W rodzinach migracyjna jest najcz臋艣ciej ca艂okszta艂t聽偶ycia聽rodzinnego skupia si臋 wok贸艂 matki a zmiany w strukturze聽rodziny聽implikuj膮 zmiany w realizacji funkcji rodziny. Problematyka聽rodzin聽w aspekcie migracji zagranicznych jest podejmowana stosunkowo rzadko. Zauwa偶a si臋 istnienie聽rodzin, kt贸rych cz艂onkowie przebywaj膮 za granic膮, ale nie porusza si臋 ich szczeg贸艂owych aspekt贸w. Wyniki dotychczas przeprowadzonych bada艅 wykazuj膮 natomiast, 偶e emigracja rodzic贸w wp艂ywa istotnie na sytuacj臋 spo艂eczno- wychowawcz膮 dzieci. Ka偶dy przypadek roz艂膮czenia聽rodziny聽jest dla dziecka niekorzystny, nawet gdy wyje偶d偶a tylko jedno z rodzic贸w. Dzieci 藕le znosz膮 roz艂膮k臋 i cho膰 maj膮 rodzic贸w, czuj膮 si臋 sierotami. Nieobecno艣膰 rodzica powoduje zak艂贸cenia w realizacji podstawowych funkcji rodziny, odbija si臋 na procesie wychowawczym, prowadz膮c w wielu przypadkach do powstawania w psychice dziecka nieodwracalnych spustosze艅, czego negatywne skutki przejawia膰 si臋 mog膮 w p贸藕niejszym doros艂ym 偶yciu.
Eurosieroctwo spo艂eczne to podstawowy聽problem聽spo艂eczny, wok贸艂 kt贸rego powinny koncentrowa膰 si臋 g艂贸wne dzia艂ania opieku艅cze rodziny. Jest ono zjawiskiem z艂o偶onym i wieloaspektowym, przy czym wiedza na jego temat jest nadal niewielka, zw艂aszcza w zakresie mo偶liwo艣ci podejmowanych dzia艂a艅 kompensacyjnych i profilaktyki.聽
W literaturze przedmiotu podkre艣la si臋, 偶e eurosieroctwo utrudnia tak偶e realizacj臋 niekt贸rych zada艅, takich jak: nauczenie spo艂ecznych form 偶ycia (prywatnych i osobistych), samodzielnego nawi膮zywania i utrzymywania stabilnych stosunk贸w interpersonalnych oraz zaspokojenie ich potrzeb psychicznych.
Uwzgl臋dniaj膮c osoby nieobecne mo偶na wyszczeg贸lni膰 rodziny migracyjne:
1.z powodu wyjazdu ojc贸w za granic臋,
2.z powodu wyjazdu matek za granic臋,
3.z powodu wyjazdu obojga rodzic贸w.
Maj膮c na uwadze czas nieobecno艣ci mo偶na wymieni膰:
1.okresowe rodziny migracyjne, w kt贸rych rodzice migruj膮 na kr贸tkie okresy,
2.d艂ugotrwa艂e rodziny migracyjne, w kt贸rych rodzice przebywaj膮 za granic膮 od jednego roku do kilkunastu lat.
Oddzieln膮 kategori臋 tworz膮 rodziny roz艂膮czone z powodu wyjazdu obojga rodzic贸w. Mo偶na wyr贸偶ni膰 nast臋puj膮ce typy takich rodzin:
1.oboje rodzice razem przebywaj膮 za granic膮 w tym samym czasie i miejscu,
2.oboje rodzice przebywaj膮 za granic膮 w tym samym czasie, ale w r贸偶nych miejscach,
3.jeden ma艂偶onek d艂ugotrwale przebywa za granic膮, a drugi doje偶d偶a wahad艂owo,
4.jeden ma艂偶onek pracuje za granic膮 przez okre艣lony czas, wraca i wyje偶d偶a drugi.
Rodzina stanowi grup臋 o specyficznej sile oddzia艂ywania. Tu dziecko zdobywa pierwsze do艣wiadczenia z dziedziny wsp贸艂偶ycia spo艂ecznego, b臋d膮ce podwalin膮 jego rozwoju spo艂ecznego. St膮d jako艣膰 tej podstawowej kom贸rki spo艂ecznej ma fundamentalne znaczenie zar贸wno dla tworz膮cych j膮 jednostek, jak i dla ca艂ego spo艂ecze艅stwa. Dziecku dla prawid艂owego rozwoju potrzebne s膮 nie tylko odpowiednie warunki bytowe, ale przede wszystkim czynna, 偶yczliwa obecno艣膰 obojga rodzic贸w. Ka偶de z nich wnosi bowiem do procesu wychowawczego w艂a艣ciwe sobie elementy. Na ich przyk艂adzie dziecko uczy si臋 co to znaczy 偶y膰 razem, zale偶e膰 od siebie, by膰 blisko. Gdy 偶yje tylko z jednym z rodzic贸w uczy si臋 samodzielno艣ci, ale nie uczy si臋 relacji partnerskiej, uczy si臋 radzi膰 sobie samemu, ale te偶 jest nadmiernie obci膮偶one odpowiedzialno艣ci膮 nieadekwatn膮 do jego wieku. Roz艂膮ka mo偶e by膰 przyczyn膮 depresji, braku poczucia bezpiecze艅stwa, zaburze艅 zachowania, kt贸re z czasem si臋 pog艂臋biaj膮. Sytuacja wychowawcza omawianej kategorii rodzin uzale偶niona jest od wielu czynnik贸w. S膮 to: nieobecno艣膰 rodzica (ojca, matki, obojga rodzic贸w), czas trwania migracji, rodzaj migracji (sta艂y, okresowy). Bior膮c pod uwag臋 nieobecno艣膰 ojca warto odnie艣膰 si臋 do teorii psychologicznych, kt贸re k艂ad膮 szczeg贸lny nacisk na rol臋 ojca w procesie kszta艂towania osobowo艣ci dziecka. 鈥(...) rola ojca w wychowaniu jest gwarantem w艂a艣ciwego rozwoju psychospo艂ecznego dziecka. Jest to rola wr臋cz niemo偶liwa do zast膮pienia przez kobiety, a w pogl膮dach niekt贸rych autor贸w jest ona wa偶niejsza ni偶 rola matki鈥.
Matka, chc膮c kompensowa膰 nieobecno艣膰 ojca, skupia si臋 zbyt kurczowo na dzieciach, ogranicza ich aktywno艣膰. Prowadzi to do niekorzystnych efekt贸w w procesie socjalizacji dziecka, takich jak op贸藕nienia, a nawet zaburzenia w osi膮ganiu dojrza艂o艣ci spo艂ecznej i emocjonalnej.
W sytuacji, kiedy poza granicami kraju przebywa obydwoje rodzic贸w warunki opieku艅czo-wychowawcze jeszcze bardziej si臋 pogarszaj膮. Cho膰 dzieci najcz臋艣ciej maj膮 zapewnion膮 opiek臋 kogo艣 doros艂ego, to zdarza si臋, 偶e s膮 pozostawione z osobami, kt贸re nie sprawuj膮 jej korzystnie: starsze rodze艅stwo, dziadkowie w starszym wieku, op艂acani opiekunowie.聽
Czas pobytu rodzic贸w za granic膮 jest kolejnym czynnikiem r贸偶nicuj膮cym sytuacj臋 rodzin. Wraz z wyd艂u偶aj膮c膮 si臋 roz艂膮k膮 ro艣nie liczba rodzin niezadowolonych z sytuacji 偶yciowej; nast臋puje os艂abienie wi臋zi ma艂偶e艅skich i rodzinnych. Wielomiesi臋czna nieobecno艣膰 powoduje wiele trudno艣ci i problem贸w, zar贸wno natury psychicznej, jak i moralnej, ko艅cz膮cych si臋 niejednokrotnie rozpadem ma艂偶e艅stwa. Istotny wp艂yw na sytuacj臋 rodzin roz艂膮czonych ma tak偶e rodzaj migracji. Wyjazdy, zar贸wno okresowe, jak i sta艂e, przez swoj膮 specyfik臋 wyznaczaj膮 spos贸b utrzymania kontaktu w rodzinie 鈥 po艣redniego lub bezpo艣redniego, kt贸ry jest jednym z nieodzownych element贸w utrzymania rodziny jako wsp贸lnoty. Je艣li rodzice migruj膮 okresowo, rodziny utrzymuj膮 cz臋stszy kontakt bezpo艣redni, co przyczynia si臋 do akceptacji rytmu 偶ycia podzielonego na etapy migracji i powrotu. Je艣li natomiast wahad艂owo wyje偶d偶aj膮 oboje rodzice sytuacja rodzinna jest niestabilna, zaburzona zmianami wynikaj膮cymi z naprzemiennej nieobecno艣ci matek b膮d藕 ojc贸w. Rodzice, roz艂膮czaj膮cy si臋 przez emigracj臋, cz臋sto nie zdaj膮 sobie sprawy z rzeczywistych skutk贸w swych oddzia艂ywa艅 socjalizacyjnych. Realizowany przez nich proces wychowania nie zawsze jest racjonalny, to znaczy podporz膮dkowany jakim艣 idea艂om wychowawczym opartym o pedagogiczn膮 refleksj臋 i wiedz臋 o wsp贸艂zale偶no艣ci zjawisk. Cz臋sto nie jest to proces planowy i metodyczny. Konieczne jest, by rodzice dobierali w艂a艣ciwe formy opieki nad dzieckiem, kontrolowali metody swych oddzia艂ywa艅 socjalizacyjnych, a przede wszystkim potwierdzali te oddzia艂ywania w艂asnym przyk艂adem.
Ka偶dy przypadek niepe艂no艣ci rodziny powoduje okre艣lone, negatywne skutki w procesie wychowawczym, wp艂ywaj膮c na dzieci w dwojaki spos贸b 鈥損o艣redni i bezpo艣redni. Wp艂yw bezpo艣redni zwi膮zany jest z nieobecno艣ci膮 jednego z rodzic贸w, co powoduje brak pewnych wzorc贸w osobowych, jak i wzorc贸w zachowa艅. Dzieci wywodz膮ce si臋 z rodzin roz艂膮czonych, cz臋艣ciej ni偶 inne b臋d膮 realizowa膰 swe role w spos贸b niepe艂nowarto艣ciowy, b臋d膮 posiada艂y gorsz膮 orientacj臋 w rolach spo艂ecznych.Wp艂yw po艣redni to taki, gdzie niepe艂no艣膰 rodziny oddzia艂uje na obecnego rodzica. Kszta艂tuje to okre艣lone postawy i zachowania, co z kolei wywiera wp艂yw na dziecko. Bez w膮tpienia brak rodzic贸w, czy te偶 cho膰by jednego z nich ma wp艂yw na funkcjonowanie m艂odych ludzi nie tylko w 艣rodowisku rodzinnym.聽
Skala samotno艣ci wsp贸艂cze艣nie niepokoj膮ca wzrasta. Jako problem o charakterze spo艂ecznym ma liczne 藕r贸d艂a, tkwi膮ce zar贸wno w samym cz艂owieku jak i w otaczaj膮cym go 艣wiecie. Problematyk膮 t膮 zajmuj膮 si臋 przedstawiciele takich nauk jak: pedagogika, psychologia, teologia, filozofia. W literaturze przedmiotu wskazuje si臋 na liczne 藕r贸d艂a samotno艣ci cz艂owieka jak: rodzina (a w niej przede wszystkim czynniki utrudniaj膮ce 偶ycie rodzinne, konflikt pokole艅, stosunki z innymi cz艂onkami rodziny), szko艂a i 艣rodowisko r贸wie艣nicze (szko艂a jako instytucja, nauczyciel, przemoc i agresja w szkole, inno艣膰); uzale偶nienia cywilizacyjne (choroby, mas media, uzale偶nienia); edukacja (warto艣ci).聽
Dokonuj膮c rozr贸偶nienia sieroctwa na: sieroctwo naturalne pe艂ne i p贸艂sieroctwo, emocjonalne (duchowe), spo艂eczne, migracyjne (eurosieroty), decyzyjne (decyzja rodzic贸w, s膮du), jako stan ducha, sieroctwo utajnione (dzieci ulicy) oraz wynikaj膮ce z braku identyfikacji z w艂asn膮 p艂ci膮 wskazujemy tym samym na rodzaj samotno艣ci, kt贸ra ich dotyka, z kt贸r膮 w mniej lub bardziej udany spos贸b walcz膮. Je偶eli czyni膮 to bez wsparcia innych ten stan jeszcze bardziej si臋 pog艂臋bia i prowadzi膰 mo偶e do ucieczki od 艣wiata, kt贸ry nie pozwala na godn膮 egzystencj臋, na zaspokajanie w艂asnych potrzeb (zar贸wno w sensie psychicznym jak i fizycznym).
Samotno艣膰 jest jednym z najbardziej przykrych stan贸w, jakich do艣wiadcza cz艂owiek. Najbardziej dotkliwie odczuwaj膮 ten stan dzieci, ich zale偶no艣膰 od os贸b doros艂ych jest tak du偶a, 偶e pozostawione same sobie choruj膮 zar贸wno duchowo jak i fizycznie.
M艂ody cz艂owiek zagubiony w g膮szczu bod藕c贸w atakuj膮cych go z r贸偶nych stron i z r贸偶n膮 si艂膮 cz臋sto nie radzi sobie z odnalezieniem w艂asnego miejsca w 艣wiecie, w najbli偶szym 艣rodowisku 偶ycia, staje si臋 podatny na liczne propozycje, za kt贸rymi pod膮偶a wym贸g rezygnacji z w艂asnej to偶samo艣ci, wtopienie si臋 w grup臋, kt贸ra daje poczucie warto艣ci, bezpiecze艅stwa i mi艂o艣ci, ale zmusza do bezwzgl臋dnego pos艂usze艅stwa i rezygnacji z w艂asnych pragnie艅, a przede wszystkim woli. W. Kruczy艅ski okre艣la samotno艣膰 jako wirus, kt贸ry otrzymujemy od matki lub od ojca ,kt贸ry tkwi w cz艂owieku i przy sprzyjaj膮cych warunkach uaktywnia si臋. Od matki mo偶emy otrzyma膰 nast臋puj膮ce wirusy samotno艣ci: wycofania, nieufno艣ci, zale偶no艣ci, chwiejno艣ci, uwi膮zania, zakochania w sobie, uleg艂o艣ci; od ojca: lojalno艣ci, zdyscyplinowania.
W szczeg贸lny spos贸b odczuwaj膮 samotno艣膰eurosieroty. Jakkolwiek dziecko odczuwa samotno艣膰 tak偶e wzrastaj膮c w rodzinie 鈥 mimo blisko艣ci rodzic贸w i innych cz艂onk贸w rodziny 鈥 to jednak skazanie go na 鈥瀞ztuczne warunki鈥 egzystencji, jakie tworz膮 przede wszystkim instytucjonalne formy kompensacji eurosieroctwa , wzmacnia poczucie odrzucenia i odczuwania samotno艣ci zar贸wno w sferze fizycznej, psychicznej jak i moralnej. Mo偶na tak偶e m贸wi膰 o r贸偶nych poziomach i jako艣ci odczuwanej samotno艣ci przez dziecko.
Procesy globalizacji i rodzimej transformacji systemowej (ekonomicznej, politycznej i spo艂ecznej, w sferze kultury, edukacji) zdaniem J. Izdebskiej wywo艂uj膮 zmiany, jakie zachodz膮 we wsp贸艂czesnej rodzinie, zar贸wno o charakterze pozytywnym, jak te偶 destruktywnym. Ujawniaj膮 si臋 niepokoj膮ce zjawiska zagra偶aj膮ce rodzinie, jej wewn臋trznej strukturze i funkcjonowaniu, jak: bezrobocie, bezdomno艣膰, bieda, dezorganizacja, dezintegracja w sferze emocjonalnej, roz艂膮ka zwi膮zana z migracj膮, zjawiska patologii spo艂ecznej, mediatyzacja 偶ycia rodzinnego, niewydolno艣膰 wychowawcza, nieporadno艣膰, uzale偶nienia.. Zjawiska te zagra偶aj膮 i uniemo偶liwiaj膮 realizacj臋 podstawowych funkcji rodziny, zw艂aszcza ekonomicznej, opieku艅czej, wychowawczej, emocjonalnej, kulturalnej, rekreacyjnej. Rodzina staje si臋 艣rodowiskiem dysfunkcyjnym, nie wywi膮zuje si臋 z zada艅, jakie ma do spe艂nienia wobec w艂asnych dzieci, nie zapewnia im podstawowych warunk贸w do 偶ycia, rozwoju, edukacji, Kumulacja wyst臋puj膮cych w rodzinie zjawisk o charakterze destruktywnym, patologicznym powoduje, niezwykle trudn膮 sytuacj臋 偶yciow膮 dziecka, staj膮c si臋 nierzadko przyczyn膮 jego osamotnienia.
Dezorganizacja strukturalna rodziny spowodowana emigraj膮 zarobkow膮 rodzica, d艂ugotrwa艂膮 nieobecno艣ci膮 (roz艂膮k膮) rodzi odmienne ni偶 w rodzinach pe艂nych, warunki 偶ycia dziecka. Dzieci z takich rodzin czuj膮 si臋 鈥瀏orsze鈥 w grupie r贸wie艣niczej, prze偶ywaj膮 poczucie wstydu, 偶alu, zazdro艣ci. S膮 to bardzo silne, traumatyzuj膮ce doznania i zmieniaj膮ce charakter relacji mi臋dzy dzieckiem a bliskimi mu osobami, tak偶e kolegami, s膮siadami, znajomymi. Wi臋藕 emocjonalna mi臋dzy dzieckiem a rodzicem ulega ci膮g艂emu os艂abieniu lub zerwaniu, a dla prawid艂owego rozwoju dziecka bardzo wa偶ne s膮 systematyczne relacje z obojgiem rodzic贸w.
Niepokoj膮cym zjawiskiem prowadz膮cym do osamotnienia dziecka jest post臋puj膮ca dezintegracja rodziny w zakresie np. wsp贸lnego bycia ze sob膮 w czasie wolnym. Dzieci艅stwo dla wielu wsp贸艂czesnych dzieci przestaje by膰 bezpieczne, szcz臋艣liwe, a staje si臋 bolesne, krzywdz膮ce, osamotnione.聽
Szko艂a i rodzina to dwie podstawowe instytucje wychowuj膮ce dziecko. Maj膮 one bardzo du偶y wp艂yw na kszta艂towanie si臋 jego charakteru i osobowo艣膰. Wa偶ne zadanie spe艂nia wychowawca klasy, do kt贸rego obowi膮zk贸w nale偶y poznawanie osobowo艣ci uczni贸w, ich zdolno艣ci, zainteresowa艅, poznawanie warunk贸w 偶ycia ucznia i ich stanu zdrowia. Jak ju偶 wspomnia艂em wa偶n膮 rol臋 w 偶yciu dziecka 鈥 ucznia odgrywa wychowawca klasy, kt贸ry cz臋sto staje si臋 autorytetem zw艂aszcza dla m艂odszych dzieci. Stosunki interpersonalne panuj膮ce w klasie szkolnej zale偶膮 w du偶ej mierze od nauczyciela, a klimat emocjonalny w szkole jest jednym z zasadniczych warunk贸w prawid艂owego przebiegu procesu wychowania i nauczania. Nauczyciel wychowawca powinien dostrzega膰 zmiany w zachowaniu ucznia, w jego wygl膮dzie. Dobrze, je艣li nauczyciel interesuje si臋 sytuacj膮 偶yciow膮 dziecka. Eurosieroty cz臋sto bowiem odtr膮cone przez szko艂臋 i dom rodzinny, czuj膮 si臋 mniej warto艣ciowe, dlatego te偶 cz臋sto przyjmuj膮 postawy zbuntowane, naganne, przest臋pcze. Nale偶a艂oby wi臋c w miar臋 szybko zaj膮膰 si臋 tymi dzie膰mi, pozna膰 je wnikliwiej, pom贸c w rozwi膮zaniu trudnych problem贸w oraz uruchomi膰 motywacj臋 we w艂a艣ciwym kierunku. Bez wyraz贸w empatii mi臋dzy nauczycielem (wychowawc膮) a dzieckiem trudno jest te偶 m贸wi膰 o prawid艂owym rozwoju psychicznym, a tym samym o prawid艂owym rozwoju wychowank贸w. Nauczyciele mog膮 by膰 bardzo pomocni, je艣li zauwa偶膮 samotne dziecko, kt贸re zazwyczaj nie zwraca uwagi otoczenia, jest sk艂onne ukrywa膰 odczuwan膮 izolacj臋 spo艂eczn膮