Efekt dźwigni w finansach przedsiębiorstw
Pojęcie dźwigni
Dźwignia oznacza użycie kosztu stałego w zamiarze podwyższenia zyskowności. Określenie – dźwignia jest uzasadnione ze względu na efekty dochodowe w przedsiębiorstwie, które można uzyskać zmieniając poziom szeroko rozumianych kosztów stałych – odnoszących się zarówno do działalności operacyjnej jak i finansowej.
Koszty stałe a koszty zmienne
Koszty stałe to te które nie ulegają zmianom wraz ze zmianami produkcji albo sprzedaży.
Koszty zmienne to takie, które zmieniają się proporcjonalnie do zmian rozmiarów produkcji i sprzedaży.
Rodzaje efektu dźwigni
W zarządzaniu przedsiębiorstwem znajdują zastosowanie trzy rodzaje dźwigni:
dźwignia operacyjna,
dźwignia finansowa,
dźwignia połączona.
Efekt dźwigni a ryzyko
Występowanie efektu dźwigni z reguły wiąże się ze wzrostem określonego rodzaju ryzyka:
Z efektem dźwigni operacyjnej wiąże się ryzyko operacyjne
Z efektem dźwigni finansowej związane jest ryzyko finansowe
Ryzyko całkowite działalności przedsiębiorstwa będące sumą ryzyka operacyjnego i finansowego jest związane z występowaniem dźwigni połączonej.
Efekt dźwigni w decyzjach przedsiębiorstwa
Efekty dźwigni uwzględnia się przy podejmowaniu decyzji dotyczących:
struktury majątku firmy i jego wykorzystania zgodnie z charakterem prowadzonej działalności operacyjnej,
struktury kapitału, czyli udziału kapitału obcego w kapitale ogółem i jego wpływu na ryzyko.
Dźwignia operacyjna
Dźwignia operacyjna związane jest z występowaniem w przedsiębiorstwie stałych kosztów operacyjnych. W długim okresie wszystkie koszty ulegają zmianie – zatem używając pojęcia koszty stałe należy odnosić je do krótkiego okresu.
Dźwignia operacyjna a próg rentowności
Ze stałością operacyjnych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa związane jest istnienie progu rentowności – czyli takiej wielkości sprzedaży (próg ilościowy) lub takiej wartości sprzedaży (próg wartościowy) przy którym realizowane przychody ze sprzedaży dokładnie pokrywają koszty.
Zakres dźwigni operacyjnej
Przychód ze sprzedaży
- koszty zmienne
- marża brutto
- koszty stałe
- zysk przed spłatą odsetek i opodatkowania (EBIT)
Mechanizm dźwigni operacyjnej
Dźwignia operacyjna występuje wtedy, gdy zmianom w przychodach ze sprzedaży towarzyszą większe niż proporcjonalne zmiany zysku operacyjnego przed spłatą odsetek i opodatkowaniem. Dźwignia ta związana jest ze strukturą aktywów i ich wykorzystania przez przedsiębiorstwo. Wzrost wykorzystania zdolności produkcyjnych powoduje tzw. względną obniżkę kosztów stałych w wyniku czego zysk operacyjny EBIT zmienia się bardziej niż proporcjonalnie w relacji do zmian wielkości sprzedaży.
Pomiar dźwigni operacyjnej
W celu ustalenia jaką zmianę zysku operacyjnego EBIT wywoła zmiana sprzedaży wyznaczany jest tzw. stopień dźwigni operacyjnej DOL.
Wyznaczanie stopnia dźwigni operacyjnej
sprzedaż – koszty zmienne
DOL= sprzedaż – koszty zmienne – koszty stałe = MB/EBIT
lub
%zysku operacyjnego (EBIT)
DOL = %sprzedaży
DOL – interpretacja
Stopień dźwigni operacyjnej wyraża relację procentowej zmiany zysku operacyjnego EBIT stanowiącej rezultat jednoprocentowej zmiany sprzedaży. Jeżeli udział kosztów stałych w kosztach całkowitych jest wysoki to wrażliwość zysku operacyjnego na wahania sprzedaży jest również wysoka. Natomiast przy niskim udziale kosztów stałych w kosztach całkowitych występuje niska wrażliwość zysku operacyjnego na wahania sprzedaży.
Dźwignia finansowa
Dźwignia finansowa oznacza użycie stałych kosztów finansowych przez przedsiębiorstwem. W praktyce ukazane jest to z wykorzystaniem obcych kapitałów z zamiarem podwyższenia rentowności kapitału własnego.
Zakres dźwigni finansowej
Zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT)
- odsetki
zysk brutto
- podatek dochodowy
= zysk netto
- dywidenda od akcji uprzywilejowanych
= rentowność kapitału własnego mierzona wskaźnikami EPS i ROE
EPS – zysk netto liczba akcji
ROE – zysk netto kapitał własny
Dodatni i ujemny efekt dźwigni finansowej
Jeżeli Ebit/Aktywa ogółem > oprocentowanie długu – występuje dodatni efekt dźwigni finansowej
Jeżeli Ebit/Aktywa ogółem < oprocentowanie długu – występuje ujemy efekt dźwigni finansowej
Jeżeli Ebit/Aktywa ogółem = oprocentowanie długu – nie występuje efekt dźwigni finansowej – struktura kapitału nie wpływa na rentowność kapitałów własnych.
Mechanizm działania dźwigni finansowej
Efekt działania dźwigni finansowej jest to, że możliwe wahania rentowności kapitałów własnych jak i zysków na jedną akcję są więcej niż proporcjonalne w stosunku do wahań zysku operacyjnego.
Stopień dźwigni finansowej
Stopień dźwigni finansowej (DFL) jest miarą zmienności wskaźników ROE i EPS w relacji do zmian zysku operacyjnego. Jest on zatem zarazem miarą ryzyka finansowego.
Wyznaczanie stopnia dźwigni finansowej (DFL)
$$\text{DFL} = \frac{\%\text{ROE}}{\%\text{EBIT}}$$
lub
$$\text{DFL} = \frac{\%\text{EPS}}{\%\text{EBIT}}$$
lub
$$\text{DFL} = \frac{\text{EBIT}}{\text{EBIT} - \text{odsetki}}$$
DFL – interpretacja
Stopień dźwigni finansowej informuje o ile procent zmieni się rentowność kapitałów własnych (ROE), zysk na jedną akcję (EPS) i zysk netto jeżeli zysk operacyjny EBIT zmieni się o jeden procent.
Dźwignia łączna
Dźwignia łączna obejmuje zarówno dźwignię finansową jak i operacyjną tzn. uwzględnia zarówno stałe koszty operacyjne jak i koszty finansowe. Stopień dźwigni połączonej jest zatem miarą ryzyka całkowitego a więc sumy ryzyka operacyjnego i ryzyka finansowego firmy.
Optymalizacja dźwigni połączonej
Przedsiębiorstwa działające w branżach w których stałe koszty operacyjne są wysokie i w związku z tym wysokie jest ryzyko operacyjne ich działalności, z reguły utrzymują niższy poziom stałych kosztów finansowych głównie poprzez ograniczanie udziału długu w strukturze kapitału. Pozwala to na redukcję ryzyka finansowego działalności a co za tym idzie na utrzymanie ryzyka całkowitego na umiarkowanym poziomie.
Wyznaczanie stopnia dźwigni połączonej
Stopień dźwigni połączonej DTL z reguły wyznacza się jako iloczyn stopnia dźwigni operacyjnej oraz stopnia dźwigni finansowej
DTL = DOL x DFL lub $\text{DTL} = \frac{\text{MB}}{\text{EBIT}}*\frac{\text{EBIT}}{\text{EBIT} - \text{odsetki}}$ lub
$\text{DTL} = \frac{\text{MB}}{\text{EBIT} - \text{odsetki}}$ lub $\text{DTL} = \frac{\text{EBIT} + \text{sta}le\ \text{koszty}\ \text{operacyjne}}{\text{EBIT} - \text{odsetki}}$
DTL – interpretacja
Wskaźnik dźwigni całkowitej mówi o ile procent zmieni się zysk netto na jedną akcję (EPS) oraz rentowność kapitałów własnych (ROE) pod wpływem 1 procentowej zmiany w wolumenie sprzedaży.