Style wychowania w rodzinie
i ich wpływ na zachowanie się dziecka.
Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi dla dziecka najlepsze naturalne środowisko rozwojowe.
Tu spotyka się również z wymaganiami społecznymi, dotyczącymi zachowania się i postępowania, z normami obowiązującymi w grupie rodzinnej oraz z normami ogólnospołecznymi. Tu uczy się przestrzegania tych norm oraz oceny postępowania innych ludzi. W rodzinie kształtują się dość wcześnie postawy dziecka.
F. Adamski scharakteryzował rodzinę jako grupę złożoną z osób połączonych jednym z dwóch typów stosunków społecznych stosunkiem małżeństwa i stosunkiem rodzice – dzieci. Według autora oba typy tych stosunków muszą opierać się na stałych wzorach postępowania i normach wzajemnego oddziaływania członków grupy rodzinnej. Rodzina jest instytucją realizującą fundamentalne funkcje społeczne, bez których nie można sobie wyobrazić istnienia i funkcjonowania społeczeństwa.
Rodzina jest potrzebna każdemu z nas, tak jak każdy pragnie życzliwości, zrozumienia i miłości. Każdy z nas rodziców pragnie by w jego rodzinie gościła zgoda i radość, by każdemu z członków żyło się w niej dobrze.
To rodzice są odpowiedzialni za kształt życia jaki nadają swojej rodzinie. Nie wystarczą jednak tylko dobre chęci, nie gwarantuje tego intuicja. Nie wystarczy kochać, trzeba kochać i uczyć tego wszystkich członków rodziny.
J. Rembowski uważa że „styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny”. Na wzorach i postawach jakie wy rodzice preferujecie w stosunku do własnych dzieci, a także sposobów w jaki spełniacie swoje funkcje, wasze dzieci budują własny obraz rodziny i postaw poszczególnych jej członków.
W literaturze psychologicznej (M. Przetacznik – Gierowska, Z. Tyszka, M. Ziemska) spotykamy się z następującą klasyfikacją stylów wychowania:
wychowanie demokratyczne
wychowanie autokratyczne
wychowanie liberalne
wychowanie okazjonalne
wychowanie niekonsekwentne
W WYCHOWANIU DEMOKRATYCZNYM uważanym za najbardziej korzystne dla osobowości dziecka, rodzice wspólnie z dziećmi wypracowują zakres praw i obowiązków poszczególnych członków rodziny. Dziecko uczy się liczyć ze zdaniem innych oraz współdziałać z rodzicami czy rodzeństwem. Dzieci uczą się postępować w określony sposób dzięki akceptacji wskazanego przez rodziców modelu zachowania. W rodzinach preferujących ten styl wychowania rodzice posługują się przede wszystkim perswazją oraz tłumaczeniem niewłaściwego postępowania. Odwołują się w pierwszym rzędzie do uczuć i ambicji dziecka. Stosują zachęty. Dążą do związania ze sobą dziecka uczuciem sympatii. Ambicją dziecka staje się aby jak najlepiej sprostać temu co do niego należy i co samo zaakceptowało.
Na ogół w rodzinach opartych na takim wychowaniu rodzice i dzieci kochają się wzajemnie i mają do siebie zaufanie.
STYL AUTOKRATYCZNY cechuje przeświadczenie rodziców o konieczności dominowania nad dziećmi, podporządkowania ich wszelkim nakazom, zakazom i poleceniom rodziców a zwłaszcza ojca. Rodzice autokratyczni na ogół kochają swoje dzieci nie mniej niż inni. Przekonani są jednak że wychowanie surowe, rygorystyczne przynosi najlepsze efekty. Wśród środków dyscypliny dominują kary różnego rodzaju, w tym niestety, jakże często kary cielesne.
Rodzice stosujący metody autokratycznego kierowania wychowują dzieci mało samodzielne. Często dzieci takie zachowują się okrutnie i despotycznie wobec swoich kolegów, inne buntują się, stają się agresywne. Rodzice nie pozostawiają dzieciom miejsca do twórczej swobody, inicjatywy i osobistej odpowiedzialności. Starają się wyposażyć je w zasób gotowych i raz na zawsze ustalonych schematów myślenia i postępowania.
WYCHOWANIE LIBERALNE wiążę się z pozostawieniem dziecku prawie całkowitej swobody. Dziecko w zasadzie samo kieruje swoim wychowaniem. Rodzice prawie nigdy nie hamują aktywności dziecka. W rezultacie dziecku prawie wszystko wolno, a przekraczanie norm jest tolerowane. Nadmierna swoboda, którą dziecko jest obdarzone przyczynia się niekiedy do przedwczesnej samodzielności i nieliczenia się dziecka z nikim.
WYCHOWANIE OKAZJONALNE łączy się z brakiem sprecyzowanej linii postępowania wobec dziecka. Rodzice przejawiają inicjatywę wychowawczą tylko pod naciskiem konkretnych sytuacji. Dziecko jest jakby wychowywane od okazji do okazji. Rodzice reagują doraźnie na złe ich zdaniem zachowanie dziecka. Nie wpajają mu jednak norm zachowania, nie tłumaczą dlaczego powinno zachowywać się tak a nie inaczej.
WYCHOWANIE NIEKONSEKWENTNE cechuje zmienność i przypadkowość oddziaływań wychowawczych. Rodzice w zależności od samopoczucia raz są niezwykle łagodni, kiedy indziej surowi. To samo zachowanie dziecka bywa różnie oceniane. Dziecko w takiej sytuacji nie jest w stanie przyswoić sobie właściwych norm moralnych. Zagrożeniu ulega też poczucie bezpieczeństwa, ponieważ nigdy nie wiadomo jak postąpią rodzice. Bywa też tak, że dziecko zraża się do rodziców, którzy przestają być dla niego autorytetem i uosobieniem sprawiedliwości.
Niesłusznym byłoby gdybyście państwo uważali demokratyczny styl wychowania za jedynie prawidłowy. Zarówno w autokratycznym czy też liberalnym stylu kierowania tkwią pewne wartości wychowania. W codziennym życiu rodzin na pewno nie występują typy „czyste” jednorodne (przeważnie nakładają się dwa lub trzy systemy wychowania). Z moich obserwacji wynika, że przeważnie ojciec kontroluje i egzekwuje przestrzeganie norm, natomiast matki są bardziej pobłażliwe, wyrozumiałe i opiekuńcze.
Na pewno zgodzicie się państwo ze mną iż w niektórych okresach życia dziecka właściwsze jest stosowanie surowych zasad postępowania, w innych rodzice powinni być bardziej liberalni. Myślę iż ważne jest abyście państwo umieli modyfikować swoje postępowanie w zależności od sytuacji i wieku waszych dzieci, a przede wszystkim abyście byli w swoim postępowaniu konsekwentni.
Dziecko jest dobrym obserwatorem życia w rodzinie i umie oceniać zachowanie się rodziców. Dziecko jest dobrym i wnikliwym psychologiem i krytycznie patrzy na wszystko co je otacza.
Przychodzące do szkoły dziecko wnosi ze sobą wzorce postaw i zachowań wyniesione z domu rodzinnego. Fakt że każde dziecko jest inne wypływa stąd, iż najczęstszym źródłem tych różnic są odmienne postawy rodzicielskie i style wychowania realizowane przez rodziców.
W każdej sytuacji wychowawczej rodzice powinniście państwo liczyć się z dzieckiem, ale jednocześnie postępować rozumnie z pozycji jego dobra i dla jego dobra. Nasz udział w wychowaniu dziecka nie może być natrętny, dokuczliwy i surowy. Przyjmijcie tedy taktykę poleceń i nakazów „na tak” akceptujących postawę dziecka oraz jego zachowanie. Taka taktyka daje lepsze rezultaty, ma zawsze charakter sympatyczny, pomocny, przychylny, utwierdza dziecko w poczuciu własnej siły i wartości i na pewno opłaci się i będzie procentowała w późniejszym, już dorosłym życiu waszych dzieci.
Opracowała
mgr Renata Zielińska
Literatura:
F. Adamski – „Socjologia małżeństwa i rodziny”
Warszawa 1982, PWN
M. Przetacznik- Girowska, G. Mokiełło-Jarza -
„Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”
Warszawa 1985, WSiP
J. Rembowski „Rodzina w świetle psychologii”
Warszawa 1986, PWN
Z. Tyszka „Rodziny współczesne w Polsce”
Warszawa 1982 IWZZ
M. Ziemska „Postawy rodzicielskie”
Warszawa 1984 Wiedza Powszechna