Konspekt 9

Koszty produkcji

1. Przychody

Utarg całkowity – przychód ze sprzedaży danej wielkości produkcji (ilość sprzedanych produktów x cena)

Utarg przeciętny (jednostkowy) – przychód ze sprzedaży jednostki produkcji (utarg całkowity / ilość produktów)

Utarg krańcowy – zmiana utargu całkowitego na skutek zmian sprzedaży o jednostkę

1. Klasyfikacja kosztów

Koszty prywatne – związane są z działalnością danego podmiotu gospodarczego które ponosi ten podmiot.

Koszty społeczne – związane z działalnością danego podmiotu gospodarczego ale nie ponosi ich podmiot tylko społeczeństwo (koszty rekultywacji terenów)

Koszty księgowe – widoczne wyraźne wydatki podmiotu gospodarczego, które są ewidencjonowane.

Koszty ekonomiczne – koszty księgowe + koszty alternatywne

Zyski księgowe – różnica między przychodami (utargami) a kosztami księgowymi.

Zysk ekonomiczny – różnica między przychodami a kosztami ekonomicznymi.

Jeżeli zysk ekonomiczny = 0 to występuje zysk normalny. Jeżeli zysk ekon. jest dodatni to występuje zysk nadzwyczajny.

Wykłady

Rodzaje kosztów:

• Ze względu na podmiot ponoszący koszty (klasyfikacja stosowana tylko w ekonomii):

  • Koszty prywatne

  • Koszty społeczne – wyrażają wydatki, które są niezamierzonymi efektami działalności przedsiębiorstw (np. problemy zdrowotne i ekonomiczne)

• Ze względu na rodzaj kosztów:

  • Koszty osobowe – związane z wykorzystaniem czynnika ludzkiego.

  • Koszty materialne – używanie materiałów.

  • Koszty amortyzacyjne – zużywanie się środków trwałych.

• Ze względu na powiązanie z produktem:

  • Koszty bezpośrednie – można precyzyjnie obliczyć ile pracy zostało wykorzystane na wytworzenie jednostki produktu.

  • Koszty pośrednie – przybliżone, np. wydatki na zarząd.

• Ze względu na okres analizy:

  • Koszty krótkookresowe

  • Koszty długookresowe

• Ze względu na jawność kosztów (koszty rachunkowe i ekonomiczne to rachunki o charakterze menedżerskim):

  • Koszty rachunkowe, czyli księgowe (ujawnione) – faktyczne poniesione zaewidencjonowane wydatki pieniężne (koszty explicite)

  • Koszty ekonomiczne (ujawnione + nieujawnione) – koszty księgowe + koszty implicite

Koszty implicite – koszt alternatywny wyrażający rezygnację z korzyści wynikających z alternatywnego zastosowania pracy właściciela firmy i innych czynników będących jego własnością.

Zysk ekonomiczny = utarg całkowity – koszty ekonomiczne

Zysk ekonomiczny – zysk nadzwyczajny, czyli nadwyżka ponad normalną korzyść, jaką można uzyskać działając zgodnie z alternatywnym wariantem alokacji.

• Służy do wyboru najlepszego wariantu działania, czyli w rachunku prowadzonym przez menedżera.

Przychód ze sprzedaży	Zysk księgowy	Zysk ekonomiczny
		Koszt implicite	> Koszty ekonomiczne
	Koszt księgowy	Koszt księgowy

• Kiedy zysk ekonomiczny = 0, oznacza to, że zysk księgowy i koszty implicite są równe? Z punktu widzenia przedsiębiorstwa wszystkie czynniki produkcji osiągają swe wynagrodzenie (w tym czas pracy właściciela, jego kapitał pieniężny i rzeczowy).

Jak określić koszty implicite?

• Koszt alternatywny czasu pracy właściciela = wynagrodzeniu, jakie mógłby uzyskać pracując w innej firmie.

• Koszt alternatywny kapitału pieniężnego = procent od wkładu bankowego, na jaki mogłyby być złożone w banku środki pieniężne należące do właściciela (a obecnie angażowane w przedsiębiorstwie)

• Itd.

1. Koszty w krótkim i długim okresie

Krótki okres to taki w którym zasadniczo nie wprowadza się postępu naukowo –technicznego i organizacyjnego. Jest to taki okres w którym przynajmniej jeden rodzaj czynnika jest stały (np. liczba maszyn stąd koszt amortyzacji jest kosztem stałym) liczba budynków, hal fabrycznych, ilość użytkowanej ziemi energia do napędzania stałej ilości maszyn stąd koszty będące wyrazem zużycia tych czynników zaliczane są do kosztów stałych.

Koszty stałe – koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami poziomu produkcji, występują one tylko w krótkim okresie.

Koszty zmienne – to te które zmieniają się wraz ze zmianami poziomu produkcji np. koszty materiału, robocizny, surowców, nie zmieniają się proporcjonalnie.

Koszty całkowite – koszty zmienne + koszty stałe, inaczej globalne.

Koszty jednostkowe:

Jednostkowe koszty stałe (przeciętne)

Iloraz całkowitych kosztów stałych i poziomu produkcji

Jednostkowe koszty zmienne

Iloraz całkowitych kosztów zmiennych i poziomu produkcji

Jednostkowe koszty całkowite

Iloraz kosztów całkowitych i poziomu produkcji, suma jednostkowych kosztów stałych i jednostkowych kosztów zmiennych

Jednostka w sensie ekonomicznym to najmniejsza ilość opłacalna z ekonomicznego punktu widzenia.

Koszt krańcowy (marginalny)

Zmiana kosztów całkowitych (całkowitych kosztów zmiennych) na skutek zmiany produkcji o jednostkę

Jeżeli przedsiębiorstwo istnieje ale produkcja = 0 to koszty całkowite są równe stałym

Dla poziomu produkcji =1 koszt krańcowy równy jest całkowitym kosztom zmiennym

Kształtowanie kosztu krańcowego związane jest z prawem malejących przychodów (produktów) krańcowych - prawo malejącej (nieproporcjonalnej) wydajności zostało odkryte na przykładzie produkcji rolnej stąd nazywało się prawem malejącej urodzajności ziemi. Działa w krótkim okresie i dotyczy wszystkich zmiennych czynników produkcji: Jeżeli wzrasta nakład zmiennego czynnika produkcji o takie same jednostki to efekty w postaci produktów krańcowych początkowo wzrastają a potem zaczynają maleć stąd produkcja całkowita początkowo wzrasta coraz szybciej a potem coraz wolniej

Produkt krańcowy - przyrost produkcji całkowitej na skutek zmiany nakładu czynnika produkcji o jednostkę

Produkt przeciętny (jednostkowy) – produkcja przypadająca na jedną jednostkę nakładu czynnika produkcji.

Długi okres

Brak podziału na koszty zmienne i stałe.

Wykres pokazuje zjawisko minimalizacji kosztów w długim okresie, producent nie będzie dążył do osiągnięcia punktu E w pierwszym krótkim okresie ponieważ międzyczasie pojawiła się możliwość produkowania Q2 po jeszcze niższym koszcie (B). te koszty dotyczą już 2 krótkiego okresu. Nie zawsze w kolejnym krótkim okresie jednostkowe koszty całkowite będą niższe niż w poprzednim okresie np.koszt produkcji Q1 w okresie 2 jest wyższych niż w 1. W 2 okresie nastąpiło rozszerzenie potencjału produkcyjnego co oznacza wyższe koszty całkowite. Najlepiej opłacalny jest punkt C ponieważ przy danej produkcji osiągane są najmniejsze możliwe koszty.

Wykłady

1. Koszty w krótkim okresie:

Koszty stałe – to elementy kosztów, które nie ulegają zmianie wraz ze zmianami wielkości produkcji; ponoszone są nawet wtedy, gdy przejściowo zostanie zawieszona produkcja.

Np. płace pracowników administracyjnych, ochrony, itp., amortyzacja maszyn, urządzeń i budynków, czynsze, ….

Przeciętny koszt stały – to całkowity koszt stały podzielony przez wielkość produkcji.

Koszty zmienne – to elementy kosztów, które ulegają zmianie wraz ze zmianami wielkości produkcji, Np. płace pracowników, produkcja, koszty zakupu surowców, materiałów itp.

Koszt krańcowy, prawo malejących przychodów:

Koszt krańcowy – to przyrost kosztów całkowitych spowodowanych zmniejszeniem produkcji o jedną jednostkę dodatkową.

W krótkim okresie zmienia się tylko koszt zmienny, więc inaczej koszt krańcowy – to przyrost kosztów zmiennych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Jak się zmienia koszt krańcowy? Najpierw maleje wraz ze wzrostem produkcji, osiąga minimum, a następnie rośnie.

Dlaczego? Wynika to z praw malejących przychodów (prawa malejącego produktu krańcowego).

Krańcowy produkt czynnika zmiennego – to przyrost produkcji uzyskany dzięki zwiększeniu nakładu czynnika zmiennego (np. pracy) o jeden, przy założeniu stałości pozostałych czynników (kapitału rzeczowego).

Prawo malejących przychodów – od pewnego poziomu nakładu czynnika zmiennego jego produkcyjność krańcowa stale się zmniejsza, czyli uzyskujemy coraz mniejsze przyrosty produkcji. Np. zwiększamy liczbę pracowników przy stałej liczbie maszyn; osoby zbierają pomidory na pewnym kawałku ziemi i dodaje się pracownika.

• Kiedy krańcowy produkt czynnika zmiennego wzrasta, wytworzenie każdej kolejnej jednostki produktu, wiąże się z coraz mniejszym kosztem.

• Gdy krańcowy produkt czynnika zmiennego zaczyna maleć koszty krańcowe rosą.

1. Techniczne optimum produkcji:

• Techniczne optimum produkcji - to wielkość produkcji, którą można wytworzyć przy najniższym przeciętnym koszcie wytwarzania.

  • Graficznie jest ona wyznaczana przez punkt przecięcia się rosnącego fragmentu kosztu krańcowego z krzywą przeciętnego kosztu krańcowego w jej minimum.

  • Uwzględnia jedynie wewnętrzne warunki i koszty wytwarzania, natomiast nie uwzględnia ceny sprzedaży danego dobra.

• Dla przedsiębiorstwa ważniejsze jest jednak optimum ekonomiczne, – czyli określenie takiej wielkości produkcji, która maksymalizuje jego zysk, ewentualnie w przypadku strat minimalizuje straty.

1. Koszty w długim okresie:

W długim okresie w przedsiębiorstwie możliwe są wszelkie typy dostosowań i wszystkie czynniki produkcji należy traktować jako zmienne.

Dla produkcji = 0, gdy przedsiębiorstwo produkować koszty będą równe 0 (zaprzestanie produkcji, likwidacja przedsiębiorstwa) inaczej niż w okresie krótkim.

Długi okres to złożenie okresów krótkich:

Krzywa długookresowego kosztu przeciętnego pokazuje metody wytwarzania różnych rodzajów produkcji pozwalające minimalizować koszty produkcji w sytuacji, gdy wszystkie czynniki produkcji mają charakter zmienny.

Minimalna efektywna skal produkcji to taka wielkość produkcji, przy której długookresowy koszt przeciętny przestaje opadać.

• W przybliżeniu ta wielkość produkcji określa skalę działalności przedsiębiorstwa i rozmiary majątku produkcyjnego, do których przedsiębiorstwo będzie dążyć.

Jeżeli długookresowe koszty przeciętne maleją wraz ze wzrostem produkcji, przedsiębiorstwo osiąga korzyści ze skali produkcji (rosnące).

Źródła korzyści ze skali produkcji:

• Możliwość lepszego wykorzystania niektórych niepodzielnych zasobów (rzeczowych i ludzi).

• Lepsza specjalizacja i w związku z tym możliwość zatrudnienia bardziej wąsko wyspecjalizowanych fachowców, co poprawia wydajność pracy (w produkcji i organizacji).

• Możliwość wykorzystania nowoczesnych metod wytwarzania, które stają się opłacalne dopiero przy bardzo dużej skali produkcji (Np. linia technologiczna, automatyzacja i robotyzacja).

Jeżeli długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji, przedsiębiorstwo ma do czynienia z nie korzyściami (malejącymi korzyściami) ze skali produkcji.

Przyczyny niekorzyści skali:

• Problemy menedżerskie trudności związane z kierowaniem rozrastającą się firmą (Np. utrudniony obieg informacji, problemów koordynacji decyzji na różnych szczeblach).

• Problemy geograficzne związane Np. z koniecznością pozyskiwania zasobów z bardziej odległych miejsc, z rosnącą odległością od rynków zbytu, oraz z koniecznością pozyskiwania zasobów gorszej jakości.