Powieść Gabrili Zapolskiej p.t. „Janka” opowiada o dziewczynie, która postawiona zostaje przed niezwykle trudnym wyborem drogi życiowej: przepych i atmosfera pustoty duchowej lub niepewny los z jednoczesnym poczuciem rozwoju wewnętrznego. W wyborze pomiędzy tym czego chce ciało a tym czego pragnie dusza, Janka Podolska zaskakująco szybko podejmuje decyzję.Czytając pierwsze strony powieści, czytelnik nie przeczuwa jeszcze że będzie ona opowiadać o kobiecie silnej i wytrwałej oraz zdolnej do najwyższych poświęceń. Zapolska ukazuje nam dziewczynę samolubną i pustą, bezmyślną i niezdolną do współczucia. Wydaje się nawet, że nie jest zdolna do miłości. Jednak okazuje się, że nie ma nic bardziej mylnego…Janka jest nie tylko ułomna duchowo, ale również intelektualnie. Jednak nie ma w tym nawet krzty jej winy. Tak samo prezentuje się jej rodzeństwo a przyczyną okazuje się być atmosfera, w której wzrastali młodzi Podolscy. Wychowani zostali w domu pozbawionym ciepła i światłej myśli. Matka nigdy nie okazywała im uczuć a ojciec był w obejściu tak szorstkim, że dzieci czuły się przy nim jak przedmioty lub zwierzęta. Janka nie miała w swym dzieciństwie szans aby obudzić w sobie jakiekolwiek wartościowe cechy. Nie miała wzorców moralnych ani nie poznała literatury. Nie zadbano nawet o rozwój tych cech, które mogłyby przydać się w salonie – Janka nie potrafi grać na pianinie, nie posiadła sztuki pięknego wysławiania się, nie umie nawet flirtować. Jest trochę jak dzikie zwierzę. Takie, które troszczy się tylko o swój los i to jedynie w najbliższej perspektywie. Chce się najeść i wyspać, a reszta nie ma dla niej znaczenia. Problemy salonu są jej obce, niedola ludzi niższego stanu w ogóle jej nie obchodzi. Jakże więc dziwi się, gdy młody korepetytor jej brata – Kuniewicz, wykazuje niepokój na widok omdlałej służącej Podolskich. Dziewczyna zwróciła uwagę na Kuniewicza już przy pierwszym spotkaniu. Zafascynowała ją jego wyniosłość i chłód. Przywykła do uniżoności ze strony ludzi uboższych, nie rozumie dziwnej dumy w spojrzeniu tego ubogiego nauczyciela. Dziwi się, że większym zainteresowaniem obdarza on sługę niż ją – kobietę nie tylko wysoko urodzoną, ale również niespotykanie urodziwą. Kuniewisz widzi w Jance dziewczynę o uśpionej duszy i umyśle. Dostrzega jednocześnie szanse na jej obudzenie. Przynosi jej książki i z grubsza wyjaśnia pewne zagadnienia natury społeczno-egzystencjalnej. Tłumaczy sobie szybki rozwój duchowy Janki tym, że dziewczyna ta zawsze miała w sobie potencjał dobroci i współczucia. Gdy zedrzeć cienką warstwę egoizmu, który zaszczepił w niej ojciec oraz klasa społeczna, łatwo uformować tę chłonną i spragnioną wartości osobowość. Z pewnością miał młody ideolog wiele racji., lecz ona przyjęła jego sposób widzenia przede wszystkim z miłości.Janka nagle zaczęła CZUĆ. Współczucie wobec nędzarzy, a także zrozumienie i wybaczenie dla własnego rodzeństwa i zmarłej przed laty matki to dla niej nowość. Wie także, że nie zostanie zrozumiana przez swoje otoczenie i powoli rodzi się w niej przeczucie konieczności wyboru. Tymczasem ojciec planuje jej salonowy debiut. Janka dostaje to, o czym marzą wszystkie jej rówieśniczki – piękne stroje, fryzury i możliwość uczestnictwa w najwykwintniejszych balach: tak odbywa się wśród warszawskiej elity szukanie męża. Janka czuje się jednak nie jak szczęściara, lecz jak zwierzę oddane na targ. Ciosem są dla niej wyjazd ukochanego do Paryża. Postanawia zmienić swe życie i podążyć śladami Kuniewicza. Dziewczyna od razu zauważa odmienność rzeczywistości, w której się znalazła. Lekceważenie ze strony francuskiego posłańca, którego spotyka w hotelu jest dla niej szokiem. Janka musi pożegnać się z szacunkiem, który otaczał ją do tej pory jako dziedziczkę rodu Podolskich i pannę z dobrego domu. Stara się tym jednak nie zrażać. Miłość staje się treścią jej duszy. Poza Kuniewiczem nic się nie liczy. Do Paryża Janka przyjeżdża już odmieniona – z pragnieniem pracy nad sobą i nadzieją osiągnięcia tego głębokiego współczucia i umiejętności bezinteresownej pomocy jaką posiadł jej ukochany. Jednak czas spędza bezproduktywnie. Jankę przeraża wielkie miasto i jej w nim obcość, przebywa więc najczęściej w domu, czekając na odwiedziny ukochanego. Przyzwyczajona do tego, że niczego uczyć się nie musi i przekonana, że do żadnej pracy się nie nadaje, nie ma pojęcia co zrobić ze sobą i swoim życiem. Ciosem staje się dla niej nagłe zerwanie kontaktu przez Kuniewicza, dla którego rodząca się namiętność staje się przeszkodą w pracy naukowej i społecznej. Zawód miłosny to początek katastrofy, lecz stwarza on jednocześnie szansę odkrycia innej strony życia. Kurczące się środki finansowe zmuszają ja do zmiany lokum i poszukiwania pracy. Janka przełamuje swoją bierność i dumę. Jej sytuacja społeczna zaczyna się pogarszać. Chwilowe zajęcia nie dają środków na utrzymanie a kradzież ostatnich oszczędności odbiera szanse na powrót do kraju. Janka stopień po stopniu spada na drabinie społecznej, lecz nie załamuje się. Dopiero wtedy ma szansę na pełne zrozumienie tych, wobec których była wcześniej obojętna.. Wydaje się, że po raz pierwszy dziewczyna odnajduje sens. Jednak harmonia nowego życia zostaje zburzona przez śmierć ukochanego, która spycha wszystko inne w cień. Janka popada w histerię, co skutkuje zamknięciem jej w zakładzie dla obłąkanych. Po pewnym czasie wraca do rodzinnego domu, gdzie spotyka ją nader zimne powitanie. Ojciec postanawia zamknąć ja w pokoju. Dziewczyna odnajduje w pustelniczym życiu sposobność do kontemplacji i rozwoju duchowego. Janka nie żałuje swojego wyboru, mimo że doprowadził ją do nędzy i utraty pozycji społecznej. Ta niezależna ascetka w niczym nie przypomina już pustej laki z początku powieści. Młodą dziewczynę przepełniają światłe myśli, które zaszczepił w niej Kuniewicz. Całkowicie pozbawiona kobiecej próżności, egoizmu– staje się personifikacją miłosierdzia i poświęcenia. Janka to jedna z piękniejszych postaci literackich Młodej Polski – choć nieco bajkowa. Ale czyż zadaniem literatury nie jest właśnie tworzenie piękniejszego świata?