1. Budżet państwa - dochody, wydatki, polityka podatkowa – uwarunkowania dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.

1.1 Budżet państwa.

Budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Budżet państwa jest sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą.

Funkcje budżetu państwa:

• Funkcja fiskalna

Polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.

• Funkcja redystrybucyjna

Umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (np. zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych).

• Funkcja stymulacyjna

Polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.

Dochody budżetu państwa stanowią:

-podatki,

-cła,

- dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,

- opłaty sądowe, skarbowe, notarialne i inne.

Podstawą dochodów są podatki, pozostałe źródła odgrywają niewielką rolę.

Wydatki budżetu z punktu widzenia przeznaczenia można podzielić na następujące grupy:

- wydatki związane z tradycyjnymi funkcjami państwa (obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości),

- wydatki związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne),

- wydatki związane z interwencjami w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe,które wpływają stabilizująco na koniunkturę ),

- wydatki na obsługę zadłużenia zewnętrznego i wewnętrznego.

Jedna z zasad budżetowania – zasada równowagi budżetowej - opiera się na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych. Niestety często zdarza się że wydatki państwa przewyższają jego dochody i występuje deficyt budżetowy.

Sposoby pokrycia deficytu:

• Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

• Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych,

• Pożyczki,

• Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa,

• Nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

1.2 Polityka podatkowa

Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Podatki uzasadnione są m.in. następującą koniecznością:

• zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego,

• dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami,

• ograniczania konsumpcji niektórych produktów,

• wykorzystania ich jako narzędzia polityki antyinflacyjnej.

Klasyfikacja podatków (według kryterium przedmiotu opodatkowania):

• podatki dochodowe (pobierane są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych).

• podatki konsumpcyjne (od wydatków; nakładane są na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu).

• podatki majątkowe (płacone są od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku).

Klasyfikacja podatków (według kryterium źródeł pokrycia podatków):

• podatki bezpośrednie (nakładane są na dochody i majątek; podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa).

• podatki pośrednie (zawarte są w cenie nabywanego produktu lub usługi; konsument płaci je „pośrednio”, za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku).

Podatki są zagadnieniem, któremu od dawna przyglądano się z dużym zainteresowaniem. Są niezbędnym narzędziem do funkcjonowania aparatu państwowego, ale z drugiej strony zawsze wzbudzały wiele kontrowersji i niechęci ze strony podatników. Wybitny ekonomista A. Smith wyodrębnił cztery zasady podatkowe:

- równość opodatkowania,

- pewność opodatkowania,

- dogodność opodatkowania,

- taniość opodatkowania.

Zasady podatkowe A. Smitha można zawrzeć w sformułowaniu przyjazność systemu podatkowego. Współcześnie, na świecie istnieje wiele systemów podatkowych różniących się znacznie pod względem przyjazności dla podatnika.

2.Rynki finansowe: pieniężne i kapitałowe – uwarunkowania dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Rynek finansowy - rynek, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi. Można
go również określić jako ogól transakcji papierami wartościowymi będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko- średnio i długo- terminowych.

Podział rynku

Z rynku finansowego, ze względu na czas i przeznaczenie uzyskanych środków, można wyodrębnić

1. Rynek pieniężny obejmuje kapitały krótkoterminowe, o terminie wykupu do jednego roku. Przeznaczony jest na finansowania działalności bieżącej: banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów oraz osób fizycznych. Jest to miejsce spotkania popytu na pieniądz i jego podaży - spotkanie dwóch podmiotów dysponujących nadmiarem pieniądza i cierpiącym na jego niedobór. Podstawową funkcją rynku jest zachowanie płynności finansowej, podmiotów które na tym rynku dokonują transakcji.

Przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym są: lokaty międzybankowe, bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe oraz weksle.

1. Rynek kapitałowy obejmuje kapitały średnio- i długoterminowe, przeznaczone
   na finansowanie inwestycji.

Podstawowe funkcje rynku kapitałowego: pozyskiwanie kapitału przez emitentów, uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, którzy udostępniają kapitał, efektywna alokacja środków w gospodarce; właściwa wycena instrumentów finansowych.

Przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym są: akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne oraz kwity depozytowe.

Znaczenie rynków finansowych dla przedsiębiorstw:

• Źródło finansowania - są możliwością dla przedsiębiorstw pozyskiwania kapitału przez emitentów;

• Zorientowanie na przyszłość - Inwestorów interesują bardziej perspektywy rozwoju spółki.
  ( np. Spółka giełdowa nie musi od razu przynosić zysków, wystarczą same oczekiwania, że będzie je przynosić w przyszłości, by mogła sprzedać swoje akcje w relatywnie niskiej cenie i pozyskać kapitał na rozwój);

• Rozwój przedsiębiorstw - dzięki pozyskaniu kapitału możliwy jest rozwój;

• Skuteczna identyfikacja - Rynek kapitałowy skutecznie identyfikuje firmy mające dobre perspektywy rozwojowe, ponieważ operuje na nim wielu inwestorów. Im wyższa w ocenie rynku jest wartość spółki, tym relatywnie wyższe ceny osiągają ceny emitowanych przez nią akcji. Ostatecznie, z punktu widzenia całej gospodarki, kapitał (oszczędności gospodarstw domowych) trafia tam, gdzie powinien;

• Zarządzanie płynnością - stałe dostosowanie posiadanego przez dane przedsiębiorstwo zapasu środków płatniczych do dokonywanych przez nią bieżących płatności;

Rynki finansowa są bardzo istotne z punktu widzenia przedsiębiorstw. Główna rola rynków finansowych polega na tym, że umożliwiają one przepływ oszczędności gospodarstw domowych do przedsiębiorstw, które na tym zyskują.

3. Struktura finansowa gospodarki narodowej- jest to relacja między zasobami i strumieniami finansowymi.

Podlega:

• Analizie jakościowej

• Analizie ilościowej

Analiza jakościowa- Wykazuje w jaki sposób struktura finansowa wpływa na zachowywanie się podmiotów gospodarczych oraz na funkcjonowanie całej gospodarki.

Analiza ilościowa- Opisuje sposób podziału i przepływu zasobów finansowych w skali gospodarki.

Strumienie pieniężne to przepływy wartości pieniężnych między podmiotami w określonym czasie.

Składa się z :

• zasobu wartości,

• ruchu,

• czasu.

Klasyfikacja wg kryterium

przedmiotowego:

• ekwiwalentne

• redystrybucyjne

• kredytowe

Ekwiwalentne- Wydatek pieniężny jednego podmiotu (zakup) powiązany jest z przychodem innego podmiotu (sprzedaż).

• Przykład: Wypłata wynagrodzenia za pracę.

Redystrybucyjne- Zwane także transferami, dotyczą przepływów pieniężnych pojawiających się w wyniku redystrybucji dochodów.

Przykład: Pracownicy otrzymują płace, a przedsiębiorcy dochody. Transferami są przepływy pieniężne, które zmniejszają owe dochody na rzecz funduszy publicznych.

Do transferów zalicza się podatki i opłaty.

Kredytowe- Są to przepływy pieniężne związane z operacjami kredytowymi banków. Przepływy te związane są z kreacją pieniądza bankowego.

Przykład: Przyznanie kredytu oznacza powiększenie zasobów pieniężnych kredytobiorcy, a spłata kredytu ich zmniejszenie. W momencie spłaty następuje wycofanie pieniądza z obiegu.

Klasyfikacja wg kryterium podmiotowego:

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse gospodarstw domowych

• Finanse publiczne

• Finanse banków

• Finanse komercyjnych instytucji ubezpieczeniowych

Finanse przedsiębiorstw- Działalność polega na produkcji dóbr jak świadczeniu usług.

Wpływy: przychody przez sprzedaży towarów i usług, kredyty, dotacje.

Wydatki: związane z działalnością bieżąca, związane ze spłatą pożyczek, podatki i opłaty.

Finanse gospodarstw domowych- Gospodarstwa czerpią swoje dochody przede wszystkim z pracy.

Wpływy: z tytułu wynagrodzenia, transfery (zasiłki emerytury, stypendia jak i z kredytów bankowych).

Wydatki: są związane z zakupem dóbr i usług, podatki i opłaty publiczne oraz składki ZUS.

Finanse publiczne- Dotyczą finansów państwa.

Wpływy: z danin, wpłaty z zysku banku centralnego oraz zaciąganie pożyczek i kredytów.

Wydatki: na płace zatrudnionych w sektorze gospodarki publicznej, socjalne i korekcyjne, eksploatacyjne i inwestycyjne.

Finanse banków- Rodzaj strumieni jest związany z dwuszczeblową budowa struktury systemu bankowego- bank centralny i banki komercyjne.

Wpływy: odsetki, prowizje, przychody zwrotne w postaci depozytów, lokat.

Wydatki: wypłaty dywidend, składki na ubezpieczenia społeczne.

Finanse komercyjnych instytucji ubezpieczeniowych-Obejmują zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez ubezpieczycieli.

Wpływy: składki ubezpieczeniowe.

Wydatki: wypłaty odszkodowań, pokrycie kosztów funkcjonowania, podatki, opłaty i inne.

Mikroekonomia

Podstawowe elementy rynku: popyt i podaż oraz charakterystyka czynników kształtujących popyt i podaż. Elastyczności popytu (cenowa, dochodowa, mieszana cenowa) i elastyczność cenowa podaży. Równowaga rynkowa a mechanizm rynkowy – czynniki wpływające na zmianę punktu równowagi rynkowej – modele statyczne.

Transakcje zawierane pomiędzy kupującymi i sprzedającymi określane są jako rynek. Przez relacje popytu i podaży dokonuje się obiektywnej wyceny poszczególnych towarów, czyli ustala ich ceny.

Popyt - ilość dóbr, jaką chcą i mogą kupić konsumenci w danym czasie, przy różnych poziomach ceny i przy założeniu ceteris paribus.

Prawo popytu:

Wraz ze wzrostem ceny ilość nabywana spada. I odwrotnie.

Wyjątkami od prawa popytu są:

- efekt snoba,

- dobra podstawowe w trudnych okresach.

Graficzną ilustracją prawa popytu jest krzywa popytu, która pokazuje zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania (popytu) na dany towar lub usługę przy założeniu „ceteris paribus”.

Wieloczynnikowa funkcja popytu

Funkcja popytu jest funkcją wielu zmiennych, co można zapisać:

Q_DA=D(P_A, P_B,…, P_Z, I, T, Y)

Q_DA - Ilość nabywanego dobra A

P_A-cena danego dobra

P_B,…, P_Z -cena innych dóbr konsumpcyjnych

I-dochód konsumenta

T-gusty konsumentów

Y-pozostałe czynniki (np. przewidywania zmian cen)

Funkcja popytu wyraża zależność ilości danego dobra, która ogółem mogłaby zostać kupiona przez nabywców na danym rynku i w danym czasie od ceny danego dobra i od czynników niecenowych.

Podaż - ilość dóbr zaoferowanych przez producentów przy różnych poziomach ceny przy założeniu ceteris paribus

Prawo podaży: Wraz ze wzrostem ceny ilość oferowana rośnie. I odwrotnie.

Graficzną ilustracją prawa podaży jest krzywa podaży.

Wieloczynnikowa funkcja podaży

Q_SA=S(PA, P1,…, Pn, T_e, X)

Q_SA - ilość dobra A oferowana na sprzedaż,

P_A- cena dobra A,

P₁,…, P_n –ceny czynników produkcji

T_e –poziom techniczny produkcji

X-pozostałe czynniki (np. przewidywania zmian cen)

Aby zbadać wpływ zmian różnych czynników (ceny oraz czynników niecenowych) na popyt i podaż wprowadzono miernik zwany elastycznością funkcji. Elastyczność funkcji służy do zmierzenia reakcji zmiennej zależnej na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych: x,z,… .

Elastyczność popytu

Nabywana ilość danego dobra zmienia się pod wpływem wielu czynników. Dzięki elastyczności popytu można mierzyć reakcję popytu na zmianę każdego z tych czynników.

Elastyczność cenowa popytu na dobro to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania (∆Q1/Q1) względnej zmiany ceny (∆P/P).

Dzięki tej elastyczności możliwa jest odpowiedź na pytanie jak zmieni się zapotrzebowanie na dane dobro, gdy zmieni się jego cena.

Przykład

Wyobraźmy sobie sytuację na rynku laptopów: przy cenie równowagi E=3000zł, zapotrzebowanie na laptopy wynosi 5000 sztuk (przy założeniu że produkt jest jednorodny). Poniższy wykres obrazuje jak zmieni się popyt – czyli zapotrzebowanie na laptopy- jeśli cena zmieni się o 1%, czyli o 30zł.

Zgodnie z prawem popytu wzrost ceny powoduje spadek zapotrzebowania. Popyt spadł o 100 sztuk czyli o 2%.

Wniosek: elastyczność wyniosła -2, co oznacza, że wzrost ceny o 1% spowodował spadek popytu o 2%.

Elastyczność dochodowa

Elastyczność dochodowa popytu na dobro to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro (∆Qi/Qi) do, względnej zmiany dochodu nabywców (∆I/I).

Elastyczność ta odpowiada na pytanie jak zmieni się zapotrzebowanie na dane dobro, gdy zmienią się dochody nabywcy.

Przykład

Dobra luksusowe – zapotrzebowanie (popyt) na takie dobro rośnie silniej niż wzrost przychodów nabywcy (E_ID>1).

Przychód konsumenta wzrósł z 2000zł do 2100zł. Stanowi to wzrost o 100zł ,czyli o 5%. Konsument swój dodatkowy przychód przeznaczy na bilety do kina. Zamiast trzech wyjść w miesiącu jak do tej pory, zacznie on chodzić do kina cztery razy. Jego wydatki na kino wzrosną zatem o 33%.

Wniosek: wzrost przychodów konsumenta o 1% wywołał wzrost zapotrzebowania na dobro luksusowe jakim są bilety do kina o 6,66%

Elastyczność mieszana cenowa popytu

Elastyczność mieszana cenowa popytu na dobro to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro i (∆Qi/Qi) do względnej zmiany ceny innego dobra j (∆Pj/Pj).

Elastyczność ta określa jak zmieni się zapotrzebowanie na dobro i, gdy zmieni się cenna innego dobra j.

Przykład 1. (dobra substytucyjne)

Dla dóbr substytucyjnych wskaźnik elastyczności mieszanej popytu jest dodatni. Rozpatrzmy dwa dobra substytucyjne, czyli takie które mogą się wzajemnie zastępować, bo zaspokajają tę samą potrzebę - ser żółty gouda i ser żółty edamski.

W przypadku gdy cena goudy (dobro j ) wzrośnie o 25% - z 20zł/kg na 25zł/kg, konsumenci - zgodnie z prawem popytu- zaprzestaną je kupować w takiej samej ilości jak do tej pory. Będą kupować mniej goudy. Chcąc zaspokoić swoją potrzebę wybiorą tańszy ser edamski, którego cena się nie zmieniła. Wzrośnie zatem zapotrzebowanie na ser edamski (dobro i ), z 500 ton do 600 ton. Wzrost zapotrzebowania wyniósł 100 ton czyli +20%.

Wniosek: mieszana elastyczność cenowa popytu wyniosła 0,8. Co oznacza, że wzrost ceny dobra substytucyjnego j o 1% wywoła wzrost zapotrzebowania na dobro i o 0,8%.

Przykład 2. (dobra komplementarne)

Dla dóbr komplementarnych wskaźnik elastyczności mieszanej popytu jest ujemny. Rozpatrzmy następującą sytuację -mamy 2 dobra komplementarne- pióra do pisania i tusz. Dobra te, wzajemnie się uzupełniają, traktowane są jako jeden zestaw dóbr.

W związku z wzrostem cen składników tuszu, cena samego tuszu (dobro j ) wzrosła z 15zł do 18,00zł, czyli o 20%. Efektem wzrostu cen tuszu był ogólny wzrost kosztów użytkowania pióra. Część konsumentów zniechęciła się do pióra i zrezygnowała z nich na rzecz tańszych przyborów do pisania. Zapotrzebowanie na pióra spadło (dobro i ) z 20 000 szt. do
19 000 szt., zatem o 1000 szt., czyli wyniosło -5%.

Wniosek: mieszana elastyczność cenowa popytu wyniosła -0,25. A tym samym wzrost ceny dobra komplementarnego j o 1% wywoła spadek zapotrzebowania na dobro i o 0,25%.

Elastyczność cenowa podaży

Elastyczność cenowa podaży na dobro to stosunek względnej zmiany ilości oferowanych dóbr (∆Q1/Q1) do, względnej zmiany ceny (∆P/P).

Elastyczność ta jest miernikiem mówiącym o tym, jak zmieni się ilość oferowanych dóbr na dobro (podaż), gdy zmieni się jego cena.

Przykład

Rynek laptopów – przy cenie równowagi 3000zł producenci oferują 5000 sztuk komputerów. Cena laptopów wzrasta o 30zł, czyli o 1% - do 3030zł. Nowej cenie na krzywej podaży odpowiada nowa , wyższa podaż – Q=5075.

Wniosek : Wzrost ceny o 1% spowodował wzrost podaży o 1,5%.

Równowaga rynkowa

Równowaga to sytuacja, w której zarówno kupujący, jak i sprzedający są zadowoleni z istniejącej kombinacji cen oraz ilości kupionych i sprzedanych towarów, a przy tym nie ma tendencji do zmiany tego stanu rzeczy.

Cena równowagi rynkowej - cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej.

Czynniki determinujące kształt krzywej popytu.

Każdy czynnik powodujący wzrost popytu przesuwa krzywą popytu w prawo, podnosząc cenę równowagi oraz ilość dobra w punkcie równowagi.

Można wyróżnić trzy główne obszary determinując kształt krzywej popytu:

1. ceny innych dóbr (dobra substytucyjne, komplementarne);

wzrost ceny dobra substytucyjnego (lub spadek ceny dobra komplementarnego ) zwiększa zapotrzebowanie na dane dobro przy zmienionej cenie.

1. dochody nabywców;

wzrost dochodów klientów zwiększa popyt na dane dobro, jeśli jest to dobro normalne, ale zmniejsza popyt na dobro niższego rzędu.

1. Gusty – preferencje konsumentów (moda).

Gusty są kształtowane przez: wygodę, zwyczaje oraz obowiązujący system wartości.

Dobro komplementarne to dobro, którego posiadanie powoduje zapotrzebowanie na drugie dobro. Dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro powoduje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro.

przykłady: benzyna – samochód; drukarka – papier

Dobro substytucyjne to dobro, które posiada podobne właściwości i zaspokaja podobne potrzeby jak inne dobro. Dwa dobra są dobrami substytucyjnymi jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego dobra wywołuje wzrost (spadek) popytu na drugie dobro.

przykłady: kino-telewizja; pomarańcze – mandarynki.

Czynniki determinujące kształt krzywej podaży.

Czynniki powodujące wzrost podaży przesuwają krzywą podaży w prawo. Tym samym obniża się ocena równowagi, a ilość dobra w punkcie równowagi rośnie.

Elementy wpływające na kształt krzywej podaży:

1. rozwój techniki,

2. spadek/wzrost kosztów produkcji,

3. interwencja państwa – przepisy, procedury prawne itd.

5. Podstawowe struktury rynku: konkurencja doskonała, konkurencja monopolistyczna, oligopol, monopol.

Struktura rynku to określona konfiguracja sprzedawców i nabywców oraz odpowiadające jej prawa zachowań. Faktyczne zachowania przedsiębiorstw mogą odchylać się od przedstawionych wzorców i stanowią ich mieszankę.

Podstawowe struktury rynku, to:

• konkurencja doskonała – jest to rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Przedsiębiorstwa działające w gałęzi doskonale konkurencyjnej napotykają płaską, czyli poziomą krzywą popytu przy cenie ustalonej na rynku. W związku z czym sprzedaż dodatkowych jednostek produktu nie wywiera żadnego wpływu na dotychczasowy utarg. Ponieważ sprzedaż dodatkowych jednostek produktu nie wywiera wpływu na dotychczasowy utarg, to przychód krańcowy produktu jest po prostu równy uzyskanej cenie. Aby zaistniała konkurencja doskonała musi być:

  • wiele przedsiębiorstw i każde ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi,

  • przedsiębiorstwa muszą wytwarzać możliwie jednorodny produkt,

  • nabywcy mają prawie pełną informację o sprzedawanych produktach, która pozwala im uznać, że wyroby różnych przedsiębiorstw są rzeczywiście takie same,

  • istnieje swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi, która sprawia, że istniejące przedsiębiorstwa nie ulegają pokusie zmowy.

• konkurencja monopolistyczna – gałąź, która składa się z wielu dostawców, wytwarzających produkty, będące bliskimi substytutami. Każde przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów. Dla długiego okresu zakłada się też swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi. Każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Gałęzie, w których panuje konkurencja monopolistyczna, charakteryzują się różnicowaniem produktów (np. dla sklepu spożywczego jest to lokalizacja). W związku z tym każde z przedsiębiorstw rozporządza pewną siłą monopolistyczną, związaną z jego specyficznym produktem. W stanie równowagi długookresowej w punkcie styczności cena równo się kosztowi przeciętnemu i przewyższa jednak utarg krańcowy i koszt krańcowy. Konkurencja monopolistyczna zajmuje pośrednie miejsce między oligopolem a konkurencją doskonałą.

• oligopol – jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości własne produkcji, ale także od działań konkurentów z tej gałęzi. Decyzje wszystkich firm o wielkości produkcji zależą od oczekiwanych przez nie reakcji rywali. Oligopoliści stoją w obliczu dylematu: konkurować w większy udział w ograniczonych wspólnych zyskach czy też porozumieć się, aby je maksymalizować. Porozumienie może być formalne, czego przykładem jest kartel (zakazane w Europie, USA i wielu innych krajach) lub nieformalne.

• czysty monopol – monopolista jest jedynym faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi, któremu nawet w długim okresie nie zagraża konkurencja (jeżeli producent uwzględnia zagrożenie wejściem do gałęzi nowych przedsiębiorstw, nie jest już monopolistą). Monopolista nie ma krzywej podaży, która jednoznacznie określałaby wielkość produkcji przy każdej cenie.

Zestawienie :

Cecha	Konkurencja doskonała	Konkurencja niedoskonała
		Konkurencja monopolistyczna
Liczba firm	Wiele	Wiele
Produkt	Standaryzowany (często identyczny)	Zróżnicowany
Wpływ na cenę	Brak	Ograniczony
Bariery wejścia/wyjścia	Brak	Brak
Przykład	Stragany z owocami	Sklep na rogu ulicy

5. Przedsiębiorstwo i jego funkcje w gospodarce. Renta ekonomiczna. Równowaga przedsiębiorstwa na rynku konkurencji doskonałej i rynku pracy.

Przedsiębiorstwo - to podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści.

W gospodarce i społeczeństwie przedsiębiorstwo pełni określone funkcje:

1. Funkcję podażową (produkcyjną) - wytwarzanie dóbr i usług i kierowanie ich na rynek.

1. Funkcję popytową - tworzą popyt na osobowe i rzeczowe składniki produkcji - efekty działalności innych przedsiębiorstw, a także działalności poza gospodarczej - oświaty, nauki, kultury, prawa.

1. Funkcję społeczną - kształtowanie stosunków międzyludzkich – współpracy i konkurencji, nawyki pracy i gospodarności, edukacja i oddziaływanie na środowisko zewnętrzne, absorbują siłę roboczą, współtworzą kulturę i środowisko społeczne i prawne, itd.

2. Funkcję rozwoju społeczno - gospodarczego - suma wyżej wymienionych funkcji.

Renta ekonomiczna są to te dochody (dodatkowe wynagrodzenie) przynoszone przez czynniki produkcji, które stanowią nadwyżkę ponad minimalne dochody niezbędne do tego by czynnik był oferowany na sprzedaż – czyli inaczej, jest to nadwyżka ceny ponad koszty produkcji.

Rodzaje renty ekonomicznej:

• powszechna renta ekonomiczna - płatność za korzystanie z jakiegoś czynnika produkcji ponad jego koszt alternatywny, np. gdy otrzymuje się wynagrodzenie wyższe niż oczekiwane,

• czysta renta ekonomiczna - płatność za korzystanie z jakiegoś czynnika produkcji gdy jego koszt alternatywny jest zerowy (czyli kiedy czynniki produkcji mają wyłącznie jedno zastosowanie), np. gdy podaż jakiegoś zasobu jest stała.

Równowaga krótkookresowa- maksymalizacja zysku poprzez zwiększanie produkcji aż do osiągnięcia takiej jej wielkości, przy której koszt krańcowy zrównuje się z ceną rynkową.

Równowaga długookresowa-jednoczesne dążenie konkurujących ze sobą przedsiębiorstw do maksymalizacji zysku sprawia, że suma ich zysków ekonomicznych zostaje sprowadzona do zera, produkcja zaś jest wytwarzana po najniższych kosztach.

• Prawo

  Gałęzie prawa i wybrane ich elementy – prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo cywilne i handlowe, prawo pracy.

Prawo dzieli się na szereg działów zwanych gałęziami. Głównym kryterium tego podziału jest rodzaj regulowanych stosunków społecznych.

Prawo konstytucyjne

Prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa.

Prawo konstytucyjne normuje przede wszystkim:

- główne zasady ustrojowe

- strukturę i kompetencje aparatu państwowego

- podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli

- zasady wyboru do organów przedstawicielskich

Głównym aktem prawnym na jakim opiera się prawo konstytucyjne jest Konstytucja RP. Została ona uchwalona 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby Sejmu i Senatu. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa - zawiera zarys struktury organów państwowych i sposobów ich powoływania, kompetencje tych organów i powiązania międ zy nimi, a także prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Z punktu widzenia systemu źródeł prawa jest ustawą o szczególnym znaczeniu – ustawą zasadniczą.

O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym decydują dwie zasady - konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie (zwiększone quorum i konieczność uzyskania kwalifikowanej większości głosów). A ponadto to wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją.

Konstytucja określa zasadę trójpodziału władzy, zgodnie z którą wyróżnia się

• władzę ustawodawczą: Sejm i Senat

• władzę wykonawczą: Prezydent i Rada Ministrów (+organy administracyjne)

• władzę sądowniczą: sądy i trybunały.

Prawo administracyjne

Prawo administracyjne to „zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów”

Prawo administracyjne odnosi się do działalności organów administracji państwowej, od rządu do organów terenowych. Na prawo administracyjne składają się bardzo różnorodne przepisy, jego zakres jest bardzo szeroki i obejmuje:

• bezpieczeństwo i porządek publiczny,

• ochrona zdrowia,

• oświata i wychowanie,

• nauka i szkolnictwo,

• budownictwo i zagospodarowanie przestrzenne,

• ochrona środowiska,

• transport i komunikacja,

• ewidencja ludności, dokumentów.

Cechą charakterystyczną tej gałęzi prawa jest nie równorzędność stron - jedna ze stron jest reprezentantem państwa i ma określoną część władzy państwowej.

Prawo finansowe

Prawi finansowe to „zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określające strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych”

Prawo finansowe jest ściśle związane z prawem administracyjnym.

Prawo cywilne

„zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi- w danej sprawie- podmiotami”

Źródłem prawa cywilnego w Polsce jest Kodeks Cywilny z 23.04.1964r.

Zasady:

- reguluje stosunki o charakterze majątkowym

- równorzędność stron – żadna strona nie ma uprawnień władczych wobec drugiej

- większość norm o charakterze względnie obowiązującym.

Podział prawa cywilnego:

1. część ogólna- zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie itd.)

2. prawo rzeczowe- reguluje prawne formy korzystania z rzeczy; przede wszystkim prawo własności.

3. prawo zobowiązaniowe- normuje stosunki zobowiązaniowe, które powstają między wierzycielem i dłużnikiem,

4. prawo spadkowe- reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa

5. sądowe postępowanie cywilne- należy do kompetencji sądów powszechnych;
   w postępowaniu rozstrzygane są sprawy z zakresu prawa cywilnego, a także prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.

Prawo handlowe

Jest częścią prawa cywilnego, obejmuje prawo obrotu gospodarczego oraz prawo przedsiębiorców.

Zasady prawa handlowego:

zasady prawa cywilnego oraz:

- zasada równości prawnej przedsiębiorców

- zasada uczciwości i dobrych obyczajów

- zasada ochrony słusznych interesów konsumenckich

Prawo pracy

Prawo pracy to „zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy”.

Źródłem prawa pracy jest Kodeks Pracy z 1974r. swoim zakresem prawo pracy obejmuje przepisy dotyczące relacji pracodawca- pracownik, stosunku pracy, drogi nawiązania stosunku pracy, umów o pracę i ich rozwiązanie.

Istota i pojęcie prawa. Funkcje prawa.

Prawo – zespół norm postępowania i kary za ich nieprzestrzeganie, ustanowionych przez władze państwowe.

Celem prawa jest zaprowadzenie porządku w życiu publicznym (społecznym, politycznym, gospodarczym).

Podział prawa:

Prawo przedmiotowe – wszystkie przepisy znajdujące się w aktach normatywnych.

Prawo podmiotowe - zakreśla granice strefy możności działania uprawnionego.
W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania. (kiedy jestem właścicielem długopisu to mogę zrobić z nim co chcę – sprzedać, pożyczyć)

*Prawo podmiotowe względne – jest skuteczne wobec określonej osoby lub grupy osób. (kiedy idziemy do sklepu to sprzedawca ma prawo od nas żądać zapłaty za to co chcemy kupić)

*Prawo podmiotowe bezwzględne – jest skuteczne wobec wszystkich. (właściciel samochodu może mieć roszczenie do wszystkich osób aby nie jeździli nim bez jego zgody)

*Prawo podmiotowe majątkowe – ma wartość w sensie ekonomicznym (np. prawo własności samochodu)

*Prawo podmiotowe niemajątkowe – są to wszystkie inne niż w sensie ekonomicznym (np. prawo do godności, wyznania)

*Prawo podmiotowe zbywalne – może być przeniesione na inną osobę (np. użytkowanie wieczyste)

*Prawo podmiotowe niezbywalne – nie może być przeniesione na inną osobę, ponieważ należy do konkretnej osoby (np. prawo pierwokupu)

Funkcje prawa:

- organizacyjna – prawo pomaga tak uporządkować życie społeczne, aby był w nim porządek;

- ochronna - Ochrona wartości które są ogólnie przyjętych i ważne ze społecznego punktu widzenia (np. przez policję);

- kontrolna – prawo określa normy postępowania i sposoby reakcji na ich złamanie;

- rozstrzygania konfliktów – stwarza rozmaite procedury do rozstrzygania sporów (np. w sądach rodzinnych sprawy o opiekę nad dziećmi);

- partycypacyjna – prawo stwarza możliwość wpływu na decyzje polityczne (np. przez referenda);

- wychowawcza – prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych (np. w zakładach karnych, domach poprawczych).

17. Stosunki prawne. Podmioty prawa.

STOSUNEK PRAWNY – jest to stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy mają określone prawa i obowiązki.

NORMY PRAWNE – tworzą wzory zachowań generalnych i abstrakcyjnych nakazanych, zakazanych lub dozwolonych w stosunku do określonych osób w określonych okolicznościach.

W każdym stosunku prawnym można wyróżnić 4 elementy:

1. Podmioty – miedzy którymi stosunek zachodzi (ludzie, instytucje, organy państwa czy organizacje),

2. Przedmiot stosunku – określone zachowanie się uczestników stosunku,

3. Uprawnienie (prawo) – polegające na możliwości domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania od drugiej strony.

4. Obowiązek – odpowiednik uprawnienia, nakazujący drugiej stronie postępowanie zgodne z żądaniem uprawnionego.

Rodzaje podmiotów prawa:

1. Osoba fizyczna:

- Podmiotem prawa jest każdy człowiek,

- Osoba fizyczna ma swój początek w czasie i określony kres,

- Chwilę w której osoba fizyczna uważana jest za podmiot prawa w Polsce uważa się moment urodzenia,

- Życie jej podlega ochronie prawnej,

- Wszystkie osoby fizyczne są równe wobec prawa,

- Moment końca prawnego istnienia osoby prawnej - śmierć.

b) Osoba prawna:

- jest to trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych celu realizacji określonych zadań,

- wyodrębniona w postaci jednostki organizacyjnej,

- istnieje wiele rodzajów osób prawnych (wg zasady numerus clausus, w polskim prawie mogę istnieć takie osoby prawne, które przewidziano w ustawie).

Podział osób prawnych:

• Osoby prawne typu zrzeszenia (korporacyjnego) - (stosunek przynależności) – gmina, spółdzielnia, partia polityczna, związek zawodowy, zakon.

Osoby prawne typu zakładowego (fundacyjnego) - (brak przynależności) – fundacje, przedsiębiorstwa państwowe, zakłady publiczne (szkoły, muzea, jednostki badawcze).

• Osoby prawne o celach gospodarczych (zarobkowych) – (zysk) działalność gospodarcza.

Osoby prawne o celach niegospodarczych (niezarobkowych) – (brak zysku) – stowarzyszenia.

• Osoby prawne krajowe – siedziba przedsiębiorstwa w kraju.

Osoby prawne zagraniczne – siedziba poza granicami kraju.

• Państwowe osoby prawne - NBP, ZUS, przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne, gdzie państwo ma wszystkie udziały.

Niepaństwowe osoby prawne

• Osoby prawne prawa publicznego – jednostki samorządu terytorialnego, kasy chorych, ZUS, NBP, Polska Akademia Nauk.

Osoby prawne prawa prywatnego.

Sposób tworzenia osób prawnych:

1. Sposób normatywny – osoba prawna powstaje w drodze ustawy lub jednostronnego aktu prawnego wydanego przez organ administracji publicznej.

2. Sposób rejestrowy – założyciel lub współzałożyciel osoby prawnej sporządzają odpowiedni akt prawny, przewidywany w ustawie (statut) i przedstawiają właściwemu organowi administracji celem rejestracji.

3. Sposób notyfikowany – osoba prawna powstaje z chwilą zawiadomienia odpowiedniego organu władzy publicznej o jej utworzeniu.

c) Jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej:

- Jest to 3 niejako pośredni rodzaj podmiotów prawa.

- Jednostki organizacyjne nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność uczestniczenia w stosunku prawnym.

- Niekiedy określa się je jako „ ułomne osoby prawne ”.

- Należą do nich spółki osobowe ( s. jawna, s. partnerska, s. komandytowa, s. komandytowo- akcyjna).

- Różni się od osób prawnych w zakresie odpowiedzialności ( osoby prawne odpowiadają same za siebie, w przypadku spółki osobowej 1 wspólnik musi odpowiadać za zobowiązania całym swoim majątkiem ).

Literatura

T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.

Góralczyk W., Podstawy prawa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 107 -124.

Siuda W., Elementy prawa dla ekonomistów, Scriptum Poznań 2007.

B.Klimaczak, Mikroekonomia, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001

B. Czarny, R. Rapacki „Podstawy ekonomii”, PWE. Warszawa 2010

Gnela, B. Ogólne wiadomości o prawie, w: Podstawy praw dla ekonomistów, pod red. Bogusławy Gneli. Warszawa 2011, Oficyna a Wolters Kluwer business. str. 17-20.

Jabłońca-Bonca, J. Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko. Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis. str. 13-21.

Kaźmierczak A. Pieniądz i bank w kapitalizmie, PWN, Warszawa 1993 (rozdział III)

Sławiński A. Rynki finansowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006 (str. 11-47)

Filipowicz A., Podstawy prawa dla ekonomistów, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 22 – 23

Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wyd. Key Text, Warszawa 2002, s. 39.

Styn I. Wykład – Konspekt wykładu – Rynek kapitałowy

Wypych M. Finanse i instrumenty finansowe, Absolwent, Łódź 1997

Begg D., Mikroekonomia, Warszawa 2007, str. 260-293,

Chodak G., Mikroekonomia – wykłady, rok akademicki 2011/2012

D. Korenik, S.Korenik, „Podstawy finansów”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2004 (str. 63-65)

Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2007, rozdział 11
http://www.ioz.pwr.wroc.pl/Pracownicy/Chodak/mikroekonomia.htm