TETRACYKLINY

• mechanizm działania: antybiotyki bakteriostatyczne – hamują biosyntezę białek przez wiązanie się z podjednostką 30S rybosomy (podobnie działa na kom ludzkie, ale kom drobnoustrojów są 100 razy bardziej wrażliwe)

• oporność: charakter krzyżowy – w wyniku zmian przepuszczalności błony komórkowej bakterii

• zakres działania: (szeroki)

• bakterie G(+): gronkowce, paciorkowce itd.

• bakterie G(-): H. pylori, Enterobacteriaceae, bakterie wywołujące choroby odzwierzęce (Brucella, Bordatella, Vibrio cholerae), chlamydie

• nie działają na Pseudomonas, grzyby, pierwotniaki, wirusy

• zastosowanie:

• leki z wyboru w chorobach odzwierzęcych (choroba papuzia, wrzód miękki, jaglica, dur, bruceloza, tularemia, borelioza)

• leki rezerwowe gdy nie można zastosować β-laktamów lub antybiotyków aminoglikozydowych, zwłaszcza przy zakażeniach G-, beztlenowcami, florą mieszaną, w zakażeniach o nieznanej etiologii

• w Polsce stosowanie powinno być ograniczone do: boreliozy, H. pylori, zimnicy (nie poddającej się innemu leczeniu), trądziku pospolitego i różowatego

• sposoby podania:

• doustnie – preferowane

• zewnętrznie (w maściach, aerozolach) – nie powinny być stosowane poza okulistyką (nie stosuje się inaczej ze względu na oporność i uczulenia)

• działania niepożądane:

• mało toksyczne

• najczęstsze objawy ze strony p. pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, drażnią błonę śluzową i dają nadkażenia bakteriami opornymi na tetracykliny lub drożdżakami np. zapalenie błony śluzowej jamy ustnej z obrzękiem języka, drożdzyca)

• odkładają się w zębach (→ przebarwienia → niedorozwój szkliwa → próchnica), kościach i paznokciach (tworzą kompleksy z Ca²⁺), dlatego nie powinny być stosowane u dzieci i u kobiet w ciąży

• mogą powodować fotouczulenia

• przy podaniu dożylnym możliwe zakrzepowe zapalenie żył (tigecyklina)

• po zażyciu preparatów przeterminowanych może wystąpić uszkodzenie nerek

Podział tetracyklin:

1. naturalne:

TETRACYKLINA

CHLOROTETRACYKLINA słabo wchłaniają się z p. pokarmowego (w ok. 30%)

OKSYTETRACYKLINA (Oxycort)

1. modyfikowane:

DOKSYCYKLINA MINOCYKLINA

METACYKLINA LIMECYKLINA – doustnie

ROLITETRACYKLINA – pozajelitowo TIGECYKLINA – dożylnie

LIMECYKLINA (Tetracysal – lek przeciwtrądzikowy)

• jedyna stosowana doustnie przy trądziku zwykłym i różowatym, w którym nie ma nadkażeń bakteryjnych

• ma dodatkowo działanie przeciwzapalne – unieczynnia enzym bakteryjny odpowiedzialny za produkcję drażniących kwasów tłuszczowych

Ogólna opinia o tetracyklinach: przestarzałe, zaleta tanie, nie powinno się ich stosować w banalnych przeziębieniach, można tylko stosować wtedy, pacjent leczony jest wieloma penicylinami

CHLORAMFENIKOL

• wyizolowany ze Streptomyces venezuelae, obecnie otrzymywany wyłącznie syntetycznie

• zakres działania: niemal identyczny z tetracyklinami, różnica – silnie działa na pałeczki duru brzusznego (Salmonella typhi) i duru rzekomego (S. paratyphi)

• mechanizm działania: bakteriostatycznie – hamuje syntezę białek poprzez wiązanie się z podjednostką 50S rybosomu

• oporność: powolny rozwój, mechanizm – unieczynnienie enzymatyczne chloramfenikolu przez acetylację

• przechodzi przez łożysko

• jego stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym w stanach zapalnych opon mózgowych sięga stężeń w surowicy krwi (bez zapalenia opon do 50% stężęnia w surowicy)

• zmiany metaboliczne zachodzą głównie w wątrobie przez sprzęganie z kwasem glukuronowym lub redukcję grupy nitrowej

• działania niepożądane:

• baaaardzo toksyczny

• uszkadza szpik:

1. nieodwracalnie – zwykle kończy się śmiercią – w wyniku aplazji szpiku, niezależnie od dawki, może ujawnić się po kilku miesiącach utajenia, przyczyny genetyczne lub uczuleniowe

2. odwracalnie – zależnie od dawki, upośledzenie erytropoezy, zmniejszenie hematokrytu, wzrost stężenia Fe we krwi

• zespół szary u noworodków (objawy: wymioty, wzdęcia, sinica, zapaść krążeniowa), przyczyną jest niedostateczne wykształcenie u dzieci mechanizmu sprzęgania z kwasem glukuronowym

• reakcja Herxheimera – liza komórek bakteryjnych i wydzielenie toksyn

• rzadko nadważenia

• wskazania:

• dur brzuszny i rzekomy

• lek II wyboru w ciężkich zakażeniach drobnoustrojami, gdy nie można zastosować mniej toksycznego chemioterapeutyku

• zapaleniach opon mózgowych wywołanych przez nieznane drobnoustroje (gdy inne leki nie działają)

ANTYBIOTYKI POLIPEPTYDOWE

Są zbudowane z aminokwasów, w większości mają budowę cykliczną. Należą do nich:

1. polimyksyny

2. grupa peptydów stosowanych miejscowo

3. peptydy o działaniu przeciwgruźliczym

Ad. 1. POLIMYKSYNY:

POLIMYKSYNA B

KOLISTYNA = polimyksyna E

• mechanizm działania: działają bakteriobójczo przez uszkodzenie błony cytoplazmatycznej komórki bakteryjnej, co prowadzi do jej lizy

• zakres działania: podobny do aminoglikozydów

• drobnoustroje G(-): Pseudomonas, E. coli, Klebsiella, Enterobacter, Salmonella, Shigella, z wyjątkiem: Proteus, N. gonorrhoeae, N. meningitidis

• oporność występuje bardzo rzadko (czasem oporność krzyżowa pomiędzy polimyksyną B i kolistyną)

• nie wchłaniają się z p. pokarmowego → podawać dożylnie

• działania niepożądane:

• neurotoksyczne nawet do 20% – uszkodzenie kanalików nerkowych

• neurotoksyczne objawiające się zawrotami głowy, mrowieniem kończyn, oczopląsem

• właściwości kurarynowe

• zastosowanie:

• jako antybiotyki zastępcze, stosowane głównie pozajelitowo w ciężkich zakażeniach pałeczką ropy błękitnej opornej na aminoglikozydy i β-laktamy

• w zakażeniach p. pokarmowego (E. coli, Salmonella)

• w selektywnej dekontaminacji (wyjaławianiem) p.pokarmowego przed zabiegami chirurgicznymi

• w kroplach do oczu, uszu

Ad.2. ANTYBIOTYKI PEPTYDOWE STOSOWANE MIEJSCOWO

TYROTRYCYNA

BACITRACYNA

AMFOMYCYNA

• bardzo toksyczne

• nie wchłaniają się ze skóry, błon śluzowych

• działają bakteriobójczo na zasadzie różnych mechanizmów: tyrotrycyna uszkadza błonę komórkową, a bacitracyna i amfomycyna hamują syntezę ściany komórkowej.

• zakres działania: głównie na G(+)

• działania niepożądane:

• nefrotoksyczność

• hepatotoksyczność

• działanie hemolizujące

• rzadko występuje oporność

• zastosowanie:

• zakażenia skóry, błon śluzowych (jama ustna, gardło) gronkowcami i paciorkowcami

• bacytracyna przy gronkowcowym zapaleniu jelit (doustnie), także doopłucnowo i dostawowo w zakażeniach G(+) drobnoustrojami

prowadzone są badania nad antybiotykami uszkadzającymi błonę komórkową:

ISEGANAN stosowane miejscowo w zakażeniach bakteryjnych u chorych z mukowiscydozą,

DEMEGEN Iseganan dodatkowo u chorych po radio- i chemioterapii

Ad. 3. ANTYBIOTYKI PEPTYDOWE O DZIAŁANIU PRZECIWGRUŹLICZYM:

KAPREOMYCYNA leki II rzutu przy pełnej oporności na streptomycynę

WIOMYCYNA

• kapreomycyna silniejsza i mniej toksyczna od wiomycyny

• działania niepożądane:

• podobne jak po aminoglikozydach

• mogą uszkadzać wątrobę i nerki

• nie wchłaniają się z jelit → stosowane pozajelitowo

LINKOSAMIDY

• podobne do makrolidów, różnią się budową

• mechanizm działania: działanie bakteriostatyczne – hamują biosyntezę białek przez wiązanie się z podjednostką 50S rybosomy

• zakres działania:

• bakterie G(+) – podobnie do benzylopenicyliny

• bakterie beztlenowe

• zastosowanie:

• z wyboru w zakażeniach beztlenowcami oraz w zakażeniach gronkowcami tkanki kostnej (bardzo dobrze przenikają do kości)

• leki rezerwowe w zakażeniach bakteriami G(+) w przypadku niemożności zastosowania antybiotyków
  β-laktamowych lub tetracyklin

• działania niepożądane:

• rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego (objawy: biegunki, obecność krwi i śluzu w kale) wywołane Clostridium difficile!!→ należy natychmiast przerwać leczenie i podać metronidazol i wankomycynę (zaniechanie lub zbyt późne rozpoczęcie leczenia prowadzi do zgonu w 80%)

LINKOMYCYNA – praktycznie nie wchłania się z p. pokarmowego

KLINDAMYCYNA – bardzo dobrze się wchłania, skuteczniejsza od linkomycyny

GLIKOPEPTYDY

WANKOMYCYNA

• mechanizm działania: bakteriobójczo – hamuje syntezę ściany bakteryjnej przez tworzenie kompleksów z fragmentem D-alanylo-D-alaninowym (inny mechanizm niż β-laktamów)

• zakres działania:

• bakterie G(+): gronkowce penicylinooporne, paciorkowce, enterokoki, pneumokoki

• nie wchłania się z p. pokarmowego (bezpieczna)

• podawana głównie dożylnie, podawana domięśniowo wywołuje ogromny ból i martwicę

• oporność (zwłaszcza enterokoki – VRE): bakterie wytwarzają enzym, który zmienia budowę glikopeptydu, że wankomycyna traci powinowactwo do fragmentu D-Ala-D-Ala. Oporność najczęściej obserwuje u chorych hospitalizowanych. Wyróżniamy 3 typy oporności:

• Van A: wysoki stopień oporności na wankomycynę i teikoplaninę

• Van B: pośredni stopień oporności na wankomycynę

• Van C: niski stopnień oporności na wankomycynę, małe znaczenie kliniczne

• działania niepożądane:

• tzw. zespół czerwonego człowieka (uwolnienie histaminy)

• nefro- i ototokyczne

• uszkodzenie szpiku

• reakcje nadwrażliwości: wymioty, dreszcze, podwyższenie temperatury ciała

• zastosowanie – ograniczone do minimum:

• jako lek ostatniej szansy na oporne zakażenia gronkowcowe, eneterokokowe

• rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego (doustnie – nie wchłania się)

TEIKOPLANINA

• nowsza pochodna wankomycyny

• mniej toksyczna i mniej skuteczna od wankomycyny

• można stosować domięśniowo – nie daje martwicy, również stosowana dożylnie

• stosowana, gdy występuje oporność na wankomycynę

INNE ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE

Poszukuje się antybiotyków skutecznych w zakażeniach szpitalnych i obarczonych mniejszymi działaniami niepożądanymi od wankomycyna

• mechanizm działania: identyczny jak wankomycyna i teikoplanina – hamują budowę ściany bakteryjnej

DALBAWANCYNA

• skuteczna na wrażliwe i oporne na metycylinę szczepy gronkowca złocistego i paciorkowce

• okres półtrwania 180h (podawana 1xtydzień)

• podawana dożylnie

• ma być stosowana wyłącznie w szpitalach

ORITAWANCYNA

• okres półtrwania 360h

• zakres podobny do dalbawancyny

TELAWANCYNA

• hamuje nie tylko budowę ściany, ale zwiększa też przepuszczalność błony, prowadząc do zahamowania syntezy lipidów i innych makrocząstek bakteryjnych

GLIKOLIPODEPSIPEPTYDY

• mechanizm działania: bakteriobójcze - hamują glikolipotransferazy

RAMOPLANINA

• zakres podobny do dalbawancyny

• działa na większość bakterii G(+), w tym na szczepy oporne: VRE i MRSA

• zakłada się w badaniach, że będzie stosowana w rzekomobłoniastym zapaleniu jelit

LIPOPEPTYDY

• mechanizm działania: bakteriobójcze - wiążą się z błoną komórkową, co powoduje gwałtowną jej polaryzację, zahamowanie syntezy kwasów nukleinowych, białek i śmierć komórki

• zakres działania: oporne bakterie G(+): MRSA, VRSA, VRE

DAPTOMYCYNA

• wywołuje ciężkie miopatie

• pierwszy lipo peptyd zarejestrowany w USA

• In vitro bardzo dobrze działa na MRSA

STREPTOGRAMINY

• budową przypominają makrolidy

STREPTOGRAMINA A – działanie bakteriostatyczne

STREPTOGRAMINA B – działanie bakteriobójcze

ich połączenie działa synergistycznie, dlatego stosuje się łącznie, np. w postaci preparatu Synercid

• zakres działania: bakterie G(+)

• leki rezerwowe w zakażeniach opornych na inne antybiotyki