14 listopad 2011
Reżim demokratyczny. Zagrożenia dla demokracji: populizm.
Demokracja – pochodzi od greckich słów „demos” czyli lud i „kratos” , który oznacza władzę, rząd inaczej rządy ludu. Wg. Bernarda Cricka „ demokracja jest być może najbardziej rozwiązłym słowem w świecie praw publicznych”. Przypisywane znaczenia:
System rządów ludzi niemajętnych
Forma rządów gdzie w sposób bezpośredni rządzi lud ( nie potrzebuje profesjonalnych polityków)
Społeczeństwo oparte na równości
System opieki społecznej ukierunkowany na zmniejszanie różnic społecznych
System podejmowania decyzji
System rządów, który chroni prawa i interesy mniejszości
System rządów, który służy interesom ludzi
Abraham Lincoln (1864r.) - > „rządy ludu, poprzez lud i dla ludu”
Lud – demos ; odnosi się do wszystkich ludzi (tj. całej populacji kraju). W praktyce każdy system demokratyczny ma niekiedy różne znaczenie. W starożytnej Grecji „demos” odnosiła się do większości czyli do ludzi którzy są pokrzywdzeni przez los, biedni. Partycypacja polityczna ograniczała się do niewielkiego odsetka populacji – mężczyźni, którzy ukończyli 20 lat. Wykluczano kobiety, niewolników i obcokrajowców.
Powszechne prawo wyborcze pojawiło się w W.B. w 1928r (kobiety zyskały pełnię praw wyborczych); w Stanach Zjednoczonych w latach 60-tych XX wieku ( Afroamerykanie); w Szwajcarii w 1971r.
Lud może być postrzegany jako jednorodne ciało spajane wspólnym interesem (jeden, niepodzielny lud); skupia się na „woli powszechnej” (woli zbiorowej niż na „woli prywatnej” poszczególnych jednostek) . W praktyce lud może być uważany jako „większość”. Może to doprowadzić do przerodzenia się demokracji, w „tyranię większości”.
Demokracja bezpośrednia – oparta na bezpośrednim i ciągłym uczestnictwie obywateli zadaniach państwa. Obecnie najpowszechniejszą współczesną manifestacja jest stosowanie referendów. Zalety: jedyna czysta forma demokracji; stwarza lepiej poinformowane i wyrobione społeczeństwo polityczne; umożliwia wyrażanie własnych poglądów; zapewnia legitymacje rządów (lud bardziej akceptuje decyzje, które sam podejmuje). Np. Szwajcaria.
Demokracja przedstawicielska – ograniczona i niebezpośrednia forma demokracji; Powszechna partycypacja jest rzadka i krótkotrwała ( chodzenie na wybory co kilka lat). Społeczeństwo nie sprawuje samo władzy ( wybiera swoich przedstawicieli). Zalety: oferuje wykonalna formę demokracji; zwalnia zwykłych obywateli od obowiązku podejmowania decyzji; pozwala na nadanie władzy osobom lepiej wykształconym; utrzymuje stabilność po przez oddalenie zwykłych obywateli od polityki.
Demokracje totalitarne jako karykatura demokracji.
Rozciągłość rządów powszechnych – demokracja tworzy ramy w których wnętrzu jednostka sama decyduje o sobie.
Modele demokracji
Demokracja klasyczna – bazuje na powstałym w Grecji polis (państwo-miasto); demokracja bezpośrednia- stanowiła formę rządzenia po przez wiece. Ważniejsze decyzje były podejmowane przez Zgromadzenie (ogół obywateli) - > w razie potrzeby wypierano pełnoetatowych funkcjonariuszy na drodze losowania lub rotacji, pełnili oni krótką kadencje aby była jak największa partycypacja. Rada składała się z 500 obywateli , pełniła funkcję władzy wykonawczej ( lub komisji nadzorującej Zgromadzenie). Komisja liczyła 50 osób i miała za zadanie przedkładanie wniosków Radzie.
Demokracja ochronna – ograniczona i niebezpośrednia forma demokracji. Ok. XVII i XVIII w. Człowiek może uciekać od nacisków ze strony państwa; przedstawicielem był John Lock – prawo do głosowania wypływa z praw naturalnych. Zaczęła oznaczać system rządów za zgodą rządzonych. Przypadła do gustu liberałom i zwolennikom Nowej Prawicy.
Demokracja rozwijająca – rozwój jednostki ludzkiej i wspólnoty. J.J. Rousseau – demokracja była środkiem, za pomocą którego istoty ludzkie mogły osiągnąć wolność, autonomię (posłuszeństwo prawom jakie sobie nadaliśmy. Równość polityczna i ekonomiczna. „Opowiadał się za stanem, ze żaden obywatel nie jest dość majętny, aby mógł przekupić drugiego, i żaden nie jest aż tak biedny, aby się musiał zaprzedać”. Drugim przedstawicielem był John Stuart Mill, który twierdził, ze najważniejsza zaleta demokracji polega na wspieraniu „najwyższego i harmonijnego” rozwoju indywidualnych zdolności. Łączył on demokrację rozwijającą z liberalnym modelem rządów przedstawicielskich.
Demokracja ludowa – wywodzi się z ortodoksycznych reżimów komunistycznych, powstałych na fundamentach modelu radzieckiego w następstwie II Wojny Światowej. Marksiści zwykle traktują demokrację parlamentarna czy liberalną z lekceważeniem (forma demokracji „burżuazji” lub „ kapitalistycznej” ). Równość społeczna, wspólna własność zasobów („demokracja socjalna”). Według Marksa społeczeństwo komunistyczne może powstać tylko po obaleniu demokracji za pomocą rewolucji („rewolucyjna dyktatura proletariatu” przez okres przejściowy). Lenin - > „cała władza w ręce Rad” (rad robotniczych). Władza w Rosji radzieckiej szybko wpadła w ręce partii bolszewickiej. Wg Lenina stanowiła „awangardę klasy robotniczej”. Wada tego modelu jest fakt, że Lenin nie wyposażył go w żadne mechanizmy mające na celu kontrolę władzy Partii Komunistycznej oraz gwarancji, ze zostanie ona wrażliwa na potrzeby klasy robotniczej.
Pluralizm - 1. «wielość, różnorodność»2. «demokratyczna zasada ustrojowa gwarantująca różnym grupom społecznym i politycznym prawo wyrażania swych interesów oraz udział w sprawowaniu władzy» 3. filoz. «pogląd, według którego w rzeczywistości lub w poznaniu istnieje wiele różnych, niezależnych od siebie podstawowych elementów»
Elitaryzm - fr. élire < łac. eligere ‘wybierać’], w znaczeniu normatywnym (elitaryzm normatywny) pogląd głoszący potrzebę i słuszność wyodrębnienia w społeczeństwie elity; w sensie opisowym (elitaryzm opisowy) pogląd, zgodnie z którym w każdym społeczeństwie dominującą rolę odgrywa elita podejmująca najważniejsze decyzje w państwie i koncentrująca władzę w swoich rękach;
Korporacjonizm - [łac.], doktryny społeczne głoszące, że podstawą państwa powinny być korporacje, zrzeszające zarówno pracodawców, jak i pracowników; oparte na solidaryzmie społecznym; były przedmiotem refleksji społecznej nauki Kościoła; idea państwa korporacyjnego częściowo wprowadzana w życie m.in. w faszystowskich Włoszech i frankistowskiej Hiszpanii.
Nowa Prawica - ang. New Right, zbiorcze określenie filozofii społecznej, ideologii i ruchów politycznych krytykujących kierunek rozwoju powojennych społeczeństw kapitalistycznych; najczęściej oznacza koncepcje zmierzające do odrodzenia klasycznej postaci liberalizmu (neoliberalizm) oraz idee i działania łączące akceptację wolnego rynku z tradycjonalizmem kulturowym, moralnym (neokonserwatyzm).
Marksizm - koncepcja stworzona przez K. Marksa i rozwijana przez jego następców w obrębie filozofii, ekonomii, socjologii i wszystkich nauk, które dotyczą człowieka i jego działania w świecie; schemat marksistowski zawierał 3 główne elementy: krytyczną diagnozę kapitalizmu, pozytywną wizję komunizmu oraz koncepcję przejścia od jednego ustroju do drugiego.
Populizm – „lud”; używa się tego dla określenia odrębnych ruchów politycznych jak i myśli politycznej. Ruchy te charakteryzują się deklaracjami o popieraniu zwykłych ludzi wobec „skorumpowanych” elit gospodarczych i politycznych. Jako myśl polityczna odzwierciedla przekonanie, ze instynkty i pragnienia społeczeństwa. Odwołują się do społeczeństwa i deklarują, że będą wyrazicielami największych nadziei i leków. Postrzegany jako nieodłączna część autorytaryzmu a demokracja „populistyczna” jako wróg demokracji „pluralistycznej”.
O’Donnell i Schmitter skonstruowali proceduralne minimum demokracji, które stanowią:
Powszechne prawo wyborcze dla dorosłych
Tajność głosowania
Regularność elekcji
Rywalizacja międzypartyjna
Uznanie swobody zakładania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń
Odpowiedzialność egzekutywy
Robert Dhal zakłada, ze demokracja w czystej postaci nie istnieje. Stworzył koncepcje poliarchii systemu najbardziej zbliżonego do ideału demokracji. Wg. Niego idealna demokrację tworzą:
Wybieralność przedstawicieli
Kontrola wybieranych przedstawicieli nad rządem
Rywalizacyjne, uczciwe wybory
Powszechność czynnego prawa wyborczego
Zagwarantowanie biernego prawa wyborczego większości obywateli
Prawna i faktyczna wolność słowa w zakresie polityki, systemu gospodarczego i ideologii
Dostęp do alternatywnych źródeł informacji
Prawna i faktyczna swoboda stowarzyszeń
Ro,znice pomiędzy reżimem demokratycznym a innymi:
Władza polityczna jest uzyskiwana w wyniku rywalizacyjnych wyborów
Istnieje możliwość rywalizacji politycznej
Struktura naczelnych organów władzy (wybierany parlament, niezawisłe sądy, odpowiedzialna przed parlamentem lub wyborcami egzekutywa)
Dystrybucja władzy (trójpodział władzy)
Proces decyzyjny
Odpowiedzialność władzy