Pytania z ekonomii
Pojęcie ekonomii – definicja.
Ekonomia (pozytywna) jest nauką zajmującą się badaniem, w jaki sposób ludzie podejmują decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów mających różnorodne zastosowanie produkcyjne i konsumpcyjne oraz badaniem skutków tych decyzji w procesie produkcji, podziale i konsumpcji. Ekonomia pozytywna opisuje i wyjaśnia zjawiska oraz procesy gospodarcze. Dzięki niej można przewidzieć przyszłość.
Ekonomia (normatywna) ocenia rzeczywistość gospodarcza według wartości i norm etycznych przyjętych w danym społeczeństwie. Stara się znaleźć odpowiedź na pytanie: Jak być powinno.
Gałęzie ekonomii – mikro i makroekonomia.
Mikroekonomia opisuje i wyjaśnia indywidualne decyzje na rynkach dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych. Makroekonomia bada i wyjaśnia zjawiska i procesy gospodarcze zachodzące w całej gospodarce.
Pojęcie rynku.
Rynek jest to mechanizm pozwalający konsumentom i producentom dokonywać transakcji kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz dóbr i usług.
Rynek:
kieruje rzadkie zasoby do tych podmiotów gospodarujących , które je najefektywniej wykorzystają
informuje o zmianach cen relatywnych (w ekonomii nie posługujemy się ceną absolutną jakiegoś dobra lecz jego ceną relatywną tzn. w porównaniu do cen innych dóbr)
Rynek można rozpatrywać ze względu na:
zasięg terytorialny (np. rynek lokalny, krajowy, międzynarodowy)
przedmiot transakcji (rynek dóbr i usług, zasobów ekonomicznych, w tym pracy, kapitałowy)
stopień zrównoważenia rynku (rynek producenta, rynek konsumenta)
Funkcjonowanie rynku.
Transakcje kupna – sprzedaży zachodzące na rynku dóbr i usług zależą od popytu, podaży oraz ceny. Popyt kształtują kupujący, natomiast podaż sprzedający.
Popyt - to zgłaszane przez nabywców w danym czasie zapotrzebowanie na określone towary i usługi, poparte posiadanie określonych środków pieniężnych, pozwalających na nabycie pożądanych dóbr i usług po określonej cenie.
Podaż - to ilość dóbr i usług, jaka jest oferowana do sprzedaży po określonej cenie i w określonym czasie
Cena - to wartość towaru lub usługi wyrażona w pieniądzu, którą kupujący płaci sprzedawcy za towar lub usługę
Relacja między popytem i podażą przesądza o cenie. I odwrotnie – poziom cen wpływa na popyt i podaż. Im cena wyższa, tym popyt mniejszy, im cena niższa tym popyt większy. Przy dużej podaży ceny maleją, natomiast przy małej – rosną. Jest to tak zwany mechanizm rynkowy, który nie tylko ma wpływ na cenę, lecz również na rozwój lub zaniechanie produkcji określonych produktów.
Teoria zachowania konsumenta.
Zachowanie racjonalne
Zachowanie racjonalne rozumie się takie wewnętrznie spójne postępowanie, które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji. Konsument zachowuje się racjonalnie wtedy gdy przy danym dochodzie stara się kupić takie ilości dóbr, które sprawią mu największe zadowolenie.
Zachowanie takie opiera się na trzech założeniach;
Jednostka ma określone preferencje i potrafi, w pewnych granicach określić swoje potrzeby, jednostka jest zdolna do uporządkowania swych potrzeb w sposób wewnętrzny spójny. Od odczuwanych najbardziej intensywnie do najmniej pożądanych, jednostka dokonuje wewnętrznie spójnych wyborów w celu maksymalizacji swego zadowolenia.
Z założenia o racjonalności zachowania wynika że;
· poszczególne jednostki dokonują wyboru spośród wielu wariantów ,
· przy dokonaniu wyboru jednostka musi zrezygnować z jednego lub więcej wariantów,
· racjonalne zachowanie wiąże się z kosztem, którym jest wartość najbardziej preferowanego, ale nie wybranego wariantu,
· dążąc do maksymalizacji korzyści, jednostek będzie podejmować działania przynoszące jej więcej korzyści niż kosztów
Zachowanie irracjonalne
Zachowanie irracjonalne to takie postępowanie, które jest wewnętrznie niespójne lub sprzeczne z najlepiej pojętym interesem konsumenta i za takie jest ono uznawane przez niego samego w chwili jego podjęcia. Uważa się ze o wyborach konsumenta irracjonalnego decyduje nie chłodna kalkulacja, lecz naśladownictwo, snobizm, impulsy i motywy tkwiące głęboko w podświadomości, z których najczęściej nie zdaje sobie sprawy.
G.KAtona na podstawie przeprowadzonych badań stwierdził, że racjonalność w zachowaniu konsumentów można się dopatrzyć tylko w przypadku zakupów produktów o wysokiej cenie, nabywanych rzadko, niektórych dóbr kupowanych po raz pierwszy,
dóbr restytucyjnych, których użytkowanie w przeszłości wiąże się z negatywnymi doświadczeniami przedmiotów drobnych i tanich, ale mających szczególne znaczenie dla nabywcy.
Autor ten uważa ,że przemyślane i świadome zachowanie charakteryzuje konsumentów mających co najmniej średnie dochody, lepiej wykształconych, młodszych oraz takich, dla których zakupy są przyjemnością, a nie obowiązkiem.
Definiowanie konsumenta.
Konsument - w ekonomii osoba nabywająca od przedsiębiorcy towar lub usługę. Nie istnieje uniwersalna prawna definicja konsumenta. W polskim prawie pojęcie konsumenta zostało zdefiniowane w kodeksie cywilnym jako "osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową".
W tradycyjnej ekonomii przyjmuje się, że konsument jest, obok producenta, podstawowym uczestnikiem gry rynkowej. Relacje między oboma tymi podmiotami są istotą funkcjonowania rynku. Gdy wielkość oferty sprzedaży oferowanej przez producentów przekracza zapotrzebowanie konsumentów mówi się o rynku konsumenckim. Gdy sytuacja jest odwrotna, to znaczy na rynku występują silne niedobory produktów i usług mówi się o rynku producenta. W sytuacji, gdy na rynku dominuje jeden producent, który może dyktować ceny i asortyment towarów mówi się o rynku monopolistycznym. W ekonomii i marketingu konsument jest pojęciem w dużym stopniu statystycznym, tzn. nie analizuje się konsumentów jako indywidualne osoby lecz raczej jako rodzaj masy, w której występują określone tendencje i typowe zachowania.
Pojęcie konsumpcji - jako proces zaspokajania potrzeb.
W ujęciu mikroekonomicznym konsumpcja (spożycie) oznacza akt a zarazem proces zaspokajania potrzeb ludzkich przez zużycie lub stopniowe zużywanie nabytych, wytworzonych lub udostępnionych z pominięciem rynku.
Takie ujęcie konsumpcji oznacza, że:
istotą spożycia jest zaspokojenie różnorodnych potrzeb człowieka,
dochodzi do zużywania bądź wielokrotnego użytkowania określonych dóbr konsumpcyjnych, najczęściej w gospodarstwie domowym,
zachodzi proces nabywania produktów materialnych i usług w trakcie którego nabywca podejmuje różnego rodzaju decyzje wyboru określonych produktów, styka się on na rynku ze stanem gospodarki, którego odzwierciedleniem są wytworzone produkty materialne i świadczone usługi,
zasoby nabywanych środków konsumpcji mogą być uzupełnione w gospodarstwie domowym w ramach własnej działalności wytwórczo usługowej,
udostępniane są konsumentowi przedmioty konsumpcji z pominięciem rynku, głównie finansowane ze środków publicznych lub w formie darowizn.
Potrzeby człowieka
Potrzeba to stan braku lub inaczej stan niepokoju w jakim znajduje się człowiek. Stan ten może być usunięty po zaspokojeniu potrzeby. Możliwość jej zaspokojenia uruchamia wszelkie ludzkie działania. Człowiek odczuwa różnorodne potrzeby. Niektóre z nich, jak np.: potrzeba uczucia, nie dadzą się zaspokoić dzięki działalności gospodarczej. Inne , jak potrzeba jedzenia, ubierania się, zaspokajane są przez konsumowanie dóbr. Są to potrzeby ekonomiczne. Wynikają one z funkcjonowania organizmu ludzkiego, warunków klimatycznych, kultury danego społeczeństwa. Cechą potrzeb jest to, że są ilościowo nieograniczone, stale się odradzają, są społecznie uwarunkowane, są zmienne w czasie.
Hierarchia potrzeb wg Abrahama Maslowa.
potrzeby niższego rzędu
potrzeby egzystencji np.: pragnienia, jedzenia, snu, wynagrodzenia za pracę.
Potrzeby bezpieczeństwa np.: dachu nad głową, ochrony zdrowia, bezpiecznego życia bez wojen i zagrożeń terrorystycznych
potrzeby wyższego rzędu
potrzeby społeczne(potrzeby przynależności do grupy)np.: miłości, przyjaźni, akceptacji w otoczeniu.
potrzeby uznania np.: niezależności, szacunku dla samego siebie, dla innych i ze strony innych ludzi.
potrzeby samorealizacji np.: rozwoju osobistego, rozwoju zainteresowań, odnoszenia sukcesów, awansu.
Teoria hierarchii potrzeb Maslowa zakłada, że:
aby móc zaspokajać potrzeby wyższego rzędu trzeba mieć zaspokojone potrzeby niższego rzędu
ilość potrzeb człowieka jest nieograniczona (po zaspokojeniu jednej pojawia się kolejna itd.)
Czynniki wpływające na zmianę hierarchii potrzeb:
osobowość, charakter
wiek
aktualny stopień zaspokojenia potrzeb
sytuacja rodzinna oraz zawodowa
Potrzeby
Potrzeby są ściśle związane z człowiekiem. Cała działalność ludzka nierozerwalnie wiąże się z powstawaniem potrzeb i dążeniem do ich zaspokojenia. Stanowią one punkt wyjścia wszystkich zachowań konsumentów na rynku, są pierwotnym czynnikiem wszelkich działań związanych z dokonywaniem zakupu i uruchamiają cały proces zakupu.
Potrzeba – jest to stan braku czego i zarazem czynnik uruchamiający funkcję motywu do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu. Stan braku jest odczuwany jako przykrość i skłania do podjęcia działań zmierzających do jego „redukcji”, czyli zaspokojenia potrzeby.
Uświadomienie potrzeby może być wynikiem:
braku produktu,
uzyskaniu informacji o nowym produkcie,
ujawnienia się nowych potrzeb(wywołanego najczęściej dostrzeżeniem określonego produktu u innych osób),
zmiany sytuacji materialnej,
zmiany oczekiwań w stosunku do produktu.
Źródłami potrzeb są; organizm człowieka, jego psychika oraz środowisko społeczne.
Potrzeby biologiczne- fizjologiczne, wypływają z fizycznych właściwości organizmu. Należą do nich potrzeby; snu, zaspokojenia głodu, okrycia ciała, bezpieczeństwa seksualna i itd. Potrzeby biologiczne są potrzebami wrodzonymi.
Potrzeby psychiczne są wynikiem napięć występujących w wiadomości człowieka, a także podczas kontaktów z innymi ludźmi. Są one trudno mierzalne i należą do jednych z najbardziej zdynamizowanych. Potrzeby te zalezą w dużym stopniu od indywidualnych cech osobowości człowieka. Zaliczamy tu potrzeby; wypoczynku, rozrywki, przyjemności i itd. Potrzeby te dotyczą większym stopniu wartości emocjonalnych niż wartości użytkowych dóbr.
Potrzeby społeczne powstają w wyniku funkcjonowania człowieka w zbiorowościach społecznych takich jak rodzina, społeczność lokalna, klasa społeczna, naród. Są one kształtowane przez zwyczaje, styl życia jednostek należących do danego społeczeństwa, pozycję jaka zajmuje jednostka w społeczeństwie , ode i itd. Można tu wyróżnić potrzeby; odzieżowe, mieszkaniowe, estetyczne, poznawcze, naukowe itd.
Liczba potrzeb jest nieograniczona, wraz z rozwojem cywilizacji mnożą się one nieustannie, zmienia się ich struktura i hierarchia. Zaspokojenie potrzeb ma charakter czasowy. Większość ludzkich potrzeb odnawia się. Zaspokojenie jednych potrzeb powoduje powstawanie innych. Na przykład otrzymanie mieszkania- zaspokojenie potrzeby tzw. Osłonowej ) powoduje konieczność zakupu wielu różnych artykułów do jego wyposażenia.
Potrzeby uzewnętrzniają się z różna intensywnością, intensywność ta wynika z osiągniętego przez społeczeństwo poziomu życia. Potrzeby uzupełniają się nawzajem czyli potrzeby są komplementarne.
Zaspokojenie potrzeb następuje w wyniku nabycia i użytkowania dóbr. Proces zaspokajania potrzeby rozpoczyna się z chwilą, gdy konsument uświadamia sobie, jakie środki zaspokojenia potrzeby, ma możliwość ich nabycia oraz dokonuje zakupu tych środków.
Nie zawsze potrzeby są zaspokajane. Konsument może natrafić na wiele przeszkód uniemożliwiających zaspokojenie potrzeb.
Należą do nich następujące bariery;
cenowe – zaspokojenie potrzeby jest utrudnione z powodu wysokiej ceny dobra,
podażowe – trudności zaspokojenia potrzeb wynikają z braku dóbr na rynku,
prawne – zaspokojenie potrzeby jest utrudnione z powodu zakazu sprzedaży dóbr (broni palnej, narkotyków)
administracyjne – zaspokojenie potrzeb napotyka trudności w związku z ustanowionymi przepisami regulującymi wielkość zakupu dóbr ( system kartkowy),
społeczne – niemożliwa jest konsumpcja niektórych dóbr przez osoby należące do innej rasy lub narodowości,
religijne – zaspokojenie niektórych potrzeb jest utrudnione ze względu na zakaz konsumpcji zawarty w religii (zakaz picia alkoholu przez mahometan)
związane ze stanem zdrowia – zaspokojenie niektórych potrzeb jest niewskazane ze względu na stan zdrowia konsumenta,
czasowe – zaspokojenie potrzeby musi być odłożone z powodu konieczności zaspokojenia innej potrzeby.
Preferencje konsumenta (indywidualizm preferencji).
Konsument na rynku jako przedstawiciel gosp. domowego może przyjąć następujący sposób zachowania się: wybiera między alternatywami konsumpcji i czyni to w sposób świadomy zgodnie z własnym interesem (jest to założenie o ekonomicznej racjonalności konsumenta) ; posiadając pełną i prawdziwą informację o produktach, konsument sam potrafi najlepiej ocenić na czym polegają jego korzyści, błędy w podejmowaniu decyzji są wynikiem braku odpowiednich informacji ; konsument decyduje sam o strukturze własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami jak również dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi w danym momencie na rynku, konsument zaspokajając własne potrzeby może zastępować jedne dobra drugimi (substytucyjność dóbr).
Użyteczność – suma zadowolenia (satysfakcji, przyjemności) jaką osiąga indywidualny konsument z posiadania lub konsumowania danego dobra, użyteczność ma charakter subiektywny i jest kategorią abstrakcyjną, wyróżniamy 3 użyteczności:
całkowita – oznacza stopień zadowolenia jaki posiada jednostka z konsumpcji lub posiadania określonej ilości danego dobra;
przeciętna – wielkość średnia;
krańcowa - (marginalna) jest to przyrost (wzrost lub spadek) zadowolenia jakie osiąga konsument ze zwiększania swojej konsumpcji (dobra lub usługi) o jednostkę; suma użyteczności krańcowych jest równa użyteczności całkowitej;
Preferencje są odzwierciedleniem gustów konsumenta. Preferencje konsumentów, orientacja konsumentów co do użyteczności, jaką daje im konsumpcja różnych ilości różnych dóbr i usług połączona ze skłonnością do maksymalizacji użyteczności całkowitej.
Zaspokojenie potrzeb możliwe jest przy wykorzystaniu różnych kombinacji ilościowo-asortymentowych (koszyków) dóbr i usług, które każdy konsument porządkuje wg własnej, indywidualnej oceny ich użyteczności, tworząc subiektywną skalę preferencji.
Założony poziom użyteczności całkowitej, a więc poziom zaspokojenia potrzeb, konsument może osiągnąć za pomocą wielu różnych koszyków dóbr i usług. Ich zbiór tworzy w układzie współrzędnych krzywą obojętności, mającą kształt łuku o końcach asymptotycznie zbliżających się do osi układu. Każdy możliwy poziom użyteczności reprezentuje inna krzywa obojętności - wszystkie one tworzą mapę obojętności konsumenta.
Im wyższy poziom użyteczności obrazuje dana krzywa, tym bardziej jest ona oddalona od początku układu współrzędnych (krzywe nie przecinają się). Każdy konsument chciałby osiągnąć jak najwyższy poziom zaspokojenia potrzeb, a zatem realizować którąś z kombinacji znajdujących się na krzywej obojętności leżącej najwyżej. W swoich preferencjach jest on jednak ograniczony przez poziom dochodów nominalnych oraz ceny dóbr i usług.
Rzadkość występowania zasobów, a możliwości produkcyjne.
Każdy człowiek aby żyć musi zaspokajać swoje potrzeby, które są nieograniczone. Część potrzeb może być zaspokajana poprzez dobra i usługi. Niestety zapotrzebowanie ludzi na dobra przekracza możliwości społeczeństwa w zakresie ich wytwarzania. Zjawisko to określane jest jako zjawisko rzadkości (niedostatku) . Występuje ono we wszystkich krajach zarówno bogatych jak i biednych. Rzadkość zmusza ludzi do gospodarowania, czyli dokonywania wyborów. W oparciu o analizę kosztów i korzyści społeczeństwa muszą podjąć decyzję: co produkować, w jakich ilościach, przy zastosowaniu jakich technologii i dla kogo?
Gospodarowanie (czym jest) i racjonalne gospodarowanie.
Gospodarowanie – to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.
Proces gospodarowania obejmuje:
produkcję dóbr materialnych i usług,
podział wytworzonych dóbr i usług,
wymianę podzielonych dóbr i usług,
konsumpcję wymienionych dóbr i usług, a więc użytkowanie dóbr, korzystanie z usług i spożywanie określonych dóbr.
Racjonalne gospodarowanie - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.
Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.
Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:
Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów
Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów
Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.
W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania. W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.
Teoria produkcji.
Produkcja polega na łączeniu różnych czynników produkcji, do których należą człowiek, ziemia, kapitał, organizacja, przedsiębiorczość, w celu uzyskania określonej ilości produktów. Przedsiębiorstwo, którego celem jest maksymalizacja zysku, dąży do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji. Zależności pomiędzy wielkością produkcji, a kosztami poniesionymi na jej uzyskanie można przedstawić w postaci funkcji produkcji. W produkcji rozróżniamy stałe czynniki produkcji, a więc grunty, budynki, budowle, których kosztów nie można zwiększyć w krótkim czasie, poprzez zakup czy wybudowanie oraz zmienne czynniki produkcji to pracownicy bezpośrednio produkujące plus zużyte surowce plus energia, z których koszty mogą być szybko zmienione. To rozróżnienie prowadzi do rozgraniczenia pomiędzy krótkim i długim okresem czasu produkcji. W krótkim okresie przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały. Natomiast w długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne. W teorii produkcji występuje też bardzo istotny krańcowy produkt pracy, który określa o ile wzrośnie produkcja całkowita w wyniku dodania do procesu produkcji jeszcze jednego pracownika.
Producent – definicja.
Producent oznacza przedsiębiorcę prowadzącego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w Unii Europejskiej działalność polegającą na wytwarzaniu produktu albo każdą inną osobę, która występuje jako wytwórca, umieszczając na produkcie bądź do niego dołączając swoje nazwisko, nazwę, znak towarowy bądź inne odróżniające oznaczenie, a także osobę, która naprawia lub regeneruje produkt,
Bezrobocie jako zjawisko społeczne.
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Rynek pracy jest kategorią ekonomiczną, jest to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia obu tych elementów. Na rynku pracy może występować stan równowagi między podażą a popytem na pracę, określany jako stan pełnego zatrudnienia. Może się on jednak charakteryzować brakiem równowagi pomiędzy podażą i popytem na pracę w postaci bezrobocia.
Trwały brak pracy jest czynnikiem, który ma decydujący wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Bezrobocie powoduje narastanie takich społecznych kwestii, jak kwestia ubóstwa, kwestia edukacyjna, kwestia zdrowotna. Bezpośrednią konsekwencją bezrobocia jest narastająca patologia społeczna, pogłębianie się niepewności społecznej i wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa socjalnego.
Negatywne skutki bezrobocia.
Do skutków ekonomicznych zaliczamy :
a) utracona produkcja w gospodarce (mniejsza produkcja niż możliwości)
b) - zmniejszenia wpływów z podatków
- wydatków na zasiłki i inne formy pomocy społecznej (szkolenia)
c) pogorszenie sytuacji materialnej bezrobotnych i ich rodzin
d) zatrudnienie w szarej strefie
e) Uszczuplenie budżetu państwa - brak dotacji na inne cele.
f) Zubożenie całego społeczeństwa i zahamowanie rozwoju intelektualno – przemysłowego
g) Bezrobocie poprzez system podatkowy opróżnia kieszenie wszystkich podatników.
Skutki społeczne bezrobocia:
a) izolacja społeczna bezrobotnych
b) frustracja i pesymistyczne nastroje
c) rozwój patologii:
- alkoholizm
- przestępczość
d) pogorszenie stanu zdrowia psychofizycznego bezrobotnych
e) wzrost nastrojów radykalnych stanowiących podłoże dla skrajnych ruchów
politycznych (sytuacja przed II wojną w Niemczech)
f) niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki
g) spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa
h) utrata kwalifikacji zawodowych
i) Wzrost niezadowolenia społeczeństwa.
j) Utrata środków do życia nie tylko dla bezrobotnego, ale i dla całej jego rodziny, pogorszenie ich warunków do życia
Skutki masowego bezrobocia w danym kraju są dotkliwe nie tylko dla samych bezrobotnych i ich rodzin, ale również całego społeczeństwa. Chodzi tutaj o koszty świadczeń socjalnych, podwyższone podatki, nie wykorzystany potencjał ludzkiej pracy, poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych oraz nasilanie się społecznej patologii np. rozwody, trudności wychowawcze z dziećmi bezrobotnych, przestępczość młodocianych. Bezrobocie wywołuje negatywne skutki społeczne w sferze ekonomicznej i psychospołecznej, które nasilają się w miarę wydłużania się okresu pozostawania bez pracy. Bezrobocie prowadzi zawsze do obniżenia standardu życia, wywołuje pojawienie się poczucia krzywdy, frustracji, sprzyja izolacji społecznej, staje się czynnikiem utraty kwalifikacji zawodowych, pogarsza stan zdrowia, wpływa na wzrost konfliktów społecznych.
Długotrwały brak pracy powoduje szybka degradację ekonomiczną jednostki i rodziny, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa. Sytuacja materialna długotrwałych bezrobotnych zależy w dużym stopniu od ich standardu życia w czasie zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego użytku, oszczędności oraz długów. Istotne znaczenie ma bowiem poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. Najbardziej trudną sytuację materialną mają rodziny długotrwale pozostające bez stałego zatrudnienia. Trudności finansowe prowadzą do ograniczenia konsumpcji w rodzinach bezrobotnych. Najgorszy rygor oszczędnościowy stosują te rodziny, gdzie występuje kumulacja bezrobocia . Ograniczenie wydatków na żywność
Spowodowała, że w wielu rodzinach zaczęło występować zjawisko niedożywienia, a nawet głodu.
Bezrobocie wywołuje też negatywne skutki psychospołeczne. Wydłużenie się okresu pozostawania bez pracy powoduje nasilenie się zjawiska izolacji społecznej bezrobotnych, narastanie napięć i konfliktów w rodzinie, ograniczenie poparcia i aprobaty ze strony członków najbliższej rodziny. Bezrobocie uważane jest przez ogromną większość dotkniętych nim osób za katastrofę życiową. Wpływa na to nie tylko wyraźne pogorszenie się sytuacji ekonomicznej, ale także nasilanie się stresów wynikających z braku poczucia własnej wartości, użyteczności, lęku o przyszłość, utraty dotychczasowej pozycji w środowisku lokalnym, w rodzinie oraz utraty poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Bezrobocie staje się czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej. Wśród nasilających zachowań patologicznych związanych z bezrobociem najczęściej występuje alkoholizm, chuligaństwo i kradzieże. Masowe bezrobocie prowadzi do istotnego pogorszenia warunków życia całych społeczności lokalnych.
Brak pracy lub zatrudnienia w sposób szczególnie negatywny wpływa na ekonomiczną funkcję rodziny. Zarobkowa działalność członków rodziny zostaje ograniczona. Bieżące dochody to tylko jeden z elementów materialnych warunków egzystencji rodziny. Ograniczenie możliwości materialnego zabezpieczenia członków rodziny wywiera ogromny wpływ na funkcję opiekuńczo-wychowawczą. Szczególnie zmieniają się formy opieki nad dziećmi najmłodszymi. Bezrobocie matki powoduje najczęściej odebranie dziecka z przedszkola, ponieważ rodziców nie stać na zapłacenie pobytu dziecka.
Pojawiają się również problemy związane z wykształceniem dzieci. Występuje stan niepewności, uczucie zagrożenia i zaniżenia aspiracji w zakresie planów edukacyjnych młodego pokolenia. U dzieci starszych niemożność zaspokojenia ich oczekiwań pogłębia świadomość regresu nie tylko w odniesieniu do pozycji ojca, czy obojga rodziców, ale statusu społecznego całej rodziny. Przejawia się to w różnych formach i stanowi poważne sygnały o degradującym wpływie bezrobocia na pozycję społeczną rodziny. Poważnym zmianom ulega również funkcja socjalizacyjna rodziny. Prowadzi to do pogłębiania izolacji społecznej. Życie rodzinne bezrobotnych nie stwarza klimatu sprzyjającego wszechstronnemu rozwojowi dzieci oraz rozbudzaniu ich szerszych zainteresowań.
Bezrobocie jest sytuacją, która może wywoływać zaburzenia w zachowaniu. Osoby pracujące, znaczną część swojego życia spędzają w zakładzie pracy i są z nim związane emocjonalnie. Praca jest dla większości ludzi źródłem utrzymania, zabezpieczenia finansowego własnego i rodziny, jest motywacją do dalszego rozwoju, daje możliwość zaspokojenia potrzeby sukcesu zawodowego, kariery, dojścia do władzy. Dlatego utratę pracy większość ludzi odczuwa boleśnie, wyzwalane jest poczucie, że życie legło w gruzach, co nie pozostaje bez wpływu na dalsze zachowania osób bezrobotnych. Utrata pracy może zmobilizować i wyzwolić w osobie inicjatywę oraz aktywność lub prowadzić do reakcji zaburzonych.
Konsekwencje bezrobocia : (druga wersja dla utrwalenia)
ekonomiczne
Bezrobocie w sferze ekonomicznej wiąże się z długotrwałym niewykorzystaniem znacznych zasobów siły roboczej na rynku pracy. Skutkiem ekonomicznym bezrobocia jest ponoszenie ogromnych wydatków z budżetu państwa na zasiłki i zatrudnianie dużej liczby urzędników i specjalistów w urzędach pracy. Obecnie coraz częściej promuje się aktywne formy walki z bezrobociem, a w stosunku do absolwentów stypendia dla osób podejmujących naukę. Aktywne formy walki z bezrobociem, pomimo znacznych kosztów, które się na nie ponosi, dają szanse na zmniejszenie skali tego problemu, a także doraźnie przeciwdziałają negatywnym, głównie psychicznym, skutkom pozostawania bez pracy.
psychologiczne
Bezrobocie powoduje konieczność przystosowania się do nowej roli, jest przyczyną występowania dolegliwości psychosomatycznych takich jak : rozdrażnienie, lęk, depresja czy poczucie bezradności. Wyraźnie daje się wyróżnić kilka faz ilustrujących wpływ czasu na typowe zmiany zachodzące w osobowości jednostki. Początkowo, utrata zatrudnienia wywołuje szok. Później następuje z reguły faza refleksji, której efektem jest traktowanie zaistniałej sytuacji jako przymusowego urlopu i to w sposób dość optymistyczny. Nastrój ten dość szybko ustępuje poczuciu głębokiego zawodu i niepowodzenia ( znudzenie, spadek własnej wartości ). Dalej pojawia się okres pesymizmu, związany z utratą nadziei na ponowną pracę, a cykl ten kończy faza fatalizmu, która paraliżuje całkowicie pozytywne działania. W miarę upływu czasu wyraźnie słabnie motywacja do pracy, człowiek przestaje podejmować działania zmierzające do jej odzyskania. Coraz mniejsze staje się poczucie sprawstwa, a w zamian kształtuje się syndrom bezradności. Niejako wtórnym efektem pozostawania bez pracy są również zaburzenia w sferze zdrowotnej.
Społeczne
Bezrobocie jest przyczyną wzrostu poczucia zagrożenia możliwością utraty pracy przez wielu zatrudnionych, wywołuje frustrację, rodzi się obojętność, niepewność jutra. Pierwszym poważnym skutkiem utraty pracy jest pogorszenie standardu życia osoby i jej rodziny, którą to spotkało. Dochody z pracy bardzo często stanowią główne źródło utrzymania, dlatego też wystąpienie zjawiska bezrobocia w rodzinie stanowi ważną przyczynę spadku dochodów, pogorszenia się warunków bytowych lub nawet utratę środków do życia. Brak stałego źródła dochodów eliminuje możliwość swobodnego podejmowania decyzji, wymuszając na osobie bezrobotnej i jej rodzinie życie w formie prostej wegetacji materialnej. Pogorszenie się standardu życia rodzin dotkniętych bezrobociem ma wpływ na zubożenie całej społeczności lokalnej. Kolejną konsekwencją bezrobocia są zakłócenia w życiu rodzinnym. Następuje pogorszenie się stosunków rodzinnych. Utrata stałego źródła dochodów i brak perspektyw na szybkie zatrudnienie stanowi dla członków rodziny duże obciążenie psychiczne, którego konsekwencjami są :
poczucie utraty statusu społecznego;
świadomość regresu w odniesieniu do członków bliższej i dalszej rodziny;
zwiększony poziom lęku o przyszłość własną i rodziny;
zagrożenie statusu męża i ojca, który traci pozycję głowy rodziny i podstawowego żywiciela;
konflikty i nieporozumienia pomiędzy członkami rodziny;
niemożność zachowania autorytetu obojga rodziców, którzy nie są w stanie utrzymać dotychczasowego standardu życia rodziny;
naruszenie spójności rodziny, wywołane emigracją za pracą;
naruszenie dotychczasowych ról;
pojawienie się problemów wychowawczych, kłótni małżeńskich;
poczucie osamotnienia, zła , niska samoocena, niezadowolenie z życia.
Trzecim skutkiem chronicznego bezrobocia są napięcia i konflikty społeczne. Osoby, które straciły pracę przewidują, iż zostaną odrzucone i zawczasu wycofują się z życia społecznego i towarzyskiego, jednoczenie za swoją izolację winią otoczenie. Zaczynają uskarżać się na nudę i osamotnienie, nasilają się u nich stany przygnębienia i depresji. W przypadku społeczności lokalnej następuje podział społeczeństwa na tych, którzy mają pracę oraz na tych którzy jej nie mają.
polityczne
Bezrobocie powoduje groźbę destabilizacji w wyniku zaistnienia żywiołowych ruchów społecznych.
Pozytywne skutki bezrobocia.
korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wśród osób poszukujących pracy,
wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu gospodarczego kraju,
możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych,
walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji,
wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr, przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania'
zainteresowanie elastycznymi formami pracy w tym wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu Działania osoby bezrobotnej zawieranym z doradcą zawodowym.
Reakcja człowieka na utratę pracy
Sposób reakcji ludzi na utratę pracy zależy od następujących czynników:
Czasu pozostawania bez pracy: w pierwszej fazie - (do 3 miesięcy) następuje znaczne pogorszenie samopoczucia, następnie chwilowa poprawa, charakteryzująca się nieuzasadnionym optymizmem, po czym po upływie około 6 miesięcy w wyniku braku zmiany własnej sytuacji, następuje gwałtowne załamanie;
Wieku: im człowiek starszy, tym bardziej przeżywa swoją sytuację i w większym stopniu rośnie u niego poczucie niedowartościowania i nieprzydatności;
Płci: kobiety silniej reagują stresem niż mężczyźni;
Rodziny i jej postawy wobec bezrobotnej osoby: w przypadku postawy negatywnej powstaje w rodzinie atmosfera napięcia, wrogości, zaburzenia więzi emocjonalnej.
Pamiętać jednak należy, że utrata pracy, jak każde doświadczenie kryzysu, może być również wydarzeniem pozytywnym, korzystnym. Może stać się szansą na nowe życie, okazją do rozwoju, motywacją do skutecznego zmagania się z trudnym wydarzeniem. Krytyczne wydarzenia można opisać, jako emocjonalnie istotne dla osoby, wymuszające zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu, zarówno w życiu rodzinnym i społecznym jak i w zakresie postawy wobec otoczenia i własnej osoby.
Niezbędne działania podejmowane w odniesieniu do osób bezrobotnych.
O interesy pracowników musi zadbać państwo czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów)
Działania rządu:
- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
- uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami)
- stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
- wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw
- polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
- zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie
--skracanie czasu pracy
Działania samorządów (w zależności od możliwości):
- przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu
- stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
- stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie
- mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE)
- walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce
- uruchomienie robót publicznych
Działania bezrobotnych:
- muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych
Przedsiębiorca – pojęcie.
Zgodnie z brzmieniem art. 431 Kodeksu cywilnego przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, której została przyznana przez przepisy ustawy zdolność prawna (art. 331 KC), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
W świetle art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą, a także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Cechą wyróżniającą przedsiębiorcę spośród podmiotów stosunków prawnych jest prowadzenie przez niego działalności gospodarczej.
Przedsiębiorca - w ujęciu prawnym podmiot prawa, który prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 431 KC; art. 4 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).
Cechy przedsiębiorcy – (osoba.)
Cechy klasycznego przedsiębiorcy:
- determinacja (pozytywne myślenie) Wiara we własny sukces
- kreatywność Twórcze myślenie
- przedsiębiorczość - bycie przedsiębiorczym oznacza bycie innowacyjnym i zdolnym do ponoszenia ryzyka
- innowacyjność Przejawem innowacyjności u przedsiębiorcy może być wprowadzanie nowej wiedzy w życie lub ulepszenie dotychczasowego pomysłu. Ważna jest w tym miejscu otwartość na nowe pomysły i chęć ich wdrażania w życie
- podejmowanie ryzyka Ryzyko jest nie odłącznym towarzyszem osób zajmujących się biznesem. Przedsiębiorca nie powinien bać się podejmować ryzykownych decyzji, gdyż są one normalnym elementem działalności gospodarczej.
- ambicja stanowi dodatkowy motywator do podejmowania przedsięwzięć gospodarczych. Pokazuje ona, że dana osoba posiada dobrze opracowany plan życiowy, zna cel swoich dążeń oraz wie, do jakich osiągnięć jest zdolna. W języku socjologicznym mówi się, że osoba posiada określone ambicje zawodowe, życiowe, itp.
- optymizm Przedsiębiorca powinien mieć optymistyczne nastawienie do ludzi (szczególnie tych zatrudnionych) i do tego, co robi. Trudno sobie wyobrazić pełen sukces w prowadzeniu interesów, gdy każdą lub większość spraw będzie kwitował stwierdzeniem: “To się na pewno nie uda”. Wypowiedzi o bieżących sprawach lub projekty na przyszłość powinny dawać ludziom przekonanie, że to jest możliwe, że to się uda. Z drugiej strony należy mierzyć siły na zamiary i nie stwarzać wrażenia, że firma może konkurować z każdym i wszędzie, bo będzie to raczej odebrane w kategoriach śmieszności niż optymizmu.
- dobry smak i wyczucie Kolejną cechą, czasem niedocenianą, jest dobry gust i estetyka. Cecha ta może być zauważona w ubiorze i ogólnym wyglądzie, wystroju biura i innych pomieszczeń firmowych, w miejscu przygotowanym do rozmów z klientami, itp. Ta cecha w praktyce ma bezpośredni wpływ na jakość pracy i osiągane przychody. Z wyglądem ludzi jest podobnie jak z atrakcyjnie opakowanym towarem. Taki „towar” bardziej przyciąga i jest chętniej kupowany.
- gotowość do współpracy Gotowość do współpracy z innymi to silny atut przedsiębiorcy. Motywuje przedsiębiorcę do umacniania pozycji własnej firmy poprzez współpracę z podobnymi firmami w tej samej branży lub pokrewnej. Warto jeszcze wspomnieć o umiejętności słuchania innych, która jest bardzo pomocna przy negocjacjach handlowych. Ważne to jest w przypadku konieczności rozwiązywania problemów związanych z zatrudnionymi pracownikami
Klasyczny przedsiębiorca to również człowiek: Władczy, energiczny, ekstrawertyczny, towarzyski, skrupulatny, zorganizowany, wytrwały, operatywny, - asertywny, nonkonformistyczny, elastyczny i niestereotypowy, wytrwały i konsekwentny w działaniu.
Przedsiębiorczość - cecha charakteru właściwa przede wszystkim dla przedsiębiorców.
W teorii ekonomii przedsiębiorczość definiowana jest jako swoista forma pracy lub jako czwarty (obok pracy, ziemi i kapitału) czynnik produkcji. Główne cechy przedsiębiorców to m.in. umiejętność dostrzegania potrzeb i doskonalenia pomysłów, zdolności do wykorzystywania nadarzających się okazji oraz gotowość do podejmowania ryzyka.
Osobę przedsiębiorczą charakteryzuje się
kreatywność i innowacja
umiejętność wykorzystania pomysłów, okazji
ryzyko (niepewność)
dynamizm, aktywność
skłonność do podejmowania ryzyka
umiejętność przystosowywania się do zmieniających się warunków
postrzeganie szans i ich wykorzystywaniem
innowacyjność i motoryką
Cechy charakterystyczne przedsiębiorczości to przede wszystkim:
ekspansywność - chęć dorównania najlepszym i najsilniejszym, stawianie sobie ambitnych celów by osiągnąć większe korzyści;
innowacyjność - wprowadzanie i ciągłe poszukiwanie twórczych ulepszeń.
Pojęcie przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo (lub inaczej jednostka gospodarcza) – wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą. Najczęściej definiowanym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku lub zaspokajanie potrzeb konsumentów. W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami. Nieco inne znaczenie ma przedsiębiorstwo w języku prawnym.
Przedsiębiorstwo posiada samodzielność ekonomiczną. Może również, lecz nie musi, posiadać osobowość prawną.
Potocznie przedsiębiorstwo określa się również jako "firmę", jednak słowo to ma inne znaczenie prawne
Ze względu na charakter działalności przedsiębiorstwa można podzielić na:
Przedsiębiorstwa produkcyjne
przedsiębiorstwa wydobywcze
przedsiębiorstwa przetwórcze
przedsiębiorstwa obróbkowe
przedsiębiorstwa montażowe
Przedsiębiorstwa świadczące usługi
przedsiębiorstwa handlowe
przedsiębiorstwa komunikacyjne i transportowe
przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe
przedsiębiorstwa finansowe
przedsiębiorstwa o charakterze społecznym
inne przedsiębiorstwa usługowe
Ze względu na liczbę pracowników przedsiębiorstwa dzielimy na[1]:
mikroprzedsiębiorstwa – zatrudniające do 9 pracowników
przedsiębiorstwa małe – zatrudniające od 10 do 49 pracowników
przedsiębiorstwa średnie – zatrudniające od 50 do 249 pracowników
przedsiębiorstwa duże – zatrudniające od 250 pracowników
Z punktu widzenia form własności można wyróżnić:
przedsiębiorstwa państwowe
przedsiębiorstwa prywatne (w tym przedsiębiorstwa będące własnością pojedynczych osób jak i rodzin oraz spółki)
przedsiębiorstwa spółdzielcze
przedsiębiorstwa komunalne
przedsiębiorstwa będące własnością pracowników
Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw.
Podstawowymi cechami gospodarki rynkowej jest dominująca przewaga prywatnej i publicznej własności nad państwową oraz znacząca rola małych i średnich przedsiębiorstw.
Polityka gospodarcza prawie wszystkich krajów o gospodarce rynkowej uznaje potrzebę wspierania rozwoju mniejszych przedsiębiorstw ze względu na korzyści wynikające z ich funkcjonowania w gospodarce narodowej. Kraje wysoko rozwinięte wyraźnie akcentują, że bez rozwoju małych przedsiębiorstw niemożliwe jest harmonijne funkcjonowanie mechanizmów rynkowych.
Małe przedsiębiorstwa odgrywają ważną rolę w gospodarce na całym świecie. Zarówno w Unii Europejskiej jak i w gospodarce Stanów Zjednoczonych Małe firmy stanowią ponad 99% z 18 milionów przedsiębiorstw w Unii i 17 milionów firm w Stanach Zjednoczonych.
Przy tak dużej liczbie małych firm ich wpływ jest odczuwalny w wielu dziedzinach, włącznie z wynikami finansowymi, innowacjami, tworzeniem miejsc pracy, tworzeniem nowych przedsiębiorstw wreszcie zasilanie sektora wielkich przedsiębiorstw.
Są dowody na to, że małe przedsiębiorstwa wykazują lepsze wyniki finansowe niż duże firmy. Przeciętnie mali producenci uzyskują wyższy zysk na jednostkę zainwestowanego kapitału niż duże firmy. Dzieje się tak z dwóch przyczyn.
Po pierwsze małe firmy w wielu gałęziach przemysłu przetwórczego mogą szybciej reagować i to przy niższym koszcie przy coraz szybszym tempie zmian produktów i usług, procesów produkcyjnych i usługowych oraz rynków.
Po drugie małe przedsiębiorstwa stały się bardziej atrakcyjne dla agresywnych i ambitnych jednostek. Cechy te umożliwiają podejmowanie ryzyka, wspieranie innowacji i utrzymanie wysokiej elastyczności, co może się przyczyniać do uzyskania wyższej marży zysku.
Drugim elementem, w których małe firmy odgrywają ważną rolę są innowacje. Dzięki innowacji i pomysłowości małych przedsiębiorstw powstały: komputer osobisty, radio tranzystorowe, fotokopiarka, kalkulator kieszonkowy, fotografia błyskawiczna, a nawet silnik odrzutowy. Dynamizm i pomysłowość małych firm dały początek wielu nowym gałęziom przemysłu.
Innym ważnym elementem istnienia małych firm jest ich zdolność do tworzenia nowych miejsc pracy. Młode i małe firmy wykorzystując rozwijającą się techniką tworzą miejsca pracy znacznie szybciej niż duże i stare przedsiębiorstwa, które raczej są skłonne do zwalniania swoich pracowników. Małe natomiast zatrudniają ludzi z wybitnymi kwalifikacjami z dziedziny nauk ścisłych i technicznych.
Kolejnym wskaźnikiem znaczenia małych przedsiębiorstw jest rekordowa ilość firm tworzonych każdego roku. .
Ostatnią przyczyną, dla której małe przedsiębiorstwa mają tak ogromny wpływ, jest ich udział w funkcjonowaniu sektora wielkich przedsiębiorstw. Wielkie firmy mogą być zainteresowane utrzymaniem małych i średnich firm na swym rynku jako pogranicza, aby w ten sposób zapobiec lub utrudnić wejście nowych konkurentów. Przetrwanie małych firm na rynku zdominowanym przez wielkie przedsiębiorstwa jest wtedy dodatkowym elementem wśród barier wejścia. Duże firmy nabywają również od małych firm znacznie więcej materiałów do produkcji niż od innych dużych producentów. Na przykład General Motors Copr. Zaopatruje się u ponad 25 tys. Dostawców, z których większość to małe firmy.
Drobne firmy mogą bardziej skutecznie dostarczać specjalistycznych produktów, ponieważ niewielkie rozmiary przedsiębiorstw zapewniają im dodatkową elastyczność. Odgrywają też ważną rolę w dystrybucji i sprzedaży konsumentom produktów pochodzących od dużych firm.
Główne dziedziny, w których małe przedsiębiorstwa dobrze sobie radzą to przede wszystkim usługi, handel detaliczny i hurtowy, ale istnieją też w innych gałęziach np.: w produkcji czy rolnictwie.
Firmy usługowe są chyba najpowszechniejszym typem drobnych przedsiębiorstw. Ich uruchomienie wymaga niewielkich nakładów pieniężnych. Na rynku jak grzyby po deszczu powstają biura rachunkowe, wymagają one tylko zaangażowania jednego księgowego i małego biura.
Handel detaliczny od zawsze chyba był popularną dziedziną małych przedsiębiorców nawet w czasach starożytnych. Drobni handlarze mogą się specjalizować w sprzedaży tylko jednego towaru lub zaopatrywać wybraną grupę ludzi.
Handel hurtowy, który jest zdominowany przez drobne przedsiębiorstwa, polega na zakupie towarów od wielkich wytwórców, a następnie ich sprzedaży detalistom. W tej dziedzinie drobne przedsiębiorstwa są efektywnym rozwiązaniem, ponieważ zapewniają niezbędną elastyczność i mogą wyprowadzać odpowiednie osobiste stosunki przydatne w koordynacji wielkiej liczby sprzedawców i nabywców.
Produkcja nie jest dziedziną, w której małe firmy odnoszą sukcesy, ale nie jest to regułą. Niektóre wielkie firmy zaczynały jako małe jedno lub dwuosobowe przedsiębiorstwa. Przykładem tego jest firma Microsoft, założona przez dwóch ludzi w garażu stała się gigantem. Ich rewolucyjny produkt, jakim było oprogramowanie do komputerów był nowatorski i zapełnił lukę w rynku. Łatwiejsza obsługa komputera dzięki oprogramowaniu Microsoftu stworzyła nowe możliwości i większą dostępność dla konsumentów do rynku komputerów. Jednocześnie przyczynił się do rozpowszechnienia komputerów w każdej dziedzinie przemysłu i naszym codziennym życiu.
W rolnictwie powodzenie rolników produkujących na małą skalę nie zawsze jest opłacalne, ale to w dużej mierze uzależnione jest od warunków politycznych i ekonomicznych w danym kraju.
Chociaż wiele przedsiębiorstw spośród tych, które powstają, co roku odnosi sukcesy, to jeszcze więcej ponosi porażki. Na sukces małych przedsiębiorstw składa się wiele elementów, są to ciężka praca, pragnienie osiągnięcia sukcesu, pęd do rozwoju, zdolność do poświęceń, popyt rynkowy na dane produkty i usługi, a także szczęście.
Gotowość do podejmowania ryzyka w rozsądnych granicach, wiara w swoje możliwości, gotowość do pracy i cel to cechy, przy których mały przedsiębiorca jest w stanie osiągnąć sukces. Czasami przypadek może spowodować, że mała firma dokona czegoś przełomowego i rozwinie swoją działalność na wielka skalę.
za kluczowe zalety sektora MSP uznaliśmy:
Elastyczność - możliwość łatwiejszego i szybszego dostosowywania się do zmieniających się warunków.
Bliskość rynku i konsumentów -więcej bezpośrednich interakcji kadry zarządzającej z klientami, a przez to - lepsze rozumienie ich potrzeb
Bliskie relacje - możliwość nawiązywania głębszych relacji
Bezpośredni wpływ - większa łatwość tworzenia rozwiązań obejmujących całość organizacji, większy wpływ osobowości przedsiębiorcy na efektywność działania firmy
Sprawniejsze zarządzanie - wykorzystanie faktu, że im organizacja większa i bardziej złożona - tym wymaga większych wysiłków i bardziej złożonych systemów zarządzania
Cechy małych i średnich przedsiębiorstw.
Definicja MSP (małe i średnie przedsiębiorstwa) obowiązuje na mocy Rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 364 z dnia 25 lutego 2004r. Od 1 stycznia 2005 do tej grupy zostały zaliczone również mikro przedsiębiorstwa. Małe firmy stanowią ponad 99% z 88 milionów przedsiębiorstw w Unii i 17 milionów firm w Stanach Zjednoczonych.
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) mają w Polsce kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski. Są one niezbędne dla zrównoważonego funkcjonowania gospodarki i przyczyniają się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Główne cechy sektora MSP to:
zdolność do bardzo szybkiego reagowania na potrzeby rynku,
otwartość na postęp techniczny i organizacyjny,
potencjalna zdolność do tworzenia nowych miejsc pracy,
niski koszt stanowiska pracy,
łatwość dostosowania się do miejsca, czasu i zasobów,
występowanie we wszystkich działach gospodarki.
Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią integralną część sił wewnętrznych regionu warunkujących jego rozwój. Firmy z sektora MSP mają charakter głównie lokalny i regionalny. Lokalny rynek jest dla nich podstawowym źródłem zaopatrzenia w zasoby pracy, materiały itp., a także podstawowym rynkiem zbytu dla większej części firm.
Kryteria podziału przedsiębiorstw
| przedsiębiorstwa | małe | średnie |
|---|---|---|
| zatrudnienie | Mniej niż 50 | Mniej niż 250 |
| Przychody netto ze sprzedaży | Do 7mln euro | Do 40mln ero |
| Suma aktywów z bilansu | Do 5mln euro | Do 27mln euro |
Słabości małych firm.
Do kluczowych zagrożeń można zaliczyć brak środków na działalność innowacyjną, nieefektywne metody organizacji i zarządzania oraz silna presja konkurencyjna międzynarodowych koncernów z jednej strony i taniej,
Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią ponad 99% ogólnej liczby firm. Są zatem liczebnie główną siłą gospodarczą na rynku przedsiębiorstw, wytwarzają 33% PKB i zatrudniają prawie 30% ogółu pracujących w Polsce.
Niestety, w ostatnich latach maleje liczba aktywnych przedsiębiorstw, zmniejsza się także skłonność do uruchamiania nowych firm. Dzieje się tak przede wszystkim z powodu istniejących barier rozwoju.
Lista dziesięciu najważniejszych czynników utrudniających działalność małych i średnich przedsiębiorstw jest od lat niezmienna
Czynniki wpływające na rozwój przedsiębiorczości (pozyskiwanie nowych źródeł dochodów)
1. Zdolność rozwiązywania problemów.
2. Kreatywność menadżerów.
3. Skłonność do podejmowania ryzyka.
4. Wykorzystanie szans.
5. Efektywne wykorzystanie zasobów.
6. Innowacje.
7. Tworzenie nowoczesnych struktur organizacyjnych.
8. Skuteczne prowadzenie negocjacji.
9. Skuteczna kontrola i samokontrola.
10. Nowe rozwiązania ekologiczne
Wyróżniamy następujące formy finansowania przedsiębiorstw:
Finansowanie własnymi ś0rodkami:
z zatrzymanego zysku
z odpisów amortyzacyjnych
z dopłat wspólników spółki
Finansowanie z zewnętrznych środków:
z kredytu inwestycyjnego
z faktoringu
z leasingu
z franczyzy
lub
Najważniejsze czynniki wpływające na rozwój przedsiębiorstw i ich sytuację ekonomiczną
pozapłacowe koszty pracy,
brak przejrzystości, jednoznaczności podatków pośrednich (VAT),
brak przejrzystości systemu podatku dochodowego od działalności gospodarczej,
stawki podatku dochodowego od działalności gospodarczej,
nieelastyczne prawo pracy,
konkurencja ze strony szarej strefy,
brak możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia,
brak wykwalifikowanych pracowników,
procedury administracyjne,
konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw.
Bariera związana z pozapłacowymi kosztami pracy
Najważniejszą barierą rozwoju MSP są zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy. Wysokie pozapłacowe koszty pracy wpływają na zmniejszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a także na ograniczenie ich chęci zwiększania zatrudnienia
Bariery podatkowe
Brak przejrzystości i jednoznaczności podatków pośrednich (VAT i akcyza) oraz podatków od działalności gospodarczej (CIT, PIT od działalności gospodarczej) zwiększa ryzyko działalności gospodarczej i powoduje koszty, które w sposób nieuzasadniony obciążają działalność, zmniejszając tym samym konkurencyjność. Ciągła zmienność oraz niejednoznaczność przepisów prawa podatkowego dotyczącego VAT mogłaby zostać zneutralizowana przez wprowadzenie jednolitej (propozycja 15%) stawki podatku VAT.
Barierą jest także wysokość stawki podatku dochodowego. Obowiązująca w Polsce 19% stawka podatku od działalności gospodarczej nie jest już konkurencyjna, szczególnie w porównaniu z takimi krajami, jak Irlandia, Cypr, Estonia, Łotwa, Litwa, Węgry, gdzie stawka podatku CIT jest już niższa niż w Polsce. Obniżenie stawki podatku dochodowego od działalności gospodarczej jest ważne także z tego względu na to, że polskie przedsiębiorstwa, szczególnie małe i średnie, ciągle są słabe kapitałowo, co ogranicza ich możliwości rozwoju.
Dla firm małych i średnich większe znaczenie niż dla mikroprzedsiębiorstw ma bezpieczeństwo podatkowe. Wynika to z faktu, że wraz ze wzrostem skali działalności rośnie ryzyko podatkowe, które może zagrozić funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.
Bariery zatrudnienia
Zidentyfikowano też trzy bariery związane z zatrudnieniem tj.: nieelastyczne prawo pracy, brak możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia, brak wykwalifikowanych pracowników.
Dzisiaj przedsiębiorstwa, szczególnie MSP, muszą budować swoją pozycję konkurencyjną na jakości, specjalizacji i dostosowywaniu oferty do indywidualnych wymagań klientów. Do realizacji takiej strategii niezbędna jest możliwość budowania zespołów pracowniczych do konkretnych projektów, a to wymaga stosowania zróżnicowanych rozwiązań w prawie pracy, możliwości korzystania z elastycznych form zatrudnienia (ich brak to czynnik ograniczający rozwój). W opinii przedsiębiorców polskie prawo pracy takich rozwiązań nie oferuje. Ogranicza tym samym możliwość dostosowywania się firm do zmian w warunkach gospodarowania i zmniejsza ich konkurencyjność.
Barierą rozwoju MSP jest także niedobór wykwalifikowanych pracowników. Przyczyn występowania tego zjawiska, przy ciągle wysokim poziomie bezrobocia i niskiej stopie zatrudnienia, jest wiele - wzrost gospodarczy, który zwiększa zapotrzebowanie na pracowników, niedopasowanie strukturalne rynku pracy do potrzeb gospodarki, wynikające m.in. ze złej polityki edukacyjnej, wzrost emigracji Polaków do krajów UE; a także regulacje prawne, które wypychają z rynku pracy osoby w wieku aktywności zawodowej (wcześniejsze emerytury). W efekcie brak pracowników, a nie wzrost wydajności pracy, w coraz większym stopniu wpływa na wzrost wynagrodzeń w sektorze MSP, co może prowadzić do utraty konkurencyjności przez te przedsiębiorstwa.
Bariera związana z konkurencją szarej strefy
Barierą rozwoju dla MSP jest istnienie szarej strefy, czyli ukrywanie przez przedsiębiorstwa przychodów i zatrudnienia.
Szara strefa jest największa w sektorze budowlanym – nie ujawnia się tu przed urzędem skarbowym 37% obrotów, a ponad 30%pracowników zatrudnionych jest na czarno. Duży poziom nielegalnego zatrudnienia występuje również w przedsiębiorstwach transportowych.
Dla firm działających zgodnie z prawem istnienie szarej strefy oznacza obniżenie konkurencyjności – ponoszone przez nie koszty są bowiem wyższe niż w firmach ukrywających przynajmniej część przychodów i zatrudnienia. W konsekwencji - ceny oferowanych usług i towarów są wyższe i niekonkurencyjne w porównaniu z przedsiębiorstwami działającymi w szarej strefie.
Przyczyn tak dużych rozmiarów tego zjawiska należy szukać przede wszystkim po stronie nadmiernych regulacji oraz niejednoznacznych, zmiennych przepisów dotyczących działalności gospodarczej i wiążących się z nimi wysokich kosztów, w reglamentowaniu
działalności gospodarczej, a także w wysokości podatków i parapodatków.
Bariery administracyjne
Dużym problemem dla MSP są procedury administracyjne – uciążliwe, kosztowne, wynikające z niedobrego prawa, ze złego jego stosowania przez administrację publiczną oraz z nieprzygotowania urzędników i urzędów do pracy. Np. wciąż nie wszędzie działa lub działa źle system „jednego okienka” dla rejestracji działalności gospodarczej; funkcjonują różne interpretacje tych samych zapisów prawa podatkowego w różnych urzędach skarbowych w Polsce; działalność utrudniają długo trwające, nakładające się na siebie kontrole w przedsiębiorstwach; do przeliczania kwot w walucie obcej na potrzeby PIT, CIT, VAT i ustawy o rachunkowości stosowane są różne kursy; istnieje konieczność ustalania co kwartał podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących, przechowywania przez 50 lat w formie papierowej dokumentów, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty; obowiązek prowadzenia przez przedsiębiorcę ewidencji osób obdarowanych, jeżeli jednostkowa cena nabycia lub koszt wytworzenia prezentu przekracza 10 zł. Przykłady takich utrudnień i uciążliwości można by mnożyć.
Nadmiar procedur administracyjnych to nie jedyne źródło kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców w wyniku zmian i wprowadzania ciągle nowych regulacji. Należałoby jeszcze dodać do nich koszty związane z ryzykiem regulacyjnym (kontrolowanie zgodności z przepisami określającymi zasady działania przedsiębiorstw), a także koszty alternatywne (koszty utraconych możliwości). Te ostatnie powstają w wyniku zaniechania przez przedsiębiorstwa działań inwestycyjnych i operacyjnych ze względu m.in. na brak przewidywalności terminu i kierunku zmian regulacji. Koszty wynikające z barier administracyjnych to także czas tracony przez kierownictwo przedsiębiorstwa na dopełnianie różnych formalności urzędniczych. Ze względu na małą liczbę osób pracujących w małych i średnich firmach każdy dodatkowy administracyjny obowiązek spada na zarządzających przedsiębiorstwem, ograniczając czas, który powinni poświęcać zarządzaniu firmą, tworzeniu i realizacji strategii, budowaniu trwałych relacji z kontrahentami. Możliwe, że niniejsze bariery nieco ustąpią w momencie wprowadzenia planowanej Ustawy o szczególnych zasadach odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa. Zasadniczym celem projektu tej ustawy jest zapobieganie wydawania przez organy administracji decyzji rażąco naruszających prawo i co się z tym wiąże, orzekania przez te organy kwot odszkodowań jako konsekwencji tych decyzji. Projekt zakłada wprowadzenie skutecznego mechanizmu zapewniającego praworządne działanie administracji publicznej, a środkiem do osiągnięcia tego celu ma być regulacja prawna określająca zasady odpowiedzialności odszkodowawczej funkcjonariuszy publicznych w przypadku stwierdzenia przez uprawniony organ rażącego naruszenia prawa.
Konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw
Zagrożenie dla działalności i rozwoju MSP ich właściciele widzą też w konkurencji ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw, których pozycja budowana jest na dostępie do pomocy publicznej. Dotyczy to głównie podmiotów państwowych, działających w specjalnych strefach ekonomicznych, umarzania niektórym zakładom podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, udzielania pomocy publicznej „dużym przedsiębiorstwom o szczególnym znaczeniu dla gospodarki” oraz trudnego dostępu małych firm do funduszy unijnych.
Inne bariery
Wśród innych barier przedsiębiorcy wymieniają także problemy z pozyskaniem środków finansowych na działalność i rozwój firmy (dotyczy to zarówno uzyskiwania kredytów w bankach komercyjnych, jak i wspomnianych już trudnościach w uzyskaniu dofinansowania ze środków unijnych), zatory płatnicze, które prowadzą do problemów z płynnością i grożą bankructwem, szczególnie w sytuacji, gdy sądy gospodarcze rozpatrują spory przeciętnie w ciągu 800 dni oraz duże wahania koniunktury na lokalnych i regionalnych rynkach.
Przeszkodą dla rozwoju MSP jest również słabo rozwinięta infrastruktura i ciągle niestabilna sytuacja polityczna.