Równowaga rynkowa w ujęciu

makroekonomicznym

Zagregowany popyt

Podobnie jak to ma miejsce w mikroekonomii, również w analizie
makroekonomicznej kluczowym zagadnieniem jest równowaga
rynkowa. Jednakże przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest
równowaga ogólnorynkowa, która jest wyznaczana przez

zagregowany

popyt i zagregowaną podaż.

Zagregowany popyt (AD Agregate demand) definiuje się jako „łączną ilość
towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach”.
Wielkość zagregowanego popytu ustalana jest jako relacja między
wielkością zapotrzebowania zgłaszanego przez podmioty działające na
rynku a zagregowanym poziomem cen.
Zależy ona od następujących czynników:

• Od poziomu cen towarów i usług dostępnych w danym czasie na rynku.

Im wyższe są te ceny, tym zagregowany popyt będzie mniejszy.

• Od dochodów podmiotów, jakie osiągają one na rynku w danym czasie.

Im większe są dochody osiągane przez podmioty, tym większy jest

zagregowany popyt.

Graficzną prezentacją opisanych zależności jest krzywa zagregowanego
popytu, która informuje o tym, jaką ilość dóbr i usług nabędą podmioty

przy

różnym poziomie cen. Kształt tej krzywej przedstawia rys. 1.

Dochód narodowy (Y)

Po

zi

o

m

ce

n

(

P

)

AD

0

Rys. 1 Kształt krzywej zagregowanego popytu.

Zagregowana podaż

Drugim elementem składającym się na równowagę

rynkową jest

zagregowana podaż

(AS Agregate supply),

którą definiuje się jako „ilość towarów, jaką producenci

decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć

na rynek”.

Graficzną prezentacją zagregowanej podaży jest krzywa,

która

pozwala na stwierdzenie, jaka jest relacja między

wielkością

produkcji realizowaną w gospodarce oraz poziomem cen.

Warunki, o których mowa w definicji, dotyczą przede

wszystkim:

• istniejących zasobów czynników produkcji,

• efektywności wykorzystania czynników produkcji,

• ogólnego poziomu cen towarów i usług dostępnych na

rynku,

• kosztów produkcji związanych z wytwarzaniem dóbr i

usług.

Zagregowana podaż zrealizowana przy pełnym i
najbardziej efektywnym wykorzystaniu czynników
produkcji wyznacza tzw. produkcję potencjalną. Można
stwierdzić, że w każdej gospodarce i w każdym czasie
taka wielkość istnieje, choć w praktyce niezmiernie
trudno ją wyznaczyć. Jest to niewątpliwe ograniczenie
w zwiększaniu zagregowanej podaży, jednakże
teoretycznie istnieją możliwości zwiększenia produkcji
potencjalnej poprzez zwiększenie zasobów czynników
produkcji lub/i zwiększenie efektywności ich
wykorzystania. Rzeczywista wielkość produkcji
realizowanej w danym czasie w gospodarce to
produkcja faktyczna, która jest zawsze mniejsza niż
produkcja potencjalna lub co najwyżej jej równa.
Produkcja faktyczna jest wyznaczona przede wszystkim
przez jej opłacalność rozumianą jako korzyści, jakie jest
w stanie uzyskać producent w wyniku sprzedaży.

Przy odpowiednio wysokim zagregowanym popycie
może się okazać konieczne uruchomienie
wszystkich czynników wytwórczych, a wówczas
produkcja rzeczywista zrówna się z produkcją
potencjalną.

Graficzna prezentacja krzywej podaży nie jest tak
jednoznaczna jak krzywej popytu. W tym zakresie
istnieją bowiem różne teorie, które w różny sposób
uzasadniają jej kształt. Najbardziej zbliżone do
ujęcia mikroekonomicznego jest stanowisko
kompromisowe, zgodnie z którym krzywa podaży
ma kształt, jak na rys. 2.

Dochód narodowy

Po

zi

o

m

ce

n

AS

0

Y

p

Rys. 2 Kształt krzywej zagregowanej podaży według
stanowiska kompromisowego.

Zgodnie z tym stanowiskiem krzywa
zagregowanej podaży jest w początkowej części
bardziej płaska, ponieważ w warunkach
niepełnego wykorzystania czynników
wytwórczych produkcja jest wysoce elastyczna
względem popytu. Na tym etapie wraz ze
wzrostem popytu następuje powolny wzrost cen
dóbr i usług. Od momentu, kiedy czynniki zostają
całkowicie wykorzystane, produkcja staje się mało
elastyczna, a dalszy wzrost popytu wywołuje
znacznie większy wzrost cen. Obrazuje to bardziej
stromy odcinek krzywej podaży.

Drugie podejście, nazywane ekstremalnym

stanowiskiem neoklasycznym lub podejściem

podażowym wskazuje, że krzywa podaży ma kształt

pionowej prostej wychodzącej z punktu wyznaczonego

przez wielkość produkcji potencjalnej. Taki kształt jest

konsekwencją przyjęcia założenia o doskonałej

giętkości cen, czyli sposobu ich reakcji na zmieniające

się warunki rynkowe. Ponadto, neoklasycy zakładają

wysoką skuteczność działania mechanizmu

rynkowego, dzięki czemu wszelkie stany nierównowagi

są szybko niwelowane. Zgodnie z tą teorią, dochód

narodowy jest wyznaczony przez zasób czynników

produkcji i efektywność ich wykorzystania, a więc

przez czynniki determinujące wielkość podaży.

Podejście to jest również nazywane długookresowym,

gdyż przedstawione zależności ujawniają się w długich

okresach czasu

[1]

.

[1]

Można spotkać się również z określaniem tej krzywej podaży jako

LRAS czyli long run agregate supply. Na podstawie N. Mankiw:

Macroeconomics. Worth Publishers, New York, 1992, s. 221

Dochód narodowy

Po

zi

o

m

ce

n

AD

0

AS

Y

p

P

e

Rys. 3. Kształt krzywej zagregowanej podaży według
ekstremalnego stanowiska neoklasycznego

Trzecia teoria, nazywana ekstremalnym stanowiskiem

keynesistowskim lub podejściem popytowym, stwierdza,

że mechanizm rynkowy jest niedoskonały i zmiany cen

będące efektem jego działania nie są w stanie

doprowadzić gospodarki do stanu równowagi. Tym samym

uważa się, że założenie neoklasyków o doskonałej

giętkości cen jest błędne, a ceny są mało elastyczne, czy

wręcz – sztywne. Krzywa zagregowanej podaży ma więc

kształt poziomej prostej aż do momentu osiągnięcia

poziomu produkcji potencjalnej, kiedy to staje się prostą

pionową. Dzieje się tak, ponieważ przy niepełnym

wykorzystaniu czynników wytwórczych producenci są

skłonni dostarczyć na rynek taką ilość produktów, na jaką

jest zapotrzebowanie. Dopiero po osiągnięciu stanu

pełnego wykorzystania czynników następuje wzrost cen,

gdyż nie ma dalszych możliwości zwiększania produkcji.

Zgodnie z tą teorią dochód narodowy jest uwarunkowany

wielkością popytu, jaka istnieje na rynku, co przedstawia

rys. 4. Analiza dokonywana w ramach tego podejścia ma

charakter krótkookresowy.

Dochód narodowy

Po

zi

o

m

ce

n

AD

0

AS

Y

p

P

e

Y

e

B

A

AD’

Rys. 4. Kształt krzywej zagregowanej podaży według
ekstremalnego stanowiska keynesistowskiego

Jeszcze inny kształt krzywej podaży, określany mianem
krótkookresowej krzywej podaży

[1]

, przedstawiany jest

w ramach ekstremalnego stanowiska klasycznego.
Zgodnie z nim nie ustala się granicy w punkcie
osiągnięcia produkcji potencjalnej, a krzywa przybiera
kształt poziomej prostej.

[1]

Można spotkać się również z określaniem tej krzywej podaży jako SRAS czyli short run

agregate supply. Na podstawie N. Mankiw: Macroeconomics. Worth Publishers, New York, 1992,
s. 223

Dochód narodowy

Po

zi

o

m

ce

n

AD

0

AS

P

e

Y

e

A

Rys. 5 Kształt krzywej zagregowanej podaży według
ekstremalnego stanowiska klasycznego.

Mechanizm równowagi rynkowej

Równowaga na rynku jest w ujęciu

makroekonomicznym wyznaczona przez punkt

przecięcia krzywych popytu i podaży. Określa on

poziom dochodu narodowego, dla którego

następuje zrównanie ilości wytwarzanych

towarów z ilością towarów, jaką są skłonni zakupić

nabywcy. Oznacza to inaczej, że planowane przez

nabywców wydatki są równe wielkości produkcji.
Warunek tak przedstawionej równowagi rynkowej

można określić jako równość zagregowanego

popytu (AD), który jest reprezentowany przez

planowany poziom wydatków, oraz dochodu

narodowego (Y), który jest wyznaczany przez

wielkość produkcji. Warunek ten można zapisać

wzorem jako:

Y = AD.

Z przeprowadzonych wcześniej rozważań wynika,
że dochód narodowy może być ustalony jako suma
wydatków na krajowe dobra konsumpcyjne,
krajowe dobra inwestycyjne, wydatki rządowe na
produkty krajowe oraz wydatki zagranicy na
krajowe dobra eksportowane. Przedstawia to wzór:

PKB = CK + IK + GK + ExK = C + I + G + Ex – Im
= C + I + G + X = Y.

Dzięki niemu można stwierdzić więc, że w sytuacji
równowagi:

AD = C + I + G + Ex – Im = C + I + G + X.

Elementy wchodzące w skład równania nazywane
są determinantami dochodu narodowego,
ponieważ każda z nich wpływa na jego ostateczną
wielkość.

Determinanty dochodu narodowego

Wpływ poszczególnych determinant jest ściśle

uzależniony od przyjętego modelu gospodarki. Ich

występowanie przedstawia tabela 1.

Gospodarka

zamknięta

Gospodarka

zamknięta z

udziałem państwa

Gospodarka otwarta

C, S, I

C, S, I, T, G

C, S, I, T, G, Ex, Im

Y = C + S

Y = C + S + T

Y = C + S + T + Im

Y = C + I

Y = C + I + G

Y = C + I + G + Ex

Tabela 1. Determinanty dochodu narodowego w ramach
różnych modeli gospodarki.

[1]

[1]

W literaturze przedstawiana jest suma determinant jako łączna

wartość dochodu narodowego, jednakże w miejsce znaku „=”

stosowany jest także znak „=”, który oznacza, że element „jest

identycznie równy (tożsamy) na mocy definicji”. Na podstawie D.

Begg, S. Fisher, R. Dornbush: Ekonomia. Makroekonomia. PWE,

Warszawa, 2003, s. 30

W najprostszym modelu gospodarki zamkniętej

równowaga rynkowa jest wyznaczona przez

równość oszczędności i inwestycji, natomiast

całość dochodów może być przeznaczona bądź na

konsumpcję i oszczędności, bądź na konsumpcję i

inwestycje.
Podstawowym elementem wpływającym na

wielkość dochodu narodowego, który występuje w

każdym z modeli, jest konsumpcja. Składa się ona

z dwóch części: autonomicznej (C

a

), która nie

zależy od osiągniętego dochodu, oraz zmiennej,

która jest ustalana jako iloczyn zrealizowanego

dochodu (Y) i krańcowej skłonności do konsumpcji

(k

sk

).

Krańcowa skłonność do konsumpcji to relacja przyrostu

konsumpcji do przyrostu dochodu. Określa ona, jaka

część

zwiększonego dochodu jest przeznaczana na konsumpcję.

Krańcową skłonność do konsumpcji ustala się za pomocą

wzoru:

Graficznym odzwierciedleniem k

sk

jest kąt nachylenia

funkcji konsumpcji, którą z kolei określa się wzorem:

C = C

a

+ k

sk

* Y.

Drugą determinantą dochodu w modelu gospodarki

zamkniętej są oszczędności. Podobnie jak w przypadku

konsumpcji składają się one z dwóch części:

autonomicznej i zmiennej. Ta druga zależy od krańcowej

skłonności do oszczędzania (k

so

), którą ustala się jako

iloraz przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu

narodowego. Określa to wzór:

Y

C

k

sk







Y

S

k

so







Graficznym odzwierciedleniem k

so

jest kąt nachylenia

funkcji oszczędności, którą opisuje się wzorem:

S = S

a

+ k

so

* Y

Między konsumpcją i oszczędnościami występują
oczywiste zależności. Pierwszą z nich jest odwrotność
konsumpcji i oszczędności autonomicznych, tj.

C

a

= -S

a

.

Druga zależność polega na wzajemnym uzupełnianiu

się

krańcowych skłonności do konsumpcji i oszczędności, tj.

k

sk

+ k

so

= 1

. W konsekwencji, istnieje możliwość

wzajemnego zastępowania wielkości występujących w
funkcji konsumpcji i oszczędności

, tj.

C = C

a

+ k

sk

* Y = -S

a

+ (1 – k

so

) * Y

, lub

S = S

a

+ k

so

* Y = -C

a

+ (1 – k

sk

) * Y.

Równowaga w modelu gospodarki zamkniętej
wyznaczona jest przez punkt przecięcia funkcji
konsumpcji z krzywą wyrażającą równość
zagregowanego popytu i dochodu narodowego, tj.
krzywą wychodzącą z początku układu
współrzędnych pod kątem 45°. Sytuację tę
przedstawia rys. 6.

Dochód narodowy

K

o

n

su

m

p

cj

a

o

sz

cz

ę

d

n

o

śc

i

0

C

a

Y

e

S

a

S

C

ΔC

45

o

ΔY

ΔY

ΔS

Rys. 6 Graficzna prezentacja sytuacji równowagi w modelu
gospodarki zamkniętej.

Patrząc na oba warunki równowagi w gospodarce

zamkniętej

można stwierdzić, że skoro:

Y = C + S

oraz

Y = C + I,

to po

przyrównaniu obu wzorów do siebie uzyskujemy

następującą

równość:

C + S = C + I,

a po przekształceniu:

S = I.

Osiągnięcie stanu równowagi jest wynikiem

równoczesnego

występowania inwestycji podejmowanych przez
przedsiębiorstwa oraz oszczędności i konsumpcji
gospodarstw domowych. Jest to poziom, w którym
gospodarstwa domowe planują zaoszczędzić

dokładnie tyle,

ile przedsiębiorstwa zamierzają inwestować.

Decyzje w obu tych procesach podejmowane są

jednak niezależnie i są wynikiem działania różnych

czynników. Możliwe są zatem sytuacje, w których

suma planowanych inwestycji jest różna od sumy

planowanych oszczędności. Jeżeli łączne

planowane wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne

są większe od wytworzonej produkcji

(C+I>Y =>

I>S

), oznacza to, że produkcja jest niższa od

poziomu równowagi, a zatem nadwyżka popytu

prowadzi do wzrostu produkcji i dochodu

narodowego, co zwiększa poziom oszczędności aż

do zrównania z inwestycjami. I odwrotnie, gdy

planowane inwestycje są mniejsze od planowanych

oszczędności

(C+I<Y => I<S),

to produkcja jest

większa od poziomu równowagi, co oznacza, że

powstała nadwyżka podaży wymusza zmniejszenie

produkcji i dochodu narodowego. Tym samym,

istnieje tylko jeden poziom dochodu narodowego

zapewniający równowagę, co przedstawia rys. 7.

Dochód narodowy

O

sz

cz

ę

d

n

o

śc

i,

in

w

e

st

y

cj

e

0

S

I

E

I<S

I>S

Rys. 7 Graficzna prezentacja sytuacji równowagi w
modelu gospodarki zamkniętej. Równość inwestycji i
oszczędności.

Mnożniki

Wpływ poszczególnych determinant na wielkość
dochodu narodowego jest wyrażany poprzez
działanie mnożników. Informują one o tym, jak
zmieni się dochód pod wpływem zmiany
poszczególnych czynników. Ogólnie można
stwierdzić, że wartość mnożnika zależy od
krańcowej skłonności do konsumpcji, jednakże
taka prosta zależność występuje tylko i wyłącznie
w modelu gospodarki zamkniętej. W bardziej
rozbudowanych modelach pojawiają się kolejne
czynniki, tj. stopa podatkowa czy krańcowa
skłonność do importu (określa ona, jak zmieni się
import towarów pod wpływem zmian
dochodu narodowego, a więc ).

Y

lm

k

si







Z każdą z determinant wiąże się działanie

określonego

mnożnika, i tak:

• z konsumpcją - mnożnika konsumpcyjnego,

• z inwestycjami – mnożnika inwestycyjnego,

• z wydatkami rządowymi – mnożnika wydatków

rządowych,

• z podatkami – mnożnika podatkowego i mnożnika

stopy opodatkowania,

• z eksportem – mnożnika eksportowego.

Jeżeli dowolną determinantę dochodu oznaczymy

jako „D”,

a mnożnik z nią związany jako „m”, to ogólny wzór

przedstawiający działanie mnożników można

zapisać jako:

a wzór mnożnika jako zależność:

D

m

Y









D

Y

m







Każdy z mnożników posiada oznaczenie składające

się z

dwóch liter: pierwsza oznacza rodzaj determinanty

[1]

a

druga rodzaj modelu gospodarki

[2]

.

[1]

Przyjęto następujące oznaczenia: i – inwestycje, c

– konsumpcja, g – wydatki rządowe, t – wpływy
podatkowe, st – stopa podatkowa, ex - export

[2] Przyjęto następujące oznaczenia: z – gospodarka

zamknięta, r – gospodarka zamknięta z udziałem
państwa (rozwinięta), o – gospodarka otwarta

W gospodarce zamkniętej będą występowały dwa rodzaje mnożników.
Mnożnik konsumpcyjny, który informuje o tym, jak zmieni się dochód
narodowy pod wpływem zmiany poziomu konsumpcji, a którego wzór
jest następujący:

oraz mnożnik inwestycyjny, który informuje o tym, jak zmieni się
dochód narodowy pod wpływem zmiany poziomu inwestycji,

W bardziej rozbudowanym modelu gospodarki zamkniętej z udziałem
państwa również będą występowały powyższe mnożniki, jednak ich
działanie będzie słabsze aniżeli w gospodarce zamkniętej. Dzieje się
tak ze względu na wprowadzenie podatków, które ograniczają zarówno
możliwości konsumpcyjne, jak i inwestycyjne podmiotów. Wzory
mnożników będą w tym modelu następujące:

sk

cz

k

m





1

1

sk

iz

k

m





1

1





t

k

m

m

sk

ir

cr









1

1

1

Obok wspomnianych mnożników w gospodarce tej

występują:

• Mnożnik wydatków budżetowych, który wskazuje,

o ile zmieni się poziom dochodu narodowego pod

wpływem zmiany wielkości wydatków rządowych

(budżetowych), o wzorze

• Mnożnik podatkowy, który informuje o tym, jak

zmieni się dochód narodowy pod wpływem

zwiększenia wpływów podatkowych do budżetu, o

wzorze

• Mnożnik stopy opodatkowania, który informuje,

jak zmieni się dochód narodowy pod wpływem

zmiany stopy opodatkowania





t

k

m

sk

gr







1

1

1





t

k

k

m

sk

sk

tr









1

1





Y

t

k

k

m

sk

sk

str









1

1

Wszystkie determinanty występujące w modelu

zamkniętym z

udziałem państwa będą również występowały w

modelu

gospodarki otwartej, a dodatkowo pojawiają się

czynniki

związane z relacjami z zagranicą. W związku z

powyższym,

wzory poszczególnych mnożników będą przedstawiały

się

następująco:

• Mnożnik konsumpcyjny i inwestycyjny

• Mnożnik wydatków budżetowych





si

sk

io

co

k

t

k

m

m











1

1

1





si

sk

go

k

t

k

m









1

1

1

• Mnożnik podatkowy

• Mnożnik eksportowy, który informuje, jak zmieni

się dochód narodowy pod wpływem zmiany
eksportu, o wzorze:





si

sk

sk

to

k

t

k

k

m











1

1





si

sk

exo

k

t

k

m









1

1

1

Występowanie poszczególnych mnożników w

różnych modelach gospodarki przedstawia tabela 2.

Gospodarka

zamknięta

Gospodarka

zamknięta z

udziałem

państwa

Gospodarka

otwarta

Mnożnik

inwestycyjny

m

iz

m

ir

m

io

Mnożnik

konsumpcyjny

m

cz

m

cr

m

co

Mnożnik wydatków

rządowych

---

m

gr

m

go

Mnożnik podatkowy

---

m

tr

m

to

Mnożnik stopy

opodatkowania

---

m

str

m

sto

Mnożnik eksportowy

---

---

m

exo

Tabela 2. Zastosowanie mnożników w poszczególnych modelach
gospodarki