RÓWNOWAGA RYNKOWA

1. Cena równowagi rynkowej

Równowaga rynkowa - jest to taka sytuacja na rynku danego dobra w której wielkość popytu(zapotrzebowania) równa jest wielkości podaży(ilości oferowanej). Rynek na którym występuje stan równowagi jest rynkiem stabilnym. W przeciwnym wypadku mówimy o rynku niestabilnym.

O równowadze rynkowej mówimy więc wtedy kiedy mamy do czynienia z sytuacją , w której żaden z uczestników nie ma motywacji do zmiany swojego położenia , swojej decyzji.

Na rynku nie występuje niedobór dobra, nie występuje też jego nadwyżka (rynek jest wyczyszczony).

Równowaga rynkowa to taka sytuacja , w której każdy kto chce kupić dobro po cenie rynkowej , kupi je ,a każdy kto chce je po tej cenie sprzedać , będzie mógł to zrobić.

Kiedy rynek jest w równowadze , nie działają naturalne siły, które mogłyby zmienić cenę dobra i wielkość jego sprzedaży .

Jak już wiemy:

- wielkość popytu zmienia się na ogół w odwrotnym kierunku niż cena ;

- wielkość podaży zmienia się na ogół w tym samym kierunku co ceny;

-każda nadwyżka popytu nad podażą spowoduje wzrost ceny ;

-każda nadwyżka podaży nad popytem spowoduje spadek ceny

Pokażmy to za pomocą tabeli

CENA	POPYT	PODAŻ	SYTUACJA RYNKOWA	DZIAŁANIE NA CENĘ
1	20	5	Niedobór	Wzrost
2	15	10	Niedobór	Wzrost
3	12	12	Równowaga	Neutralne
4	10	14	Nadwyżka	Spadek
5	7	16	Nadwyżka	Spadek

Rys.1 przykład kształtowania się ceny równowagi rynkowej

Przyjrzawszy się tabeli możemy stwierdzić jak kształtuje się równowaga na rynku danego dobra, a mianowicie stan ten zostanie osiągnięty wtedy gdy wielkość zapotrzebowania na dane dobro będzie równe wielkości podaży oferowanej przez producenta.

Zdanych zawartych w tabeli wynika , jedynie przy cenie 3zl występuje równowaga rynkowa(E) . Na naszym wykresie będzie to punkt przecięcia krzywej popytu(D) z krzywą podaży(S), natomiast cenę PE przy której dochodzi do zrównania wielkości popytu i podaży nazywamy CENĄ RÓWNOWAGI RYNKOWEJ

Rys.2 kształtowanie się ceny równowagi rynkowej

Cena równowagi (cena czyszcząca rynek)-cena , przy której wielkość zapotrzebowania jest równa wielkości oferowanej.

Ilość równowagi –ilość dobra jaką sprzedaje się na rynku w stanie równowagi.

PE oznacza cenę satysfakcjonujacą zarówno konsumenta jak i producenta, czyli tak jak mówiono już wcześniej -cena ta powoduje że towar z rynku zostaje wykupowany tzn. konsument może nabyć wszystko co chce , producent zaś może sprzedać całość wytworzonych produktów.

Przy cenie wyższej niż 3 zł powstaje nadwyżka podaży nad popytem, z kolei przy cenie poniżej 3zł mamy do czynienia z niedoborem wielkości podaży w stosunku do popytu. Takie stany nierównowagi w gospodarce wolnokonkurencyjnej nie mogą utrzymać się długo a to dlatego iż:

-nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu spowoduję konkurencję wśród sprzedawców i co za tym idzie nacisk na obniżenie ceny . Z kolei zaś obniżenie ceny sprawi , że popyt na dane dobro wzrośnie i równocześnie sprawi że zmniejszy się rozmiar podaży od strony producentów (zacznie brakować danego dobra na rynku)

-w odwrotnej zaś sytuacji czyli kiedy mamy nadwyżkę wielkości popytu nad wielkością podaży obserwujemy iż duże zapotrzebowanie na dane dobro spowoduje wzrost ceny od strony producenta i jednocześnie zachęci go do zwiększenia wielkości podaży

• Niedobór dobra (nadwyżka wielkości zapotrzebowania) występuje przy cenie niższej od ceny równowagi. Wówczas wielkość zapotrzebowania przewyższa ilość oferowaną.

Rys.3 . Nierównowaga rynkowa: niedobór dobra

• Nadwyżka dobra (nadwyżka ilości oferowanej) występuje przy cenie wyższej od ceny równowagi rynkowej. Wówczas ilość oferowana jest większa od wielkości zapotrzebowania.

Rys.4 Nierównowaga rynkowa :nadwyżka dobra

W rezultacie wyżej opisanych sytuacji na rynku występuje stała tendencja do kształtowania się ceny równowagi rynkowej .

2. Zmiana równowagi rynkowej

Zmiana równowagi rynkowej opiera się na założeniu , że krzywe popytu i podaży nie zmieniają swego położenia a ruch wzdłuż tych krzywych dokonuje się jedynie w wyniku zmiany ceny , w rzeczywistości zaś w miarę upływu czasu zmienia się zarówno popyt jak i podaż na dane dobro (np. magnetowid) . I tak w zależności od tego jak producent szybko zareaguje na zmiany w popycie tak konsumenci maja do czynienia z większym lub mniejszym wzrostem cen do nowego poziomu równowagi rynkowej.

Zarówno po stronie popytu jak i podaży mogą nastąpić zmiany ,na które wpływ będą miały różne czynniki ale przy założeniu ,że cena wciąż jest ta sama, a więc mamy na myśli tutaj : zmiany w liczbie ludności , jej dochodów ,cen innych dóbr, warunków produkcji itp. Co to oznacza?- że przy tej cenie będzie odpowiadać inna ilość nabywanych i oferowanych do sprzedaży dóbr, a to oznacza przesunięcie się krzywych popytu i podaży na prawo lub na lewo w stosunku do pierwotnie wyznaczonych krzywych popytu i podaży

Przedstawmy na wykresie , jakie zmiany wywoła zmiana stanu popytu, przy założeniu , że stan podaży pozostaje bez zmian.(rys.5)

Rys.5. Cena równowagi krótkookresowej a zmiana stanu popytu

[ Jak widać wzrost popytu spowoduje przesunięcie krzywej popytu w prawo od D do D1 , co oznacza że jeżeli cena będzie ta sama popyt będzie większy niż poprzednio. Taka sytuacja kiedy popyt 0q1 będzie większy od podaży 0q , będzie stwarzał tendencję do podniesienia ceny. Cena równowagi ustali się na nowy poziomie i nie będzie wynosić jak dotychczas 0p , lecz 0p1 .

Spadek popytu spowoduje przesunięcie krzywej popytu w lewo od D do D2 i przy założeniu niezmienności podaży wywoła skutek przeciwny , czyli spadek ceny od 0p do 0p2].

Podobną sytuacje zaobserwujemy kiedy zmieni się stan podaży , przy założeniu , że stan popytu pozostaje bez zmian . (rys.6)

Rys. 6. Cena równowagi krótkookresowej a zmiana stanu podaży

[Gdy krzywą podaży przesuniemy w prawo od S do S1 oznaczać to będzie ,że przy tej samej cenie podaż się zwiększy –zaczniemy więcej produkować , a co za tym idzie nadmiar towaru na rynku zmusi producentów do obniżenia ceny, ponieważ kiedy podaż 0q1 będzie większa od popytu (nasze 0q) cena będzie wykazywać tendencję spadkową i nowa cena równowagi spadnie do niższego poziomu niż poprzednio i już nie będzie wynosić 0p lecz 0p1 . Natomiast w momencie gdy podaż zmaleje –nastąpi zmniejszenie produkcji- spowoduje to przesuniecie się krzywej podaży w lewo od S do S2 i przy założeniu , że popyt pozostanie ten sam wywoła to skutek odwrotny , a więc wzrost ceny . Nowa cena równowagi ustali się na poziomie 0p2].

Mechanizm rynkowy-jest to mechanizm , który odpowiada na trzy fundamentalne pytania gospodarki rynkowej czyli:

-co produkować – jak powinna być struktura produkowanych dóbr i usług oraz ich ilość

-jak produkować – za pomocą jakich metod i technik produkcji;

-dla kogo produkować – kto będzie odbiorcą i konsumentem wytworzonych dób i usług.

W praktyce zaobserwować można częste jednoczesne zmiany w stanie popytu i podaży . ostatecznym wynikiem ,jaki obierze kierunek cena równowagi rynkowej bądź jej brak , ustanowi nam zbieżność lub rozbieżność kierunków oraz wielkości jakie obiorą popyt i podaż . Podsumowując można powiedzieć ,że w przypadku co już jest nam wiadome , gdy wzrostowi podaży danego dobra towarzyszy spadek popytu , cena jego spadnie (i na odwrót) , Jeżeli natomiast jednocześnie rośnie popyt i podaż na dane dobro lub spada popyt i podaż , nie można z góry przewidzieć , co stanie się z ceną danego dobra. Zależne to będzie od wielu czynników :

-intensywności zmian po obu stronach;

-szybkości dostosowania się zarówno producentów jak i konsumentów do nowych warunków;

Nową cenę równowagi rynkowej wyznaczy nam oczywiście punkt przecięcia się krzywych popytu i podaży . Nowy poziom ceny musi zadowalać konsumenta ale jednocześnie pokryć koszty produkcji oraz zapewnić producentowi niezbędny zysk. Gdy te dwa warianty nie zostaną spełnione nie będzie on zainteresowany zwiększeniem produkcji i podaży na rynek . Dochodzimy więc do stwierdzenia , że o ile popyt wyznacza górny pułap ceny , to koszty wyznaczają jej dolny poziom , poniżej którego produkcja byłaby po prostu nieopłacalna.

Najważniejszym elementem mechanizmu rynkowego jest cena , czyli suma pieniędzy , jaką należy zapłacić za nabycie danego dobra bądź usługi . Cena musi zawierać w sobie : zadowolenie klienta ; koszty produkcji oraz oczywiście zysk potrzebny producentowi do możliwości rozwoju swojej firmy.

3.Ingerencja państwa w mechanizm rynkowy . Ceny maksymalne i minimalne

Efekty działania mechanizmu rynkowego w postaci ukształtowanej ceny równowagi rynkowej nie zawsze są akceptowane przez kupujących i sprzedających . Zdarzają się takie dobra , które są wytwarzane w ograniczonych ilościach w stosunku do popytu i nie można ich zastąpić substytutami , a są one dobrem , które znajdują się pod presją konieczności ich konsumpcji- przykładem takiego dobra jest mieszkanie komunalne dla najbiedniejszych rodzin. W takiej sytuacji państwo zobowiązane jest , aby na takowe mieszkania została ustalona cena maksymalna. Zobaczmy to na wykresie poniżej:

[Jak widać cena maksymalna na poziomie P max jest znacznie niższa od ceny równowagi rynkowej. Cenie maksymalnej jaką reguluje państwo towarzyszy zjawisko nadwyżki wielkości popytu (punkt B) nad wielkością podaży (w punkcie A) . O dostępie do dóbr rzadkich nie decyduje wtedy cena rynkowa , lecz kryteria pozarynkowe(np. racjonowanie dóbr)

Rynek regulowany przez państwo może mieć uzasadnienie w szczególnych sytuacjach , np. w czasie wojny lub klęski żywiołowej. W normalnych warunkach gospodarczych może mieć miejsce tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Wiedząc już co to jest cena maksymalna , zadajmy sobie pytanie co to jest cena minimalna –jest to cena ,poniżej której nie może dane dobro być sprzedawane. Cena minimalna leży zawsze powyżej punktu równowagi rynkowej wyznaczonego przez przecięcie się krzywych popytu i podaży na dane dobro.(rys. 8).

Wprowadzenie ceny minimalnej przez państwo powoduje więc podwyżkę cen objętego przez nią dobra. Skutki takiej decyzji rządu są wielorakie . Jak wiemy wzrost ceny powoduje z reguły zmniejszenie wielkości popytu a co za tym idzie zwiększenie wielkości podaży. Dla konsumentów wprowadzenie ceny minimalnej jest niekorzystne.

W niektórych krajach ceny minimalne wyznacza państwo np. na , mleko , i jego potwory , zboża , w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji . Gdyby cenę wyżej wymienionych przykładowo dóbr kształtował rynek , na pewno cena równowagi ustaliłaby sięna znacznie niższym poziomie od ceny minimalnej. W efekcie część rolników zmuszona byłaby wycofać sie z produkcji , gdyż ta byłaby nieopłacalna.

Jak wynika z wykresu , przy cenie minimalne występuje nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu, dóbr tych nie można sprzedać na normalnym rynku . Nadwyżkę więc musi kupić państwo, co może z nią zrobić:

-kupuje i magazynuje nadwyżkę ,pokrywając koszty magazynowania;

-kupuje i przekazuje na cele charytatywne:

-kupuje i eksportuje za granicę;

-kupuje i niszczy.

Podsumowując , ustalenie przez państwo cen maksymalnych i minimalnych w warunkach gospodarki rynkowej , należy traktować jako wyjątkowe działanie.