak dostatecznej opieki i kontroli w związku z pracą zawodową rodziców, zaburzenia funkcjonalne rodziny.[22] Wszelkie nieprawidłowości w procesie wychowania i socjalizacji rodziny, jeśli nie bezpośrednio, to w pośredni sposób wywołują, podtrzymują a następnie utrwalają zachowania dewiacyjne młodzieży.[23] Z przeglądu literatury dotyczącej problematyki niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży wynika fakt zwiększających się z każdym rokiem rozmiarów niektórych zjawisk patologicznych. W roku 2008 Policja ustaliła 516 626 podejrzanych, oraz stwierdziła 1 082 057 przestępstw. Wśród ogólnej liczby ujawnionych osób podejrzanych było 52 081 nieletnich sprawców, którzy dokonali 74 219 czynów karalnych. Wskaźnik udziału nieletnich sprawców czynów karalnych w ogólnej liczbie ustalonych osób podejrzanych wynosił 10, 1%, natomiast czyny karalne stanowiły 6, 9% ogółu stwierdzonych przestępstw. W odniesieniu do 2007 roku, należy stwierdzić, że nastąpił wzrost o 0,6% liczby czynów karalnych, natomiast nieletni sprawcy pozostali na tym samym poziomie, tj. 10,1%.[24] Szczegółowe dane dotyczące udziału nieletnich sprawców czynów karalnych w wybranych kategoriach przestępstw, przedstawia tabela nr 1.
Tabela 1.Wybrane kategorie przestępstw z uwzględnieniem nieletnich sprawców czynów karalnych w 2008 roku.
| Rodzaj przestępstwa | Przestępstwa stwierdzone | W tym: czyny karalne nieletnich | Podejrzani | W tym: nieletni sprawcy |
|---|---|---|---|---|
| 2008 | 2008 | %wskaźnik udziału | 2008 | |
| Przestępstwa ogółem | 1 082 057 | 74 219 | 6,9 | 516 626 |
| Kryminalne | 735 218 | 69 301 | 9,4 | 273 138 |
| Gospodarcze | 135 305 | 2 295 | 1,7 | 50 368 |
| Zabójstwo | 759 | 9 | 1,2 | 742 |
| Uszczerbek na zdrowiu | 14 274 | 3 384 | 23,7 | 9 233 |
| Udział w bójce lub pobiciu | 14 380 | 3 242 | 22,5 | 23 043 |
| Zgwałcenie | 1 611 | 92 | 5,7 | 1 021 |
| Rozbój, kradzież i wymuszenie rozbójnicze | 26 159 | 8 161 | 31,2 | 14 717 |
| w tym: rozbój z bronią palną lub innym niebezpiecznym przedmiotem | 1 679 | 99 | 5,9 | 1 054 |
| Kradzież cudzej rzeczy | 214 414 | 9 944 | 4,6 | 45 412 |
| Kradzież samochodu | 17 669 | 294 | 1,7 | 2 098 |
| Kradzież z włamaniem | 124 066 | 8 229 | 6,6 | 21 175 |
| Narkotykowe | 57 382 | 10 514 | 18,3 | 25 971 |
| Korupcyjne | 7 706 | 6 | 0,08 | 3 609 |
| Fałszerstwo kryminalne | 39 020 | 1 397 | 3,6 | 13 157 |
| Oszustwo kryminalne | 33 028 | 305 | 0,9 | 11 726 |
| Fałszerstwo gospodarcze | 16 681 | 8 | 0,05 | 2 902 |
| Oszustwo gospodarcze | 40 488 | 570 | 1,4 | 14 604 |
| Przeciwko obrotowi gospodarczemu | 13 511 | 7 | 0,05 | 9 007 |
| Drogowe | 167 984 | 1 248 | 0,7 | 161 298 |
| W tym: prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości | 150 074 | 970 | 0,6 | 144841 |
Źródło: Raport z działań Policji w zakresie zapobiegania przestępczości oraz patologiom społecznym w 2008 roku , Warszawa 2009,s.124.
Z codziennych, wieloletnich obserwacji pedagoga, mającego wgląd w najbliższe środowisko wychowawcze sprawiającego problemy ucznia wynika, że problemy dziecka są najczęściej rezultatem nieumiejętności postępowania z nim przez rodziców. Co więcej, rodzice niejednokrotnie, mając świadomość własnej bezsilności, wykazują jednocześnie chęć działania i wprowadzania zmian w relacjach z własnym dzieckiem. Jednak wskutek braku pewnych umiejętności i praktycznej wiedzy dotyczącej procesu wychowania, efekty ich działań przynoszą skutek odwrotny do zamierzonego[25]. Każdy z nas powinien pamiętać, że od wychowania zależy czy nasze dziecko sprosta czekającym je w życiu obowiązkom. Otoczenie go miłością i mądrością zapewni ochronę przed narkotykami, alkoholizmem i nikotynizmem. Jeżeli chcemy być dla dziecka autorytetem i partnerem podczas rozmów na temat uzależnień, powinniśmy sami zdobyć rzetelną wiedzę, aby obalić krążące mity o wszelkich środkach zmieniających świadomość człowieka i nauczyć się rozpoznawać sygnały wskazujące na wczesne zażywanie określonych środków.[26]
Podsumowanie
Dom rodzinny jest miejscem gromadzenia pierwszych doświadczeń, przeżyć, zdobywania podstawowej wiedzy o świecie, norm moralno-społecznych, systemu wartości.[27] Rodzina oparta na wzajemnym szacunku współmałżonków i dzieci, ich wzajemnym przywiązaniu i poważaniu, na zgodzie w rodzinie, harmonijnym współżyciu, zaspakaja potrzeby bardzo silnie odczuwane przez dzieci jak: bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania, samorozwoju.[28] Zmiany kulturowe, występujące praktycznie na całym świecie, doprowadziły do zmian w systemie wartości etycznych i norm moralnych. Nastąpiło rozluźnienie więzi grupowych, zwłaszcza w odniesieniu do rodziny. Nasiliły się zjawiska kryminogenne, takie jak alkoholizm, narkomania, prostytucja. Może to wskazywać na niezaspokajanie potrzeby miłości, bezpieczeństwa i stabilizacji.[29] Wychowanie dzieci to zadanie odpowiedzialne, które niesie ze sobą dużo radości, ale również dużo stresu, niepokoju, bezradności. Czasami bywa bardzo monotonne i wyczerpujące. Wszyscy wiemy, że dzieci to radość, duma i satysfakcja – rzadziej mówimy o trudnościach, na jakie napotykamy w naszej rodzicielskiej karierze. Każdy zawód wymaga wielu lat nauki, przygotowań, wytrwałości i silnej woli. Jednak najbardziej odpowiedzialnym i trudnym zawodem jest bycie rodzicem. Jest to zadanie, które wykonujemy przez całe nasze życie.[30]
| Autor: Weronika Kumańska |
|---|
BIBLIOGRAFIA:
[1] Rodzina- to grupa, która jest formacją społeczną i składa się z pewnej liczby jednostek, pozostających w określonych pozycjach, rolach w stosunku do siebie, i która ma własny system wartości oraz normy regulujące zachowanie jednostek w sprawach ważnych dla grupy, a zatem rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje w strukturze wewnętrznej rodziny.
[2] Wychowanie- jedna z form działalności społecznej człowieka; na tę działalność wychowawczą składa się wiele operacji, zabiegów i procesów oraz czynników, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy, duchowy i moralny rozwój człowieka.
[3] Zachowania dewiacyjne- postępowanie odmienne niż przewiduje norma.
[4] Minczakiewicz E.M., Grzyb B., Gajewski Ł. ,Elementarz dla rodziców. Dziecko ryzyka a wychowanie, IMPULS, Kraków 2003, s.10.
[5] Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s.30.
[6] Kiedos J. ,Małżeństwo-rodzina-wychowanie w wypowiedzi Kardynała Stefana Wyszyńskiego,[w:] W. Korzeniowska, U. Szuścik (red.), Rodzina. Historia i współczesność, IMPULS, Kraków 2006, s.17.
[7] Mazur D. ,Wychowywać- ale jak? Kilka refleksji pedagogicznych, ,,Opieka, Wychowanie, Terapia”, 2003,nr 4, s.24.
[8] Ibidem
[9] Rostowski J., Poraj G. ,Wstęp,[w:]Rostowski J., Poraj G., (pod. red.), Zagrożenia życia rodzinnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, s.5.
[10] Ibidem
[11]Jarosz M., Dewiacyjne zachowania młodzieży i ich determinanty środowiskowe, WSiP Warszawa1992, s. 34.
[12] Stańko B., Szkoła dla rodziców- w teorii i w praktyce, ,,Opieka, Wychowanie, Terapia”, 2007,nr 1-2, s.6-7.
[13] Ziemska M., Postawy rodzicielskie, …, op.cit., s.61.
[14] Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka,[w:] Ziemska M.,( pod red.), Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa 1979, s.190.
[15] Ziemska M., Postawy rodzicielskie, …, op.cit., s.62.
[16] Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka,images/stories.,op.cit., s.190.
[17] Ziemska M., Postawy rodzicielskie, …, op.cit., s.63.
[18] Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka,images/stories.,op.cit., s.190.
[19] Ziemska M., Postawy rodzicielskie, …, op.cit., s.62.
[20] Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka,images/stories.,op.cit., s.191.
[21] http://www.wombb.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=43:postawy-rodzicielskie&catid=56:publikacje&Itemid=56, [23.09.2011].
[22] http://www.sciaga.pl/tekst/68701-69-patologie_spoleczne_wystepujace_wsrod_mlodziezy,[16.09.2011].
[23] Stańko B., Szkoła dla rodzicówimages/stories.,op.cit., s.7.
[24] Raport z działań Policji w zakresie zapobiegania przestępczości oraz patologiom społecznym w 2008 roku , Warszawa 2009, s.4[online] http://www.policja.pl/portal/pol/719/41281/Raport_z_dzialan_Policji_w_zakresie_zapobiegania_przestepczosci_oraz_patologiom_.html,(25.11.2011).
[25] Ibidem, s.7.
[26] http://www.edukacja.edux.pl/p-239-mini-poradnik-dla-rodzicow-chronmy-nasze.php,[12.10.2011].
[27] Jzabelska J., Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje, Wydawnictwo Trans Humana, Białystok 2000, s. 188.
[28] Ibidem, s.188-189.
[29] http://www.sciaga.pl/tekst/68701-69-patologie_spoleczne_wystepujace_wsrod_mlodziezy,[16.09.2011].
[30] Gallus R., NIEŁATWO BYĆ RODZICEM, ,,Poradnik dla rodziców, których dzieci uczęszczają do gimnazjum”[w:]www.gimnazjum2.q4.pl, [14.10.2011].
ŹRÓDŁO ARTYKUŁU: http://www.pitwin.edu.pl/
Portal Innowacyjnego Transferu Wiedzy w Nauce (http://www.pitwin.edu.pl/artykuly-naukowe/nauki-humanistyczne-i-spoleczne/1480-niewydolno-wychowawcza-rodzin-przyczyn-zachowa-dewiacyjnych- )- 8 październik 2012, 15:27